Uraqan Abdullayev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Maraqlı” adlı rubrikamızda növbəti yazını sizlərə təqdim edirik. “Üzüklərin Hökmdarı” dillər əzbəridir, kitab da, film də milyonların sevimlisinə çevrilib. 

Biz də qərara gəldik ki, bu dəfə “Üzüklərin Hökmdarı”ndan danışaq. Axtarıb, arayıb ən maraqlı faktları toplayaraq sizlərə təqdim edirik. 

1. İngilis yazıçısı Tolkien əslində Cənubi Afrikanın Bloemfontein şəhərində 3 yanvar 1892-ci ildə anadan olmuşdu. Onun atası Artur Reuel Tolkien Britaniya bankının Cənubi Afrikadakı filialında işləyirdi. 

O öz ailəsini erkən yaşlarında itirib.

2. Ailəsi onu Ronald adlandırırdı. Ronald adını Tolkienin anası Mabel seçib. Tolkienin dillərə olan həvəsini də anası alovlandırıb. Həmçinin Tolkienin anası onun ilk müəllimi olub.  O, botanika dərsləri verməklə Tolkienin bitkilərə olan marağını artırırdı. 

3. Tolkien məktəb illərindən dillər yaratmağı sevirdi. Tolkienin əmiuşaqları Meri və Marjori İnkledon, əsasən, heyvan adlarına əsaslanan “Animalik” adlı bir dil icad etmişdilər və bu dil Tolkieni əyləndirmişdi. Daha sonra Meri və Tolkien “Nevboş” adlı daha mürəkkəb bir dil icad etdilər.

4. Tolkien və həyat yoldaşı Editin epik sevgi hekayəsi var idi. Onlar Tolkienin 16 və Edit Bratın isə 19 yaşı olanda tanış olurlar. Aralarındakı dostluq zamanla sevgiyə çevrilir. Ancaq Tolkienin qəyyumu Frensis Ata bu əlaqəni bəyənmirdi və Tolkienin diqqətini məktəbinə yönəltməsini israr edirdi. Nəhayət, yetkinlik yaşına çatana qədər onların görüşməsini və yazışmasını  qadağan edir. Fransis Atanın ona və qardaşına qarşı mehribanlığını nəzərə alsaq, Tolkienin bu əmri yerinə yetirməməsi mümkün deyildi. Tolkien və Edit üç il ayrı qalır. Tolkien yetkinlik yaşına çatdıqdan dərhal sonra Editi axtarır və ona evlənmək təklif edir. Beləcə, Edit başqa adamla olan nişanını pozaraq təklifi qəbul edir. Tolkien Birinci Dünya Müharibəsi üçün orduya çağırılmadan qısa müddət əvvəl Frans Atanın razılığı ilə evlənirlər.

5. Tolkienin dostları ilə qurduğu komanda onun üçün çox önəmli idi. Tolkien onların dostluğunu yüksək qiymətləndirirdi. Kral Edvard Məktəbində oxuyarkən Tolkien, Kristofer Uayzman, Robert Gilson və Geoffrey Bache Smit ilə birlikdə bir klub yaradır: "Çay Klubu" və "Barrovian Cəmiyyəti" onları bir araya gətirir və bu birlik Tolkienin gənclik illərində intellektual inkişafının böyük bir hissəsini təşkil edib.  O həm tələbə, həm də müəllim kimi universitetdə bir çox klublar yaradıb.

6. Tolkien Birinci Dünya Müharibəsində vuruşub. Tolkien 1916-cı ildə Fransada cəbhəyə göndərildi.  O, səngər müharibəsinin dəhşətlərini yaşayıb, lakin sağ-salamat xilas olub. Nəhayət, xəndək qızdırmasına tutuldu, o, İngiltərəyə geri göndərildi və müharibənin qalan hissəsində xəstə olaraq yatdı. Müharibə Tolkienə böyük təsir göstərdi.  Məktəbdə klub yoldaşlarından başqa hamısını itirdi. Yalnız Tolkien və Christopher Wiseman müharibədən sonra yenidən görüşdülər. Müharibədən sonra Tolkienin ilk mülki işi Oksford İngilis dili lüğəti oldu və burada isti, arı, su, fitil və qış sözlərinin etimologiyasını araşdırmağa başladı. Akademik fəaliyyətini davam etdirmək üçün 1920-ci ildə oranı tərk edir.

7. Tolkienin dram həvəsi var idi. J.R.R.  Müasir fantaziya ədəbiyyatının atası kimi tanınsa da, Tolkien təkcə yazıçı deyil, həm də qədim ingilis və qədim norveç ədəbiyyatı üzrə mütəxəssis idi.  O, 1925-1959-cu illərdə Oksford Universitetində bu mövzuda mühazirə oxuyan yorulmaz müəllim kimi tanınırdı. Müqaviləsində ildə 36 mühazirə oxuması nəzərdə tutulsa da, o bu rəqəmi 70-136-ya çatdırıb.  Mühazirələrdə o, adi akademikdən daha çox ifa edən sənətkar kimi davranırdı.

