Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən ölkəmizdə digər sahələr kimi, mədəniyyət sahəsi, xüsusilə, incəsənətin əsas qolu olan teatrın inkişafı da daim diqqətdə saxlanılır. Eyni zamanda, Birinci vitse-prezident, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü və dəstəyi ilə mədəniyyət xadimlərinin sosial şəraitinin yaxşılaşdırılması, yaradıcılıq imkanlarının genişləndirilməsi ilə bağlı mühüm işlər həyata keçirilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, bu siyasətin davamı kimi, ölkəmizdə teatrların inkişafına, sahənin nüfuzunun artırılmasına xidmət edən növbəti addım olaraq Nazirlər Kabineti tərəfindən Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrına və Gəncə Dövlət Dram Teatrına “milli” statusu verilib.

Yeni status uzun illərdir fəaliyyət göstərən, özünəməxsus sənət ənənələri olan hər iki teatrda çalışan insanların maddi rifahının yaxşılaşmasına, yaradıcılıq fəaliyyətinə böyük stimul olacaq.

Hazırda dövlət teatrlarında maddi-texniki bazanın gücləndirilməsi, habelə bu sahədə institusional və məzmun dəyişikliyi istiqamətində işlər davam etdirilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış yazıçı-publisist, siyasi icmalçı Yunus Oğuzun beynəlxalq müstəvidə baş verən son siyasi olaylara şərhini təqdim edir. 

Hazırda dünyada baş verən siyasi çalxalanmada Azərbaycanın yerini necə dəyərləndirirmək olar?

Artıq Azərbaycan və Azərbaycan Prezidenti regional liderlikdən çıxaraq qlobal liderə çevrilib. Bu liderlik özünü dünyada baş verən bir sıra proseslərdə büruzə verir. Belə ki, hazırda Azərbaycanla Çin arasında münasibətlərin möhkəmlənməsi  sürətlə gedir. Çin isə Hindistanı vurmaq istəyir ki, "İpək Yolu İqtisadi Kəməri" ("Bir kəmər, bir yol")  layihəsi Birləşmiş Ərəb Əmirliyindən keçməsin. Ermənistanın "Bir kəmər, bir yol" layihəsinə qarşı fəaliyyətinin arxasında İran dayanır. Ona görə  Zəngəzur dəhlizi məsələsində təkliflə çıxış ediblər ki, Kalininqrad formatı tətbiq olunsun. Lakin Kalininqrad modelində dəhlizdən beynəlxalq yüklər yox, yalnız  Azərbaycan vətəndaşları və Azərbaycana məxsus nəqliyyat vasitələri yoxlamasız keçə bilər. Qalan hallarda gömrük nəzarəti tətbiq edilməlidir. Buna baxmayaraq, Ermənistan deyir ki, Kalininqrad variantı ilə Naxçıvana yol açaq. Bu isə Azərbaycana sərf etmir. Çünki biz "Bir kəmər, bir yol" xəttinə üstünlük veririrk. Ortalığa atılan yeni təklif  həm də Çinin vurulması deməkdir. Rusiya istəyir ki, Çin öz mallarını Rusiyanın atom buzqıran gəmiləri ilə Şimal Buzlu Okeandan Avropaya çıxartsın. Buna baxmayaraq, Azərbaycan öz xarici siyasətini uğurla aparır, bir tərəfdən işğal altında qalan kəndlərini geri alır, digər  tərəfdən delimitasiya işləri aparır, üçüncü tərəfdən qlobal qəbullar keçirir. Artıq Azərbaycanın və Prezidentin liderliyini qəbul edirlər. Bu isə o deməkdir ki, artıq Azərbaycan regional liderlik statusundan çıxıb. 

Azərbaycan Kalininqrad modelinə razılıq verəcəkmi?

Azərbaycanın Kalininqrad modelinə razılıq verməsi üçün aləmi bir-birinə qarışdırıblar. İndi Türkiyədə guya dövlət çevrilişi cəhdinin mümkünlüyü məsələsini ortaya atıblar. Bununla Türkiyəyə mesaj göndərirlər ki, Azərbaycanla işin olmasın.  Azərbaycana isə göstərmək istəyirlər ki, Türkiyəyə çox etibar etmək olmaz, orada dövlət çevrilişi edə bilərik. Düzdür, Türkiyədə bəzi Fetoçular, bəzi narazı qüvvələr var. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, Türkiyədə bütün iplər Ərdoğanın əlindədir. Bir müddətdən sonra Ədalət və İnkişaf Partiyasının qurultayı gözlənilir, orada təmizlənmə aparılmalı, yeni ideyalar ortaya qoyulmalıdır. Bizim üçün də əsas ölkə daxilində yeni ideologiya, yeni dövr məsələsidir. Yəni, antiterror tədbirləri, rus qoşunlarının Qarabağdan çıxarılmasından sonra həyata keçirilən ideologiya yeni dövr üçün işləyir. Yeni dövr, yeni ideologiya o deməkdir ki, artıq Azərbaycan  Yeni Kaledoniyada bayrağını qaldırır. Çünki, Fransa Əlcəzair qırğınına keçib. Fransa ordu yeridib. Ona görə də Fransa hirsindən zəncir çeynəyir və Ermənistanı qızışdırır. Bu məqsədlə delimitasiya prosesinin 1976-79-cu illərin xəritəsi ilə aparılması məsələsi ortaya atılıb. Əslində o variant da bizim üçün sərfəlidir, lakin 1921-ci ilin xəritəsi daha məqbuldur. Çünki, anklav olmayan kəndlər 1986-cı ildə Ermənistana verilib. 

