Sentyabrın 2-də Amerikanın dünyaca məşhur “Imagine Dragons” rok qrupu “Mercury World Tour” dünya turnesi çərçivəsində Bakı Olimpiya Stadionunda çıxış edəcək.

Dünyanın hər bir guşəsində stadionları pərəstişkar kütləsi ilə doldurmaqda çətinlik çəkməyən, hər addımda rekordlara imza atan, “Qremmi” musiqi mükafatına layiq görülmüş Las Veqas kvarteti öz möhtəşəm ifaları ilə pərəstişkarları qarşısına çıxacaq.

Qeyd edək ki, “Imagine Dragons” 2008-ci ildə Las-Veqasda (Nevada ştatı) yaradılan amerikan pop-qrupudur. Qrup dörd nəfərdən ibarətdir: frontmen Den Reynolds, bas-gitaraçı Ben Maki, gitaraçı Ueyn Sermon və təbilçi Den Platsman. Qrup 2012-ci ildə “Night Visions” debüt studiya albomunun buraxılmasından sonra məşhur olub. Amerikanın “Billboard” jurnalı onları 2013-cü ilin ən parlaq ulduzları adlandırıb, “Rolling Stone” jurnalı isə onların “Radioactive” mahnısını ilin ən böyük rok hiti olduğunu qeyd edib. “Imagine Dragons” buraxdığı beş alboma görə 53 nüfuzlu musiqi mükafatı və 160 nominasiyaya layiq görülüb. Qrup, həmçinin üç “American Music Awards”, doqquz “Billboard Music Awards”, ən yaxşı rok ifasına görə “Qremmi” mükafatı, “MTV Video Music” mükafatı və ən yaxşı rok qrupuna görə “World Music” mükafatına layiq görülüb. 2018-ci ildə qrup dünyada ən populyar qrup kimi “Believer”, “Thunder” və “Radioactive” mahnıları ilə milyarddan çox baxış toplayan ilk rok qrup olaraq “Spotify”də rekord vurub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2023)

Nəsibə NƏSİB, Dövlət Arxivi Şirvan filialının direktoru,DGTYB üzvü - “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Arxiv sənədlərinin təhlili göstərir ki, XVII əsrdən başlayaraq ermənilər xristian dini etiqadlarından istifadə edərək qərb dövlətlərinin köməyi ilə  “Böyük Ermənistan” dövləti yaratmaq xülyasına düşüblər. Bu işdə həyasız haylara Qərb dövlətləri və Çar Rusiyası himayədarlıq edib. XVIII əsrdən Zaqafqaziyanı ələ keçirmək üçün geniş hərbi fəaliyyətə başlayan Rusiya XIX əsrin birinci yarısında buna nail ola bilib və tarixi Azərbaycan torpaqlarını parçalayaraq bir hissəsini imperiyaya qatmağa müvəffəq olub. Ərazilərimizin işğalı tarixi Azərbaycan torpaqlarında kəskin demoqrafiq dəyişikliklərin baş verməsi ilə nəticələnib. Rus ordusunda xidmət edən erməni millətindən olan zabit və generalların dəstəyi ilə ermənilərin tarixi Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi ərazidə demoqrafiq mənzərənin tədricən ermənilərin xeyrinə  dəyişməsinə səbəb olub. Tarixi sənədlər təsdiq edir ki, 1929-cu ilin dekabr ayınadək 8 mindən yuxarı erməni ailəsi (40 min nəfər) Arazı keçərək Rusiyanın tutduğu İrəvan, Naxçıvan, Qarabağ torpaqlarında məskunlaşıb.

Eyni zamanda həmin ildə Rusiya ilə Türkiyə arasında imzalanan Ədirnə müqaviləsindən sonra türk xalqına qarşı törətdikləri cinayətlərindən qorxaraq 14 mindən artıq  erməni ailəsi  (84600 nəfər) rus ordusunun köməyi ilə tarixi Azərbaycan torpaqlarına köçürülüb.    

Rəhmətlik müəllimim Şirməmməd Hüseynovun barmağını silkələyərək “1920-ci ilədək bir dənə də olsun erməni Xankəndində yaşamayıb” deməsi gözlərimin qabağındadır.

Dövlət Arxivlərimizdə saxlanan o dövrün statistik hesabatları, məlumat kitabları həyata keçirilən bütün köçürmələrə baxmayaraq XX əsrin əvvəllərində hazırki Ermənistan ərazisində yaşayan əhalinin əksəriyyətinin doğma torpaqların əbədi və əzəli sakinləri olan azərbaycanlılardan ibarət olduğunu təsdiq edir. Bu ərazilərdə azərbaycanlıların say tərkibinin azalması bədnam Daşnak partiyasının 1918-1920-ci illərdə yaratdığı Ararat respublikası dövründə daha böyük vüsət almışdır. Ermənistan dövləti öz mövcudluğunun  ilk günündən qədim Azərbaycan torpaqlarını işğal etməyə çalışmış, daşnaklar İrəvan Quberniyası, Zəngəzur, Cavanşir , Şuşa qəzalarının yüzlərlə kəndini yandıraraq məhv etmiş və yerli azərbaycanlı əhaliyə qarşı misli görünməyən vəhşiliklər , qırğınlar törətməklə 100 mindən artıq azərbaycanlını öz yurd yerlərini tərk etməyə məcbur etmişlər.

