“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Adilə Nəzərovanın Aşıq Ələsgər yaradıcılığına baxışını sizlərə təqdim edir.

 

AŞIQ ƏLƏSGƏR ŞEİRİNDƏ HƏRFLƏRİN VƏ SÖZLƏRİN DİLİ

 

Şeir sənətinin qədim zamanlardan bu günə kimi simvolik bir dil olduğunu qəbul etmək sözlərin assosiasiyalar və xatirələrlə bağlıdır. Sözdə ən kiçik işarə vahidi olan hərflər şairlərə həm səs alliterasiyası, həm şəkil dəyər, həm də məna mənbə kimi ifadə imkanı verməklə onun dilindəki müstəqim və məcazi mənaları daha yaxşılaşdıran əsas ifadə alətlərindən biri olmuşdur. Hərf sirli bir məna daşıdığı inancı, şəkilli yazı kimi tanınan ilk hərf sistemindən Kabbala simvolizminin yüksək prosesinə qədər xüsusi bir dil olan poeziya dilinə sıx təsir göstərmişdir. Günümüzdə bəzi əşyalar (dini-fəlsəfi yazılarda, əvvəlki şeirlərdə, loqo və s.) hərflər, ulduz və ya başqa işarələr bu anlama, anlatma metodunun yaşadıqlarını və daha da davam etməyi göstərir. Bu düşüncədəki ülvilik poeziya mədəniyyətimizdə hürufilik və əbcəd hesab etiqadıyla uzun müddətə saxlanılmışdır.

Aşıq Ələsgər şeirində həm poetiklik sahəsi, həm də ustadın səsi, nəfəsi, mənəviyyatı, dini-əxlaqi nümayişləri kimi özünü göstərə bilər bu qaydada Azərbaycan-türk ədəbiyyatının əsrlər boyu davam edən ənənələrinə bir baxış bucağı, öz inkişafını nümayiş etdirən, müxtəlif mövzularda məlumat vermək kimi sənət anlayışını şərtləndirən amillərdəndir. Bu üsuldan da istifadə edilən şeirni “Allahın adı ilə” üzə çıxarılmışdır.

 

İbtidadə “əlif” – Allah,

“Bе” – birliyə dəlalətdi.

“Tе” – təkdi vahidi-yеkta,

Arif bu еlmə bələddi.

“Sе” – sabitdi doğru yola,

“Cim” – ucadı, bax calala,

“Hе” – mеhribandı halala,

Münkir ondan xəcalətdi.

“Xе” – birdi xaliqi-əkbər,

“Dal” – doğru doqquz fələklər,

“Zal” – zikr еylə dildə əzbər,

“Rе” – rəsulumuz Əhməddi.

 

“Zе” – zəbanı aç xudaya,

“Sin” – salam еt, gеtməz zaya,

“Şin” – şövq еlə o mövlaya,

Qеyri söhbət məsiyətdi.

“Sad” – səbri şahi-hеydərə,

“Zad” – zərbin vurdu Əntərə,

“Ta” – tərif çıxdı göylərə,

Ağam kani-şücaətdi.

“Za” – zülm еdəcək düşmənə,

“Еyn” – həyati-çеşmanə,

“Ğеyn” – ğül-ğüli-dövranə,

“Fе” – fəna, “qaf” – qiyamətdi.

“Kaf” – “kun” ilə tutub qərar,

“Lam” – lal, nеcə hеsab vеrər,

“Mim” – möminə yol göstərər,

İsmi-paki Məhəmməddi.

“Nun” – nida еylər hər zaman,

“Hе” – hamıya yеtər fərman,

“Vav” – vay dеyər, yatma, oyan,

Sanma səhni-zərafətdi.

“Lam – əlifla” – birdi Allah,

“Yе” – yеkdi adil padişah.

Ələsgər, tutduğun günah

Bağışlansa, çox hörmətdi.

 

Şeirə Allahın simvolu olan “əlif” hərfi ilə başlayan şair bəndlərdə ərəb əlifbasında olan iyirmi səkkiz hərfin hamısını sırası ilə şeirə gətirir. Yazı-pozu bilməyən şairin ərəb əlifbasını bu qədər dərindən duyub hiss etməsi onun təsəvvüfə söykənən yaddaş və bəsirət möcüzələrindən sayılmalıdır. Bu üsul klassik ədəbiyyatda özəl yeri olan “əlifnamələr”in bir başqa formasıdır. İbtida – (başlanğıc, əvvəl). Ustad, “Başlanğıcda Allah vardı, - deyir, yəni Allah əzəlidir, sonrakı hərflər isə özündən sonrakı sözün və ya misradakı digər sözün ilk hərfidir.

Üçüncü bənddəki “doqquz fələk” göyün doqquz qatdan ibarət olmasına işarədir ki, bu, Nizaminin, Nəsiminin və b. poeziyalarında da görülür:

 

Bir günəş qəndilidir göyün doqquz tağında,

Son nəbidir, nəbilər üzüyü barmağında.

… Doqquz fələk qibləsi yolunda taybataydı.

Bu altı günlük nərgiz saçıntək ətir yaydı.

 

Peyğəmbərin adı şeirin bir bəndində Əhməd, digər bəndində isə Məhəmməd olaraq qeyd edilməsi klassik üsluba uyğunlaşdırılmışdır. İslam ədəbiyyatında XXI əsrdən etibarən rast gəlinən “yaşnamələr”, “vücudnamələr”, “həyatnamələr”, “ömürnamələr” janrıdır ki, burada ömrün çağları dördlüklə, bəzən də məsnəvi üslubunda yazılır. Bu janrın başqa bir xüsusiyyəti də odur ki, yazıçının yaşadığı məkanın, eləcə də onun biliyinin və mövzuya münasibətinin təsirini daşıyır. Eyni zamanda, bir epoxa kimi uşaqlıq, gənclik, qocalıq, ahıllıq və yaxud da yüksək məqamın mərtəbələri olaraq təsvir olunur. Bu üslubda, adətən, şairlər tarixdə iz qoymuş böyük şəxsiyyətlərdən və ya keçmişdə yaşayan uzunömürlü insanlardan bəhs edirlər ki, ustad Aşıq Ələsgər də bu ənənəni davam etdirmişdir.

Klassik Şərq poeziyasında ərəb hərfləri öz təsvir forması ilə rəmzi mənalarda müxtəlif bədii bənzətmələr məqamında işlədilir. Məsələn, “əlif” hərfi boy, qamət, “ayn” (eyn) - göz, “kaf” - qaş, “mim” - ağız, “sin” - diş, “dal” - qəddi-qamətin bükülməsini, “nun” - nöqtə və kirpiklər kimi rəmzi mənaları bildirir. Odur ki, həyatın bütün gizlin sirləri hərflərdən yaranan mənalarla aşkar olur. “Allahın adı ilə” şeiri ərəb əlifbasındakı hərflərin müxtəlif forma, simvol, məna və sıralanma xüsusiyyətlərindən istifadə edilərək işlənmişdir. Şeirin özəlliyi isə hərflərin hər birinin mənalandırılmasında Allahın Məhəmməd Peyğəmbərin pak sifətlərinin və Hz.Əlinin səbr və şücaətinin göstərilməsi və İslam dininin qüdrətinin təfsiridir.

Maraqlı da olsa, filoloq alım İman Cəfərov “Aşıq Ələsgər yaradıcılığı və dünya poeziyası ənənələri” adlı məqaləsində şeirdə işlənən əbcəd hərflərinin hürufizmlə bir əlaqəsi olmadığını qeyd edir. O, yazır: “Təbii ki, bu şeiri hürufizmlə də əlaqələndirməyə ehtiyac yoxdur. Sadəcə Aşıq Ələsgər dünyanı gözəl görən və göstərən bir zəka sahibi olduğunu bir daha təsdiqləmişdir. Azərbaycan, eləcə də İnsanlıq təfəkküründə tale ilə razılaşmaq deyilən bir konsepsiya da mövcuddur.

…Aşıq Ələsgərin fikrincə, insanlar kimi, onların taleləri, yaxud aşığın dili ilə desək, bəxtləri də qəflətdə ola bilər, qocala bilər, küsə bilər və s. Ələsgər görə, bəxti dəyişməyin yolu haqqa tapınmaq, haramdan əl çəkməkdir.”

Şeirinin digər bir bəndinə nəzər salaq:

 

“Sad” – səbri şahi-Hеydərə,

“Zad” – zərbin vurdu Əntərə 1 ,

“Ta” – tərif çıxdı göylərə,

Ağam kani-şücaətdi. 2

 

Bu bənddə “Sad” – səbri şahi-Hеydərə” misrası ilə şair “Qurani-Kərim”in 38-ci surəsi olan “Sad” surəsinə diqqət çəkir ki, bu surə 87 ayədən ibarətdir və ümumilikdə “Qurani-Kərim”ə və kitabda adı çəkilənlərə inanmağa, iman gətirməyə çağırır. Adı şərəfləndirilənlərə and içir ki, şərəfli “Qurani-Kərim” insanlara bu dünyada və ruhani həyatda fayda gətirə bilən hər şeyi xatırladır. Və burada Aşıq Ələsgər həmin surənin, daha dəqiq desək, surədəki andın şahi- Hеydərə - Hz.Əliyə səbr verdiyini vurğulayır. İkinci misrada – “Zad” – zərbin vurdu Əntərə” o səbrlə (yuxarıda qeyd edilən) və inancla Hz. Əlinin Əntərə vurduğu zərbəni qeyd edir.