Avropada baş verən proseslərin Cənubi Qafqaza nə dərəcədə aidiyyatı var?

Beynəlxalq aləmdə idarə olunan xaotik siyasi proseslər baş verir. Bir həftə əvvəl ölkəmizdə səfərdə olan Slovakiyanın Baş naziri Robert Fitso küçənin ortasında güllələnib, çünki o ruspərəstdir. Bir azdan Serbiyaya keçəcəklər, ona görə ki, o da rusyönlüdür. Beləliklə Rusiyanı hər tərəfdən sıxmaq istəyirlər. İndi Putin Çinə səfər edir, amma Çin faktiki Rusiyadan imtina edib. Bütün aktivlərini Amerikada yerləşdirib, bu göstərici trilyondan çoxdur. Rusiya-Ukrayna müharibəsi davam edir, Avropa,  Amerika Ukraynaya ən güclü silahlar verir. Bununla kifayətlənməyərək razılığa gəlirlər ki, Rusiyanın aktivlərini də Ukraynaya versinlər. Artıq Rusiya çıxılmaz vəziyyətdədir, strateji məhsullarının ixracı 18-22 faiz azalıb. Maliyyə gətirən əyalətlərinin hamısı bombalanıb, neft emalı zavodlarında 18 faiz işçi qüvvəsi itirilib. Çıxılmaz vəziyyətə düşən Rusiya bunu Ermənistanla kompensasiya etmək istəyir. Kompensasiya ondan ibarətdir ki, Rusiya sülhməramlıları ərazidən çıxır, Azərbaycan 10 noyabr müqaviləsinə əsasən razı olur ki, Zəngəzur dəhlizinə ruslar nəzarət etsin. Ona görə Rusiya bütün gücünü ortaya qoyub ki, Zəngəzur dəhlizi açılsın ki, məhsullarının ixracı üçün şərait yaradılsın. Həm də bununla dünyaya nümayiş etdirsin ki, məni yıxa bilməzsiniz. Nəzərə alaq ki, hansısa dövləti zəiflətmək bir günün işi deyil. Hazırda Qərb Rusiyanın iqtisadiyyatını çökdürür. Necə ki, Əfqanıstanda on il müharibə apartdıraraq iqtisadiyyatını çökdürdülər. Nəticədə Brejnevin vaxtında başlayan ərzaq talonu prosesi Varşava müqaviləsinə üzv olan əksər dövlətlərə sirayət etdi. Qorbaçov bu vəziyyəti görən kimi qoşunları Əfqanıstandan çıxartdı. Baxmayaraq ki, artıq gec idi. İndi də Rusiya başa düşəcək ki, qoşunlarının Cənubi Qafqazda qalması ilə iqtisadiyyatına böyük zərbə dəymiş olur. İndi hərbi texnologiya o qədər inkişaf edib ki, uzunmüddətli müharibə aparmağa ehtiyac qalmır. Putinin müharibənin davam etdiyi bir vaxtda müdafiə naziri Şoyqunu çıxarması təsadüfi deyil. Digər nazirlər etiraz etməsinlər deyə, onları qəbul etdi, hərəsinə bir vəzifə tapşırdı. Sabiq energetika nazirinə dedi ki, sənin təcrübən var, təzə nazirə kömək elə. Adamdan soruşarlar  ki, təcrübəli naziri çıxarıb yerinə təcrübəsizi qoymağın adı nədir? Bu o deməkdir ki, Rusiyada çevriliş ola bilərdi, Putin bu addımlarla onun qarşısını almaq istəyir. Nəzərə almaq lazımdır ki, Rusiyanın Prezident Adminstrasiyasında, prokurorluqda, Daxili İşlər Nazirliyində, eləcə də digər aşağı strukturlarda kifayət qədər erməni var. O da ermənilərlə bacarmır. Avropanın əsas məqsədi Rusiyanı zəiflətməkdir ki, nəticədə Azərbaycan daha da güclənir. Türkiyə də bütün sahədə dəstəyini verəcək.