Arxiv sənədləri təsdiq edir ki, Ermənistan hökuməti bolşevik donu geyinərək məkrli niyyətlərini həyata keçirməkdə davam ediblər.  Günləri qara olsun! 1920-22-ci illərdə Azərbaycan SSR-in Qazax qəzasından  Ermənistan SSR-ə 379.984 desyatin, Zəngəzur qəzasından Ermənistana 405 min desyatin torpaq sahəsi verilib. Bu siyasət sonrakı illərdə də davam edib, ermənilər öz himayədarlarının vermiş olduğu ədalətsiz qəralarla zaman-zaman Azərbaycanın sərhəd boyu kəndlərinin torpaqları hesabına öz ərazilərini genişləndirib, müxtəlif siyasi don geyindirməklə azərbaycanlı əhalinin öz dədə-baba torpaqlarından çıxardılmasına, Ermənistanın monoetnik dövlətə çevrilməsinə nail ola biliblər.

Arxiv fondlarımızda saxlanılan Ermənistan SSR-dən kolxozçuların və digər Azərbaycanlı əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında SSR Nazirlər Sovetinin sədri tərəfindən 1947-ci və 1948-ci illərdə imzalanmış qərarlar belə faktları bir daha sübut edir.

Dırnaqarası “Köçürmə” adlanan bu tədbirin mahiyyətində bir neçə ildə Ermənistanın səfalı yerlərindən 100 min nəfərdən yuxarı azərbaycanlı ailəni  Kür-Araz ovalığına köçürməklə, Ermənistanı etnik cəhətdən türklərdən təmizləmək niyyəti dururdu. Arxiv sənədləri təsdiq edir ki, yerli azərbaycanlı əhalinin ciddi etirazlarına baxmayaraq qərar icra edildi. Kür-Araz ovalığı rayonlarını işçi qüvvəsi ilə təmin etmək adı ilə başlanan məkrli köçürmə tədbirləri həm də Ermənistandakı bir çox Azərbaycan dilli tədris müəssisələrinin bağlanması, ali və orta ixtisas təhsili müəssisələrinin Azərbaycan dili bölmələrinin respublikamıza köçürülməsi ilə nəticələndi. Arxivimizdə aşkarlanan  “pensiya işləri” adlı qovluqlarda kifayət qədər faktlar vardır. Uzun illərdir mühafizəxanalarda gizlənib yatan cansız , sarı kağızlarda böyük tarixi həqiqətlər yaşayır. Həmin sənədlərdə vaxtilə dədə-baba torpaqlarımızdan məcbur çıxardılaraq işçi qüvvəsi adı ilə aran zonalarına yerləşdirən soydaşlarımızın özlərinə yeni torpaqlarda məskən salmaları, öz dədə , baba ocaqlarından aldıqları rəsmi sənədlər var. Belə ki, yeni məskən saldıqları torpaqlarda bir müddət işlədikdən sonra, nəhayət, onların təqaüd yaşı çatıb və təqaüd ala bilmək üçün müvafiq orqana müraciət ediblər. Qanunvericiliyə uyğun olaraq həmin vətəndaşlardan əvvəl yaşadıqları yer və iş stajları üzrə arayışlar tələb olunub. Vətəndaşlar isə öz dədə baba yurdlarına gedərək üzüqara millətin mövcud orqanlarından mundar möhürləri ilə təsdiqlədikləri erməni dilində yazılmış arayışlar alıb gətiriblər. Öz dədə-baba torpaqlarında yaşamaları barədə erməni dilində arayış alan talehsizlər həmin arayışları müvafiq orqana təqdim ediblər. Bu gün dəyərli fakt olaraq mühafizə etdiyimiz həmin sənədlər “pensiya işi” adlı papkalarda tikilib.  Mənfurlar nə qədər çalışsalar da tarixi fakları dana bilməzlər.

Cənab prezidentimiz İlham Əliyev “Indiki Ermənistan ərazisində tarix boyu Azərbaycan xalqı yaşayıb. İndi əsas vəzifə ondan ibarətdir ki, dünya ictimaiyyəti də bunu bilsin” Bu sahədə ən böyük iş biz arxivçilərin üzərinə düşür. Bəzən adi kağız parçası hesab edilən bir sənəd elə bir həqiqəti üzə çıxardar ki, millətin taleyini həll etmək mümkün olar.  1948-1953-cü illərə aid olan bütün sənədlər, hətta saxlanma müddəti başa çatmış belə olsa onları yaxşı araşdırmalı və faktları aşkarlamalıyıq.  Bacaran qədər səsimizi yaymalıyıq ki, bu gün Ermənistanda şüuru zəhərlənmiş cəmiyyət tarixi faktları görsün.

Cənab komandan demiş “İndi göstərin görək İrəvanın tarixi mərkəzi haradır? Əgər deyirsiniz ki, guya, bu, dünyanın ən qədim şəhəridir. Haradadır bunun tarixi mərkəzi?  ”

Arxiv sənədlərində kifayət qədər materiallar mövcuddur ki, o sənədlər ilə ermənilər “öz əlləri ilə öz başlarını kəsiblər”.  nə qədər Arxivlərimizi məhv etməyə çalışsalar da kol dibində sakit uzanan gürzə ilanı kimi bir gün bu sənədlərin onların ürəyindən sancması məlum idi.  Belə sənədlərdən bir-neçəsinə diqqət yetirək:

Amasya rayonu Güllücə kəndində vaxtilə yaşamış soydaşımız Əhmədova Əsmər Aslan qızının sənədləri içərisində Amasya rayon məhkəməsinin qətnaməsi var. Həmin qətnamədə onun yoldaşı Əhmədov Halay Novruz oğlu 1942-ci ildə Böyük Vətən müharibəsinə gedib və gəlmədiyi, başqa himayədarının olmadığı və s. məsələlər qeyd olunub.

