Bişkekdəki Yusif Balasaqunlu adına Qırğızıstan Milli Universitetində (KNU) Türk İrsi Mərkəzi yaradılıb

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Türk Mədəniyyəti və İrsi Beynəlxalq Fonduna  (IFCTH) istinadən xəbər verir ki, qurum dünyanın müxtəlif ölkələrində şöbələri olan Türk Mədəniyyəti və İrsi Beynəlxalq Fondunun (IFCTH) himayəsi altında fəaliyyət göstərəcək. Mərkəzə Kayrat Osmonəliyev rəhbərlik edəcək.

Mərkəz türk xalqlarının arxeologiyası, tarixi, etnoqrafiyası, folkloru, dilləri və ədəbiyyatı sahəsində fundamental tədqiqatlar aparacaq.

Bu fəaliyyət təkcə nəzəri tədqiqatlardan ibarət olmayacaq, həmçinin tarix-mədəniyyət obyektlərinin və qeyri-maddi irs abidələrinin öyrənilməsi və qorunmasına yönəlmiş proqramların dəstəklənməsi nəzərdə tutulur.

Xatırıadaq ki, 2022-2023-cü illərdə Qırğızıstanın Azərbaycandakı səfirliyi mərkəzi ofisi Bakıda olan Türk Mədəniyyəti və İrsi Beynəlxalq Fondu ilə Yusif Balasaqunlu adına Qırğızıstan Milli Universiteti arasında tərəfdaşlıq əlaqələrinin yaradılması məsələsi üzərində iş aparılıb. Nəticədə əməkdaşlığa dair Memorandum imzalanıb və sentyabrın əvvəlində universitetin Elmi Şurasının qərarı ilə Türk İrsi Mərkəzi yaradılıb. Yaxın vaxtlarda IFCT-dən qrant alınması gözlənilir.

Mərkəzin fəaliyyətinin türk xalqlarının mədəniyyətlərinin qarşılıqlı zənginləşməsinə, adət-ənənələrin öyrənilməsinə və dostluq tellərinin möhkəmləndirilməsinə yönəldiyini diqqətinizə çatdırmaq istəyirik. 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.09.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı İtalyan şairi və psixoloqu Sergio Kamellininin tanınmış yazarımız Təranə Turan yaradıcılığından bəhs edən məqaləsini təqdim edir. 

Tanınmış Azərbaycan şairi və yazarı Təranə Turan Rəhimli öz yaradıcılığında poeziyanın necə bir universal semantik dilə malik olduğunu göstərir. Onun görkəmli italyan şairi Claudia Piççinnonun ingilis dilindən italyan dilinə ustalıqla tərcümə etdiyi şeirləri bu fikri əhəmiyyətli dərəcədə təsdiqləyir və qüvvətləndirir. "Məndə daşa da sevgi var" ( italyanca: "Ho amato persino la pietra", İtaliya, Cuscino di Stelle" nəşriyyatı, 2023) şeirlər toplusu isə bir çox yönüylə, hətta avtobioqrafik eyhamlarıyla da fantastik sevgi dünyasında gəzişir. Kitab Təranənin orijinal poetik dünyasına daxil olmaq üçün əlamətdar başlanğıc olan “Sevgimdən tanıyacaqlar” şeiri ilə başlayır. Niyə orijinal? Çünki sevgidə həm hər şey, həm də hər şeyin əks tərəfi (bütün mövcudluğa əks olan)  var: həqiqət, yalan, kobudluq, şirinlik, çaşqınlıq, həsrət, xoşbəxtlik, ağrı, dindarlıq, həyat, ölüm, ziddiyyətlər... Şair öz poeziyasında tez-tez konkret bir şeirin başlığından - adından  sonluqda istifadə edir. Sərlövhənin bu şəkildə sonluğa əlavə edilməsinin, başlığın təkrarlanmasının özü bir növ Freydin subliminal, şüuraltı mesajında olduğu kimi ​​əsərin əsas mövzusunu vurğulayır. Bİr neçə şeirində müşahidə etdiyimiz tək, “Ömür sürət qatardır” şeirində də şair xeyirxah Allahı xatırladır:

Allah, məni kimdi qovan,

Kim bu nəfəsimi kəsən?

Kimdi ömrü tələsdirən?

Kimdi içimdə tələsən?

Buna görə də, bu lirikada Onun varlığı yalnız sətirlər arasında oxuna bilən sevgi kəlməsindən azad, gündəlik hadisələrin tez bir zamanda keçmişə, dünənə çevrildiyi dörd sualdan asılı görünür. Bu olduqca qapalı, sirli bir poetik tərənnümdür:

Bu günüm tez dünən olur,

Sabahı qucub gedirəm.

Mən həyatı yaşamıram,

Üstündən uçub gedirəm.

“Sabahın xeyir, Roma!” şeirində isə Vatikan da daxil olmaqla, bütövlükdə Əbədi şəhərlə bağlı şirin bir həsrət dilə gətirilir. "Qarlı qışın ortasında gülümsəyən günəşinlə dünyanın hər pisliyindən uzaq sabahın xeyir!".

Qədim, ulu Vatikan!

Dövrəndə xoşbəxt həyat,

Pozulmasın bu növraq,

görməyəsən nahaq qan!

Ey Marçello teatrının

sükuta dalmış səhnəsi, beləcə qal!

İndi dünya səhnəsində

gedən oyunlardan uzaq.

O bəmbəyaz ovsuna sal ruhumuzu,

ölməz şöhrətindən yazaq.

Sabahın xeyir, Roma!

Sabahın xeyir, Roma!

Şeirdə şairin istifadə etdiyi nida işarəsi təəccüb və sevinc tonunu bildirmək üçün “heyranedici nöqtədir”. “Mən qadınam” şeirində şair qadın psixologiyasını dəqiq müşahidə edərək müdrik qələm və incə ustalıqla gözəl təzadlar lövhəsi yaradır: “Mən rəssam deyiləm, bəstəkar deyiləm, bağban deyiləm... amma çox rəssamın bulmədiyi rəngləri tanıyıram: sevgi rəngi, ümid rəngi, dərd rəngi... "

“Gözümdən düşdüyün yola düşürəm" şeirində isə vəziyyət tamamilə bambaşqadır: 

Məni tanımadın, körpə ağacdım, 

Vaxtsız doğradılar kölgəm olmadı.

Elə dərd biçmisən boyuma gəlmir,

Məni sabahımın dərdi bürüyüb... 