Kalininqrad variantının tətbiqi region dövlətlərinin marağına uyğundurmu?

Məlumdur ki, İran Zəngəzur dəhlizinin açılmasını istəmir. Razıdır ki, Kalininqrad variantı tətbiq olunsun. Digər tərəfdən, Avropa İttifaqının müşahidəçi missiyasını, Fransanın Ermənistana köməyini dəstəklədiyi üçün qalıb haça-paça. Biz kəndləri geri aldıqca, rus sülhməramlıları bölgəni tərk etdikcə, İran özündən çıxır. Yenə də Xameneiyə bağlı olan "Keyhan" qəzeti ağzına gələni yazır. Bildirir ki, bizim də İsraillə qırmızı sərhədimiz var. Amma İran birbaşa günahkardır ki, Qəzzada 35 min insan məhv edilib. Onun 13 mindən artığı uşaqdır, 80 min yaralı var. İsrailə hücum təşkil etdin, günbəzi vurdurdun, səhəri gün Tehranda mətbuat konfransı keçirərək HƏMAS-ı təbrik etdin. Uşaq qatili kimdir?? Qəzzada prosesləri qızışdırdın, indi də Azərbaycana hədə gəlirsən. Qəzzada baş verən faciələrdə birbaşa İranın əli var. Bu hədənin içində Paşinyan da var, hələ ki, Paşinyana birbaşa hədə gəlinmir. İran gözəl başa düşür ki, Azərbaycan addım-addım Ermənistanla razılaşmaya gedir. Azərbaycanda sülhməramlılar olmadığı halda  Ermənistan da deyə bilər ki, bizdə niyə olsun? Amma rus qoşunlarını çıxaran kimi Avropa İttifaqının adı ilə Fransa hərbçilərini, Amerika əsgərlərini gətirəcək. Bütün halda rus qoşunları Ermənistan ərazisindən tamamilə çıxmayacaq, hələ 2044-cü ilə qədər müqavilənin müddəti var. 

Ermənistanda baş verən etiraz aksiyaları nəyə hesablanıb? Bu aksiyalar sülh müqaviləsinin bağlanmasına maneə ola bilərmi?

Avropa erməni apostol kilsəsinin Tavuş yeparxiyasının rəhbəri, arxiyepiskop Baqrat Qalstanyanın Kanada vətəndaşı olması ilə bağlı məxfi sənədi Paşinyana ötürməklə onu geriyə çəkdi. Xalq gördü ki, proseslərə Köçəryan, Sərkisyan, əli qana batmış digər şəxslər qoşuldu, ona görə geri çəkildi. Məlum oldu ki, Baqrat Qalstanyan erməni kilsəsini Kanadada girov qoyaraq bir milyon pul götürüb. İndi onun oyunlarını bir-bir ortaya çıxarırlar ki, geri çəkil, Paşinyana toxunma. Təsadüfi deyil ki, Amerikanın iki mindən artıq diplomatı Ermənistanda çalışır, onlar işləyir, məlumat toplayırlar. Azərbaycan özünün müstəqil siyasətini yürüdür. Əgər Azərbaycan müstəqil siyasətini davam etdirməsə regional liderdən qlobal liderə çevrilə bilməyəcək. Hazırda Azərbaycanın qlobal liderə çevrilməsi fonunda Raşinyanı qızışdırmağa ehtiyac yoxdur. Çox çalışdılar ki, Baqrat kimi birisi Azərbaycanda da ortaya çıxsın, ancaq buna nail ola bilmədilər. İran ona işarə edirdi ki, Azərbaycanda da çevriliş edə bilərik, necə ki, başqa  ölkələrdə edirik, amma alınmadı. İndi Azərbaycan doğru yoldadır, Ermənistana təklif edir ki, gəlin sülh müqaviləsi bağlayaq. Əgər Zəngəzur dəhlizi vaxtında açılsaydı, bu qədər səs-küyə ehtiyac olmazdı. Təəssüf ki, Qərb buna imkan vermədi. İndi Azərbaycan lazım olan bütün tədbirləri həyata keçirir. Paşinyanın isə çalışdığı odur ki, Ermənistanın 29 min kvadratkilometrlik ərazisini qoruyub saxlasın. Artıq Amerika Avropanı da qarışdırıb, Rusiya yönümlü dövlətləri sıradan çıxarmaq istəyir. Gürcüstanı da qarışdırıb, hansı ki, özləri işğal olunmuş torpaqların geri alınmasında yardımçı olmadılar. Gürcüstanın da işğal altında olan əraziləri ilə bağlı BMT-nin qətnaməsi var, lakin heç bir nəticə əldə olunmayıb. Amma bizim Prezident BMT-nin qərarlarını həyata keçirdi, heç kim deməyə söz tapa bilmədi. Ola bilər ki, Rusiya Gürcüstana söz verib ki, torpaqları muxtariyyat formasında geri qaytaracaq. Belə qarışıq bir vəziyyətdə Azərbaycan düzgün siyasət aparır ki, vətəndaşlar da bunu düzgün başa düşürlər. Nəzərə almaq lazımdır ki, xarici siyasətdə uğur qazana bilməyən daxili siyasətdə də uğur qazana bilməyəcək. Bu gün Allah-Təala  elə imkan yaradıb ki, xarici siyasətimizi düzgün aparırıq. Həm torpaqlarımızı azad edirik, həm də geosiyasət və geoiqtisadiyyatda üstünlük qazanmağa çalışırıq. 