Sənədlərdə diqqət çəkən məqamlar çoxdur. Qondarma qurumlar tərəfindən erməni  dilində verilmiş arayışlar əllərinə keçən vərəqlərdə yazılıb. Qəzet parçası üzərində, dəftər vərəqində, hansısa yazılı vərəqin ağ üzündə və s. bütün bunlar üzüqaraların  səliqəsiz, məsuliyyətsiz bir millət olduğuna birbaşa sübutdur.

Sənədlərdə kifayət qədər rayon , kənd adları qeyd olunub. Azərbaycan mənşəli adların olması da o torpaqların bizim dədə-baba torpaqlarımız olduğunu sübut edir.   Vedi rayonu, Amasiya rayonu, Qaralar, Yalavac, Daşlı, Görevan kəndləri , Zəngibasar rayonu, Glanlar kəndi, Ellicə kəndi, Eçmiədzin mahalından arayış alan soydaşlarımızın sənədləri açıq aydın göstərir ki,  onların  1948-1950-ci illərə qədər olan əmək fəaliyyətləri  məhz dədə-baba torpaqlarında olub. 1950-ci ildən sonrakı əmək fəaliyyətlərinə aid sənədlər  isə Azərbaycanın müxtəlif rayonlarından toplanıb.

Ay erməni dığası bax gör, bu torpaqlar bizim dədə babalarımızındır, yoxsa sənin!? Əgər sənin idisə niyə saysız –hesabsız Azərbaycanlımız orada doğulub boya –başa yetib, əmək fəaliyyəti ilə məşğul olub. Vedi Rayon Dövlət Arxivinin 05 may 1959-cu il tarixli 14/51 saylı Arxiv arayışında vətəndaşın 1949-1950-ci ildə  keçmiş Qarabağlar Xalq Maarif şöbəsinin Kotuz kənd orta məktəbində işləməsi faktı təsdiq olunub. Sənəd iki dildə hazırlanıb: Azərbaycan dilində və erməni dilində.     Burada diqqət çəkən növbəti məqam. Arxivin müdürü A. Denukyandır. Digər Arxiv Arayışlarına baxırıq Mesropyan Q, Bu da bilərəkdən idi ki, tariximizi özündə daşıyan  arxivlərimizin başına erməni dığaları gətirilirdi ki,  sənədlərimizi, tarixi izlərimizi məhv edə bilsinlər. Bu onların ən yaxşı bacardığı iş idi.

Başı Qarabağ bağlı qadınlar

Şəkillərdən xanımların baş örtüsü diqqət çəkir. Qarabağ xanımlarına, Zəngəzur xanımlarına məxsus baş örtülü şəkillər biz Qərbi Azərbacanlıyıq deyə hayqırır. Onlar hər biri Qərbi Azərbaycan torpaqlarında dünyaya göz açıb. Orada məktəb bitirib, orada əmək fəaliyyətinə başlayıb. Çirkin siyasətin qurbanına çevrilərək öz dədə baba torpaqlarından deportasiya olunublar. Qərbi Azərbaycan həqiqətlərinin  dünya ictimaiyyətinə çatdırılması və Prezident cənab İlham Əliyevin müəyyən etdiyi siyasi xətlə  Qərbi Azərbaycanlıların öz doğma yurdlarına qayıdışının icra olunması baxımından bu kağızları dindirmək hər birimizin borcudur.

Azərbaycan Respublikasının prezidenti cənab İlham Əliyevin Qarabağ və Qərbi Azərbaycan məsələləri ilə bağlı ölkə daxilində və beynəlxalq səviyyədə apardığı ardıcıl və məntiqli dövlət siyasəti erməni xislətinin beynəlxalq miqyasda ifşasına və tarixi ədalətin bərpasına istiqamətlənmişdir.  Onun rəhbərliyi ilə beynəlxalq səviyyədə aparılan işlər , həyata keçirilən tədbirlər 44 günlük vətən müharibəsində olduğu kimi tezliklə dünyada erməni mifinin darmadağın edilməsi və soydaşlarımızın tarixi torpaqlara qayıdışı ilə nəticələnəcəkdir.  Bu şərəfli missiyanın həyata keçirilməsi və tarixi ədalətin bərpasında dövlətin mötəbər informasiya resursu olaraq arxiv sənədlərinin əvəzsiz əhəmiyyəti vardır. Bütün bu qeyd olunanlar son iki yüz ildən artıq bir dövrdə Ermənistan –Azərbaycan münasibətləri kontekstində regionda baş vermiş hadisələrin  obyektiv təhlili və həlli üçün arxiv sənədlərində tutarlı faktların mövcudluğunu ortaya qoyur və bu sahədə  fundamental elmi araşdırmaların aparılması üçün qiymətli mənbə olduğunu təsdiq edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

7-Cİ DƏRC

... Bir kişi diktor səhnəyə çıxıb sözügedən arayışı oxumağa başladı:

-2020-ci ilin bugünkü durumuna görə dünyanın ən varlı erməniləri barədə arayışı təqdim edirik. Bunların sayı 10-dur.