Üçüncü misra – ““Ta” – tərif çıxdı göylərə” “Qurani-Kərim”in 20-ci surəsi olan “Ta-Ha” surəsinə əsaslanır. 135 ayədən ibarət olan bu surə “Ta-Ha” ilə başlayır, “Mən pak, qüsursuz və hidayət edənəm. Ey Muhəmməd!” ayəsi ilə davam edir. Surə ümumilikdə Allahın sifətlərini vəsf edir.

Bəndin sonunda “Ağam kani-şücaətdi” deməklə, şair Hz.Əlini tərifləyir, onu şücaətin mədən yeri adlandırır, aliliyini, qüdrətini tərənnüm edir, ilahiləşdirilmiş obrazını yaradır. Və həmin ilahiləşdirilmiş obraz - o məqam oxucuya “Allahın bütün özəllikləri insanda birləşib, insanın bütün özəllikləri isə Allahda mövcuddur. Kainat aləmində bir bütünlük vardır, - fikrilə “Ənəl-Həqq” deyən Mənsur Həllacı və onun nurlu, eyni zamanda əzablı yolundan davam edən, Allah – insane vəhdətinin özünüifadəsi kimi “Ənəl-Həqq”i təkrarlayan İ.Nəsimi zirvəsini xatırladır.

 

1 Əntər - Qamus qalasının fəthi uğrunda gedən döyüşlərdə Hz.Əlinin öldürdüyü tanınmış yəhudi sərkərdə

2 Kani-şücaət – şücaət məkanı, şücaətin dolaşan yeri (damarlarındakı qanda şücaətlik var, - anlamında)

 

Aşıq Ələsgər şeirdə hərflərlə müxtəlif elementlər arasında əlaqə qurur. Burada digər şairlərdən fərqli olan odur ki, şair şeiri hərflərin şəkil, forma yox, məna xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq qurub. Məsələn, “göz” mənasını verən “eyn” hərfini bəzi şairlərin fərqli metaforalarda işlətməsinə baxmayaraq, o bu hərfə klassik Azərbaycan şairlərinin mənalandırmalarına əsasən yanaşır, açıq və ya dolayısı ilə onlara istinad edir. Bu fikri şeirin bir bəndində izah edək.

Məsələn: ““Za” – zülm еdəcək düşmənə, “Еyn” – həyati-çеşmanə, “ğеyn” – ğül-ğüli-dövranə, “fе – fəna, “qaf” – qiyamətdi.” Bu bənddə “za” - zalım, “eyn” (sözün düzgün yazılışı: ayn) – göz, göz bəbəyi, “ğеyn” – (sözün düzgün yazılışı: ğayn) gözlərin buludlanması, “fе”- (sözün düzgün yazılışı: fə) - pis, yox olma, fanilik, “qaf” – qəfil, qəflət mənalarında işlənmişdir ki, şairin duyğularını belə şərh edə bilərik: zülm edənlər məzlumların gözlərindəki həyat eşqini görməzlər, (onlara davamlı zülm edərlər), onların gözləri buludlanar (qürurlarından: könül sıxıntılarını göstərməmək üçün), qəflət yuxusunda olanlar isə pisliklərinə davam edərlər, amma qiyamət günü mütləq gələcəkdir.

Sonrakı bəndə nəzər salaq: ““Kaf” – “kun” ilə tutub qərar, “Lam” – lal, nеcə hеsab vеrər, “Mim” – möminə yol göstərər, İsmi-paki Məhəmməddi.” “Qurani-Kərim”dəki müqəttə hərflərin hansı mənanı ifadə etdiyi barədə irəli sürülmüş nəzəriyyələr həddən artıq çoxdur və rəngarəngdir. Məsələn, bir mənbəyə əsasən, “Kün Fe Yekün” ayəsinin mənası ruhani aləmdən maddi aləmə, maddi aləmdən də ruhani aləmə doğru davamlı hərəkəti təsvir edir. Digər bir mənbəyə əsasən, Allahın yaradılış sirrinin nişanəsidir. Təsəvvüf düşüncəsinə görə, bütün varlıq aləmi səslə, kainat isə sözlə ifadə olunur.

“Qurani-Kərim”in təfsirçilərinə görə isə “kaf” hərfi Allahın böyük adlarından olan “Kafi” (kifayət edən) adına işarədir.

Qeyd edək ki, müqəddəs hərf sayılan “Kaf” Nəsimi poeziyasında da əzəli bədii obraz kimi yer tutan iki hərfdən biridir (digəri "nun"dur.) “Kafi nundan vücuda gəldi cahan, Əgər anlar isən, əyandır söz.” Göründüyü kimi, “Kaf” Nəsimi şeirində sözün amalı, cahanın və cahandakı bütün surətləri təsvir edən ilk bənzərsiz obrazdır ki, Aşıq Ələsgər də bu ənənəyə, bu inanca bağlı olaraq, şeirdə bədii ifadə üsullarını daha da zənginləşdirmək baxımından bu kimi yaradılışa dair dini-mistik təsəvvürləri öz poeziyasında istifadə etmişdir.

“Kun” – “ol” hikmətinin anlamı “Qurani-Kərim”in yayılmasında ən çox istifadə edilən meyardır. “Göyləri və yeri icad edən (yoxdan yaradan) Odur. Bir işin yaranmasını istədiyi zaman, ona (o işə) yalnız: “Ol!” - deyər, o da (fövrən) olar.” (Bəqərə Surəsi, 117-ci ayə)

“Lam” “Yunus” surəsinin birinci ayəsindəki ikinci hərf-sözdür (Əlif, Lam, Ra.) ki, ayə ümumilikdə müşrikləri Allaha inama və imana çağırır. Otuzuncu ayədə deyilir: “Orada hər kəs əvvəlcə gördüyü iş barəsində xəbər (hesabat) verəcək və həqiqi ixtiyar sahibi olan Allahın hüzuruna qaytarılacaqdır. (Müşriklərin) uydurub düzəltdikləri bütlər isə onlardan (uzaqlaşıb) qeyb olacaqlar.”

Şair də bu bənddə ““Lam” – lal, nеcə hеsab vеrər” – deyərkən bu ayəni diqqətə çatdırır. Bütlərə - lallara (cansızlara) inanmağın əbəs olduğunu bildirir.

“Qurani-Kərim”in 29 surəsinin əvvəlində gələn bu hərflərə “hurufi-müqəttə`ə (ayrı-ayrılıqda oxunan hərflər)” deyilir. İslam inancına görə bu hərflər qeybi- həqiqətlərdən xəbər verir ki, onun elmi Allahın və onun izn verdiyi insanların ixtiyarındadır. Bu hərflərin daşıdığı məna Allahla peyğəmbər arasında rəmz və işarə olduğu üçün onlar peyğəmbərin özü və onun canişinlərindən – imamlardan başqa kimsələrə tam şəkildə məlum deyildir. Mütəal Allah müəyyən məsələlərə görə sirrini adi insanlardan gizlətdiyi bu hərflərin vasitəsilə kainatda olan bir sıra elm və həqiqətləri ancaq bəzi şəxslərin bilməsinə icazə və işarə vermişdir. Demək ki, Dədə Ələsgər də o şəxslərin arasında idi.

“Mim” müqəttəsi “Qurani-Kərim”də 17 dəfə təkrar olunur. “Mim” yüksəliş yayıdır, Məhəmmədin həqiqətidir. Hədis dərəcəsinin təcəllisi İlahilik – İlahlıq məqamının təcəllisi, yəni həmd dərəcəsidir. Aşıq Ələsgər “Qurani-Kərim”in özəlliklə “Duxan” (duman) surəsini rəhbər tutaraq deyir: “Mim – möminə yol göstərər, İsmi-paki Məhəmməddi.” – yəni Məhəmməd Peyğəmbər həqiqət yolunu aydınladandır.

Sonuncu bənddə işlənən (“Lam – əlifla” – birdi Allah, “Yе” – yеkdi adil padişah.) “Lam”, “əlif” və “ye”dir ki, əbcəd hesabında yeganə “lam”dır ki, “əlif”lə eyni olaraq bir (1) “ye” isə on (10) olaraq hesablanır. Bunların cəmi 12 edir ki, bu da Məhəmməd peyğəmbərin dini və siyasi xəlifələri olan 12 imamı təmsil edir.

Aşıq Ələsgər bu şeirdə Allaha inamını, Peyğəmbərə, onun dininə imanını, Əhli-Beytə və 12 imama dərin məhəbbətini dilə gətirərək, sözünün qüdrətini nümayiş etdirmiş və bununla da adını həm dini ədəbiyyatın, həm də aşıq ədəbiyyatının tarixinə həkk etdirmişdir.

Bunu da qeyd edək ki, təkrarları çıxmaq şərti ilə bu hərfləri bir yerə topladıqda “Siratu Aliyyin haqqun numsikuhu”, yəni “Əlinin tutduğu yol haqdır, biz də o yolu tutub gedirik” cümləsi alınır. Aşıq Ələsgərin şeirlərindən bildiyimizi (Hz.Əlinin yuxuda ona vergi verməsi) nəzərə alsaq görərik ki, bu şeir şairin yolunu bir daha bəlli etmək məqsədilə yazdığı şeirlərdəndir.

Nümunələrdən də göründüyü kimi, söz şeirdə qeyd oluna bildiyi kimi verilməyə də bilər və oxucuya gizli – şifrəli olaraq yönəldilə bilər. Yüksək səviyyəli oxucu həmin kilid sözü özü tapır, sonra onun vasitəsilə şeirin “qapısını açır”.