"Gözümdən düşdüyün yola düşürəm, Səni axtarmağa gedirəm daha."  -  burada hər şeyə rəğmən özünü simvolik olaraq adı çəkilən personajla eyniləşdirən müəllif gələcəyə inamlıdır. Beləliklə, bu kitab içə dönük, introspektiv mütaliə ilə dərin düşüncə arasında tarazlığın mövcud olduğu, daha doğrusu, son dərəcə həssas bir poetik ruhun hiss və duyğularına səyahətin gerçəkləşdiyi, eyni zamanda möhkəm və qətiyyətli şeirlər toplusudur.

Hisslər, duyğular, məkanlar və xatirələr arasında cərəyan edən misralar sevgi sözünün mülayimliyi, istiliyi ilə daşın soyuq sərtliyi arasında rəngarəng bir əlaqə yaradır. Nəticədə Təranə Turan Rəhimilinin nəfis poetik mənliyi onun hər misrasında görünür, onun özünəməxsus dünyasının təbii gözəlliyini, ruhunun gözəlliyini təsdiqləyir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.09.2024)

(21 eylüldə Türkiyə Yazarlar Birliyinin şərəf başqanı D. Mehmet Doğanın vəfatının qırxıncı günü tamam oldu)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

“Qara xəbər tez duyulur”... – Duyduq ki, Türkiyə Yazarlar Birliyinin qurucusu və şərəf başqanı Mehmet Doğan haqqın rəhmətinə qovuşub... 

Bu xəbər Türkiyədə olduğu kimi, anındaca Azərbaycanda (Türk ölkə və topluluqlarında) da kədərlə qarşılandı. – Duyanları –  yazarları, aydınları, Türk dünyası ədəbiyyatı, ortaq mədəni mirası ilə ilgilənən insanları qəhər boğdu. İlk baxışda təzadlı görünür: həm “haqqın rəhmətinə qovuşdu” deyirik, həm “qara xəbər” deyirik, kədər bölüşürük,... – Haqqın rəhməti böyük nemətdir, Tanrının öz lütfüdür, əlbəttə; əlbəttə, haqqın rəhmətini sorğulamırıq... Bununla belə, bilirik ki, bu, mütəfəkkir türk yazarını, aydın insanı Yer üzündə bir daha görməyəcəyik... Biz bir də onunla canlı ünsiyyətdə olmayacaq, üz-üzə gəlməyəcək, dərdləşə, uğurlaşa bilməyəcəyik... Bu isə kədərvericidir, üzücüdür, əlbəttə. Əlbəttə, kainatın ruhunu, yaradılışın fəlsəfəsini idrak edirik, digər yandan gerçəkliklərlə kolay-kolay barışa bilmirik...

Bəli, torpağın üzü soyuqdur,

Bəli, bir gün yaranan bir gün ölür,

Bəli, hamımız gedəryiyik... Ancaq könül ağlın, ürək beynin komandasını elə kolay-kolay qəbul etmir axı... Axı ölümü rahat sinirmək olmur...

Bəs nədir bizi ayaqda tutan, bizə dözüm verən?

Biz əbədi itirdiyimiz insanın (bu yazıya görə, D. Mehmet Doğanın (1947 – 11.08.2024)) ədəbiyyata, əbədiyyətə uğurladığı əməllərindən təsəlli tapırıq. Təsəlli sözünü, o sözün ifadə etdiyi anlamları yaradanlar rəhməti bu dünyada və əbədiyyən qazanıb. Təsəlli aramaq, təsəlli bulmaq özü də bir nemətdir. Biz bu neməti fiziki doğmalarımızı itirəndə bulmağa çalışdığımız kimi, mənəvi doğmalarımızı itirincə də, o dayağa ehtiyacımız olur. İnsanoğlu yalnız dirilik suyu axtarmaz ki... Türkoğlu “Ara, bul” öyüdünü unutmayıb ki... Təsəlli də aranır, bulunur...

Sevinci bölüşüb çoxaltdığımız kimi, kədəri də bölüşüb azaldırıq...

İnsan itkisi həmişə qeyri-adidir,

hər ölüm sanki ilk ölümdür,

həm də, bir anlığa elə inanırıq, elə inanırıq ki, bax, bu, nəhayət son ölümdür... Ancaq o nə “ilk”dir, nə də “son”... İlkdən Sona gedən “uzun, incə bir yoldayıq” hamımız... Mehmet Doğan xoca da o yola çıxdı, o yolda yürüdü, o yolla dünyadan köçdü... İşıqlı xatirələri qaldı, yazdıqları, əməlləri qaldı...   

Mehmet Doğan xoca yalnız yaradıcılığı, araşdırmaları ilə deyil, quruculuğu, ideyaları ilə seçilən bir Türk aydını idi.

Türkiyə Yazarlar Birliyi,

Türkcənin Şeir Şöləni deyincə, ağla ilk onun adı gəlir.

Ustadın adının yanında Türk dünyası yazınca daha yaraşıqlı, daha uyğun olur, sanıram. İstər təkcə adını yaz, istər bütün görəvlərini, titullarını – eyni mədəniyyət iqliminin ilıq əsintisini hiss edəcək, eyni ruha köklənmiş olacağıq.

Mən doğulan (1973) il, ustad Doğan artıq Türk Tarix Qurumu Yeni Türkiyə Araşdırma Mərkəzində çalışırdı. Anadolunun ünlü “7-dən 77-yə” deyimi var ha, bax, ustad Mehmet Doğan da, özünün 77-sinədək Türk-İslam adına, ədəbiyyatın əzəli-əbədi mövzuları adına, insanlıq adına, mədəniyyət-sənət adına öyrəndi, araşdırdı, öyrətdi, yazdı-yaratdı, qurdu, bəslədi, böyütdü...

Bəli, o, üfüqötəsinə çağıran üfüqügeniş bir aydınıydı. O, bəşəri duyğulara biganə deyildi, başqalarının yaratdıqlarına sayğduyarlğı yüksək səviyyədə bacarırdı; ancaq Türk-İslam kimliyinin, öz dədələrimizin yaratdıqlarının gözardı edilə bilməyəcəyini də yüksək səslə söyləyirdi. –  “Yüksək səslə söyləyirdi” deyərkən, mən onu heç zaman səsinin tonunu qaldıran görmədim, kübar gördüm, bir türk aydını necə ola bilərsə, elə gördüm; bununla belə, əsərləri ilə dirənişçiydi, qələmi ilə hayqırırdı, kitabları ilə şərə-şəbədəyə qarşı divar hörürdü Mehmet Doğan... “Böyük Türkcə Sözlük”, “Batılılaşma xəyanəti”, “Dil, Kültür, Yabançılaşma”, “Camidəki şair: Mehmet Akif”, “Kültürəl savaş və savaş kültürü”, “Türk kimliyinin coğrafyaları”, “Mehmet Akif: Çanaqqaladan Sakaryaya”, “Söz okeanında yolçuluq”... – Bunlar onun qələmindən çıxan əsərlərdən yalnız bir bölümüdür. Məmnunluqla bildirim, bu kitablardan (öz imzası ilə) mənim kitabxanamda da var.