10. Ruben Vardanyan, yaşayış yeri: Ermənistan. İnvestor, “Troyka dialoq broker” kompaniyasının yaradıcısı, KamAZ-ın direktorlar şurasının üzvü, sərvəti 1 milyard dollardır. Xeyriyyəçidir. Xüsusən erməni uşaqlarının Avropada təhsil alması üçün milyonlar xərcləyir.

9. Kerolin Rafaelyan, yaşayış yeri: ABŞ. “Alex and Ani” brendinin yaradıcısı, Birləşmiş Ştatların ən varlı zərgəridir, qatı millətçidir, dünyaca məşhur brendində belə erməni kəlməsi (“Ani”) var, sərvəti 1 milyard dollardır. Xeyriyyəçidir.

8. Kayli Djenner, yaşayış yeri: ABŞ. Model, biznesvumen, Kim Qardaşyanın kiçik bacısı, dünyanın ən gənc xanım milyardçısı, sərvəti 1, 66 milyard dollardır. Millətçi və xeyriyyəçidir.

7. Eduardo Ernikyan, yaşayış yeri: Argentina. “Beynəlxalq Argentina aeroportu” kompaniyasının rəhbəri, 32 Argentina aeroportu, eləcə də Uruqvay, Ekvador və Ermənistan aeroportunu bu kompaniya idarə edir. Argentinanın ən varlı şəxsi, Cənubi Amerikanın ən varlı 5 şəxsindən biridir. Sərvəti 1,8 milyard dollardır. Bu şəxs mütəmadi Latın Amerikası ölkələrindəki  erməni icmalarına, eləcə də Ermənistanın və Dağlıq Qarabağın müxtəlif dirçəliş fondlarına böyük maliyyə yardımları edir.

6. Danil Xaçaturov, yaşayış yeri: Rusiya. “Rosqosstrax” kompaniyasının prezidenti, 3,3 milyard dollar sərvətlə Rusiyanın ən varlı ailələri sırasında yer alır. Tanınmış erməni xeyriyyəşisidir.

5. Samvel Karapetyan, yaşayış yeri: Rusiya. Daşınmaz əmlak bazarının kralı. 5,1 milyard dollar sərvəti var. Əfsanəvi milyardçı erməni Kerkoryanı ilk dəfə sərvətinə görə məhz o geridə qoyub. Karapetyan “Taşir” qrupuna rəhbərlik edir. O, ümumerməni “Hayastan” Fondunun direktorlar şurasına daxildir. Fonda 1 milyon dollar ödədiyinə görə bu şərəfə nail olub. Böyük xeyriyyəçi və millətçidir.

4. Serj Çuruk, yaşayış yeri: Fransa. Uzun illər “Total” neft-qaz kompaniyasına, “Alkatel” mobil rabitə kompaniyasına və digər iri Fransa kompaniyalarına başçılıq etmişdir, sərvəti 10 milyard dollardır. Erməni xalqının maraqlarını maddi cəhətdən daim təmin edir, qatı millətçidir, hətta həyatında gedib bir müddət Qriqoryan monastırında yaşaması dönəmi də olub.

3. Sergey Qalitskiy, yaşayış yeri: Rusiya. Əsl soyadı Arutyunyandır, VTB bankı müşahidə şurasının üzvü, “Maqnit” pərəkəndə satış şəbəkəsinin sahibi, “Krasnodar” futbol klubunun sahibidır. “Forbes” onun sərvətini 10,3 milyard dollar göstərir, erməni fondlarının xeyriyyəçisidir.

2. Stiven Kandaryan, ABŞ. “Mettlayf” sığorta şirkətinin prezidentidir, ABŞ-ın ən böyük korporativ şirkətləri “Mettlayf”ın müştəriləridir. Sərvəti 25 milyard dollardır. Hər il  ABŞ-da erməni lobbiçiliyinə milyon dollar pul xərcləyir.

1. Kirk Kerkoryan, ABŞ. Kerkoryan barədə arayışda heç bir məlumat verilmir amma.

Diktor bunu söyləyib hakimlərə sarı baxdı. Baş Hakim dərhal söz götürdü:

-Bunun səbəbi var. Digər 9 milyardçıdan fərli olaraq hazırda bizim Axirət dünyasında yaşayan, 5 il öncə bura təşrif buyurmuş Kirk Kerkoryan Divanı qurulacaq 17 təqsirləndiriləndən biridir. Onun haqqında söhbətimiz geniş olacaq. Bəs hazırda adları sadalanan digər erməni milyardçıları barədə arayış niyə oxundu, soruşacaqsınız. Ona görə ki, bu şəxslər erməni lobbiçiliyinə, erməni xeyriyyə təşkilatlarına milyonlarla pul xərcləyirlər. Amma bu pullar Ermənistan dövlətinin çiçəklənməsinə, erməni xalqının rifahına yox, erməni millətçilərinin əlinə keçərək saxta erməni tarixinin təbliğatına, militarizmə, terror və işğalçı müharibələrə xərclənir. Əlbəttə, Divan birbaşa cinayətdə əli olmayan bu şəxsləri müttəhim elan edə bilməz, amma biz öz səlahiyyətimizdən istifadə edərək həmin 9 nəfəri şiddətli tənbeh eləyir, qınağa tuş qoyuruq! Hamılıqla onlara səslənirik, cənablar, qazandığınız pulları həqiqətən işıqlı işlərə xərcləyin, zülmət işlərə deyil!