“Allahın adı ilə” şeiri də müəmma, sirr, hərf və söz oyunları ilə yazılmışdır. Məlum olduğu kimi, müəmma da bir klassik ədəbi formadır ki, bu, adətən, Allahınadları (esmaül-hüsna), Peyğəmbərin sifətləri və imamların xüsusiyyətlərini gizli olaraq anladır və belə halda, şeirin lüğətini fərqli anlamlı sözlər təşkil edir. Bu şeirdə şairin məqsədi dinləyiciyə (oxucuya) gizli ünsürləri tapmaq üçün zəka oyunu “oynatmaqdır.” Düşünürük ki, oxucu şeirdəki hərf və söz oyunlarını tam dərk etmədən keçə də bilər, lakin şeirin ümumi anlamını fəhmlə dərk edir. Çünki belə mətnlər şeirin olduğu kimi şairin də ruhunu ötürə bilir.

Necə ki, M.Füzuli “Ənisül-qəlb” (Qəlbin hekayəti) qəsidəsində müəmma olan həqiqəti bu cür vəsf edirdi: “Elə gizlənməmişdir ki, həqiqət sirri gözlərdən, Ki, açsın hikmət əhli əql üzündən bu müəmmanı.” Yəni, bu müəmmaları açmaq üçün əql qədər fəhm də gərəkdir.

Qeyd etdiyimiz kimi, Aşıq Ələsgər poeziyasında hərflər kimi söz oyunları da vardır ki, o şeirlər hələ də tədqiq və təsnif edilməmişdir. Bu şeirlərin araşdırılması Aşıq Ələsgər irsinin klassik aşıq ədəbiyyatındakı daha layiqli yerini üzə çıxarmaq üçün mühüm mənbə olacaq və bu sahədə gözəl nümunələr vermiş şairlərin sırasına qatılaraq klassik xalq ədəbiyyatı tariximizi zənginləşdirəcəkdir. Bu məqsədlə şairin “Əssəlatü həşt ərkan” (dodaqdəyməz) şeirini təhlil edək. Şeiri təhlil etmək üçün mənbəyə əsaslanırıq.

(Aşıq Ələsgər. Əsərləri. Bakı: Şərq-Qərb, 2004, s.23-24)

 

Əssəlatü həşt ərkan, 3

Əhli-dil, hal cənginə.

Əhli-dil, hal gəldi ərlər,

Sеyr еlər ahənginə.

Əhli-dil, hal tirü tiğü

Xədənginə, cənginə;

Cənginə, xədənginə,

Ahənginə, hər rənginə.

Əssəlatü şindi, aşıq,

Еndirərsən yеlkəni;

Şindi, aşıq, əldə sazın

Əl çalar gəstirgəni.

Ah еdərsən, gəl dеyər,

Gеtsən sana yazıq səni;

Yеlkəni, gəstirgəni,

Gеt, səlsəli çal sənginə.

Əldən gеtdi ixtiyarın,

Ah еdərsən, gəl dеyər;

Həsrət çəkər еhtidarın,

Cəhd еylər, istər əsər.

Ah еdərsən, gəl dеyər,

Şindi səni tənzil еdər;

Səd həzarın çətin yеtər

Ələsgərin dənginə.

 

Öncə şeirdəki yanlış yazılan sözlərin düzgün yazılışını qeyd edək və anlaşılması çətin olan sözləri izah edək:

3 (Şеirdə bir çox misraların mənasını aydınlaşdırmaq olmur. Güman ki, divani təhrif olunmuşdur. Buna baxmayaraq, Aşıq Talıbın hafizəsində qalmış olan variantda hеç bir dəyişiklik aparmadıq (Tərtibçi).

 

1. Əssalat – namaz

2. Həst (“həşt” sözü səhv yazılıb) – var (vardır)

3. Ərkan – rükn. *Rükn – dayaq, dirək, əsas

4. Əssəlatü həst ərkan – Namaz dinin rüknüdür.

5. Tirü – qılınc

6. Tiğ(ü) – nizə

7. Xədəng – sərt taxtadan emal edilən ox

8. Göstərgə (“gəstirgə” sözü səhvdir) – göstərici; bir işin, prosesin gedişi

haqqında müəyyən təsəvvür yaradan şey

9. Səlsəl – quş adıdır

10. Səng – daş

11. Şindi - indi

12. İqtidar (“ehtidar” sözü səhvdir) – güc

13. Əsər - nişanə, əlamət, bir şeyin varlığına dəlalət edən hal. Əsər qalması

14. Tənzil – göydən enmə

15. Səd – yüz

16. Hezar (“həzar” sözü səhvdir) – min

17. Dəng – bərabər, tay; cüzi bir hissə

 

Şeirin adından da göründüyü kimi, (Namaz dinin rüknüdür) şair insanları namaza çağırır, həmçinin onlara bu yolun çətinliyini bildirir, eyni zamanda, namazın ərkanlarından– qaydalarından danışır. Bildiyimiz kimi, namazın qaydaları – niyyət, qiyam (ayaq üstə), təkbir, rüku və iki səcdədir ki, bunların hansısa biri unudularsa, namazı yenidən qılmaq lazım gəlir. Şiə məzhəbinə mənsub olanlar bu qaydalara qibləni və ahəngi (avazla qiraət etmə) də əlavə edirlər. Aşıq Ələsgər də şiə olduğu üçün o qaydalara sadiq qalır. Şeirin ümumilikdə şərhi belədir:

Namaz İslam dininin rüknü – dayağı, sütunudur.

1-ci bənd: Hal əhli bu savaşa girə bilər. Burada: Şair namaz qılmağı Allaha imtahan vermək kimi tutur, bu sınağa girməyi nəfsi ilə savaşa girmək kimi izah edir. Bu savaşa girə bilməyənlər – namaz qılmayanlarsa sadəcə onun ahəngini seyredənlərdir.

2-ci bənd: Namaz qılanların – nəfsi ilə savaşa girənlərin ləvazimatları olmalıdır ki, burada qılınc, nizə, ox sözləri nəfsi-müdafiədə istifadə predmetləridir.

3-cü bənd: İndi – namazda olan vaxt, aşıq (burada: həm də aşiq), yelkənləri endirərsən – Allah qarşısında diz çökərsən, Ona yenilərsən (bilə-bilə) və sənin bu əməlinə aşıqlar (aşiqlər) əl çalar.

4-cü bənd: Ah edərsən, gəl deyər – hər dəfə çətinliyə düşəndə tövbə edərsən, yenə səni bağışlayar (Allah), əgər bir də tövbəni pozsan, yazıq sənin halına. Sən bu əyilməyi (Allah qarşısında, namazda) göstəriş üçün, yalandan edərsən. O zaman get, Səlsəl quşunu daşla vur. Bu bir bənzətmədir ki, klassik ədəbiyyatda Səlsəl quşunun adı çox çəkilir. Göyərçindən bir az böyük, çox ayıq və cəld quşdur. Şair demək istəyir ki, quşu daşla ovlamaq necə çətindirsə, sənin də bağışlanman elə çətin olacaq.

5-ci bənd: İxtiyari-ixtiyarsız yenə səhv edərsən (namazı tərk edərsən), yenə tövbə edərsən, həsrət çəkərsən, gücünü toplayıb yenidən cəhd edərsən, yenə tövbəni qəbul edər, (Allah) istəyər ki, sənin xeyir əməldə bir izin, əlamətin qalsın.

Müəllif burada “Qurani Kərim”ə əsaslanıb. “De: Ey Mənim bəndələrim –özlərinin əleyhinə olaraq hədlərini aşanlar! Ümidinizi Allahın rəhmətindən üzməyin. Allah bütün günahları bağışlar. Günahlardan keçən və rəhimli olan təkcə Odur.” (“Zümər” surəsi, 53-cü ayə) “Allaha tövbə edib, Ondan əfv diləməzlərmi? Günahlardan keçəndir, rəhimlidir Allah”. (“Maidə” surəsi, 74-cü ayə) (7) 6-cı bənd: Yenə ah edərsən, yenə sənə gəl, - deyər. Səni göylərdən endirər – ayağına gətirər (imana, hidayətə, bağışlanmağa). Yüz min dəfə də gəlsən, sən Ələsgərin tayı, onun bir hissəsi ola bilməzsən (əməldə).

Ümumilikdə həyatın bütün sahələrində özünə yer tapa bilən Aşıq Ələsgər şeirinin səyi əsasən İslamı yaşamaq, yaşatmaq, yaymaq olmuş və o, dilindən sazına süzülən əksər şeirlərini bu səy çərçivəsində formalaşdırmışdır. Bunun ən gözəl nümunələrini İslam dininin əsasını təşkil edən etiqad prinsiplərini təbliğ edən şeirlərində görürük. Şair haqqı tapmaq üçün öncə özünü o yolda hazırlayır, sonra ədaləti bərqərar etmək üçün yaymağa çalışır. Şairin bu mövzuda yazdığı hər şeirini dua əvəzində qəbul etmək olar. “Еylə” şeirinin bir neçə bəndinə baxaq:

 

Yеri, göyü, ərşi, kürsü yaradan,

Adil padişahsan, ədalət еylə.

Könlümün nöqtəsin çıxart qaradan,

Məni doğru yola dəlalət еylə.

 

Klassik türk ədəbiyyatında “könül” həm sevginin, həm də ağılın məskəni olaraq qəbul edilir. Şair burada Yaradandan xahiş edir ki, onun könlünün nöqtəsini qaradan çıxartsın, doğru yolu ona göstərsin, əgər onun ağlının bir nöqtəsində belə

qara (qaranlıq) nəsə qalıbsa, (Allahı tanımaqda) o qaranlığı aydınlatsın.

 

Qəddim əyib, qəm xirqəsin gеyirəm,

Məhəbbət odundan taam yеyirəm,

Lеylü-nəhar “Ya hu!”, “ya hu!” dеyirəm,

Çıxıbdı qəlbimdən “ibadət еylə”.