8. 1917-ci ilə qədər Tolkien Quenya adlı bir elf dilini inkişaf etdirdi və onu çox mürəkkəb bir şəkildə icad etdi. O ondan Sindarin adlandırdığı başqa bir elf dili yaratdı.  Onun icad etdiyi dillərin, həqiqətən, canlı olması üçün dillərin tarixə və sujet xəttinə ehtiyacı var idi.  Tolkienin icad etdiyi dillərin həyatını üzə çıxarmaq axtarışı və İngiltərə üçün mifologiya yaratmaq həvəsi Silmarillion-un yaranmasına səbəb olub.

9. Bədii ədəbiyyat yazmaq onun üçün sadəcə bir hobbi idi. Tolkien üçün fantastika yazmaq hobbidən başqa bir şey deyildi. Əslində, onun ən çox dəyər verdiyi əsərlər köhnə İngilis dili ilə bağlı akademik yazıları idi.

10. “Hobbit”in ilk sətri Tolkienin qiymət verdiyi imtahan kağızının boş vərəqində tərtib edilmişdir. Tələbələrdən biri imtahan vərəqlərindən birinin üzərində heç bir yazı yazmadan Tolkienin qarşısında qoyur və Tolkien kağıza məşhur kitabının girişini yazır:

 'Yerdəki çuxurda bir hobbit yaşayırdı.'

11. Tolkien özünü hobbit hesab edirdi. Yaratdığı bütün uydurma varlıqlar arasında Tolkien ən çox hobbitlərlə eyniləşirdi.  “Boyumdan başqa mən əslində hobbitəm. Mən bağları, ağacları və əkilməmiş əkin sahələrini sevirəm, tütün çəkirəm və sadə yeməkləri sevirəm, amma fransız yeməklərinə nifrət edirəm.  Mən dəbli jiletləri sevirəm və hətta bu darıxdırıcı günlərdə onları geyinməyə cəsarət edirəm.  Mən göbələkləri sevirəm, çox sadə yumor hissim var. Gec yatıram, gec oyanıram. "Mən çox səyahət etmirəm."

 12. Frodonun əsl adı Bingo idi. Tolkien "Hobbit"in davamını yazmağa başlayanda Bilbonun qardaşı oğlunun adını uşaqlarında olan oyuncaq koala ayıları ailəsinin şərəfinə qoymuşdu, lakin yazı irəlilədikcə və "Üzüklərin Hökümdarı" daha tünd bir ton aldı, Bingonun adı Frodo oldu.

13. Tolkien yazdığı kitabların populyarlığına çox təəccüblənirdi. O öz mifoloji kainatını yaratmaq səyinin yalnız bir hissəsi olan "Hobbit" və "Üzüklərin Hökmdarı" kitablarına göstərilən marağı anlamaqda çətinlik çəkirdi.  Kitablarına olan bu marağa baxmayaraq, o, əsərlərinin kifayət qədər epik olmadığını düşünür və uyğunlaşmaları tənqid edirdi. Bu gün sağ olsaydı, yəqin ki, Leqolas kostyumunda gəzən və ya özünü elfə çevirən pərəstişkarlarına heyrətlə baxardı.

 14. Tolkienin bir çox əsərləri ölümündən sonra oğlu Kristofer Tolkien tərəfindən redaktə edilmiş və nəşr edilmişdir.  Bu əsərlərə “Silmarillion”, “Orta Dünyanın Tarixi” və “Beren və Lütyen” kimi şah əsərləri daxildir.

15. Onların evlilik həyatı gündəlik sürtünmələrlə dolu olsa da, Tolkien və Edit 1971-ci ildə Editin ölümünə qədər bir-birlərinə sadiq qalırlar. Tolkien katolik, Edit isə protestant olduğundan atası Tolkienə "əgər o qızla münasibətini davam etdirsən təhsil həyatın bitər" deyir, Tolkien məcburən qızla görüşmür. Məhz onların bu hadisəsi,  Beren və Lutiyen hekayəsində davam etdirilir. Beren və Lutiyen qovuşmaq istəyən iki aşiqdir, amma biri elf, digəri isə insandır. Buna görə də görüşmələri qadağa idi və münasibətlərinə icazə verilməmişdi. Başlarına bir çox hadisələr gəlmiş olsa da, nəysə ki, evlənməyi bacarmışdılar.

1972-də Edit öldüyündə başdaşının üzərinə Lutiyen adlı bir elfin adını həkk edir. Və özü də öldüyü zaman qəbrinin üzərinə "Beren" yazılır.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2023)

Heyran Zöhrabova, "Ədəbiyyat və incəsənət" 

Elfida, sen eski bir şarkısın

Elfida, beni fark etme sakın

Omzumda iz brakma yüküm dünyaya yakın

Elfida, hep aklımda kalacaksın 

İnsan bəzən iç dünyasında yaşadıqlarını və hər düşüncəsini açıq bir şəkildə, doğrudan dilə gətirib ifadə edə bilmir. Bunun üçün isə hər insanın haqlı-haqsız özünə görə bir çox səbəbləri olur.

Amma eyni zamanda da insan içində yaşadıqlarını, hiss etdiklərini, düşüncələrini doğrudan olmasa belə daim bir şəkildə ifadə etmək ehtiyacı duyur. Bir nəbzə də olsa ruhuna ağırlıq edən mənəvi yüklərini bir yolla içindən atmaq və bununla da arınmaq, rahatlamaq istəyir. 