Tamaşaçılar Baş Hakimi alqışladılar, o, alqış səsləri səngiyəndə ilk içlas gününü hər halda yekunlaşdırmağa müvəffəq oldu:

-Möhtərəm izləyicilərimiz, erməni millətçiliyinə qurulan Divanın ilk günü – hazırlıq iclasını nəhayət ki, bitmiş elan edirəm. Sabah bizi ilk proses gözləyir, ona görə də sizi çox yormayaq, gedin evlərinizə, istirahət edin, sabahsa səhər ertədən sizi burada görməyə şad olacağıq. Xoş axşamlar.

Yerbəyerdən “xoş axşamlar” səsləri gəldi, insanlar yerlərindən durub çıxışa doğru yönəlməyə başladılar.

 Müzakirələr gedir, ilk proses gününün ayrı-ayrı məqamlarına hərə bir cür münasibət bildirirdi.

Çox qısa bir vaxtda Baş Meydan tam boşaldı, oranı səssizlik öz qoynuna aldı. Tezliklə qaranlıq da çökdü.

 (Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2023)

Görkəmli yazıçı və ədəbiyyatşünas alim Mir Cəlal Paşayevin anadan olmasının 115 illiyini ölkəmizin ictimaiyyəti böyük minnətdarlıq hissi ilə qeyd etdi. Yubiley tədbirlərinin mərkəzində Bakı Dövlət Universitetinin olması isə təsadüf deyildi. Mir Cəlal müəllim 1961-ci ildən ömrünün sonuna – 1978-ci ilə qədər universitetin Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasına rəhbərlik etmiş, ölkəmizdə yeni ədəbiyyatşünaslar nəslinin yetişməsində müstəsna xidmətlər göstərmişdir.

Bakı Dövlət Universitetinin təşkil etdiyi silsilə tədbirlərə tələbələr arasında hekayə müsabiqəsinin keçirilməsi də daxil idi. Müsabiqə qalibləri Fidan Barçının (birinci yer), Nuridə İsmayılovanın (ikinci yer), Nurlanə Şirinovanın (üçüncü yer), eləcə də BDU-nun xüsusi mükafatını almış Aytac Salahlının hekayələrini təqdim edirik.

İlk olaraq “Ədəbiyyat və incəsənət” sizlərə müsabiqədə 3-cü olmuş Nurlanə Şirinovanın “Bir həyatın xülasəsi” hekayəsini təqdim edəcək.

Nurlanə ŞİRİNOVA

BİR HƏYATIN XÜLASƏSİ

Gözləri yumulu idi. Ətrafında ağlaşma səslərini eşidirdi, lakin reaksiya verə bilmirdi.

Qollarını qaldırmaq  istədi, amma tərpənə bilmədi.

Səslər getdikcə daha da qarışırdı. İndi eşitdiyi, sadəcə, uğultu idi.

Sonra içində olduğu qaranlıq birdən aydınlandı. Qabağında bir işıq gördü, sürətlə o işığa tərəf çəkilirdi. İşıq onun ətrafına yayıldı və hər yer ağappaq oldu.

***

“Uşaqlar, Novruz bayramı ilə bağlı qiraət yarışı keçiriləcək. Qoşulmaq istəyənlər adını yazdırsınlar”- Müəllim bunu deyib dərsə başladı.

Cəlal o vaxt gənc idi, 14-15 yaşı olardı. Bu xəbəri eşidən kimi yerindən dikəldi.

“Qiraət yarışı...” – deyə düşündü. Novruz bayramı, baharın gəlişi, təbiətin oyanışı insanların həyatına yenilik, canlanma gətirir. Novruzda küsülülər barışır, insanlar bir masanın ətrafına toplaşaraq bayram sevincini bölüşürlər.

Cəlal bunları düşünərkən dostunun səsi onu xəyallarından ayırdı:

– Qoşulacaqsan?

– Necə?

– Deyirəm, qoşulacaqsan yarışa?

– Əlbəttə. Məncə, sən də qoşul.

– Yox, hara qoşuluram?! O sənsən e, yazasan, pozasan, yaradasan...

Ağlına gələn ilk xatirə bu olmuşdu. Məktəb illəri... Necə şirin vaxtlar idi. Cəlal elə uşaqlıqdan yaşıdları arasında seçilirdi. Kim bilərdi ki, Gəncənin bir tərəfində boy atan istedad gələcəkdə milyonların qəlbinə yol tapacaq.

***

1928. Darülmüəllimi bitirməsini, son dərs gününü xatırladı. Cəlal həmin ildən sonra bədii yaradıcılığa başlamışdı. O həm də şeirlər yazırdı. Yazdıqları müəllimləri, yoldaşları tərəfindən rəğbətlə qarşılanırdı.

***

1940. Yaş 32. Çap evinin qarşısında durub gülümsəyir. O indi xoşbəxtdir, çünki “Bir gəncin manifesti” romanı ilk dəfə çapdan çıxıb.

“Gəl, ey gözlədiyim xilaskarım, gəl!