Hazırki mürəkkəb siyasi proseslər fonunda Ermənistanla sülh müqaviləsinin imzalanacağı nə qədər real görünür? 

Azərbaycanla Erməistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasında elə bir ciddi problem yoxdur, sadəcə bəhanələr mövcuddr. Paşinyan bəhanə gətirir ki, Baqrat aləmi qarışdırıb, əslində  ortada ciddi bir müqavimət yoxdur. Bu səbəbdən Paşinyan meydana qoşun da tökmədi. Delimitasiya məsələsində ona görə məlum xəritəyə istinad edirlər ki, ardınca konstitusiyanın, gerbin dəyişdirilməsi kimi məsələlər var. Bunun üçün ictimaiyyət arasında sorğular keçirilməlidir. Bu baxımdan ola bilər ki, Ermənistan sülh müqaviləsini keçid layihəsinə qol çəksin. Amma ermənilərə inanmaq olmaz, nə qədər boğazları əldədir, sülh müqaviləsi bağlanmalıdır. 

Fransız Jul Vern yazırdı ki, yunanlar yalnız müqavilə bağlı, tatarlarla müqaviləyə ehtiyac yoxdur, söz verdilər, kifayətdir. Ermənilər isə söz versələr də, müqavilə bağlasalar da, onlara inanma. Odur ki,  istədiyimizi alana qədər getməli, "Dəmir yumruğu" başlarının üstündə saxlamalıyıq. 

Şəkildə: İrəvanda etiraz mitinqi. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.05.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL:

Uliyam Şekspir söyləyib ki, " Əgər ağıl olmasaydı, hisslərimiz bizi məhv edərdi.

Məhz ağıl onu cilovlamaq üçün mövcuddur."

Qəşəm bəyin "ağlımı at oynadır, yoxsa hissi?" 

Ya da onlar bir-biri ilə " dil tapa bilirlərmi?"

CAVAB

-Poeziyanın əsas materialı hisslərdir. Ağıl olan yerdə poeziya ölür. Mən poeziyada hisslərimə üstünlük vermişəm. Ağlımın hisslərimə gücü çatmayıb. Mənim hisslərimin ağlı gözəldir. Adam bir çox zirvələrə hissləri ilə çatıb qalib gəlir. Sevgi də, yaxşı şair olmaq da hisslərlə bağlıdır. Ağıl İqtisadiyyat, Siyasət üçün vacibdir. Bir deyim də var ki, riyaziyyatçı olmaq üçün də hisslər lazımdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.05.2024)

Poetik Qiraətdə bu gün sizlərlə yenidən Xuraman Muradova görüşür. “Dönmədi geri” şeiri ömrün vəfasız aylarından, illərindən bəhs edir. O aylardan, illərdən ki, gedir və bir daha geri dönmür. 

“İndi o illərimin

Həsrətli yolçusuyam” deyir Xuraman xanım. Bir az nostalgi, qüssə, nisgil var bu şeirdə. 

Xoş mütaliələr!

Çox həsrətlə gözlədim,

Ötən illərimi mən.

Yollar da çox gözlətdi,

Geri heç nə vermədən.

Hər ilin bahar, yazı,

Ömrümə gül ələdi.

Hər ayıma, günümə

Xoş arzular dilədi.

İndi o illərimin

Həsrətli yolçusuyam.

Geri dönməyən ömrün

Hər ağrı, acısıyam.

Şirin xatirələrin

Uzaq oldu əlləri.

Nə qədər səsləsəm də,

Yenə dönmədi geri...

Gənclik illərimizin

Ötdü, xoş arzuları.

Bu arzularla dolu

Getdi ömrün qatarı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Ev həkiminiz” rubrikasında bu dəfə gənc oğlanların ailə həyatı qurmağı hansı səbəbdən ləngitmələri barədə danışacaq. Rubrikanı Kənan Məmmədli aparır. Bu dəfə mövzumuz tibbə aiddir. Hansı simptomlar uşaqlarda ürək xəstəliklərinə işarə edir?

Pediatr, ailə həkimi, kliniki dietoloq, Misir və Rusiya Dietoloqlar Assosiasiyasının üzvü Rəna Bayramova rubrikamızın məsləhətçisidir.