Və belə məqamlarda çox zaman insanların köməyinə ədəbiyyat və incəsənət gəlir.

Məsələn, kimisi çəkdiyi rəsmlərlə, kimisi bəstələdiyi musiqilərlə ifadə edir öz hisslərini.

Və kimisi də belə məqamlarda bədilliyin arxasına sığınmağı seçir. 

Buna misal olaraq türk sənətçisi Haluk Leventin "Elfida" adlı mahnısını qeyd edə bilərik.

"Səni yazmağa nə vadar etdi, yazmağına nə səbəb oldu"-, kimi suallara cavab olaraq da mən hər zaman Elfida əsərinin hekayəsini misal çəkmişəm.

Hər nə qədər sevgi mahnısı kimi anlaşılıb sevilsə də “Elfida” mahnısının çox fərqli bir hekayəsi var əslində.

Haluk Levent  bu mahnını xərçəng xəstəliyindən əziyyət çəkən Beyzanur adlı 4 yaşlı bir qız üçün yazıb.

Beyzanurun xəstəliyindən və ailəsinin çətin vəziyyətindən xəbər tutan müğənni  3-4 il boyunca onun sağalması üçün əlindən gələn hər şeyi edir. Lakin bir gün həkimlər ona Beyzanurun vəziyyətinin çox ağır olduğunu və artıq ondan ümidi kəsib vazkeçməsini, onu gözdən çıxarmasını söyləyirlər. Özü də o vaxtlar ağır günlər keçirən, şirkətləri batmış Haluk Levent bu kədərli xəbərlə sarsılır. Həmin vaxt Haluk Leventin yanında musiqiçi dostu Emrah Aydoğdu da olur. Emrah Aydoğdu Haluk Leventə Osmanlıcada vaz keçilən, gözdən çıxarılan qadınlara “Elfida” deyə xitab olunduğunu söyləyir.

Və bu məlumatı öyrəndikdən sonra Haluk Levent Beyzanuru düşüniərək “Elfida” mahnısının sözlərini qələmə alır. Mahnını yazar-yazmaz da xəstəxanaya gedib balaca Beyzanura oxuyur. Amma kiçik qız mahnını ona yazıldığından xəbərsiz dinləyir.

Haluk Levent mahnının sözlərində

"Elfida beni terk etme sakın" cümləsi yerinə 

"Beni fark etme sakın" deyə yazır.

"Omzumda iz bırakma" cümləsində isə özünün də o aralar çətin günlər keçirdiyini ifadə edir. Yəni bir də sən getmə deyir.

"Kim bilir kaç yüz yıldır sarılmamış kolların"  misrası isə ailəsinin uzun illər Beyzanuru doya-doya qucaqlaya bilməməsini ifadə edir.

Haluk Levent hər nə qədər onun üçün əlindən gələn hər şeyi etsə də təəssüfki Beyzanur 8 yaşında dünyasını dəyişir və müğəninin dediyinə görə ailənin daha sonralar bir qız övladları daha olur və Haluk Leventin istəyi ilə onun adını Elfida qoyurlar. 

" Kim bilir kaç yüzyıldır sarılmamış kolların " 

" Beni fark etme sakın " 

" Omzumda iz bırakma yüküm dünyaya yakın  "

" Hep aklımda kalacaksın " 

Və “Elfida” mahnısının buna bənzər bir neçə misrası..

Bəzən qurduğumuz cümlələrin ətrafımızdakıların dərk etdiyindən daha böyük və daha dərin mənaları olur əslində.

Lakin bəzən anlaşılır bu mənalar,  bəzən isə önəm verilmir, keçilir üstündən və anlaşılmır.

Və bəzən də içimizdə daşıdığımız, fəqət dilə gətirə bilmədiyimiz duyğu və düşüncələrmizi simvolik, şərti, sətiraltı mənayla qələmə alıb bədiiliyin arxasında gizlədərək ifadə edirik.

Eynilə Haluk Leventin “Elfida” mahnısında

misraların arxasında gizlətdiyi dərin mənalar kimi.. 

Şımartılmamış aşkın sessizliğe yakın

Kim bilir kaç yüz yıldır sarılmamış kolların

Sisliydi kirpiklerin ve gözlerin yağmurlu

Yorulmuşsun, hakkını almış yılların 

Elfida, bir belalı başımsın

Elfida, beni fark etme sakın

Omzumda iz brakma yüküm dünyaya yakın

Elfida, hep aklımda kalacaksın 

Xoş dinləmələr!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İctimai Birliyinin sədri, şəxsi “”Kəlağayı Muzeyi”nin direktoru Güllü Eldar Tomarlı ilə müsahibəni sizlərə təqdim edir. Söhbətəşdi: Vaqif Osmanlı. 

     - Salam, Güllü xanım. 

     - Salam, Vaqif müəllim.

     - Güllü xanım, 2023-cü il oktyabrın 1-dən 24-ə qədər rəhbəri olduğunuz Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisi İctimai Birliyi Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi  Agentliyinin 2023-cü il kiçik qrant müsabiqəsində qalib olan “Kəlağayı, əlvan qıyğacı” layihənizə Xəzər Universitetindəki tədbirlə yekun vurdunuz.