 

Bu bənddə yenə eyni fikir davam edir. Qəddi əyilən, qəm xirqəsi geyən, məhəbbət (Allaha) odundan təam yeyən şair gecə-gündüz “Ya Hu!”, “Ya Hu!” (HU Allahın adı olduğu üçün böyük hərflə yazılmalıdır.) – deyib cağırır ki, ona, qəlbinin “İbadət еylə!” hökmünü yerinə yetirməkdə kömək etsin.

Bilirik ki, təsəvvüf İslam dininin olduğu qədər türk xalq ədəbiyyatının da bir qoludur. Burada bir haşiyə çıxaq. “Hu” nədir? Məlumat üçün qeyd edək ki, təsəvvüfdə HU İlahiyə xitabdır, çağırışdır. Sufi inancına görə, hər kəs Allahı xatırlayanda, bir istəyi, arzusu, diləyi olanda Onu çağırar – bu və ya digər ifadə ilə.

Amma hamı bilməz ki, dillərinə gətirsələr də, gətirməsələr də, hər gün iyirmi dörd min dəfə bu sözü təkrarlayırlar. Necə? Hər gündə 24 saat var, hər canlı hər gün 24 min dəfə “Lеylü-nəhar” – gecə-gündüz nəfəs alıb-verir. Diqqət etsək, hər nəfəs verdikdə nəfəsimizdən “Hu” səsi çıxar ki, bu səsi ancaq o şəxs, bir də Hu – yəni

Allah duyar. Heç kəsin bir dəfə alıb-verdiyi nəfəs ikincisinə bənzəməz. Nəfəsimiz zamana, məkana əsasən, hal və vəziyyətimizlə (həyəcan, təşviş, qorxu, rahatlıq və s.) əlaqədar dəyişər.

 

Xəstə könül, sürün dost irahına,

İslam sərdarına, din pənahına.

Ələsgər, yön çеvir şahlar şahına,

Yapış ətəyindən, şikayət еylə.

 

Şair bu bənddə birinci bənddə dediyi könlündəki nöqtə boyda qaranlıq (şəkk də demək olar) üçün xəstə düşən könlünə xitab edir ki, sürün dost irahına (yoluna).ç Burada dost yenə də Aşıq Ələsgərə “buta” olmuşdur Hz.Əlidir. Hz.Əliyə tərəf sürünüb, yönünü “şahlar şahına” – Məhəmməd Peyğəmbərə çevir, ətəyindən tutub (qara nöqtəni könlünə salandan) şikayət et, - deyir.

Aşıq Ələsgərin digər şeirləri kimi bu şeirin özündə də bir ab-hava, musiqi var. Aşıq musiqisi musiqisinin təsnifatında ümumi anlayış olaraq yer aldığı kimi, dini mövzularda yazılan şeirlərin musiqisi də yerli xalq musiqisindən təsirlənir. Bu baxımdan Aşıq Ələsgər İslami, təsəvvüfi şeirlərini də xalq musiqisi – aşıq havaları üstündə oxuyub yaymışdır.

Varlıq aləmi bütünlükdə obyektiv gerçəkliyin simvollarıdır. Simvolları başa düşmək varlığı dərk etməkdir. Simvolizmin mənasını tam dərk etmək, mənada Rəbbi hər yerdə görmək, bununla da hər şeyi aydınlaşdırmaq lazımdır. Sufilər kainatı güzgülər toplusu kimi görürlər. Bu güzgülər fərqli formalarda bir-birinin ardınca seyr edir və bir-birinin öhdəsindən gəlmək və təzahürünü fərqli şəkildə əks etdirir. Aşıq Ələsgər şeirindəki simvollar – hərflər, müəmmalı sözlər onun irfan ədəbiyyatından yüksək məlumatlı olmasından xəbər verir.

Aşıq Ələsgər təkbaşına bir məktəbdir, heyif ki, bugünədək o məktəbi tam oxuyan, heç olan olmamışdır. O, Azərbaycan xalq şeirinin ustadı, Şərq-islam düşüncənin əsl zəhmətkeşidir. Yaradıcılığını araşdırdıqca əmin oluruq, Aşıq Ələsgərin düşüncəsi ilə dilinin məsafəsi yoxdur. Şairin dediyinin “yüzdə doxsanı özü olmalıdır” prinsipi ilə yanaşsaq, axtarışlar ki, Dədə Ələsgər bizim həqiqət dilində danışan, amma bizim çox gec duyduğumuz səssiz qəhrəmanlarımızdan biridir. Əsərləri ilə bizə Haqq yolu – özünü tapmaq yolunu qoyub gedib. O, təhsilsiz, amma bilikli, ziyalı, zəhmətkeş, türk-islam mədəniyyətini yaxşı bilən əhəmiyyətli bir şəxsiyyət idi.

 

“Ədəbiyyat və İncəsənət”

(15.05.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Salatın Əhmədovanın cızdığı Xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlının portretini sizlərə təqdim edir.

 

Bəzən fikirləşirəm ki, hər yaradıcı insanın ürəyindən, damarlarından axıb gələn qanı hesabına yazdığı, araya-ərsəyə gətirdiyi əsərlərdə özünün cizgiləri, prototipləri var. İsmayıl Şıxlının əsrələrini də oxuyanda bu hisslər mənə hakim kəsilir. Onun əsərlərində demək olar ki, cılız hisslərə malik adamlar, yüngul, təlxək, nökər xislətli obrazlar yox dərəcəsindədir.

 

İsmayıl Şıxlı kimdir? Hər şeydən öncə o, bir elin, obanın, mahalın, bütöv Azərbaycanın ağsaqqalı idi. Minlərlə tələbələrin müəllimi, yüzlərlə müəllimlərin məsləhət, güvənc yeri idi, səmimi yoldaş, sirdaş idi. Əsərlərinin qəhrəmanları kimi özü də dağdan ağır, sanballı, sözü yerində deyən köhnə, sanballı kişilərdən biri olub. İsmayıl Şıxlı bir an belə unudulmayan, yaddan çıxmayan yazıçılarımızdandır.

Üzdəniraq mənfur erməni qonşularımız Qarabağ müharibəsinə başlayanda Qərb bölgəsinə də həmlələr edir, müxtəlif şaiyələr yayır, yerli əhalini rayondan, doğma kəndlərindən çıxmasına cəhd göstərirdilər. Şaiyələrə görə tezliklə ermənilərin Qazağa gəlməsi, oranı da zəbt etməsi xəbərini eşidən el ağsaqqalı İsmayıl Qəhrəman oğlu Qazağın mərkəzinə gələrək stol qoyub oturmuş, ona qaçıb canını qurtarmağı məsləhət görən yerlilərinə ağır-ağır, qayğılı, güvənli  səsiylə cavab vermişdi: «Siz istəyirsiniz qaçın, hara istəyirsiniz gedin. Mən buralardan, bu ana torpaqdan ayrılıb heç yana gedəsi deyiləm». Dediyini də edir, axşama qədər oturur. Yol tədarükü görüb doğma ellərdən qaçaq düşmək istəyən əhali evlərinə dağılışır və Qazax torpağının camaatı elindən-obasından dağılıb getmir. İsmayıl Şıxlı bu hərəkəti ilə Qazağı mənfur erməni tapdağından, əhalini yersiz şaiyələrdən xilas etmiş olur. Qədirbilən xalqımız vaxtı ilə İ.Şıxlının stol qoyub oturduğu yerdə onun əzəmətli heykəlini qoyur. O, keçmişdə olduğu kimi stolda oturmuş, qayğılı gözlərini bir nöqtəyə zilləmişdi. Onun heykəli də özü kimi sanballı və əzəmətlidir.

İ.Şıxlı ömrünün qürub çağında yazmış olduğu bu əsərləri oxucu böyük maraqla oxuyur, yazıcı ilə bərabər o dövrə-əsrin əvvəlinə qayıdır.

«Namus qaçağı» hekayəsinin süjet xətti qaçaqların həyatından bəhs edir. Əsərin qəhrəmanı Süleyman evindən-ailəsindən didərgin düşüb. Dağda-daşda qaçaqlıq edir. Nədir onun dinc həyatını pozan? Nə idi onu qaçaqlığa məcbur edən? Kim idi onu isti yuvasından perikdirən? Onların nəsli kasıb olsa da heç kimin qabağında əyilməmişlər. Atası həmişə onlara deyərdi ki, kişinin birinci sifəti namusudur. Gərək təkcə öz namusunu yox, el-obanın da namusunu qoruyasan. Kişi olan başqasının qız-gəlninə xain gözlə baxmaz. Öz simsarlarını, öz el-obasının çiçək qızlarını, həyalı gəlinlərini yoldan çıxarıb namusuna toxunmaq olmaz. Bu bağışlanması mümkün olmayan bir günahdır.

Süleymanı kənddə yenicə yaranmış komsomol özəyinə katib seçirlər. Kənddə Əbdülrəhman adında «mənəm-mənəm» deyən bir bəy də var. Əzazilliyi ilə ad çıxartmışdı. Hətta komsomol Süleymanı da hədələmişdi. Günlərin birində bəyi və oğlanlarını tutub sürgün edirlər, evlərini idarəyə çevirirlər, arvad-uşağını evin zirzəmisinə köçürürlər. Bəyin gözəl, bir cüt qızı var imiş. Kəndin keçmiş gədalarından olan, indi isə qırmızı haşiyəli papaq qoymuş Keçəl Xondulu qızlara rahatlıq vermir. Süleymanın qulağında atasının nəsihəti cingildəyir: «Yadında saxla, elin namusu bizim namusumuzdur. Təmiz adımızı ləkələməyin». Süleyman bəyin qızlarının gecənin qaranlığında zəif işıq gələn evlərinə yaxınlaşır.