Bu simptomlar uşaqlarda ürək xəstəliklərinə işarə edir

Təəssüf ki, ürək xəstəliklərinə tək böyüklərdə deyil, uşaqlarda da rast gəlinir. Ağır ürək patologiyaları adətən doğuşdan dərhal sonar aşkar olunur.

Lakin bəzi pozulmalar müəyyən vaxta qədər gizli qala bilir. Valideynlər uşaqlarına qarşı daim diqqətli olmalı, uşaqların istənilən "qeyri-adiliyinə" fikir verməli və öz şübhələr və narahatçılığı pediatrla bölüşməlidir. Bu pozulmanı vaxtında aşkar etməyə və fasadların qarşısını almağa yardım edəcək.

Uşaqlarda ürək xəstəliklərinə işarə edən simptomları aşağıdakılardır:

Südəmər uşaqlarda:

çəkinin zəif artması

dərinin göyümtül olması

tez yorulma (uşaq ananın döşünü zəif əmir, tez-tez fasilələr verir)

aktivliyin az olması

fiziki inkişafda ləngimə (həmyaşıdlarıyla müqayisədə başını gec saxlayır, gec oturur)

təngənəfəslik (nəfəsalmanın tez-tez və səthi olması)

Daha böyük uşaqlarda:

tez yorulma (uşaq oynayanda, qaçanda həmyaşıdları ilə müqayisədə daha tez yorulur)

ürək nahiyəsində istənilən diskomfort (agrı, narahatçılıq, yanma və s. )

burun-dodaq üçbucağının göyərməsi

dərinin ağarması

başgicəllənməsi

bayılma

təngənəfəslik

respirator xəstəliklə bağlı olmayan səbəbsiz öskürək

ayaqlarda şişkinlik.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.05.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bildiyiniz kimi, builki “Eurovision” mahnı müsabiqəsində Azərbaycan tam fiaskoya uğrayıb son illərdə ilk dəfə finala adlaya bilmədi. Demək, biz ilk 25-liyə düşə bilmədik, Ermənistan isə 9-cu oldu. Demək, azı 17 pillə bizi qabaqladı. Amma inişilin bu gününün xəbərləri arasında diqqətimi bizim Turin yarışmasında erməniləri 4 pillə qabaqlamağımızı bayram etməyimiz çəkdi.

Təkrarən o günə qayıdaqmı? Qayıdaq.

Turin şəhərinin evsahibliyi ilə İtaliyanın ən böyük qapalı arenalarından olan “PalaOlimpico”da keçirilən, şüarı “Gözəlliyin Səsi” (“The Sound of Beauty”) olan, Avropa Yayım Birliyi (EBU) və İtaliyanın “Rai” televiziya kanalının təşkilatçılığı ilə keçirilən 66-cı “Eurovision 2022”nin böyük finalında 25 ölkənin təmsilçisi çıxış edib, səsvermənin nəticəsinə əsasən,“Stefania” adlı mahnını ifa edən Ukraynanın “Kalush Orchestra” qrupu 631 xalla birinci olub.

Ukraynalılar ikinci olan britaniyalıları 165 xallıq böyük fərqlə üstələyiblər. Ukraynaya bu cür hədsiz simpatiya təbii ki, Rusiyanın silahlı təcavüzü səbəbindən olub. İlk üçlüyü isə ispanlar qapadıblar, 459 xalla.

Azərbaycanı təmsil edən Nadir Rüstəmli “Fade To Black” adlı mahnı ilə 15-ci nömrə altında öz performansını nümayiş etdirərək 16-cı olub, düşmən ölkənin iştirakçısını 4 pillə qabaqlamağımız da bir təsəlli ola bilər.

Xatırladaq ki, Azərbaycan ilk dəfə “Eurovision” mahnı müsabiqəsinin 53-cü sayında iştirak edib və 8-ci yeri tutub. 2011-ci il mayın 14-də Almaniyanın Düsseldorf şəhərində keçirilən 56-cı “Eurovision” yarışmasında isə Azərbaycan 221 xalla birinci olub və növbəti il ölkəmiz dünyanın ən böyük canlı musiqi tədbirinə ev sahibliyi edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı statistika sevənlər üçün müsabiqənin tam yekun cədvəlini təqdim edir:

1. Ukrayna  631

2. B.Briyaniya  466

3. İspaniya  459

4. İsveç  438

5. Serbiya  312

6. İtaliya  268

7. Moldova  253

8. Yunanıstan  215

9. Portuqaliya  207

10. Norveç  182

11. Niderland  171

12. Polşa  151

13. Estoniya 141

14. Litva  128

15. Avstraliya 125

16. Azərbaycan 106

17. İsveçrə  78

18. Rumıniya  65

19. Belçika  64

20. Ermənistan 61

21. Finlandiya 38

22. Çexiya  38

23. İslandiya  20

24. Fransa 17

25. Almaniya 6.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.05.2024)

Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.

Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.

Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kini Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü gördü.  Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.

Oxucularımızın “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlığı davam edir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalıdır.

YÜK

Tammetrajlı bədii filmin ssenarisi

4

Gecədir. Elşad “QAZ 69”-un sükanı arxasında oturub maşını idarə edir. O, kənarları işıq dirəkli geniş magistral yolla geriyə, Daşkəsənə qayıdır.

Maşınını iri hərflərlə AĞDAM, GƏNCƏ, DAŞKƏSƏN yazıları yazılmış, müxtəlif istiqamətlərə dönmək işarəsi görünən yolayrıcında  saxlayır.

Bir müddət susub şəhərlərin adları yazılmış dəmir lövhəyə baxır və nə edəcəyini bilmir.

Yol işarəsi Daşkəsənə getmək üçün sağa, Ağdama getmək üçün isə sola dönmək lazım olduğunu göstərir. Elşad seçim edə bilmir. Çaşıb qalıb.

Nəhayət, mühərriki işə salıb Daşkəsən yoluna dönür.

Sürətlə maşınını Daşkəsənə tərəf sürür.

Bir qədər getdikdən sonra nə düşünürsə, qəfil əyləci basır.

Maşını yoldan kənara çəkib saxlayır. Arxaya çevrilib “atası” ilə danışır: – Allah sənin kimi sakit adama özün kimi bir sakit ölüm niyə qismət eləmirdi, görəsən? Adam atasını neçə dəfə torpağa gömər? Səni geri qaytarıb köhnə qəbrinə bir də öz əlimlə necə basdırım? El üzümə tüpürməz mənim? Deməz ki, atanı boş yerə niyə qəbrindən çıxarıb gorbagor eləyirdin? Uzanmışdı da dinməzcə qəbrində. Bu nə oyun idi açırdın onun başına? Səni bir də Daşkəsəndə basdırsam, adamların üzünə necə baxaram? Yox, ata. Daha geriyə yol yoxdur. Səni ancaq Ağdamda torpağa basdıracam. Ondan sonra nə olacaqsa, qoy olsun. Bir az da döz!

Maşından aşağı düşür...

Əl telefonunu cibindən çıxarıb kiməsə zəng vurur: – Bəşir, salam! Elşaddır. Sənə bir işim düşüb!

Maşına minib geriyə, Ağdama tərəf yol alır...

***

Hərbi hospitalın həyəti. Günəşli bir gündür.

Elşadın bacısı əsgər Rüstəmzadənin qoluna girib gəzdirir. Onlar hospitalın həyətindəki çiçəkli bağçada Rüstəmzadənin ayaqları açılsın deyə gəzirlər.

Rüstəmzadə üzdən yaxşı görünsə də, hələ axsayır. Dili də hələ açılmayıb.

Onlar sıra ilə düzülmüş taxta skamyaların yanından keçəndə Rüstəmzadə ayaq saxlayır.

Rüstəmzadə Elşadın bacısına əl işarəsi ilə oturub bir az dincini almaq istədiyini bildirir.

Elşadın bacısı Rüstəmzadəni taxta skamyaya əyləşdirir. Özü də onun yanında oturur.

Rüstəmzadə ilə Elşadın bacısı bir müddət skamyada dinməz otururlar.

Birdən Rüstəmzadə əyilib yerdən xırda daş götürür. Onu uşaq kimi ovcunda gizlədir. Sonra hər iki əlini kürəyinin arxasına aparıb daşı bir əlindən o biri əlinə ötürür. Ondan sonra hər iki əlini yumulmuş şəkildə Elşadın bacısının qarşısında cütləyir.

Elşadın bacısı müharibənin od-alovundan keçmiş bu əsgərin birdən-birə belə sadəlövhcəsinə uşaq oyunu oynamaq istəyini əvvəlcə anlamır. Sonra onun uşaq saflığı ilə alışıb-yanan gözlərini görüb bircə anlıq reallığı itirir. Və əlini Rüstəmzadənin iri yumruqlarından birinin üstünə qoyur.

Elşadın bacısı Rüstəmzadənin xırda daş gizlənmiş sağ əlini düzgün tapır.

Daşın düzgün tapılması əsgər Rüstəmzadəni aşırı sevindirir. O, ürəkdən sevinib gülür.

Rüstəmzadə qəfil nəyi isə xatırlayıb gülüşünü kəsir və ayağa qalxıb axsayaraq hospitalın əsas korpusuna tərəf yeyin-yeyin gedir.

Elşadın bacısı Rüstəmzadənin nə etdiyini, nəyə sevindiyini və niyə belə tələsərək palataya qayıtmaq istədiyini anlamır. Ayağa qalxıb çaşqın halda Rüstəmzadənin arxasınca qaçır.