     - Bəli, layihə çərçivəsində oktyabr ayında Qazaxda, İsmayıllıda, Şəkidə və nəhayət Bakıda silsilə tədbirlər keçirildi. Kəlağayımızı yaddan çıxmağa, sandıqda qalmağa, unudulmağa qoymamalıyıq. Kəlağayımız 2014-cü ildə Azərbaycan Respublikasının birinci vitse prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti Mehriban Əliyevanın səyi nəticəsində Uneskonun Qeyri Maddi Mədəni İrs üzrə Reprezentativ siyahısına daxil edilib. Kəlağayımız Azərbaycanın  mədəniyyət  nümunəsi kimi formalaşsa da, dünya birliyi tərəfindən tannması və qəbul olunması Azərbaycan Respublikasının birinci vitse prezidenti Mehriban Əliyevanın adı ilə bağlıdır.  Milli dəyərimiz Azərbaycan xanımlarının baş tacı, namus, ismət örtüyü, yaraşığı, gözəlliyinə gözəllik qatan kəlağayını Vətənimizin ayrı-ayrı bölgələrində təbliğ etməyi qarşımıza məqsəd qoymuşduq. Məqsədimizə çatdıq. Bölgələrimizdə kəlağayıya sevgi məni sevindirdi. İşimizdən zövq aldıq. Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maddi dəstəyi ilə  bölgələrdə ədəbi bədii gecələr keçirdik və  “Kəlağayı, əlvan qıyğacı” kitabı işıq üzü gördü. Kitabda 73 müəllifin kəlağayıya həsr olunmuş şeiri dərc olundu.  Mən deyərdim ki, kəlağayıya həsr olunmuş ilk şeirlər kitabıdı bu kitab. İlk tədbirimiz Qazaxda Ədəbiyyat Muzeyində  keçirildi.

     - Niyə tədbirlər silsiləsini Qazaxdan başladınız?

     - Bilirsiniz, mən ilk dəfə kəlağayını Qazaxda, Cahan nənəmdə və onun rəfiqələrində, kəndin ağbirçəklərində qız- gəlinlərində  görmüşəm. Nənəm sandığında uzun illər saxladığı iki kəlağayıdan birini – soğanı kəlağayısını urvat kimi saxlamağı məsləhət bilib mənə əmanət edəndə məktəbli idim. Qazax mənim dədə-baba yurdumdu. Həm də doğma torpaq, yurd istər-istəməz çəkir adamı.  

     Tədbirdə AYB-nin Qazax bölməsinin sədri Barat Vüsalın çıxışı yadda daha çox qaldı. Şair qeyd etdi ki, bu görüş məni analı, bacılı gnlərimə, keçmişə  apardı. Mənə şeir yazdırdı. Barat müəllimin “Anam kəlağaydı, kəlağay anam” misraları yaddaşıma həkk olundu. Hətta düşündüm ki, kəlağayıdan bəhs edən ədəbi nümunələr toplanmış üçüncü kitaba “Anam kəlağaydı, kəlağay anam” adını verim. Barat Vüsalın şeirindən bir bənd inanıram ki, hamının kəlağayı sevgisini artıracaq:

  Kəlağay deyildir adi bir örtü,

 Oxumaq istəsən himn olacaqdır.

 Qızlar, başınıza kəlağay örtün,

 Nə arzu etsəniz hasil olacaq,

 Nə yuxu görsəniz çin olacaqdır.

     Qazaxdan sonra İsmayıllıda, Şəkidə və nəhayət Bakıda – Xəzər Universitetinin Fikrət Əmirov adına Mədəniyyət Mərkəzində möhtəşəm ədəbi- bədii gecələr keçirildi.

     - Noyabr ayının 1-dən 26-na kimi Azərbaycanda “ Sazlı Sözlü Kəlağayı günləri” keçirmək qərarınıza birdən-birəmi gəldiniz?

     - Bilirsiniz, son illər kəlağayıya diqqət çoxalıb. Bu işdə bizim də böyük rolumuzun olduğunu tez-tez müxtəlif görüşlərdə vurğulayırlar. Bakıda keçirdiyimiz tədbirlərə Azərbaycanın hətta ən ucqar kəndlərindən ağbirçək və ağsaqqal insanların gəlməsi məni düşündürdü. Hətta kəlağayıdan bəhs edən şeir və hekayələrdən ibarət kitabları çapa hazırlayanda bölgələrdən daha çox yazılar göndərirlər. Qərara aldım ki, mən onlarla görüşə gedim. Müvafiq qurumlara müraciət etdim, müsbət cavab aldım. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi mənə dəstək oldu. Noyabr ayının 1-də Naxçıvanda, 5-də Tovuzda, 7-də  günorta  Gəncədə, 7-də axşam Naftalanda, 11-də Sumqayıtda, 13-də Şamaxıda, 15-də İsmayıllıda, 17-də Şəkidə, 20-də Bakıda, 22-də Qazaxda “Sazlı Sözlü Kəlağayı günləri” keçirməyi qərara aldıq.  Sonda  Bakıda Beynəlxalq Muğam Mərkəzində ''Anam Kəlağaylı bir muğamıydı'' adlı final  konserti verəcəyik. 