Ustadla Türkcənin Şeir Şölənlərində - Türkistanda, Tatarıstanda, Balkanlarda... dərdləşmək, uğurlaşmaq, kitablaşmaq imkanım olub. Bundan sonra isə adını, ruhunu anacağıq.

Əsərləri yaşadacaq onu.

Ruhuna sayğılar!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.09.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL

Elvin bəy, bilirik ki, 44 günlük müharibədə Siz də xəsarət almısınız, tağımınızın giziri Həsrət Quliyev döyüş gedən ərazidən şəhid  Mədinov Rəşidin nəşini çıxararkən düşmən snayperinə tuş gələndə boğazından yaralanıb, Həsrət bəyi hərbi tibb maşınına aparanlardan biri də siz olmusunuz.

Ölümlə üz-üzə gələn zaman özünüzə sualınız nə oldu? Ya da, həmin anlarda ürəyiniz ritmlərlə nəyi beyninizə nəql edirdi?

CAVAB:

-Orada hadisələr elə sürətlə cərəyan edirdi ki, çox vaxt özümə sual vermək bir yana, heç nəyi düşünmürdüm. Yadımda qalanlardan biri odur ki, Cəbrayılda təcili yardım maşınları var-gəl edirdi. Bəlkə də, yeganə o səhnədir ki, özümə sual vermişdim ki: "Görəsən, mən evə necə qayıdacam: təcili yardımla, ya yol maşınıyla?"

Ürəyimin ağlıma pas ötürdüyü yeganə bir cümlə bu idi: Hamımız evə sağ-salamat qayıtmayacağıq. Çünki, 2020-ci ilə qədər baş tutan lənətə gəlmiş müharibələrin heç birində hamı sağ qayıtmayıb. Çox təəssüf ki, yenə elə oldu.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.09.2024)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik qiraətdə sizlərlə yenidən daimi müəllifimiz Əlizaəd Nuridir. Bu dəfə şair “Albom şəkilləri”ndən danışacaq. 

Xoş mütaliələr.

Albom şəkilləri

Qoyular evin ən məhrəm yerinə,

İtirməz şuxluğunu, şax qalar.

Sən hər gün bir buğda boyu böyüyərsən

Albom şəkilləri uşaq qalar.

...Bu, bir qardaşın şəkli

Hanı indi, o hanı?

Bəlkə heç böyüməzdik,

Dərdlər bizi böyütdü

Biz böyütdük dünyanı...

Bu da bir bacı şəkli,

Baxır qıyqacı şəkli...

Əlində də yaylığı

Elə bil çiçək tutub.

Gedib çox uzaqlara

Yaylığını unudub...

Bir darıxan şəkil var

Bir az mənə oxşayır,

Bu mənəmmi?- nə bilim.

Hər albom şəkilində

Bir xatirə ləpiri...

...Bu şəkili kim çəkib?-

Şahla şahmat oynadım,

Bir də gördüm şah itdi.

...Bu, bir əsgər şəklidi

İndi oğlu şəkildi,

İndi oğlu şəhiddi.

Albomun arasında,

Bir yarpaq da saralıb

İyi payız iyidi.

Bu albomdu, yoxsa ki

Şəkil şəhərciyidi?!

Muzeyə girən kimi

Girirəm hər alboma...

Hər albom varağında

Tarixin tozu qalıb

Özü hara daşındı?

Baxıram hər alboma

Şəkillər saralsa da,

Xatirəsi yaşıldı...

...Daha  cavan deyilik

Albom şəkli çəkdirək

Torpaq çəkir, gedirik.

Ən yaxşı şəklimizi

Başdaşına çəkdirib

Şəkil- şəkil gedirik...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.09.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə ədəbi təbqid mövzusunda Bahar Bərdəlinin “Nurəngiz Günün nəsri” məqaləsi təqdim edilir. 

Müasir Azərbaycan ədəbiyyatında özünəməxsus yeri, mövqeyi, dəsti-xətti olan şair, nasir, publisist Nurəngiz Gün keçən əsrin 80-ci illərinin ədəbi nəslinə mənsubdur. Onun  yaradıcılığında  nəsr əsərləri önəmli yer tutur. Yazarın baş mövzusu müharibələr və onun cəmiyyətə, insanlara vurduğu ağır, geri dönüşü olmayan zərbələridir. Müəllif göstərir ki, kimin qalib gəlməsindən asılı olmayaraq müharibə kimsəyə xeyir gətirmir. Çünki dağıdıcı, qırıcı, yıxıcı müharibələr insanları və insanlığı məhv eləyir.

 Müəllifin ilk mətbu əsəri 1981-ci ildə "Ulduz" jurnalında çap olunan "Tanrı bəşər övladıdır" adlı povestidir. Povestin epiqraf yerində oxuyuruq: "Bu kitabı sizə həsr edirəm, mənim fatimələrim, kozettalarım, zoluşkalarım! Ruhunuza aramsız bir nəğmə oxuyuram!"

Əsərin baş qəhrəmanı gənc xanımdır. Bakıda yaşayır. Azyaşlı bir qızı da var. Povestin süjet xətti bu xanımın Bakıdan bölgəyə getməsi, qohumlarının evində qonaq qalması, uşaqlığının keçdiyi kənddəki  xatirələri və s. üzərində qurulub. Bəlkə də bu gənc xanım, yəni Məryəm elə yazarın öz prototipidir. Əsərdə ən çox əxlaqi-mənəvi dəyərlər, keyfiyyətlər diqqət mərkəzindədir. Müxtəlif dünyagörüşlü insan obrazları qalereyasında həyata, cəmiyyətə, insanlara baxışların müxtəlifliyini görürük. Bibi, bibiqızı, bibioğlu, onun yeznəsi, dostu, kənd adamları - kasıb, amma gözütox, yetim uşaqlar, onların problemləri povestin əsas qayəsidir.