Ey azad həyatım, ilk baharım, gəl!”

Ürəyindən bu misraları keçirir, romandakı obrazları xəyalında canlandırırdı. Mir Cəlal bu romanı yazarkən çox müşahidə aparmış, dövrün qüvvətli, iradəli, mübariz gənclərinin timsalında Mərdan obrazını yaratmışdı. Sarsılmaz Sona... Zəhmətkeş Azərbaycan qadını...

Xatirələr gözünün önünə gəldikcə qəlbi fəxarətlə dolurdu.

– İtə ataram, yada satmaram!

– Oxudun? – Cəlal sevinc dolu təəccüblə dostuna çevrildi. Çapdan bir həftə keçmişdi.

– Doğrusu, lap əntiqə yazmısan! Sənin bacaracağını bilirdim, amma bu qədər də gözləmirdim.

Sonralar bir çox ədiblər bu əsər haqqında fikirlərini bildirmiş, roman oxucular tərəfindən bəyənilmişdi.

“Bədii təfəkkürlə elmi təfəkkürün sintezi, qovuşuğu Mir Cəlal müəllimin həm yazıçılıq, həm də alimlik fəaliyyətinə təkrarolunmaz bir vüsət və qüvvət vermiş, onun hər iki sahədəki böyük uğurlarının əsası olmuşdur”.

Mir Cəlal romanları, povestləri, hekayələriylə neçə-neçə insana ilham oldu, yol göstərdi.

Sonra Püstə ilə olan xatirələri yadına düşdü. “Qadın qəlbi qapalı bir ağacdır, açarı da qadının özündədir. Bu açarı qəlbdə yanan sevgi fanarı ilə arayıb tapmalı”, – deyirdi Mir Cəlal.

“Püstə... Sən mənim dünyam idin. Amma heyif, artıq həyatda deyiləm... Kim bilir, bəlkə, bir gün dünyanın bir ucunda kitablarımı oxuyanda məni, səni xatırlayarlar, Sonanı anlayar, Baharı unutmazlar...”

Başını yuxarı qaldırdı. Xatirələr zehnində canlandıqca onu düşüncələrə qərq edirdi. Sonra qabağına bir az əvvəl gördüyü işıq çıxdı. İşığın o tərəfindən nəğmə səsi gəlirdi. Diqqətlə qulaq asdıqda bunun anasının laylası olduğunu xatırladı.

İşığa bir az da yaxınlaşdı.

Birdən hər yer bəmbəyaz oldu...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2023)

İPPOLİT TEN: “SƏNƏTDƏ İDEAL HAQQINDA” -2-cı hissə

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış ədəbiyytaşünas Məti Osmanoğlunun Gənc yazarlar üçün nəzəriyyə dərslərini davam etdirir. Bu gün o, sizlərə İppolit Tenin “Sənətdə ideal haqqında” adlı məqaləsini tərcümə edərək təqdim edir.

Bu gün sizə məqalənin 2-ci hissəsi çatdırılacaq.

İppolit TEN

SƏNƏTDƏ İDEAL HAQQINDA

(Sent-Bövə həsr olunur)

Bu araşdırmanın mövzusu və metodu. – İdeal sözünün mənası.

II

Müxtəlif əsərlərin daha çox və ya daha az dəyəri. – Zövqlərin uyğunluğu və bir çox məsələlərdə yekun hökm. – Fikrin irəli sürüldüyü üsulla təsdiqlənən nüfuzu və ya çəkisi. – Onun sonuncusunun ən son tənqid üsulları ilə möhkəmləndirilməsi. – Doğrudan da, sənət əsərinin dəyərini müəyyən edən qanunlar var.

Yenə də  – gerçək, real dünyada olduğu kimi – eynilə fantaziya aləmində də müxtəlif səviyyələr və ya yerlər var, çünki dəyərlər fərqlidir. Camaat və bilicilər birincini göstərir, ikincini isə müəyyənləşdirir. Üç il ərzində beş əsrlik İtaliya rəssamlığından qaçaraq biz də eyni şeyi etdik. Biz hər yerdə, hər addımda hökm oxuduq, qiymət verdik. Ancaq özümüz də bilmədən ölçünü əlimizdən buraxmadıq. Başqaları da bizim kimi davranır, ümumiyyətlə, hər bir işdə olduğu kimi, tənqiddə də hazır, artıq deyilmiş həqiqətlər var. İndi hər kəs etiraf edir ki, Dante və Şekspir kimi məşhur şairlər, Motsart və Bethoven kimi məşhur bəstəkarlar aid olduqları sənətdə mühüm yer tuturlar. Çağımızın bütün yazıçıları arasında birinci yer yekdilliklə Göteyə verilir. Onu fleminqlər arasında Rubenslə, hollandlar arasında  Rembrandtla, almanlar arasında Albrext Dürer ilə, venesiyalılar arasında Titsianla heç kim müqayisə etmir. İtalyan İntibah dövrünün üç rəssamı Leonardo da Vinçi, Mikelancelo və Rafael, yekdil fikrə görə, hamıdan üstündür. Nəsillərin elan etdiyi bu yekun hökmlər, onların irəli sürülmə üsulu ilə qəbul edilmiş avtoritetə haqq qazandırır. Əvvəla, sənətklar haqqında mühakimədə müasirlər razılığa gəliblər və bu qədər fərqli düşüncələrin, temperamentlərin və tərbiyənin qarşılıqlı təsirindən doğan bu fikir artıq özlüyündə əhəmiyyətlidir, çünki hər bir fərdi zövqdəki çatışmazlıq öz aralarında  mübahisə edən başqa mülahisələrin müxtəlifliyi  ilə tamamlanır, nəhayət, tarazlaşır və bu daimi qarşılıqlı tənzimləmə yekun rəyi get-gedə həqiqətə daha çox yaxınlaşdırır.