     - “Kəlağayı günləri” nə Naxçıvandan start götürməyinizi alqışladım. O qədim diyarın əhalisi neçə-neçə illərdi mühasirə şəraitində yaşayır. Bakı və başqa ərazilərlə ünsiyyəti çətindir. Elmə, mədəniyyətə, sənətə yüksək dəyər verənlərin müxtəlif tədbirlərdən uzaq düşməyimi siz Naxçıvandan başlamağa vadar etdi?

     - “Tarixlərin çox nişanı, hər daşın köksündə ox nişanı” olan Naxçıvanın əhalisinin zəngin mənəvi dəyərlərə xüsusi sayğı göstərdiyini bilirik. Orada milli kökümüzə, milli ruhumuza, zəngin adət-ənənələrə və mədəniyyətimizə sadiqlik həmişə möhkəm olub. Naxçıvan Azərbaycan ədəbiyyatının, mədəniyyətinin, incəsənətinin qaymaqlarını yetişdirən qədim Türk diyarıdır. Burda mənəvi dəyərimiz kəlağayıya da sevgi var.

     Bir üst-üstə düşən məqamı da qeyd edim. Oktyabrın 31-də “Mədəniyyət” kanalında kəlağayıya həsr olunmuş verilişin qonağı olacağam, o veriliş qurtaran kimi Naxçıvana yola düşürəm. Necə deyərlər, Naxçıvan səfərimə “Mədəniyyət” kanalı uğurlu yol arzulayacaq. Bu da uğura bir stimuldur. 

     - Həm də “Kəlağayı günləri”ndə yenicə çapdan çıxmış “Anam kəlağaylı bir muğamıydı...” kitabı sizə yol yoldaşı olacaq.

     - Xalq Şairi Nəriman Həsənzadənin bir misrasından adı götürülən bu kitabımız çox maraqlı yazılarla zəngindi. Həmin günlərdə redaktorluq etdiyim kəlağayıya həsr olunmuş üçüncü kitabın təqdimatları da olacaq. Maraqlıdır ki, ikinci kiabın adı da Aşıq Ələsgərin “Kəlağayı, əlvan qıyğacı” misrasından götürülüb.

     - Bölgələrdə yaşayan kəlağayısevərləri  sizin şəxsi “Kəlağayı Muzeyi” çox maqaraqlandırır. Ziyarət etmək istəyənlərin sayı gündən günə çoxalır. Muzeydə hansı yeniliklər bizi gözləyir?

     - Azərbaycanın hansı guşəsinə qədəm qoysam, birinci sual kəlağlyıdan olur, və “Kəlağayı Muzeyi”ni soruşurlar. Maraqlı eksponatların sayı artır. Artıq 200-dən çox kəlağayı həm qorunur, həm muzeyi bəzəyir. Yeni kəlağayıların çoxunu kəlağıyıya dəyər verənlər təmənnasız muzeyə hədiyyə verib. Qazağın Qaymaqlı kəndindən Vəfa Məmmədova qaynanası Nigar xanımın qırmızı zəkiyyə şalını, Şahnaz Səmədqızı  anası Zalxa İsmayılqızının qara xallı yasəmən yelənli kəlağayısını, Ağsudan şair Mərziyyə Sarvan anasının “Ağzəmin” kəlağayısını, İsmayıllıdan şair xanım Turac Hilal qaynanası Sürahi ananın qaynanası Sədəf ananın kəlağayısını və yun darağını muzeyə verib. Qazax səfərimizdə Xanlıqlar kəndində Çingiz Məhərrəmlinin evində qonaq olduq. Mənim başımdakı kəlağayını görən Çingiz bəyin  anası Ayşə xanımın sandığındakı iki “Ağzəmin” və bir qara yasəmən  yelənli kəlağayını muzeyə hədiyyə etdi. 

     Alim və şair xanım Fəridə Ləman ulu nənəsinin, əziz anasının artıq beşinci kəlağayısını hədiyyə edib muzeyimizi zənginləşdirdi. Bu kəlağayı həm qədimliyinə, həm də rəng, ornament və milli naxışlarına görə çox qədim sənət incisidir, 

     Rəssam Natiq Nəcəfzadə  kəlağayılı qadın rəsmlərini Xəzər Universitetindəki ədəbi-bədii gecədə muzeyə təqdim etdi.

     Zəngilandan yeddi məzarsız şəhidin ağac materialı üzərində yonulmuş tablosunu yeddi şəhidin anım günündə zəngilanlı Zöhrab müəllim muzeyə bağışladı. 

     Muzeydə bir kəlağayı da var, '' qəmli kəlağayı''. Çox təsirlidir. Şəhid Zaur İsmayılzadənin anası, birinci Qarabağ müharibəsi qazisi Sevil xanım anasının Zaurun nişan xonçasına qoymaq üçün verdiyi kəlağayını mənə verəndə çox kövrəldim, özümə söz verdim ki, ömrüm boyu bu əmanəti muzeyin ən qiymətli eksponatı kimi qoruyacağam. 