Nurəngiz Gün mənəvi-əxlaqi prinsiplərə söykənərək həm qəhrəmanı Məryəmin uşaqlıq illərini, onun düşüncələrini, gördüklərini, duyduqlarını, həm də Zərnigarın  ev qulluqçusu Qınıqın başına gələnləri təsvir edir. Bir ailə fonunda baş verən hadisələr süjet boyu bir-birini əvəzləyir. Ata-anası sağ ikən Məryəmin bu kənddə uşaqlığı çox şən keçib. Ərköyün, nazlı bir qız olan Məryəmi atası "Tanrı", Tanrım" - deyə çağırardı. Bu tanrını yalnız özgələrinin dərdi, ağrısı ağladardı. Çalışardı kənddə olan yetim uşaqlara nədəsə kömək etsin.

Məryəmin uşaqlığı bu kənddə bağ-bağçası meyvə dolu bir qırmızı kərpicli evdə keçmişdi. Meşənin kənarında olan bu evdə o, atalı-analı, bibili, dayılı, qohum-əqrəbalı, qonşulu böyümüşdü. Amma  indi o nəsil  artıq dünyadan köçmüşdü. Yalnız bibisi yaşayırdı, bir də onun qızı və ailəsi. Bakıda olan Məryəm həmişə o qırmızı kərpicli  evin həsrətilə yaşayıb: "Görəsən, o ev yerindəmi, ya söküb atıblar? Bütün ömrü boyu xəyalının və yuxularının rəngli bəzəyi olan bu kəndin qırmızı damlı evlərinin arasından daha vüqarla qızaran qıpqırmızı kərpicli ev..."  Onu şəhər evlərindən fərqləndirən taxçalı, boxçalı guşəsinin həsrəti çəkib gətirmişdi kəndə. Amma yox, o kəndi indi ikimərtəbəli, ağ daş evlər bəzəyirdi. Həyətləri gül-çəmənlik deyil, asfaltdan idi. İnsanları da geyimi, görkəmi ilə dəyişmişdi. Mal-qara tövləsini maşın qarajı əvəzləmişdi.

Keçən əsrin 80-ci illərində kəndlərin siması doğrudan da, dəyişməyə başlamışdı. Çünki bu, sovet dövlətinin daxili siyasəti idi. Kəndlə şəhər arasında, əqli əməklə fiziki əmək arasında və s. fərqlər sosializm cəmiyyətinin ən yüksək mərhələsi olan kommunizmdə mütləq aradan qalxmalı idi. Povestdə təsvir olunan kənd 80-ci illərdə şəhərləşməkdə olan kəndin simasını çox dəqiq əks etdirir.Yazıçı buna təəssüflənir. Axı kənd həyatı təbiətinin zənginliyi ilə, havası, suyu ilə ilkinlik rəmzidir. Düzdür, kənd də qazı, işığı, mətbəx texnikası ilə şəhərə oxşasa, yaxşıdır. Ancaq o müqəddəs ilkinliyə toxunmamaq şərti ilə. Əsərin qəhrəmanı tez-tez müasir kəndlə uşaqlıq illərinin kəndini müqayisə edir və üstünlüyü köhnə kəndə  - bağlı-bağçalı kəndə verir.

Əsərin mənfi qəhrəmanları meşşan tipli insanlardır. Lovğalıq, hamıdan üstün olmaq düşüncəsi, xudbinlik, şöhrətpərəstlik onların digər insani keyfiyyətlərini itirmişdi. Məryəmin bibisi qızı Zərnişan, onun qızı, həyat yoldaşı bu tip insanlardır. Müəllif ən çox Zərnişanın və onun ərinin psixologiyasını, dünyagörüşünü, kənd adamlarına olan münasibətlərini real boyalarla açıb göstərə bilmişdir.

Əsərin müsbət qəhrəmanları da az deyil. Onlar öz mənəvi zənginlikləri ilə, başqasının dərdini, ağrısını başa düşərək ona kömək etməsi ilə seçilir, fərqlənir. Baş qəhrəman Məryəm, polis Ədalət, şofer Dadaş, kəndin kasıb təbəqəsi və s. bu qəbildəndir.

Məryəm düşünürdü ki, kənddə yetim, kasıb uşaqlar çoxdur. Bu uşaqlar düzgün tərbiyə görməsələr, təhsil almasalar, bir kəndin deyil, bir xalqın ağrısına çevrilə bilərlər. Ədəbiyyatşünas M.Cəfərov "İki qurultay arasında" məqaləsində uşaq ədəbiyyatından bəhs edərkən yazır: "Çocuqluq ömrün ilk baharıdır. Uşaqlar üçün yazılan əsərlərdə hisslərin təbiiliyi, səmimiliyi, duyğuların təravəti və bədii formanın əlvanlığı ömrün ilk baharına uyğun olmalıdır".

Yazıçı baş qəhrəmanın diliylə uşaqlara böyük gözü, böyük sözü  ilə yanaşsa da, onların mənəvi aləmini, arzu-xəyallarını, yaş xüsusiyyətlərini, danışıq tərzlərini nəzərə alaraq təsvir etmişdir.

Nurəngiz Günün 80-ci illərin əvvəllərində qələmə aldığı bu tip hadisələrin baş alıb getdiyi dövrdə Xalq yazıçısı Mirzə İbrahimov yazırdı: " ...min sifətlə hər yerə yol tapıb soxulan, öz şəxsi işlərini sahmana qoyan insanlar həyatda çox yaxşı şəkildə təsdiq olunduqları halda belə onlar zahirən nəzəri cəlb etməyən adamlardan, əsl mənəvi həyatla yaşayan, özü də haysız-küysüz yaşayan, çalışan adamlardan qat-qat aşağıda dururlar. Cəmiyyət üçün zərərli zümrəyə çevrilən bu cür obrazları nəsrimiz ardıcıl surətdə ifşa edir. Onların labül mənəvi məğlubiyyəti sənətin mötəbər vasitələri ilə əsaslandırılır".

Nurəngiz Günün digər povesti "Qırmızı gecə" adlanır. Əsərdə ölümlə həyat arasında çarpışan gənc ananın həyatı, düşüncələri təsvir olunub. O rəssamdı. "Otuz yeddidə" ata-anasını itirib. Həyatın ağırlığı, çətinliyi ilə təkbaşına üz-üzə dayanıb. Çəkdiyi rəsmləri müdiri bəyənmir, deyir ki, uydurmadı. Əri ona xəyanət edib, evdən gedib. Uşaqları körpədi. Yarıyuxulu, yarıxəyal ölməkdə olan ana Allahını köməyə çağırır.