Bunun ardınca tamamilə yeni bir ruhla başqa bir dövr gəldi və ondan sonra yenə başqa bir dövr gəldi; onların hər biri iddiaya öz nöqteyi-nəzərindən baxır və onu yoxlayır; bunların hamısı eyni zamanda həm dərin düzəlişlər, həm də güclü təsdiqlərdir. Beləcə, müxtəlif məhkəmələr qarşısında dayanan əsər onlardan eyni qiymətlə çıxdıqda və neçə əsrlər boyu qırılmayan zəncir kimi dayanan hakimlər eyni hökmü verməyə razılaşdıqda, yəqin ki, onların hökmü ədalətlidir: əgər bir əsər başqalarından, həqiqətən, üstün olmasaydı, bu qədər müxtəlif rəğbəti öz üzərinə çəkməzdi. Müəyyən dövrlərə və xalqlara xas olan idrakın məhdudluğu bəzən ayrı-ayrı şəxslər kimi dövlətləri və xalqları da yanlış mühakimə yürütməyə və dərk etməyə sövq etsə belə, burada da baxışlardakı fərdi fərqlər aradan qaldırılır, tərəddüdlər bir-biri tərəfindən məhv edilir və tədricən o qədər sabitlik və düzgünlük əldə edilir ki, biz belə möhkəm və qanuni əsaslara söykənən rəyə əsaslı şəkildə etibar edə bilərik. Nəhayət, insanların fitrətindəki bu instinktiv zövq həmrəyliyinə əlavə olaraq, tənqidin ən son üsulları sağlam düşüncənin avtoritetinə elmin də avtoritetini əlavə edir. Hazırda tənqidçi onun şəxsi zövqünün heç bir əhəmiyyət daşımadığını, öz xasiyyətini, öz meylini, öz partiyasını, öz maraqlarını tamamilə kənara qoymalı olduğunu, istedadının hər şeydən öncə rəğbət olduğunu yaxşı bilir. Yaxşı bilir ki, tarixdə ilk iş özünü mühakimə etmək niyyətində olduğu insanların yerinə qoymaq, onların instinkt və vərdişlərini mənimsəmək, onların hisslərinə nüfuz etmək, fikirlərini yenidən yaratmaq, onların daxili vəziyyətini öz daxilində canlandırmaq, özünü onları əhatə edən mühitdə  hərtərəfli və olduqca aydın şəkildə təsəvvür etmək,  daxili vəziyyətini özündə əks etdirmək, fitri xarakterləri ilə birləşərək onların fəaliyyətini təyin edən və həyatlarını istiqamətləndirən şərait və təəssüratları təxəyyül vasitəsilə izləməkdir.

Belə bir əsər bizi sənətkarların nəzər nöqtəsinə qoyaraq onları daha yaxşı başa düşmək imkanı verir və bu əsər bir sıra təhlillərdən ibarət olduğundan, hər hansı digər elmi əsər kimi, yoxlama və təkmilləşdirmə üçün əlçatandır. Bu metoda istinad edərək məşhur bir sənətkarı bəyənə, yaxud bəyənməyə bilərik, eyni əsərdə bir hissəni pisləyib digərini tərifləyə bilərik, hər şeyin qiymətini müəyyən edə bilərik, uğur və sapmaları göstərə bilərik, çiçəklənmə və tənəzzül dövrlərini tanıya bilərik və bütün bunları özbaşına deyil, hamıya məlum ümumi qaydalar əsasında edə bilərik. Mən də elə bu sirli qaydanı aydınlaşdırmağa, dəqiq müəyyənləşdirməyə və sizə sübut etməyə çalışıram.

DAVAMI VAR

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Aktual rubrikasında bu gün yazıçı, pedaqoq, ictimai fəal Şəmil Sadiqin mülahizələrinə yer ayırır. 

Nədənsə həmişə müəllim dedikdə, cins olaraq hamının ağlına kişi cinsi gəlir. Dilimizdəki “kişi” sözü isə artıq öz mənasını dəyişib, başqa dona girib. Bu söz daha çox mərd, ağzıbütöv, ləyaqətli, namuslu insana ünvanlanan bir etalondur. Bu cür insan isə erkək də olur, qadında da. Deməli, izahlı lüğətimizdə bu sözün ilk mənası olaraq yuxarıda qeyd etdiyimiz və bir çoxunu da unutduğumuz müsbət yüklü sözlərin daşıyıcısına verilən ad olmalıdır. 

Türkiyə türkcəsində “kişi” sözü nəfər mənasında işlədilir. Deməli, bizim dildə də bu söz cins anlayışından uzaqlaşıb və yeni məna kəsb elədiyini qəbul etməliyik.