     - Artıq dörd ildir ki, siz noyabrın 26-sı gününə xüsusi hazırlaşırsınız. Hər il həmin gün – kəlağayının YUNESKO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs üzrə Reprezentativ Siyahısına salınması günündə böyük tədbir keçirirsiniz. Bu il nə ilə yadda qalacaq?

     - 26 noyabrı “Azərbaycan kəlağayısı günü” kimi keçirmək ideyasını ilk dəfə mən vermişəm,  2019-cu ildə Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrındakı ədəbi-bədii gecə keçirmişik. Bundan sonra hər il Azərbaycanda  26 noyabr  “Kəlağayı günü” kimi qeyd edilir. Keçən il Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin foyesində kəlağayı sərgisi keçirildi. Sərgidə şəxsi “Kəlağayı Muzeyi”nin kəlağayıları ilə birlikdə Azərbaycan rəssamlarının kəlağayını təbliğ edən rənggarlıq əsərləri də nümayiş etdirildi. Bu il də Beynəlxalq Muğam Mərkəzində kəlağayı sərgisi və sərgidən sonra geniş konsert proqramı keçiriləcək. Konsertdə aşıq tanınmış aşıq, şairlər , qiraətçilər,müğənnilər və  Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin “Şuşam” xor qrupu iştirak edəcəklər.

     - Bu tədbirlər, ədəbi-bədii gecələr həm də vaxt və enerji tələb edir. Bu sizin yaradıcılığınıza mane olmurmu?

     - Bilirsiniz ki, mənim poeziyaya, saza həvəsim çox böyükdür. Həmişə ustadlardan öyrənmişəm, bu gün də öyrənirəm. Kəlağayı sevgimin mükəmməlləşməsində poeziyanın rolu danılmazdır. Klassiklərin əsərlərində kəlağayıya aid bir bənd, bir beyt, hətta bir misra tapanda sevinirəm, tez əzbərləyirəm. Asudə vaxt tapan kimi kitab mütaliə edirəm, könül duyğularımı sözə çevirirəm.

     - Kəlağayını bu qədər ürəkdən, yorulmadan təbliğ edirsiniz. Onun nəticələrini görürsünüzmü?

     - Hara gedirəmsə, başımda, yaxud çiynimdə kəlağayı olur. Yanımdan keçənlər də maraqla baxırlar. Keçən il Ərzurum şəhərində Uluslararası Türk Dünyası Simpoziumunda iştirak etdim. 40-dan çox Türk dövlətinin nümayəndələrinin iştirak etdiyi mötəbər tədbirdə məni kəlağayı ilə görənlərin marağı məni qürurlandırdı.

     Mənim bölgələrə üz tutmağımın səbəbi də regiondakıların kəlağayı sevgisidir. Onlar belə tədbirlərdə həvəslə iştirak edir, alqışlayırlar. Bu mənə güc, həvəs verir, yaradıcılıq, fəaliyyət imkanlarımı genişləndirir. Hamı “Kəlağayı Muzeyi” ilə maraqlanır, muzeyi görmək istəyir.

    Bakıda məni kəlağayıda görən məktəblilər məktəbə dəvət edib görüş keçirmək istəyəndə zəhmətimin bəhrəsinin şirinliyini duyuram.

      - Kəlağayı haqqında çoxlu şeirlər yazılır. Sizin təbliğatınız, kəlağayı sevginiz şairləri kəlağayıya kökləyib. Kəlağayı haqaqında 3 kitabınız işıq üzü görüb. 4 - cü kitaba da şeirlər, məqalələr, yazılır. Sonuncu şeiri kim yazıb?

   Elə bu gün tədbirdə şair qardaşım Vəli Qaraçaylı yazdı:

Kəlağayı butasınnan bəllidi

Nənələrin ismətidi kəlağay.

Kəlağayın bircə üzü güllüdü,

Güllümüzün qismətidi kəlağay.

Çox xoşum gəldi şeirdən. Kəlağayı haqqında yaxşı misraları kitabın adı üçün düşünürəm.  

     - Sizə işinizdə dəstək olanlar varmı? Bilirəm ki, bu işləri görmək üçün mütləq heç olmasa mənəvi dəstək lazımdır.

     - Var. “Kəlağayı əlvan qıyqacı'' layihəsi  Azərbaycan Respublikasının Qeyri Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Agentliyinin maliyə dəstəyi ilə  həyata keçirildi. QHT Dövlət Dəstəyi Agentliyinə Mirvarid Dilbazi i Poeziya Məclisi adından  hər zaman minnətdarıq.

Layihədən kənar çox tədbirlərimiz olur.

Heç bir tədbir asan başa gəlmir. Keçirdiyim bütün tədbirlərdə, qazandığım bütün uğurlarda  maddi dəstəyə ehtiyacım olmasa da mənəvi dəstək umuram. Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinin sədr müavini Vüsal Sehranoğlu mənə həmişə mənəvi dayaq olur. Demək olar ki, bu yolda təmannasız xidmət edir. Bir var vəzifə borcu , bir də  var  vicdan borcu. Vüsal Sehranoğlunun  xalqa, mədəniyyətə, incəsənətə, Mirvarid Dilbazi Poeziya Məclisinə xidməti 'vicdan borcudur''. Demək olar ki, mən bu işləri tək bacarmazdım. Bu qədər işlərin öhdədindən bərabər gəlirik. Onun kəlağayı bilgisinə, dəyərinə heyranam. 