Əsərin süjet xətti bu gənc ananın  -  Lilparın üzərində qurulub. Səhər-səhər ölməkdə olan ana kimsədən kömək, təskinlik ala bilmir. Valideynlərinin ruhuna sığınır. Ana ruhun mehribanlığına təslim olur. "Ana ruhun zərif örtüyünün altından əzablı hıçqırıq eşidilirdi: - dünya üşüyür. Heç bilirsən, dünya necə yazıqlaşıb? Xəyanət ediblər dünyaya, qızım! Əl qaldırıblar dünyaya!"

Nurəngiz Gün bu kiçik povestində üstüörtülü məlum həqiqətləri önə çəkərək çox mətləblərə toxunur. Uzaq tarixə qayıdır. Nuhun gəmisini təsvir edir. Yaxın keçmişi vərəqləyir. "37"-dən bəhs edir. Müəllifin təsvirində həyat haqqında retrospektiv bədii təhkiyə xüsusi rol oynayır. Gah müəllifin, gah da personajların diliylə söylənilən hadisələr real həyat həqiqətlərindən uzaq görünsələr də, yazıçı məqsədini həssas oxucusuna ötürə bilir.

"Ən hündür çiçək təpəsi və qar quyu" hekayəsi  müharibə mövzusundadı. Daha dəqiq desək, müharibənin nəticəsini, onun vurduğu ağır yaraları əks etdirir. Hekayənin zaman kəsiyi 40-70-ci illərdir. Əsərin baş qəhrəmanı Bürhandır. Onun atasını İkinci Dünya müharibəsi uddu. Anası əzab-əziyyətlərə dözməyib öldü. Sığındığı qonşusu Həsən kişini də aclıq, soyuq-sazaqlar ölümə sürüklədi. Daha kənddə yaşaya bilməyən balaca Bürhan şəhərə üz tutdu. Min bir əzabla işlədi, böyüdü, evləndi. Bir cüt oğul atası oldu. Amma nə yazıq ki, sevdiyi qadını da ölüm çalıb apardı. Uşaqlarını tək böyütdü. İndi oğlanları başqa yerdə öz həyatlarını yaşayırdı. Bürhan ahıl yaşında yenə tək qalmışdı. Yaşamaqdan yorulan, çətinliklərdən bezən, sevdiyinin həsrətinə dözməyən kişi  bir qış günü əvvəlcə arvadının qəbrini ziyarət edir, sonra da onun yanında qardan bir dar quyu hörərək özünü orada dəfn edir.

Müəllifin təhkiyəsində nağılvari söylənilən bu həyat hekayəsində  yazıçı dövrün, zamanın Bürhanları yetim, kimsəsiz qoydu. Bütün həyatı boyu çalışan, çabalayan Bürhanlar müharibənin vurduğu yaraları heç cür sağalda bilmir, əksinə, onun qurbanına çevrilirlər.

Yazıçının bədii qəhrəmanı həyatı, insanları, təbiəti sevir, işgüzardır, hamıya kömək etməyə çalışır. Lakin  həyatın, cəmiyyətin vurduğu zərbələri dəf etmək gücündə deyil. Son anda, hər şey tükənəndə gücü yalnız özünə çatır, qar quyuda intihar edir. Heç kimdən, heç nədən şikayət etmədən, kimisə günahlandırmadan öz canına qıyır. Çünki düşünür ki, onu daima izləyən, gözləyən dövrün bəlaları tükənən, bitən deyil.

Nurəngiz Günün yaradıcılığında müharibə mövzusu xüsusi önəm daşıyır. Ümumiyyətlə, yazarların müraciət etdiyi böyük mövzulardan biri, bəlkə də birincisi müharibə və onun törətdiyi genişmiqyaslı faciələrdir. İstər tarixi dönəmlərdə, istərsə də müasir dövrdə baş verən müharibə, münaqişələrlə bağlı istənilən qədər həm nəsr, həm də nəzmlə əsərlər yazılıb. Bu baxımdan, Nurəngiz Günün də bu mövzuya müraciət etməsi təbiidir. Yazarın poemalarının da əksəriyyəti bu mövzudan qaynaqlanıb. İstər nəsrində, istərsə də nəzmində insan amili, insan faktoru önə çəkilir. Uşaqlığı müharibə dövrünə düşən Nurəngiz Günün, yəqin ki, qırğınlara, döyüşlərə  qarşı nifrəti də böyük, sonsuz olub. Ətrafındakı insanların bu dəhşətlərdən necə əziyyət çəkdiklərini öz gözləri ilə görüb.

Müharibə əhval-ruhiyyəsinin güzgüsü o dövr analarının yanaqlarında quruyub qalan göz yaşlarıdır.  Onun mənəvi dünyasında, psixologiyasında baş verən fırtınaların sönməməsidir. Bu fırtınalar nəinki öləziyir, əksinə, oğlunu itirən anaları heç vaxt tərk etmir, onları son ana - ölümə qədər izləyir.

Müharibə mövzusunda yazılan əsərləri iki qrupa bölmək olar:

1. Müharibənin birbaşa özünü - döyüş səhnələrini, insanların igidliyini, qəhrəmanlığını və qələbənin şirinliyini yüksək pafosla tərənnüm edən əsərlər.

2. Müharibədən sonra onun vurduğu maddi və mənəvi zərbənin acı nəticələrini özündə əks etdirən, göstərən əsərlər.

Demək, yazar müharibənin özünü, yəni onu doğuran səbəbləri, qarşı-qarşıya duran dövlətləri, başlanan döyüşləri deyil, yalnız müharibənin doğurduğu nəticəni göstərir. Haqlı olaraq oxucusuna çatdırır ki, səbəb nə olur-olsun, qələbəni hansı tərəfin  çalmasından asılı olmayaraq  müharibə heç vaxt heç kimə xeyir gətirməyib. Əgər əsas insan amilidirsə, müharibəni başlayan da, qurtaran da insandırsa, demək, zərbəni də insan alacaq. Onsuz da, qısa olan insan ömrü yarıda qırılacaq. Sağ qalanlar da şikəst, əlil, zəlil gündə yaşayacaq. Maddi itkilər bərpa olunacaq, amma mənəvi itkiləri bərpa etmək mümkün deyil və bu neçə-neçə nəsli izləyəcək.

Beləliklə, Nurəngiz Günün nəsri öz dövrünü təsvir etmək baxımından xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Real, təbii həyat hadisələrinə söykənən bu əsərlər ədəbiyyatımızda da özünəməxsus yer tutmaqdadır. Başqa sözlə desək, yazar sözdən elə bir qala hörüb ki, hələ çox-çox əsrlər bu qala yaşayacaq və ziyarətçilərini də sevə-sevə qəbul edəcək!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.09.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

1.