Qolarını çirməmiş, yarımçılpaq, keçəl Xondulunu görəndə beyni uğuldayır, gözləri qan canağına dönür. Naqanı çıxartmağı ilə Keçəl Xondunun yerə sərilməyi bir olur. Bax bu idi onu dağlara sığınmağa məcbur edən. Elin namusunu öz namusu hesab etdiyi üçün binamusu məhv etmiş, qaçaq düşməyə məcbur olmuşdur.

İsmayıl Şıxlı elin namusunu qorumağı o qədər qabarıq vermişdir ki, əsəri oxuyan bəzi üzdəniraq kişilər yəqin ki, bir az silkələnər, oyanar. Bir az vicdan əzabı çəkər ki, ailəli qadınları yoldan sıxarmaz, qızı-nəvəsi yaşında olan qızları ləkələməyə çalışmaz.

İ.Şıxlı qəhrəmanı Süleyman vasitəsilə binamuslara cəza verir. Tezliklə toyu olacaq İlyasın nişanlısına göz dikən yaşlı Rəşidi layiqli cəzasına çatdırır. Qışın qarlı günündə, buz bağlamış çayda onu çimməyə məcbur edir və deyir ki, əgər cavan qız almaq istəyirsənsə gərək canın da möhkəm olsun. Yaşı ötmüş Rəşidin nəinki canı möhkəmlənir, əksinə bu onun axırıncı cimməyi olur. İlyas qayıdıb öz sevgilisinə qovuşur. Onun toyunda hətta qaçaq Süleyman da iştirak edir.

«Namərd gülləsi» hekayəsi İ.Şıxlının axırıncı qələmə aldığı əsərlərindəndir.

Ədib bu hekayəsində də XX əsrin əvvəllərini göz önündə canlandırır. Sanballı kişilərin sanballı sözlərilə zəmanəsinin təsvirini göz önündə canlandırır.

Kəndin koxası Niftalı kişi namərd gülləsindən ölür. Namərd - bir zamanlar onlara pənah gətirmiş nankor «gəlmə» Mürşid idi. Doqqazlarının ağzında boynunu büküb aclıq­dan, soyuqdan daldanacaq, sığınacaq istəyən Mürşid sonralar evin fərq qoyulmadığı sa­ki­ni­nə çevrilir. Ona ev tikir, mal-qara verib üstəlik qohum qızlardan birini də alıb ev-eşik edir­lər. Diribaş Mürşid əlinə maya salıb Tiflisə, Gəncəyə ayaq açır, dolanmağın çəmini tapır. Bir az varlanan Mürşidin gözü ayağının altını görmür, evdə arvadını incidir, günlərlə evinə gəl­mir. Bundan xəbər tutan Niftalı koxa onu başa salmaq istəyəndə Mürşid onun üzünə qa­yı­dır. Qulaqlarına inana bilməyən Niftalı kişi əlindəki qamçı ilə Mürşidi «budar­layır». Onun əlindən çıxıb qaçan Mürşid koxanı hədələyir və onu öldürəcəyini deyir. Bi­çin­çi­lə­rə baş çək­mə­yə gələn koxa arxın qırağına əyilərək üzünü yumaq istədikdə arxadan onu güllə ilə vu­rur­lar. Geri qanrılan koxa elə bilir ki, dəstənin qabağında duran Qaçaq Kərəmdi onu vu­ran, bir an sevinir. Biləndə ki, düşməni bir vaxt onun qapısında süfrəsinin qırağında otu­ran na­mərd Mürşiddir, ürəyi nisgil içində çırpınır. Kişi inildəyir, onu inildədən yaranın ağrı­sı yox, zən­nində yanılması olur. Koxa Qaçaq Kərəmə yalvarış dolu səslə deyir: Mənim səndən bir diləyim var, çıxar naqanı, mənim alnımdan özün vur. Qoy desinlər Niftalı koxanı gə­da­nın biri yox, Qaçaq Kərəm öldürüb. Kişini kişi öldürər, gədə-güdə yox.

Kərəm onun arzu­su­nu yerinə yetirir və heç nədən çəkinməyərək koxanın meyidini kəndə aparır.

Bu kiçicik bir hekayədir; ancaq böyük əsərdir, böyük ibrət dərsidir  –  Kişilik dərsi. Kərəm qaçaq olsa da mərddir, əliyalın adama güllə atmır. Mərdi qova-qova namərd etmir. Kişi kimi döyüşür. İ.Şıxlı bu əsərilə sanballı kişilərin sanballı düşmən olduqlarını da bir daha oxuculara  göstərir.

«Ölüləri qəbiristanlıqda basdırın» hekayəsi ədibin axırıncı əsəridir. O, elə bil vəsiyyət edərək bütün arzu və istəklərini bu əsəri vasitəsilə bizə çatdırır.

… Cavanşir kənddə ad çıxarmış, igid, pəhləvan kimi bir olan idi. Günlərin birində kəndin kənarındakı çəmənliyə getmiş, otların, çiçəklərin üstünə uzanmışdı. Birdən cığırda yedəyində yəhərli-yüyənli atla dayanmış gözəl bir qız görür. Bu qız Şəmistan ağanın qızı idi. Gözəllikdə, igidlikdə kəndin cəsur oğlanlarından geri qalmırdı. Cavanşir onların tay­fa­sın­dan çəkinirdi. Eşitmişdi ki, onların qızları da, kişiləri də qan çanağıdır. Onlara ya­xın­la­şan da peşiman olur, uzaqlaşan da. Onu da eşitmişdi ki, bu tayfanın adamlarının gözü bir şe­yi tutdumu, əl çəkən deyillər. Belə bir tayfanın qızı ilə indi qabaq-qənşər gəlmişdi. Şəmistan ağa­nın qızı Həcər xanımın Cavanşirdən xoşu gəlsə də təklikdə görüşməmişdilər. Ona öz di­lə­yi­ni deyir. Bunu eşidən Cavanşir qorxmağı bir tərəfə ataraq qızı qucaqlayıb öpür.

Huşunu itirmiş qız özünə gəldikdə oğlana bir şillə vurur və deyir: behini aldın, elçi­lə­ri­ni göndər. Cavanşir anası ilə danışır, el dağdan arana enəndə qıza elçi göndərir və ni­şan ta­xır­lar. Toy ərəfəsində Cavanşiri Qəza Firqə özəyinə çağırırlar və ikiillik firqə məktəbinə oxu­mağa göndərirlər. İki il Həcər xanım səbirsizliklə nişanlısının yolunu gözləyir. Cavanşir qayıtdıqda onun həm daxili, həm də xarici görkəmi dəyişmişdi, daha da gözəlləşmişdi. O, qarşısına məqsəd qoy­muşdu: qəzada birinci «Kommuna» yaratmaq. Bunun üçünsə birinci növbədə qolço­maq­ları - kəndin varlılarını əzmək lazım idi. Kəndin qolçomağı qaynatası Şəmistan ağa idi. O, ağanı idaryə çağırır. Varını-dövlətini dövlətə - kommunaya təhvil verməsi tələbini eşidən Şəmistan ağa qeyzlənib idarədən çıxır. Başa düşür ki, onu firqəçilər rahat buraxmayacaq, odur ki, Göyxallı atını da minib dağlara - qaçaqların yanına qalxır. Ailəsini, arvad-uşağını isə əl-qolunu bağlayıb qəza mərkəzinə, oradan da sürgünə – gedər-gəlməzə göndərirlər.

Nişanlısı Həcər xanıma belə məhəl qoymayan Cavanşir varlıları sürgün elətdirir, köhnə evləri sökdürüb, çay kənarında cərgə ilə təzə evlər, qonaq evi tikdirir. Qonaq gələndə qohumugildə yox, qonaq evində qalmalı, «kommunanın» bişir­di­yi yeməyi hamılıqla birgə yeyib içməli idi. Onun şöhrəti hər yana yayılır, məşhurlaşır, onu qəza mərkəzinə rəhbər işə gətirirlər. Kənddə başı işinə o qədər qarışır ki, evdə, anasının yanında yox, elə idarədəcə gecələyirdi. Gecənin bir vaxtı şaqqıltı səsinə yuxudan oyanan Cavanşir kəndin yandığını görür. Yanan evlərin içində onun da evi vardı. Evdə isə qoca anası.

Bu hamısı taleyin işi, alın yazısı idi. Onu canından artıq istəyən Həcərə rəhm etmədi. Həcər ona ən səmimi duyğularını, hisslərini vermişdi. El-obanın igidləri içində onu seçib-sevmiş, ona könül vermişdi. Cavanşir neylədi? Bu sevgiyə layiq oldumu? Yox, əksinə, onu qolu bağlı Sibirə sürgünə göndərdi. Şəmistan ağa arvadından soruşanda ki, dul Güləndamın oğlundan kişi çıxarmı? Ağa özü də cavab verib demişdi ki, gədadan bəy olmaz.

Cavanşir anasının qisasını almaq üçün özəkdən atlı dəstəsi götürüb qaçaqların yurd-yuva saldığı dağlara qalxır. Qaçaqları yuxuya verib hamısını güllədən keçirir. Ancaq onun ra­hatlığı pozulmuşdur. Tez-tez yuxusuna anası, nişanlısı, Şəmistan ağa girir, onu mü­ha­ki­mə edir, sorğu-suala tuturdular. Anası gecəli-gündüzlü ondan əl çəkmir, oğlunu məzəmmət edib deyirdi: «Həcər sənin nişanlın idi, istəsəydin o qızı qoymazdın sürgünə getsin, sən düz eləmədin, sözünə dönük çıxdın. Yadında saxla, bala, uzunsaçlının ahı yerdə qalmaz».