Hə, gələk mövzuya. Mən də “təhsilimizi kişiləşdirməliyik” dedikdə hamımız kimi “erkəkləşdirməyi” nəzərdə tutmuşdum. Amma məqalənin adını yazan kimi və “kişi” sözünün mənasına varan kimi fikrimi dəyişdirdim. Çünki mən düşünürdüm ki, orta məktəbdə dərs deyən müəllimlərin çoxluğunu kişi cinsindən etsək, ürəyimdə tutduğum bütün problemlər həll olunmuş olar. Fəqət “arvad kimi kişidənsə, kişi kimi arvad yaxşıdır” deyimi də fikrimin dəyişməsinə səbəb oldu. Qaldım çaşbaş. Əlimi klaviaturadan götürüb düşündüm, qərara gəl, kişiləşdirməliyik, yoxsa erkəkləkləşdirməli? Çox düşünsəm də, qərara gələ bilmədim. Lənət şeytana, nə olardı ki, bütün erkək insanlar kişi olardı, mən də bu məqalədə mətləbdən uzaqlaşmaya idim. Amma oxucunun intellektinə və məntiqinə güvənərək “onlar başa düşərlər, mən nə deyirəm”, – deyib keçirəm mətləbə.

Orta məktəb təhsilimizdən narazı olmayan insanımız yoxdur demək olar ki… Sıravi vətəndaşlar düzgün təhsil verilmədiyindən, müəllimlərin məsuliyyətsizliyindən, müəllimlər kurikulumdan, maaşın azlığından, Təhsil Nazirliyi müəllimlərin işinə vicdanla yanaşmamasından, özlərini təkmilləşdirməməsindən narazıdır. Sözün düzü, hamısı haqlıdır. Amma mən elə bilirəm ki, bunların yeganə baiskarı boş-bikar xanımların məktəblərdə kişilərin yerini tutmasıdır.

Bu gün istənilən orta məktəbin müəllimlərinin statistikasını çıxartsaq, ən yaxşı halda 90-nın 10-a olar. Yəni 10%-i kişi olar. O da başqa bir yerdə iş tapa bilməyən, iş qabiliyyətini itirən ahıl kişilər. Yerdə qalanlar isə qadınlardır. Şair təbiətli insan olduğuma görə qadınlara qarşı bir antipatiyam yoxdur. Çünki şeirlərimin baş qəhrəmanları xanımlar, ilham pərimin də cinsi zərifdir.

Birinci olaraq bunun necə baş verdiyini araşdırmaq istərdim. Necə oldu ki, məktəbdə işləyən insanların çoxu qadınlar oldu? Hamımıza məlum olan səbəblərdən biri orta məktəbdə maaşın az olmasıdır. Elə buna görə də ailə dolandırmaq kimi ağır bir yükü çiyninə götürən kişilər bu az maaşlı, az “xalturalı” işdə işləməkdən yayındılar. İkincisi isə mentalitetimizin günahlarıdır. Hamımız məktəbə ən axırıncı iş kimi baxdıq və müəllimlik sənətinə daha çox qızlarımızı göndərdik. – Qadındır da nə edəcək, qoy gedib müəllimdən-zaddan işləyib başın girələsin, – dedik. Beləcə, bu sənət “arvad peşəsi” kimi formalaşdı. Sonra da qadın müəllimlərin ərləri ən təmiz, namuslu bir yer kimi məktəbi seçdi. Savadlı, savadsız xanımlarını məktəbə düzəltdilər. Sənin mənə pulun lazım deyil, get başını qat, gününü keçir, – dedilər. Hə, bir də ona görə ki, hamı əxlaq baxımından ən saf yer məktəbi bilir axı. Ona görə xanımlarını məktəbə göndərməklə gözləri arxalarınca qalmadı. Bizim üçün əxlaqsızlıq daha çox bir evli kişinin bir qadından və ya bir evli qadının bir kişidən xoşu gəlməsi hesab edildiyindən, qeybət, ara vurmaq, kiminsə ayağının altını qazmaq, evini yıxmaq o qədər də əxlaqsızlıq hesab edilmir.

Və beləcə həm məktəblərimiz, həm tədrisimiz, həm əxlaqımız, həm də oğlanlarımız arvadlaşmağa başladı. Əslində bu da avropa standartlarına yaxınlaşma demək idi. Axı müasir dünyada din, millət ayrımı olmadığı kimi, cinsi ayrım da yoxdur.

Sadəcə bu peşəni sevənlər və bu peşəyə hörmət bəsələyənlər, ən azından bu peşəyə çörək ağacı kimi baxanlar müəllimliyə qayıtsa, bəlkə, onda təhsilimizdə də kişiləşmə gedə. Sözümün üstündə dururam, kişiləşmə ha, erkəkləşmə yox.

Xanımlar məndən inciməsin, amma qəlbimin dərinliyində təhslin erkəkləşməsini də istəyirəm. Çünki ha axtarıram Aristoteldən, Nizamidən, Mirzə Şəfidən, Mirzə Cəlildən, Hüseyn Caviddən, Abdulla Şaiqdən bu yana adlı-sanlı qadın müəllim yadıma düşmür. İstisnalar qaydaları pozmur…

P.S. Müəllimin cinsi olmaz. Ona görə də dilimizdə “müəllimə” ifadəsi yoxdur. Amma təəssüf ki, yazıq uşaqların dili elə vərdiş edib ki, qabaqlarına kim çıxır “müəllimə” deyirlər. Belə getsə, dilimizdə cins kateqoriyası yaranacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.08.2023)