Riyaziyyatçı anketdə “uşaqlarınız” qrafasında yazır: 6/9

Ondan soruşurlar: -Necə, sisin 15 uşağınız var və 6-sı oğlan, 9-u qızdır?

O cavab verir:

-Yoldaşım 6 aylıq hamilədir. 

2.

Arağı alıb yanında yeməyə sosiska alan dostlar satıcıdan soruşdular ki, sosiska halaldır?

3.

Rus lətifəsi:

263 il əvvəl, 1760-cı ilin 27 avqustunda İmperatrissa Yelizaveta qanun imzalayaraq dövlət məmurlarına rüşvət almağı qadağan edib. 

Kim bilir, qanun nə zaman qüvvəyə minəcək? 

4.

Xalq hər şeyə gözünü yumur, belə getsə, hamı bir nəfər kimi yatışacaq.

5.

Məmur fəhlələr qarşısında çıxış edir:

-Bir az səbirli olaq, biz mütləq bu iqtisadi tənəzzüldən itkisiz çıxacağıq.

Fəhlələr soruşurlar:

-Bəs biz? 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.09.2024)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Oğuz rayonunda yaşasam da, adını dəfələrlə eşitsəm də, bir neçə kitabını oxusam da, şəxsi tanışlığım yox idi onunla. Həyatda cəmi bircə dəfə rastlaşmış və görüşmüşdük. 

Yaxşı yadıma gəlir, 2007-ci ilin yazında Oğuz şəhərindəki istirahət mərkəzlərinin birində bir dostumun sayəsində onunla tanış olmuş, söhbətlərini dinləmişdim. Elə o vaxt Azərbaycanı, onun füsunkar guşələrindən biri olan göz açdığı Oğuzu və uzun illər yaşadığı və işlədiyi qədim Gəncəni nə qədər çox sevdiyini duymuşdum. Hiss etmişdim ki, zərurətdən xarici ölkələrdə yaşasa da, ürəyi həmişə doğma yurdu üçün çırpınır.  

Dağ yəhudilərindən idi. Azərbaycan və İsrail Yazarlar Birliyinin üzvü, Azərbaycan-İsrail dostluğunun tərənnümçüsü sayılırdı. Əsərləri Azərbaycan  oxucularına hələ 1950-ci illərin ortalarından tanış idi. 

Simax Şeyda (Yuşbayev Simax Barux oğlu) 1936-cı il iyunun 20-də Oğuz şəhərində anadan olmuşdu. Şeyda onun təxəllüsü idi. Müsahibələrinin birində bu barədə deyirdi: “Şeyda vurğun deməkdir. Mənim soyadım Yuşbayevdir. Şeyda təxəllüsümdür. Tarixdə Şeyda təxəllüsü ilə yazanlar çox olub. Bir də dahi Hüseyn Cavidin "Şeyda" pyesi var. Bunlardan sonra Şeyda adı mənim təxəllüsümdə çəkilir. Yaddaşlarda da belə qalacam: Simax Şeyda kimi...”.    

Sonralar ailəlikcə Gəncə şəhərinə köçmüşdülər. Orta təhsilini orada almışdır. Azərbaycan Dövlət Universitetinin kitabxanaçılıq fakültəsinin məzunu olub.

Simax Şeyda əmək fəaliyyətinə də Gəncə şəhərində Rayonlararası Xalq Yaradıcılığı Evində teatr və təsviri incəsənət üzrə metodist kimi başlamışdı. Sonralar orada baş metodist və direktor işləmişdi.

1965-ci ildən sonrakı fəaliyyəti Bakı ilə bağlı olub. O, Bakıda Azərbaycan Teatr Cəmiyyətinin xalq teatrları kabinetinin müdiri (1965-1990) və paralel olaraq "Azərteatr" Yaradıcılıq İstehsalat Birliyində redaktor vəzifəsində çalışıb. Azərbaycanda xalq teatrlarının fəaliyyətinin canlandırılmasında böyük əməyi olub. 

1990-cı ildə Azərbaycandan İsrailə köçmüşdür. Gedişinin səbəbi xəstəliyilə bağlı olub. Ürəyində kəskin ağrılar başlamışdı. O zamanlar burada ağır ürək əməliyyatları həyata keçirilmirdi. Həkimlər xaricə getməyini məsləhət görmüşdülər. Əvvəlcə İsrailə getmiş və ilk dəfə burada ürəyindən əməliyyat olunmuşdur. Daha sonra Almaniyaya köçmüş, müalicəsini davam etdirmişdir. Vaxtaşırı müalicəyə ehtiyacı olduğuna görə,daimi olaraq orada (Münhendə) yaşamağa “məcbur”olmuşdur. Amma tez-tez Azərbaycana gələr, hər gələndə də birinci növbədə Bakıdakı, Gəncədəki, Oğuzdakı dost-tanışları ilə mütləq görüşərdi. Mətbuat və nəşriyyatlarla, azərbaycanlı yazarlarla möhkəm ədəbi əlaqələri vardı. Qeyd edək ki, əsərlərinin və kitablarının çoxu Azərbaycandakı qəzet-jurnallarda və nəşriyyatlarda çap olunmuşdur.

Azərbaycanın tanınmış yazarlarından N.Həsənzadə, A.Məmmədov, A.Tağızadə, M.Ələkbərli, Y.Günaydın və başqaları onun yaxın dostları idi. Hələ  Gəncədə ədəbi dərnəyə gedəndən -13 yaşından N.Həsənzadə ilə dostluq etmiş və bu dostluq illər keçdikcə daha da möhkəmlənmişdir. N.Həsənzadənin onun “Məndən istər hər gözəl yar qəzəllər” kitabına yazdığı ön sözdə oxuyuruq: “Şairlik taledir. Taleyin xoş olsun, Simax Şeyda. Mən bir daha yəqin etdim ki, o nəinki gözəl şair, yeni təravətli qəzəllər müəllifi, həssas insan və nümunəvi ailə başçısı, həm də bir dar günün dirəyidir”.

Gənc yaşlarından poeziyaya maraq göstərmişdir. Onun ədəbi yaradıcılığı ilə tanış olarkən aşağıdakı mövzularla səsləşən şeirlərlə üz-üzə gəlirik: balaca oxucular üçün  yazılan, vətən və el məhəbbətini tərənnüm edən, sevgi - məhəbbət şeirləri və Qarabağ məsələlərindən bəhs edən şeirlər.