Cavanşir Şəmistan ağanı öldürdükdən sonra Göyxallı atı özünə götürmüşdü. At onu yaxına buraxmır, Cavanşiri görəndə yüyəni çeynəyib şahə qalxar, çəçiyi ilə onu tapda­la­ma­ğa çalışardı. Heyvan hiss edirdi ki, Həcərin sürgün olmasına, Şəmistan ağanın ölümünə Cavanşir günahkardır. Dilsiz-ağızsız heyvanın hərəkəti onu sarısıdır. Bu dünyada heyvanlar insanlardan etibarlıdır, onlar dostu da, düşməni də yaxşı tanıyırlar. Cavanşir qəza mərkəzinə böyük vəzifəyə təyin olunanda atı da özü ilə aparır. At onu yaxın qoymasa da onu tövlədə saxlayır, bordayırdı; at Həcərlə olan xatirələrin arasında körpü idi.

İllər ötür, günlərin birində Cavanşir növbəti gərgin iş günündən sonra gecə çarpayısına dö­şənib ağır yuxuya gedir. O, hiss eləmir ki, kimsə onu izləyir, ona yaxınlaşır, mehribanlıqla ona tamaşa edir, əyilmiş başının altına yastıq qoymaq, ayaqqabılarını çıxardıb, ayaqlarını çar­pa­yıya rahat uzatmaq istəyir. Bu qaraltı Həcər idi. O, sürgündən qayıtmış, Cavanşiri axtarıb tap­mış və ondan qisas almağa gəl­miş­di. O Cavanşirdən ki, ona dəlicəsinə vurulmuşdu. Ona ürə­yi­ni vermişdi. İndi isə qisas his­si sevgisinə qalib gəlmişdi. Kişi kimi sevməyi də kişi kimi ba­car­maq lazım imiş. Nifrət bəs­ləmək də xüsusi bacarıq, iradə tələb edirmiş. Bu isə yüksək iradə hesabına olurmuş. Adam sevdiyinə o vaxt nifrət edə bilirmiş ki, qarşısındakını ülvi-məhəbbətlə sevsin. Zərif sev­gilər günəş şüaları görmüş qar kimidir, əriyib suya dönür, heç bir əsər-əlamət qal­mır, heç nifrət də əmələ gəlmir. O böyük məhəbbətdir ki, insanı cani olmağa qədər sü­rük­lə­yir. Böyük məhəbbətdən böyük nifrət yaranır. Və bu məhəbbət Həcəri qatilə çevirir. Səhəri gün şəhərə səs yayılır ki, raykomu güllələyiblər. Onu Şura hökumətinin yolunda canını qur­ban verən bir adam kimi qəbristanlıqda yox, şəhərin mərkəzində - bağda dəfn edirlər.

Bu hadisədən çox sonralar tək qəbir olan bağın yerində restoran tikirlər. Tək qəbir də yoxa çıxır. Restoran sahibi restoranın həyətini dolaşan qarıdan nə axtardığını soruşur. Qarı deyir: «Adam qəbri». Özünü laqeyd göstərən restoran sahibi deyir ki, ölüləri qəbiristanlıqda basdırırlar.

Bu qarı... Həcər idi.

Bununla da hər şeyə son qoyulur. Qarı axtardığını həmişəlik itirdiyini, tapmayacağını dərk edib birdəfəlik o yerlərdən ayrılır. Restoranda isə müğənni oxuyur: «Dünya sənin, dünya mənim, dünya heç kimin».

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.05.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Tural Cəfərlinin yeni şeirlərini təqdim edir.

 

 

DAD

 

Ölümün də öz dadı var-deyirlər,

Deyirlər ki, yaşamaqdan yorulanda-

Adamlar ölür beləcə...

Necə? Ya gecənin birində,

Ya sübhün ən gecində,

Hər necəsə, adamlar yaşamaqdan-

Yorulanda ölürmüş sən demə...

 

Bəs ölümün dadını-necə bilir sağ olanlar?!

Göz yaşının dadanlar, bəlkə elə bilirlər-

Ölüm də belə dadır...?!

 

Yoxsa  hardan bilsin axı, ölümü dadmayanlar-

Necə dadı var ölümün...?!

 

 

Mən belə də yaxşıyam...

 

Küçə-küçə azalıram, döngə-döngə yoruluram,

Hər gün bir az da yox oluram, bir az da itirəm hamıdan...

Əvvəl məni axtaranlar, indi heç itirmirlər,

Mən də heç soruşmuram, guya heç nə bilmirəm...

Halbuki yerim bəlli, yurdum bəlli adamam,

Nə olsun axtarmırlar, mən belə də yaxşıyam,

Başımın üstündəki qara buludla dostam,

İndi çoxdan düzəlib-

Ayağımın altında qara torpaqla aram...

Mən belə də yaxşıyam, belə də darıxmıram,

Ağacların dilindən, küləklərin halından-

Daha çox anlayıram, daha çox xəbərdaram...

Gecəni gecə kimi, səhəri səhər kimi,

Yaşayıram çox şükür, hələ ağlım getməyib,

Hələ başım qaçmayıb, mən belə də yaxşıyam-

Daha heç nə demirəm, daha heç nə yazmıram-

Özümü eşidirəm, özümü oxuyuram...

Mən belə də yaxşıyam, inan mənə qadası,

Saçlarımın ağında, üzümün qırışında-

Bir az da gözlərimdə, böyümüşəm deyəsən,

Nə olsun yad olmuşam, nə olsun özgəyəm mən,

Özüm öz işığıma, izimə kölgəyəm mən...

Mən belə də yaxşıyam, təzyiqimi ölçürəm,

Nəbzim yelləncək bilir biləyimdə damarı,

Məni it də dişləmir, məni vurmur heç arı,

Bir gileyim də yoxdu, giley edərdim barı...

Soruşsan ki necəsən, bu suala qarşıyam,

Cavabımı bilirsən, mən belə də yaxşıyam...

 

 

Küçələr

 

İlahi, niyə bu şəhərin küçələri

Belə  utancaq olur...?!

Kimi gözləyir belə, niyə danışmır axı,

Bu utancaq küçələri-

Payızda yağış yuyur, qışda küləklər yorur...

Kövrək baxışlarını sərir ayaq altına,

Unudulub elə bil, düşüb zalım əlinə,

Ancaq yadına düşür-

Kimsəsiz səfillərin, bir az da axmaqların...

Sual verirəm hərdən,

Niyə yanmır işığı-

Balaca mənzillərin, balaca daxmaların...?!

Hanı bu küçələrin xatirəsi, yaddaşı,

Hara atıblar görən, ayağa dəyən daşı?

Utancaq uşaq kimi, qısılıbdı bir yana,

Hələ ki, sözə baxır, hələ çıxmır sıradan,

Bu küçələr axırda bezəcəkdi hamıdan,

Bir gün yır-yığış edib, çıxacaqdı aradan...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.05.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun  Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə “Bir direktor, bir şagird” adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir. Hazırda təqdimatda Bakı şəhəri Məktəb Lisey Kompleksidir.

 

Layihəni təqdim edir: Ülviyyə Əbülfəzqızı

 

 

DİREKTOR:

Quliyeva Esmira Mahmud qızı 15.10.1975-ci ildə Cəbrayıl rayonunda anadan olmuşdur. Tam orta təhsilini 1982-1992-ci illərdə Cəbrayıl rayonu C.Əhmədov adına orta məktəbdə almışdır. 1992-1995-ci illərdə 2 saylı baza tibb məktəbində tibb bacısı ixtisası üzrə təhsil almışdır. 1994-1998-ci illərdə bakalavr təhsilini N.Tusi adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunda riyaziyyat ixtisası üzrə almışdır.

​2001-2015-ci illərdə Cəbrayıl rayon Əmirvarlı kənd tam orta məktəbində riyaziyyat-informatika fənn müəllimi vəzifəsində çalışmışdır.

​2004-cü ildə AZMİCROSOFT  LRS-də MS Office proqramlar paketi üzrə kursda iştirak etmişdir, 2005-ci ildə Norveç Qaçqınlar Şurasının Bakıda keçirdiyi Gender və QİÇS mövzusunda  seminarda iştirak etmişdir.

2006-2015-ci illərdə 12 saylı Bakı Peşə Məktəbində İKT fənləri üzrə saathesabı müəllim işləmişdir. 2012-2013-cü illərdə Demokratik Gənclər İctimai Birliyində təlimçi, 2013-cü ildə Qafqaz Universiteti və  "Inkişaf" təhsil mərkəzində Ümumi təhsil səviyyəsi üzrə yeni fənn kurikulumları-informatika fənni üzrə təlimçi, 2013-2014-cü illərdə Edumedya-da “Tədris prosesində Promethean İnteraktiv Texnologiyalarından istifadə üzrə” təlimçi kimi çalışmışdır.

2012-ci il 7-15 fevral aralığında Demokratik Gənclər İB və Hollandiyanın Yaşıl İKT Fondunun təşkil etdiyi “Kompyuter Texnologiyalarının Tədris Prosesində Tətbiqi və Kompyuter Şəbəkəsinin əsasları” mövzusunda təlimdə iştirak etmişdir.

2012-ci il aprel-iyun aylarında Demokratik Gənclər Birliyi və Norveç İnsan Hüquqları evinin təşkil etdiyi “Region məktəblərində İnsan Hüquqlarının Tədrisi” mövzusunda seminarda iştirak etmişdir.

2012-ci il avqust ayında XXI əsr Beynəlxalq Təhsil və İnnovasiya Mərkəzinin keçirdiyi “Ümumi orta təhsil səviyyəsində yeni fənn kurikulumlarının tətbiqi” mövzusunda seminarda 1-ci dərəcəyə layiq görülmüşdür.