     Mədəniyyət Nazirliyinin, rayonların İcra Hakimiyyətlərinin rəhbərliklərinin tədbirlərin təşkilinə dəstəyi mənə ruh yüksəkliyi verir, yeni görüşlər üçün təməl yaradır. Təşəkkürüm onlara sonsuzdur. Bu görüşlərdə kəlağayı ilə yanaşı söz, saz da təbliğ olunur. Məktəblilərin çıxışları möhtəşəm olur. Xəzər Universitetindəki ədəbi-bədii gecədə İsmət Qayıbov adına  1 saylı Sumqa yıt  məktəbiinn 2-ci sinif şagirdi Fərman Əzizovun , məktəbli aşıq qızımız Nərmin Gədəbəylinin  çıxışları sürəkli alqışlarla qarşılandı. Bu kəlağayı ilə bərabər, sözün, sazın, musiqinin bayramıdı.

     - Kəlağayı, saz, söz sevərlərə, ümumiyyətlə, xaqımıza arzularınız?

     - Bir ilahi yola çıxmışam. Çətinliklər məni qorxutmur., məsuliyyətimi birə-beş artırır, bu yolda yorulmadan  addımlamağıma kömək edir.

     Xalqımıza milli-mənəvi dəyərimizi sevgi ilə qorumağı, söz, saz, kəlağayı kimi mənalı və uzun ömür arzulayıram.

     - Mən də sizə bu fəaliyyətinizdə uğurlar, qələbələr, sevincli günlər arzulayıram. Dəyərli vaxtınızı müsahibə üçün ayırdığınıza gərə təşəkkür edirəm.

     - Çox sağ olun ki, siz də müsahibə üçün vaxt ayırdınız. Təşəkkür sizə düşür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2023)

Xatirə Əsgərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Görəsən həqiqətən, də keçmiş nəsilin iddia etdiyi kimi indiki nəsil, indiki gənclər qudurğandır? Doğrudan da, cavanlar çox vecsizdi? Onlar özlərinə çox qapanır, ailəsi, qohumları ilə çox da mehriban ola bilmir, həqiqətən də?

Azərbaycanda valdeyinlər çox mehriban və anlayışlıdır. 
Ta balacalıqdan , körpələrlə müəyyən bir  saat ərzində oyunlar oynayır, onlara yeni faydalı bir şeylər öyrədir, gecələr nağıl danışırlar.
Heç vaxt onların yanında dava etmirlər, onları da davadan hər zaman uzaq tuturlar.
Birlikdə əyləncəli zaman keçirirlər (oyunlar oynamaq,  yemək bişirmək, gül əkmək və.s)
Hətta valdeyinlər hər zaman övladları ilə dost kimi münasibət qurur, uzun-uzun söhbətlər edirlər.
Azərbaycanda gənclər, uşaqlar öz sirrlərini düşüncələrini valdeyinləri ilə bölüşür hər zaman - qorxmadan, çəkinmədən.
Qızlar atalarından; atam bunu bilsə, məni döyər, öldürər kimi düşüncələrə dalıb qorxmur, əksinə atalarına çox güvənirlər..
Və bizim valdeyinlər heç vaxt oğlan uşağı, qız uşağı ayrı-seçkiliyi də etmirlər.
Onlar heç vaxt övladlarına əl qaldırmır, hər zaman onların qərarlarına hörmətlə yanaşır, yanlış qərarlar alındıqda isə mədəni şəkildə izah edirlər övladlarına.
Bir sözlə, bizim ölkədə ana-atalar övladlarına düzgün sevgi bəxş edirlər. Sıxma- boğma olmadan, fikirlərinə hörmətlə yanaşaraq....
...Bəs niyə bu qədər uşaqlar, gənclər var,-özünü sevgisiz hiss edən və özünə qapalı?...

“Ədəbiyyat və incəsənət”
(27.10.2023)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1-Cİ ETÜD

Tərcümeyi-halı:

Əliağa Məmmədov 2001-ci il iyulun 26-da Sabunçu rayonunda anadan olub. 2008–2013-cü illərdə Sabunçu rayonu 80 nömrəli tam orta məktəbdə, 2013–2017-ci illərdə isə Sabunçu rayonunun 322 nömrəli tam orta məktəbində təhsil alıb. 2017–2018-ci illərdə 5 nömrəli Peşə Liseyində "İşıq operatoru" ixtisası üzrə təhsil alıb. 6 il cüdo idman növü ilə məşğul olub. Subay idi.

Əliağa Məmmədov 2019-cu ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin sıralarında müddətli həqiqi hərbi xidmətə başlayıb.

Azərbaycan Ordusunun əsgəri olan Əliağa Məmmədov 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsində Ağdərə şəhəri istiqamətində gedən döyüşlərdə savaşıb. Əliağa Məmmədov oktyabrın 6-da Ağdərə döyüşləri zamanı şəhid olub. Sabunçu rayonunun Maştağa qəsəbəsində dəfn olunub.

Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda döyüş əməliyyatlarına qatılan və hərbi hissə qarşısında qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirdiyi üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əliağa Məmmədov ölümündən sonra "Vətən uğrunda","Cəsur döyüşçü","Suqovuşanın azad olunmasına görə" medalları ilə təltif olunub.

2-Cİ ETÜD

Atası ilə söhbətdən: 

Maştağanın üçüncü şəhidi olan Əliağa məktəbi bitirdikdən sonra Buzovnada yerləşən Bakı Peşə Liseyində təhsilini işıqçı operator peşəsində davam etdirdi. 17 yaşından  işləməyə başlayan oğlum kollektivində tez qısa zamanda hörmət qazandı. Uşaqlıqdan cüdo ilə də məşğul olub. İyulun 26-ı 18 yaşı tamam olan kimi hərbi xidmətə yollandı. Getdiyi gündən əsgərlikdəki şəraitindən razılıq edirdi.

Mən yanına gedəndə komandiri və əsgər yoldaşları mənə Əliağanı tərifləyir, onun xoş xasiyyətlərindən bəhs edirdilər. Fevralda məzuniyyətə gəldi, hərbi sirləri əsla ailəsinə danışmazdı. Nə soruşulsa, “yaxşıdır, çox şükür hər şey” kimi ifadələr işlədirdi. Əsgərlərin öz qeyd dəftərçələri olur. Əliağa da məzuniyyətə o dəftərçəni gətirmişdi, elə gedəndə də özü ilə aparmadı, evdə - otağında gizlətdi. Oğlum o vaxta kimi şeir yazmazdı. Amma evdə qoyduğu dəftərçədə   yazdığı şeir vardı.

Ağlama sevgilim, bağlama yaylıq

Mən əsgər gedirəm on səkkiz aylıq

Həyatda çətindir bu iki varlıq

Biri əsgərlikdir, biri ayrılıq.

Gələndə sevindim hərbi hissəyə

Amma bu sevincim mənə az oldu

Ehtiyac duyurdum hər gün sevgiyə

Sevgi tapmayanda gözlərim doldu

Qalxırıq biz posta - təhlükə hər an,

Saat heç dayanmır, hey keçir zaman.

Elə ki, düşmənlə üzləşdik, o an

Yadıma düşürdü anam, ailəm…

Həmin bu şeir olan dəftərçəni 2-ci cümə axşamısı tapdıq. 

Oktyabrın 6-sı zəngi gəldi və çox sevindik, çünki bu onun bir neçə gündən sonra etdiyi ilk zəng idi. Təəssüf ki, həm də son zəngi oldu. 

Oktyabrın 7-i işdə olanda kəndimizin Kənd Sovetindən zəng gəldi. Əliağanın yaralandığını dedilər. Xəbəri eşitcək, elə bildim məni gülləylə vurdular. Elə xəbərdə də onun snayperlə vurulduğu deyilirdi. Sonra da xəbırin ardı gəldi, dedilər, oğlunuz şəhid olub…

3-CÜ ETÜD

Qəhrəmanlıq nümunəsi:

Əliağanın snayper tərəfindən vurulması fikri üç mərasiminə kimi gündəmdə qalır. Üç mərasimində əsgər yoldaşı gəlir. Həmin əsgər yoldaşı universetdən sonra hərbi xidmətə getdiyi üçün tez qayıtmışdı xidmətdən, amma buna rəğmən komandirlə də əlaqəsi yaxşı idi. O valideyinlərə deyir ki, Əliağanın şəhid olması təfərrüatlarını bilirəm, oğlunuz qəhrəmanlıqla həlak olubVə komandirin yazdığı sms-i Əliağanın atasına oxutdurur. Komandirin yazısından belə məlum olur ki, ayın 6-sı döyüşə qatılanda evin tək oğlu olan Əliağanı və bir neçə belə əsgəri komandir kazarmada saxlayıbmış. Komandir özü isə digər əsgərlərlə döyüşə yollanıbmış. Komandir bir də ayılıb görür ki, artıq Əliağa yanındadır. Deyir: “Bəs mən səni orada saxlamamışdım? Sən evin tək oğlusan, döyüşlər qızğın gedir, hər şey ola bilər". Amma Əliağa yenə də öz işində olur. Şəhidləri və yaralıları ərazidən təhlükəsiz yerə aparır. Onun özünü təhlükəyə atdığını görən komandir “Geri qayıt” deyəndə o,  “birisini də çıxarım, gedərəm"-deyir. 

Komandirlə Əliağanın aralarında çox az məsafə var imiş. Birdən səs gəlir və bu səsi Əliağa komandirindən daha tez eşidir. Bəli, bu minomyot səsi idi. Əliağa tez atılır komandirin üstünə. Komandiri yerə yıxır. Mərmi düz yanlarına düşür. Komandirin ayağı yaralanır. Əliağanın isə şah damarı kəsilir, bir gözüdə çıxır. Buna rəğmən,   təxminən 40 dəqiqə sağ qalan Əliağanı yaralı komandiri 400 metr məsafəyə çiynində daşıyaraq təhlükəsiz yerə çatdırır. 

Əliağa sonda dünyanı tərk edəcəyini duyub komandirinin əlini sıxır, "özündən muğayat ol"-deyir. 

Son sözü isə bu olur: "Ay ana".

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.10.2023)