Onun qoluna girir ki, səndələyib yıxılmasın.

Qoluna girdiyi an başını qaldırıb onun gözlərinin içinə baxır.

Rüstəmzadənin gözləri yaşlıdır...

Elşadın bacısının üzündə əvvəlcə təəccüb, sonra isə ilıq təbəssüm yaranır.

O, titrəyən əlləri ilə Rüstəmzadənin hələ də xırda daşı tutduğu sağ əlini sığallayaraq gülümsünür.

Və hospitalın əsas korpusuna qədər Rüstəmzadənin əlini əlindən buraxmır.

***

Elşad qaranlıq kənd yolunun kənarında maşınını saxlayır. Maşının işıqları boş çöllüyə düşür. O, həyəcanla işığın düşdüyü çöllüyə doğru baxır.

Nəhayət, maşının işıqları düşən boş çöllüklə yola doğru “CİP NİSSAN” markalı maşının gəldiyi görünür.

Maşın Elşada yaxınlaşıb dayanır. İçindən əsgər şinelli, elə özü yaşda bir oğlan düşüb Elşada tərəf gəlir.

Qucaqlaşıb görüşürlər.

Maşından düşən oğlan əlində tutduğu ov tüfəngini və pul paketini Elşada uzadır.

Elşad: – İşləyib qaytaracam! – deyir.

Yenidən qucaqlaşırlar.

Oğlan: – Ləpirçinin adı Məciddir. Səni hara lazımdır, ora qədər aparacaq. Zəng vurub demişəm. Arxayın ol. Səni gözləyir. İşin avand olsun! Sağ-salamat qayıt!

***

“QAZ 69” markalı maşın magistral yoldan çıxıb çöllük əraziyə düşür.

Elşad boş çöllükdə toz qaldıra-qaldıra bir müddət yol gedir.

Artıq gecə düşüb.

Maşını köhnə daxmanın qarşısında saxlayır. İşıqlarını üç dəfə yandırıb-söndürür.

Daxmadan yaşlı olsa da, canı sulu bir kişi çıxıb ona yaxınlaşır. Elşad əsgərlik dostundan aldığı pul paketini kişiyə uzadır. Kişi pulu alıb saydıqdan sonra şalvarının arxa cibinə qoyur.

Kişi Elşadın maşınına əyləşir.

Kişi: – Dostun zəng vurmuşdu. Risk edirsən. Çox qarışıq vaxtdı. Niyyətini soruşmuram. Öz işindi. Səni gizli yollarla Ağdama çıxarıb geri dönəcəm. Qalanı sənlikdir!

Elşad: – Sən məni əraziyə sal. Gerisi ilə işin yoxdur!

Kişi köhnə maşında təhlükəsizlik kəmərini axtarır ki, çiynindən aşırıb bağlasın. Elşad kişinin nə istədiyini anlayır.

Elşad: – Kəmərim yoxdur. Amma arxayın ol! Beş yaşından maşın sürürəm!

Qoca: – Erməniyə arxayın deyiləm e... sənə arxayınam! Mina çoxdur çöllərdə!

Elşad: – Allah istəyənə heç nə olmaz!”

Qoca: – Kəməri də Allah yaradıb da, a bala! Ayağına dəyən daşı da Allahdan bil. Doğurdan atanı Ağdama basdırmağa aparırsan?

Elşad maşını işə salır.

Onlar maşın gedə-gedə danışırlar: – Doğurdan!

Qoca: – Cin buyurub sənə? Nə fərqi var, a bala. Elə bura da Qarabağdır da, burda basdır da dədəni, tərsliyinə niyə salmısan?! Gərək elə Ağdama gedəsən? Gedib düşəcəksən minaya, atan da qalacaq çöllərdə, özün də!

Elşad: – Rəhmətlik deyərdi ki, “oğullar üçün dədə-baba qəbirləri müqəddəs ziyarətgaha çevrilməyincə vətən vətən olmur”. Ağdamda atam yoxdursa, məni ora nə bağlaya bilər? Heç nə! Vətən həm də atalarımızın qəbirləridir!

Qoca: – Ya sən çox ağıllısan, ya mən dəliyəm!

Elşad: – Nə sən dəlisən, nə də ki, mən ağıllıyam. İşdir də, hər ikimiz düşmüşük. Bacarırsan, köməy elə çıxaq!

Qoca: – Bəri bax, yəqin, sən Ağdamda qızıl yeri bilirsən. Atan da bəhanədir. Qızılı qazıb çıxarmağa gedirsən.

Elşad: – Yox, əksinə, qızılı basdırmağa aparıram! Odey, külçə qızılım arxa oturacaqda gör necə işıldayır! Hər sözü bir ləl idi rəhmətliyin!