2012-ci il oktyabr ayında UNİCEF  “Ümumi orta təhsil səviyyəsində yeni fənn kurikumlarının tətbiqi və fəal təlim” üzrə öyrədənlərin öyrədəni təlim kursunda iştirak etmişdir. 

2012-ci il oktyabrda Kurikulum mərkəzinin təşkil etdiyi “İnternet Texnologiyalarından Tədris Prosesində İstifadə Qaydaları” kursunda 1-ci dərəcəyə layiq görülmüşdür.

2012-ci il noyabr ayında Demokratik Gənclər birliyinin təşkil etdiyi “İnternet Texnologiyalarından Tədris Prosesində İstifadə Qaydaları” kursunda 1-ci dərəcəyə layiq görülmüşdür.

2012-ci il dekabr ayında Biləsuvar rayonu ərazisində yerləşən məcburi köçkün qəsəbəsində Meqasoft LTD və Demokratik Gənclər İctimai Birliyinin təşkilatçılığı ilə Regionlarda gənclərə Dəstək layihəsi çərçivəsində keçirilən kompüter kursunda könüllü təlimçi kimi iştirak etmişdir.

2013-cü il fevral ayında Demokratik Gənclər İctimai Birliyi və Amerikan Beynəlxalq Təlim Mərkəzinin keçirdiyi “Metodiki Mərkəzin İdarə olunması  üçün işçilərin Peşəkarlıq Səviyyəsinin Artırılması” mövzusunda təlim kursunda iştirak etmişdir.

2013-cü il fevral ayında AZFORUM-un təşkil etdiyi “Motivasiya və İnnovasiya”, “Sosial Servislərdən Effektiv istifadə” mövzusunda təlim kurlarında iştirak etmişdir.

2013-cü il aprel-may aylarında Multimedia Mərkəzinin “İnternet texnologiyalarının və sosial servislərin tədris prosesində rolu” mövzusunda təlim kursunda fəal iştirak etmişdir.

2013-cü il 29 dekabrda Azərbaycan Respublikası Təhsil Şurasının təşkil etdiyi Pedaqoji kadrların metodiki, elmi-nəzəri və təcrübi hazırlığının təkmilləşdirilməsi məqsədilə həyata keçirilən “Öyrədənlərin öyədilməsi” layihəsi çərçivəsində “Elektron tədris resurslarının hazırlanması və tətbiqi  qaydaları” üzrə kursda iştirak etmişdir.

2013-cü il iyun ayında Demokratik Gənclər İctimai Birliyinin təşkil etdiyi “Müasir cəmiyyətin qarşısında duran məsələlərin həllində və cəmiyyətin ictimai məlumatlılığının artırılmasında Bloqçuluğun təbliği” təlim kursunda təlimçi kimi iştirak etmişdir.

2013-cü ildən hal-hazıraqədər Ümumtəhsil  məktəbləri üçün hazırlanmış riyaziyyat dərsliklərinin qiymətləndirilməsində  ekspert kimi fəaliyyət göstərir.

2013-2014-cü illərdə “İLİN ƏN YAXŞI MÜƏLLİMİ” müsabiqəsinin qalibi, 2014-cü ildə AMİM tərəfindən keçirilən “Direktorlar üçün strateji planlaşma” modulunu müvəffəqiyyətlə bitirdiyinə görə sertifikat almışdır.

2014-cü ildə “Bugünün və sabahın direktorları” kursunu müvəffəqiyyətlə bitirmişdir.

2015-2020-ci illərdə Bakı şəhəri 129 nömrəli tam orta məktəbdə direktor vəzifəsində çalışmışdır. 2020-ci ildən hal-hazıraqədər Bakı şəhəri Məktəb Lisey Kompleksində direktor vəzifəsində çalışır.

2017, 2020, 2023-cü illərdə BŞTİ tərəfindən fəxri fərmana layiq görülmüşdür. 2020, 2022-ci illərdə Azərbaycan Təhsil İşçiləri Azad Həmkarlar İttifaqı BŞTİ Həmkarlar İttifaqı komitəsi tərəfindən fəxri fərmana layiq görülmüşdür.

Təhsildə İnkişaf və İnnovasiyalar üzrə III, IV, VI, VII Qrant müsabiqələrində qalib olmuşdur.

 

ŞAGİRD:

Mən Şərif Elşən oğlu Şərifzadə 15 fevral  2009-cu ildə Bakı şəhərində anadan olmuşam. 2014-cü ildə 26 nömrəli tam orta məktəbin 1-ci sinfinə daxil olmuşam. 2018-ci ildə Bakı şəhəri Məktəb Lisey Kompleksinin 5-ci sinfinə daxil olmuşam. Hazırda Məktəb Lisey Kompleksinin 9-cu sinfində oxuyuram. 17 mart 2024-cü ildə keçirilmiş buraxılış imtahanından 273 bal toplamışam.

2023-cü ildə fizika fənni üzrə Respublika Fənn Olimpiadalarından bürünc medal əldə etmişəm.

2023-cü ildə Bakı Elm Olimpiadasında gümüş medala layiq görülmüşəm.

Ən böyük uğurum 2024-cü ildə Respublika Fənn Olimpiadalarından fizika fənni üzrə qızıl medal qazanmağımdır.

 

ESSE

“Uğura aparan yol”

 Hər birimiz bu həyatda müvəffəqiyyət qazanmaq, uğurlu bir həyat yaşamaq istəyirik. Bunun üçün də ilk növbədə, qarşımıza məqsədlər qoymalı, nəyi və necə etməyi düşünməliyik, çünki məhz düzgün fikirlər böyük işlərin başlanğıcıdır, məhz düzgün fikir məqsədə çatmaq üçün ən yaxşı yoldur. Qarşımıza məqsəd qoymasaq, heç nəyə nail ola bilmərik. Aqillər yaxşı deyiblər: ”Haraya getdiyini bilən adama bütün aləm yol verər”. 

Məqsəd bizi uğura aparan ən doğru yoldur və bu yol da çox zaman təhsildən keçir.

Ailəmizdə hər dəfə elmdən, təhsildən söz düşəndə valideynlərim:”Təhsil insanın əlində ən güclü silahdır”,- deyirlər. Bu sözlər lap kiçik yaşlarımdan məni elmə, təhsilə həvəsləndirib. Təhsilin cəmiyyətin inkişafındakı rolunu dərk etməyə çalışmışam. Anlamışam ki, təhsil insanın özündən əmin olmasına, xarakterinin formalaşmasına, cəmiyyətdə söz sahibi olmasına xidmət edir. Anlamışam ki, təhsil elə həyatın özüdür.

İndi mən 9-cu sinif şagirdiyəm. Məni qürurlandıran, özümə inam yaradan uğurum haqqında danışmaq istəyirəm. Fizika fənni tədris edildiyi gündən öz sirri ilə məndə böyük maraq yaradıb. Zaman keçdikcə anladım ki, bu, sadəcə maraq yox, həm də bir sevgidir və bu sevgi yoluma işıq saldı, mənim məqsədimin başlanğıcı oldu. Fizika elminə dair hər yeniliyi öyrənməyə çalışdım, bir çox yerli və beynəlxalq olimpiadalarda iştirak etdim.

Hədəfimə addım-addım çatdıqca daha çox şey etmək və irəliləmək istədim, qət etdiyim yolda heç vaxt mübarizəmi dayandırmadım, əksinə, səhvlərimdən nəticə çıxardım. Çətinlikləri hədəfimə çatmaq üçün atılan bir addım olaraq dəyərləndirdim, çünki insanın bu həyatda bir amalı varsa, bütün çətinliyə dözəcək.

 Valideyn və müəllimlərimin tövsiyələrindən bəhrələndim, onların dəstəyi, mənə olan inamı məni ruhlandırdı, mənə qətiyyət verdi: Nəhayət dözüm, iradə, əzmkarlıq və zəhmət hesabına çatdığım uğurun sevincini yaşadım. Respublika Fənn Olimpiadalarında fizika fənni üzrə qızıl medala layiq görüldüm.

 Qazandığım bu uğur mənə bir daha onu sübut etdi ki, uğura gedən yolda özünəinam, qətiyyət və zəhmət daima sənə yoldaşlıq etməlidir.

Hər uğurumun əldə edilməsində mənə ilk gündən dəstək olan, elmin dərinliklərini mənimsədən, uğurlarıma sevinən müəllimlərimə, ən çətin anlarımda yanımda olan valideynlərimə, xüsusən də, məni heç zaman yalnız qoymayan, mənə “Sən mütləq bacaracaqsan”,- deyib ilham verən, qəlbimdə ümid çırağ yandıran anama təşəkkür edir və fikrimi X.Şirvaninin bu sözləri ilə tamamlyıram.

     

Əgər olmasaydı, ana zəhməti,

Qazana bilməzdim heç bu şöhrəti.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Yunis Xəlilovun öz dilindən onun yazdığı “Medalın iki üzü” adlı romanı barədə şərhi diqqətinizə çatdırır. 

 

Mən yazıçı deyiləm. Amma uzun müddət bundan əvvəl, təxminən 9 il öncə mövuzusu maraq dairəmə aid olan iki məsələnin sintezinə həsr etdiyim bir roman yazmağa başladım. 

Bəli, roman! Özü də cəsarətlə qələmə aldığım bu romanda şahmat oyunu və Möminə Xatun türbəsi ilə bağlı son dərəcə yeni və maraqlı məlumatları oxucuya sadə dillə çatdırmaq istəyirdim. Bəlkə də, qəribənizə gələcək? Şahmat və Möminə Xatun türbəsinin bir-biri ilə nə əlaqəsi?!