O, universiteti bitirəndə artıq ölkəmizdə uşaq şairlərindən biri kimi tanınırdı. “Ədəbiyyat və incəsənət”, “Azərbaycan pioneri”, “Azərbaycan” qəzetlərində və “Göyərçin” jurnalında uşaq şeirləri, mənzum nağılları dərc olunmuşdu. Qısa zamanda Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının əsas simalarından birinə çevrilmişdi.Özünün deməyinə görə, onda uşaq şeirlərinə həvəs Abdulla Şaiq yaradıcılığına vurğunluğundan yaranıb.  

Uşaqlar üçün 5 mənzum pyesinin müəllifidir. Onun uşaq pyesləri Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında, Ağdam, Gəncə, Sumqayıt və başqa şəhərlərdəsəhnəyə qoyulub.

1961-ci ildən S.Şeydanın “Təyyarə” "Mən balaca kosmonavtam", "Yaxşı qız", "Kimin belə qızı var",“Tülkü, tülkü  tünbəki", "Nəğməli meşə", “Yoxdur belə nənədən”, “Nağıl istəyən qız”, "Qızım qızlar içində", "Topçu Həsən", “Ovçu ayı”, “Padşah qız” və sair uşaq kitabları işıq üzü görüb. 

Ümumiyyətlə, onun çap olunmuş kitabının az qala yarısı uşaq kitablarıdır. Bu kitablardakı şeirlər, öz sadəliyi, oynaqlığı, dadlı-duzlu deyim tərzi ilə  bir-birindən fərqlənirdi. Eyni zamanda bu  şeirlərin əksəriyyətində uşaqların həyatından alınmış maraqlı süjet xəttləri vardı. Tanınmış tənqidçi-alim Vaqif Yusifli Simax Şeydanı “mənzum nağıllar ustası” adlandırmışdı.

Uşaqlar üçün yazdığı şeirlərə bəstəkar O.Zülfüqarov mahnılar yazıb. Bunlara "Təyyarə", "Mən balaca kosmonavtam" şeirlərini nümunə göstərmək olar. "Bir xoruzum var" adlı şeirinə isə dramaturq Y.Əzimzadə mahnı yazmışdı. N.Əzimov və X.Qədirov da onun uşaq şeirlərinə mahnılar bəstələmişlər. Quba rayonundan olub, İsraildə yaşayan Qod Mixaylov adlı həvəskar bəstəkar isə onun 20-dən artıq şeirinə musiqi yazıb. Mahnıların sözləri həm yəhudi, həm də Azərbaycan dilindədir. 

Uşaq şairi kimi tanınmış Simax Şeyda böyüklərin də əzəli və əbədi duyğularının, qayğılarının, arzularının tərənnümçüsüdür.

Orta və ali təhsilini Azərbaycan dilində alan şairin yaradıcılığında vətənə və xalqa məhəbbətdən bəhs edən şeirlərin öz yeri vardır. 30 ildən çox Almaniyada yaşamasına baxmayaraq, Simax Şeyda Azərbaycan vətəndaşlığından imtina etməmişdi, çünki özünü həmişə bu xalqın, bu torpağın övladı sayırdı. O, bir yəhudi olaraq hara getsə və harada olsa, mütləq “Azərbaycan” deyib haray çəkir, uşaqlar və böyüklər üçün yazdığı şeirlərində hər kəsə vətənpərvərlik hissi aşılayır, Vətəni, torpağı sevməyi öyrədirdi.

Uşaqlıq və gənclik illərini Oğuzda və 

Gəncə şəhərində keçirən şair şeirlərində doğulduğu və ilk dəfə göz açıb gördüyü Oğuzdan dərin məhəbbətlə söz acır:

İlk dəfə gözümü Oğuzda açdım,

Xallı kəpənəklər dalınca qaçdım…

Yeridim, yüyürdüm, yıxıldım, durdum,

Baxıb ətrafıma sıxılıb, durdum.

Bağladım qəlbimi uca dağlara,

“Ana bulağı”nın gözündən içdim,

Xalxaldan, Bucaqdan, Padardan keçdim,

Uddum havasını gözəl Qışlağın,

Dolandım başına ana torpağın.

Əlvida deməsin qoy Oğuz mənə,

Neçə oğul mənə, neçə qız mənə.

Və yaxud:

Bir zaman beşiyim olmuş,

Oğuzda izim var mənim!

Dağlar ev-eşiyim olmuş,

Gülündə nazım var mənim

Göyündə mələklər uçar;

Göy qurşağı dağı qucar...

Yazda daş da çiçək açar;

Nə gözəl yazım var mənim!

Simax, bəxtəvər halına!

Yaşılın uyğun alına.

Oğuzun gül-camalına,

Hələ çox sözüm var mənim!

İlk duyğularını Gəncədə qələmə alan şair üçün bu torpağın hər guşəsi, hər neməti, hər sərvəti əzizdir. O, gəncliyinin oylağı qədim Gəncəyə-Nizami yurduna, onun təbiətinə və zəhmət adamlarına, xüsusilə gözəl-göyçək  qızlarına onlarla şeir həsr etmişdir. Həssas şair qəlbinin tərənnümü olan “Gəncəli qız” şeirinə  diqqət edək:  

Günmü deyim, aymı sənə, 

Hər gözəl qız taymı sənə?

Bu kamalı,

bu camalı

Tanrı verib paymı sənə?

Ay gül üzlü gəncəli qız,

Şirin sözlü gəncəli qız...

Onu da deyək ki, yerli bəstəkar 

E.Cəfərov bu şeirə musiqi bəstələmişdir və Gəncə filarmoniyasında müğənnilər 

bu mahnını tez-tez ifa edirdilər.

Göz açdığı el-obaya bağlılıq S.Şeydanın şeirlərində qırmızı xətt kimi keçir. Bu, onun “Əlvida deməyin", "Bu yerlər", "Oğuz", "Məndən yaz deyir", "Çinarlı şəhərim", "Göy göl" və bir sıra başqa şeirlərindən də məlum olur. Şairin “Qürbət gülləri”, “Düşmüşəm”, “Şüarım mənim”, “Qürbətdəyəm qürbətdə”, “Qocaldım” şeirlərində dərin bir Vətən nisgili hiss olunur. “Qürbət eldə qala-qala qocaldım”,- söyləyən şair “Şüarım mənim” şerində deyir:

Vətəndən uzaqlara düşüb güzarım mənim,

Çıxmır bir an yadımdan Bakım, Ucarım mənim.