Qoca çevrilib arxa oturacağa baxır.

Və Elşadın qırmızı yorğana bükülü atasının nəşini görür.

Qoca: – Söndür işıqlarını. Səddi keçirik!

***

Elşad və qoca işıqları sönülü köhnə “QAZ 69” ilə gizli yollarla Ağdama doğru gedirlər.

Onlar azad olunmuş ərazilərdə qurulmuş hərbi postları dağ yolları ilə aşıb ilk hərbi səddi adlayan zaman artıq günəşin də səmada izləri görünür. Səhər açılır. Elşad maşını qocanın göstərişi ilə tanımadığı bir kəndin girəcəyində, kiçik təpənin ayağındakı kahanın ağzında saxlayır.

Qoca: – Maşını kahaya sal!

Elşad maşını dinməzcə kahaya salır.

Elşadla qoca maşından aşağı düşürlər.

Qoca: – Burdan o yana maşınla getmək daha mümkün olmayacaq. Dronlar göydən izləyir, görərlər. Maşını burda saxla. Mən də burdan geri dönürəm. Ancaq gecələr yol gedərsən. Mənim xəritəm yoxdur sənə verim. Ağdam, bax, bu tərəfdədir. Düzünə gedərsən. Sağa-sola dönmə ha. Yoldan da çıxma. Eşidirsən, yoldan çıxma ha. Sənin ayağınla sabaha Ağdama çatacaqsan. Nə idi kəndinin adı?

Elşad: – Şelli!

Qoca: – Olmusan heç kəndində?

Elşad: – Yox, olmamışam. Amma atam o qədər danışıb ki, bütün evlərini, yollarını əzbər bilirəm. Tapacam!

Qoca: – Şelliyə Ağdamdan da yol var. Belə də. Sən Ağdamdan get. Bu biri yolu dağıdıblar. Qarşındakı erməni kəndidir. Qoyub qaçıblar. İstədiyin evə gir, gecəni gözlə. Gündüz vaxtı burnunu da çölə çıxarma. Minalardan ehtiyatlı ol. Çalış tapdanmış yollarla gedəsən! Maşına dəymə. Bura dron uçurmurlar. Ruslar bu kəndi xəritəyə salmayıb. Görünür, gələcəkdə burda özləri üçün nəsə tikəcəklər.

Qoca ilə Elşad qucaqlaşırlar.

Qoca Elşadın ona verdiyi pul zərfini cibindən çıxarıb maşına qoyur: – Bağışla... əvvəl elə bildim həlləm-qəlləm adamsan! Səni yolda tanıdım. Vallah, yaşım imkan versəydi, səninlə sona qədər gedərdim. Yük olacam deyə getmirəm! Halal elə! Pulu da götürmürəm. Kişinin üstünü götürdərsən. Məndən yadigar olsun! Telefon işlətmə ha! Telefon burda tələdir! Yandıran kimi dronla tutacaqlar!

Elşad: – Halal elə, dayı. Hələ səninlə görüşəcəyik!

– Nə qədər günəş çıxmayıb, mən geri dönürəm. Haydı, bala! Görüşənə qədər!

Qoca ayağını çəkə çəkə yolun sonunda görünməz olana qədər Elşad baxışları ilə onu ötürür.

Elşad atasının sümüklərini maşından düşürüb qırmızı güllü yorğana büküb kürəyinə şələləyir.

Maşından kiçik çantasını və ov tüfəngini də götürüb qaça-qaça yolun üstündəki birinci evə girir.

İçəri tör-töküntü olsa da, kənd evi Elşada yaxşı görünür. Hiss olunur ki, müharibəyə qədər burada o qədər də kasıb olmayan ailə yaşayıb. İri otağın mebeli, döşəməyə sərilmiş xalçalar bundan xəbər verir.

Elşad güllü yorğanı kürəyindən açıb dəhlizdəki divanın üstünə qoyur. Sonra evin içində gəzir. Sadə, artırmalı kənd evidir. Sobasından bəlli olur ki, ən azı iki ay var evdə insan yaşamayıb. Kənddə elektrik olmadığından soyuducunun içindəki ərzaqlar xarab olub. Ərzaqların üfunət qoxusu bütün evə yayılıb.

Evi bacardığı qədər sahmana salır. Kiflənmiş ərzaqları arxa pəncərədən çölə atır. Zirzəmidən ağzı açılmamış tutma və mürəbbə balonları ilə birgə bir şaqqa qaxac ət də tapır. Zirzəminin daha isti və təhlükəsiz yer olduğunu anladıqdan sonra yorğanı qucağına alıb ora endirir.

Zirzəmidən tapdığı mürəbbədən bir-iki qaşıq yeyəndən sonra döşəməyə uzanıb gözlərini yumur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.05.2024)