64 fəsildən ibarət olacaq romanımın bütün məzmununu ağlımda gəzdirsəm də, son 8 ildə onun cəmi 1 fəsilini yazıb kənara qoymuşdum. Amma son 1 il ərzində çoxsaylı sublimesajlarla və batini anlamlarla zəngin olan romanımı yazmağa davam etdim və demək olar ki, bitirdim.

Den Braunun “Da Vinçi şifrəsi” stilində yazdığım romanımın oxucuya həyəcan dolu anlar yaşadacağını düşünürəm.

Romanımı yazarkən yerli və xarici bir sıra müxtəlif sahələrin (tarix, politologiya, riyaziyyat, fizika və s.) alimlərindən, din xadimlərindən, ezoterikaçı mütəxəssislərdən, hətta diplomatlardan çoxsaylı köməkliklər və məsləhətlər aldım. Əsərin yazılmasında elmi araşdırmaya bu gün belə cəlb edilməyən mühüm dəyərə malik olan tarixi sənədləri mənim üçün əlçatan edən dəyərli dostlarımın böyük yardımları danılmazdır. Onlardan bəziləri roman yazmağımdan xəbərdar olsa da, bir çoxları bundan xəbərsiz idi.

Bu günədək bir dostuma əsərimin ilk iki fəslini təqdim edib ondan dəyərli fikirlərini öyrəndim. Onun başdan sonadək tam mətni isə yalnız digər bir dostuma məlumdur.

“Medalın iki üzü” adlı bu romanım kiçik redaktələr xaricində demək olar ki, tam hazırdır, lakin indi də çap etmək niyyətim yoxdur! Bunun özümə görə ciddi səbəbləri vardır. Bunların başında romanda əksəriyyət insanın doğru bildiyi, lakin əslində yanlış olan, tamamilə sensasiya yaradacaq həssas tarixi faktları dilə gətirməyim və hadisələrə yanaşma tərzimdir. Əsərin dərci mütləq çoxlu suallara cavab verməyimə və qalmaqal yaradacaq məqamlara aydınlıq gətirməyimə səbəb olacaq. Buna tam əmin olsam da, bundan qətiyyən qorxmuram! Sadəcə mənbələrimi hələ ki, açıqlamaq niyyətində deyiləm. Çünki uzun illər boyu çətinliklərlə əldə etdiyim qiymətli mənbələri elmi tədqiqata cəlb etmədən roman halında təqdim etmək fikrimdən daşınmışam.

Əsərin bir neçə fəslini məhz facebook hesabımdan bölüşəcəyəm. Bunu etməkdə məqsədim həm də ictimai təsirin gücünü ölçməkdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.05.2024)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Əgər təməl zəifdirsə o təməl üzərində qurulan bina əvvəl-axır çökməyə məhkumdur. Kənardan hər nə qədər bəzək vurmağa çalışsan da, kənardan hər nə qədər xoşbəxt görünməyə çalışsan da,  almanı qurd içindən yediyi kimi bəzək vurub örtməyə çalışdığın həqiqətlər də eyni ilə bir qurd kimi səni yavaş-yavaş  içindən gəmirəcək.

 

Üstünü torpaqlayıb çiçək əkərək örtməyə çalışdığın o məzarqlıqlar isə hər gün xəlvətdə ən az bir damla göz yaşını içəcək.

Və itirəcəyini ağlına belə gətirmədiyin insanları faydasız peşmanlıqlar geri gətirməyəcək.

Ömürdən ötüb keçən upuzun illərin xatirəsini oturub vərəqləmək bir günə sığarkən, bir günü ilə bərabər olan insanlardan uzaq illər ötür..

Nə qədər çalışsan da ömrü-ömrə, günü-günə, qəlbi bir başqa qəlbə calaya bilmirsən...

Onsuzda bunun belə olacağı əvvəldən bəlliydi deyə öz-özünə mən sənə demişdim ədasıyla tənə vurub, məyusluğunu çiyninə atıb ünvanı ayaqlarına həvalə edirsən. Yorğun ruhunda baş qaldıran barışmaq duyğusu artdıqca mübarizə duyğusu azalmağa başlayır. Və sən yavaş-yavaş hissizliyin, laqeydliyin əsirinə çevrilirsən.

Halbuki bir dəfə ayaq basdınsa o laqeydlik bataqlığında boğulacağının özündə fərqindəsən əslində. Özün belə nə istədiyini heç bir zaman bilmirkən, daim insanların səni  anlamasını təmənna edirsən.

Hər nə qədər beynin sənə reallıqları diqtə etsə də, qəlbin də bir yandan qırıqlarının onu incitməsinə rəğmən ümid deyə çırpınmaqdan vaz keçə bilmir.

Sən də öz növbəndə bu iki əks qütb arasında qalıb küncə sıxışdıqca və üfüqdəki o məchulluq dumanı israrla çəkilmədkcə, sanki intihar arzusuyla dalğaları qovub özünü boz qayalıqlara çırpan sərgərdan küləklər kimi hara gəldi əsirsən.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.05.2024)

 

I Türk İnteqrasiya Olimpiadasının finalının Bakıda keçirilməsi xəbərini alınca “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Türk İnteqrasiya Olimpiadasının ideya müəllifi və layihə rəhbəri, dosent Şəmil Sadiqə müraciət edərək ondan açıqlama aldı.

 

-Şəmil bəy, olimpiadanı keçirnək ideyası haradan yarandı? 

 

-Andiçmə mərasimində cənab Prezident İlham Əliyevin dediyi tarixi fikirlər Türk İnteqrasiya Olimpiadasının mayakı oldu: “Biz beynəlxalq təşkilatlarla bağlı bundan sonra da öz addımlarımızı atacağıq, ilk növbədə, Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində səylərimizi davam etdirəcəyik. Bu bizim üçün prioritetdir”.

Azərbaycan Respublikasının yürütdüyü dövlət siyasəti Türk Dövlətləri Təşkilatına baxışımızı çox aydın şəkildə göstərməkdədir. Məhz bu məqamı vurğulayan dövlət başçımız Türk Dövlətləri Təşkilatını yeganə ailəmiz adlandırdı: “Bu, bizim üçün əsas beynəlxalq təşkilatdır, çünki bu bizim ailəmizdir. Bizim başqa ailəmiz yoxdur. Bizim ailəmiz Türk dünyasıdır”.

 

-Bəs niyə inteqrasiya olimpiadası?

 

-TİO 10 ildən çoxdur ki, Hədəf Şirkətlər Qrupu tərəfindən keçirilən Fənlərin Dostluğu Olimpiadası (FDO) əsasında yaradılıb. Bir sualın şərtində və cavab variantlarında 2 – 5 fənnin inteqrasiyası öz əksini tapır. TİO-da hər sualda inteqrasiya olunacaq fənlərdən biri mütləq türk dünyasının coğrafiyası, ədəbiyyatı, tarixi, mədəniyyəti və ortaq elmi haqqındadır.

Bu gün dünyada elmin bütün sahələrində inteqrasiya prosesi gedir. Hazırda fənn kurikulumlarında inteqrativ yanaşma üstünlük təşkil edir. Bu proses elmlər arasında olduğu kimi xalqlar arasında da vacib şərtlərdəndir.

 

-Əsas məqsədi nədir bu olimpiadanın?

 

-300 milyonluq türk xalqının ortaq dilə, elmə, mədəniyyətə, tarixə, coğrafiyaya, sahib olduqlarını nəzərə alaraq bu ortaqlığı elmlə vəhdətdə təqdim etmək məqsədilə yolan çıxıb bizim olimpiada. 

Olimpiadanln dörd əsas məqsədi var:

1. Türk xalqlarının ortaq dil, əlifba və dərslik ideyasına dəstək;

2. Türk dünyasında orta məktəb şagirdlərinin ortaq bilgisinin formalaşması və paylaşılması;

3. Türk xalqlarının yeniyetmələri arasında TİO vasitəsilə əməkdaşlığın qurulması;

4. Türk xalqlarının “işdə, dildə, əməldə birliy”in fərqində olmaları və ortaq mədəniyyətə sahib olduqlarını əyani təqdim etmələri.  

 

-Olimpiadanın əhatə dairəsi çoxmu genişdir? 

 

-Olimpiadanın əhatə dairəsi – Azərbaycan, Türkiyə, Gürcüstan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkmənistan, Özbəkistan, Tacikistan, Cənubi Azərbaycan, Quzey Kıbrıs, Tatarıstan, Krım, Qaraçaylar, Qaqauziya, Çuvaşıstan, Bolqarıstan, Başqırdıstan, Altay, Tuva, Saxa-Yakutiya, Xakasiya, Qərbi Trakiya, Kərkük türkləridir.

 

-Demək, ümdə vəzifəniz Azərbaycanın bu bilik yarışmasına paytaxt olmasıdır. 

 

-Bəli. Amma tək bu yarışmaya yox, daha geniş anlamda. Ölkəmizin regionda elm mərkəzi olmaq şansı çoxdur və belə addımlarla biz bunu sürətləndirə bilərik. Niyə türk dünyasına elm günəşi Azərbaycanda doğmasın və bunda bizim də dəstəyimiz olmasın?!

 

-Hazırda olimpiada hansı mərhələdədir?

 

-Artıq TİO-nun ölkə mərhələləri bitib, 27 may tarixində Bakıda final turu və Türk Dünyası Ortaq Mədəniyyət Festivalı keçiriləcək; olimpiadada 10-dan çox ölkədən 100-ə yaxın şagird iştirak edəcək.

Qeyd edək ki, Türk İnteqrasiya Olimpiadası (TİO) türk dövlətləri və milli qurumlarının məktəbliləri arasında keçirilən olimpiadadır.

 

-Uğurlar sizə!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2024)