Qəlbimdə yuva salmış Oğuz, Quba, Qəbələ,

Qazaxdır, Lənkərandır əhdim, ilqarım mənim.

Səsli-küylü Gəncədən könlüm ayrı düşəli,

Daim gəlir yadıma Göygöl, Qoşqarım mənim.

Gül-çiçəkli Ağdamı röyalarda görürəm,

Görən səndən harda var Şəkim, Qusarım mənim?

Füzuli, Şuşa üçün qəlbin göynəyir, Simax,

Laçındır, Kəlbəcərdir dildə şüarım mənim.

S.Şeydanın şeirlərinin bir hissəsi də məhəbbət mövzusundadır. Bu mövzuda olan “Oynar-oynar", "Ceyranım mənim", "Bir gözaltım var", "Deyə-deyə", "Bircə nazın olmayaydı", “Nə olar”, “Çal aşıq” və bir sıra şeirlərini həyəcansız oxumaq mümkün deyil. Onun 2004-cü ildə “Şirvannəşr”də çap olunmuş “Mahnılar, qəzəllər, şeirlər” kitabında həm Azərbaycan, həm də yəhudi dilində əsərlər toplanmışdır. 

Müdriklik çağlarında şairin "Qəzəllər", "Məndən istər hər gözəl yar qəzəllər" və "Sevdalı gözlər" adlıyüksək bədii dəyərə malik üç qəzəl kitabı Bakının“Araz” nəşriyyatı tərəfindən nəşr olunub. Burdakı 300-ə yaxın bənzəri olmayan qəzəlləri oxuyanda adam özündə bir rahatlıq tapır. Çünki onların hamısı təmiz Azərbaycan dilində, ərəb-fars sözləri işlədilmədən yazılıb. Həm də əruzda yox, doğmaca heca vəznində yazılıb. Bu mənadaSimax Şeyda heca vəznində qəzəl yazan ilk Azərbaycan şairi sayıla bilər. Şair-ədəbiyyatşünas A.Abdulla onun qəzəllərini ədəbiyyatda yenilik adlandırmışdır. Şair kitabda məhəbbəti, eşqi, nazlı-işvəli, vəfalı gözəlləri tərənnüm etmək üçün özünü Nizami, Füzuli, Seyid Əzim və Vahid nəfəsli qəzəllər yazmağa çağırır. Qod Mixayılovun təbirincə desək, Simax Şeyda dağ yəhudilərinin Əlağa Vahidi idi. Nakam şairimiz M.Müşviqi çox sevərdi. Onun sevgi şeirlərinin məftunu idi. Müşviqə olan sevgisindən oğlunun adını da Müşviq qoymuşdu.

Onu da deyək ki, S.Şeydanın qəzəllərinin heç də hamısı məhəbbət mövzusunda deyil. Bu qəzəllərin bir hissəsində füsunkar təbiətinin gözəlliklərini və bu gözəlliklər içində qəm-qüssəyə batmış Qarabağ torpağının təsvirini şair ürək ağrısı ilə verir və bəzən ona elə gəlir ki, Münhen şəhərinin göylərindən qatar-qatar keçən durnalar ona bu torpağın azad olunduğu xəbərini verirlər.

S.Şeydada Azərbaycan, vətən sevgisi o qədər böyükdür ki, uzaq Münhendə oturub "Bakı-Şuşa qatarı" adlı əsər yazmışdır. O, həmçinin "Xocalıdan gələn oğlan" əsərinin müəllifidir. S.Şeyda torpaqlarımızın işğalı dövründə böyüklər və uşaqlar üçün yazdığı şeirlərinin hər birində torpaqlarımızın işğaldan azad olunacağına inam yaradırdı. Balaca uşaqlarda Vətənə, torpağa, xüsusi olaraq Qarabağa və Şuşaya məhəbbət hissi aşılayırdı. O, hələ 2014-cü ildə yazırdı:

Bu gün, sabah Qarabağda,

Ucalacaq bayrağımız.

Şuşada da, Laçında da,

Yanar onda çırağımız.

Onda köçüb gedəcəyik,

Ata-baba torpağına.

Düşmənimiz qalacaqdır,

Öz içindən yana-yana.

Şair harada olmasından asılı olmayaraq, Vətəni Azərbaycanın haqq səsini dünyaya yayırdı. Simax Şeyda 30 ildən çox xarici ölkələrdə yaşasa da, vətən sevgisini daim qəlbində yaşatmışdır. Hələ bununla kifayətlənməyərək bu sevgini misralara daşımışdır. Simax Şeyda İsrailə köçəndən sonra orada Azərbaycan Şairlər Birliyinin bölməsini yaratmışdı. O, birliyə üzv olan şairlərlə daimi fikir mübadiləsi apararaq Qarabağ həqiqətlərinin onlara çatdırılmasında böyük rol oynayırdı. 30-dan çox kitabın müəllifi olan şairin həm Azərbaycan, həm də ivrit dilində yazdığı şeirlərdə Qarabağ mövzusu əsas yerlərdən birini tutub.

Əsərlərini iki dildə - həm Azərbaycan türkcəsində, həm də dağ yəhudilərinin dilində yazırdı. Amma əsərlərinin çoxu Azərbaycan dilindədir. O, Azərbaycan ədəbiyyatının vurğunu, əski şeir-sənət fədaisi kimi Azərbaycan klassik ədəbiyyatını dağ yəhudilərinin dilinə tərcümə edir və bütün dünyaya yayırdı. Nizami Gəncəvidən Əmirulla Gəncəviyədək 75 azərbaycanlı şairin şeirlərini dağ yəhudilərinin dilinə tərcümə edib, antologiya şəklində çap etdirmişdir. Onun tərcümələri Amerikada, Kanadada nəşr edilib. Bu kitabda klassik Azərbaycan şairləri ilə yanaşı, müasir ədəbiyyatımızın nümayəndələrinin də (Səməd Vurğun, Bəxtiyar Vahabzadə, Məmməd Araz, Söhrab Tahir, Musa Yaqub, Nəriman Həsənzadə, Nəbi Xəzri, Hüseyn Arif, Məmməd İsmayıl, Cabir Novruz və b.) şeirləri vardır.  Əlbəttə, bunu hər iki xalqın ədəbi-mədəni əlaqələrinin inkişafına layiqli bir töhfə saymaq olar.

Simax Şeyda 12 fevral 2024-cü ildə Almaniyanın Münhen şəhərində vəfat etmişdir.

Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafına verdiyi töhfəyə görə 2015-ci ildə “Fəxri mədəniyyət işçisi” döş nişanı ilə təltif olunmuşdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.09.2024)