“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış yazıçı-publisist, siyasi icmalçı Yunus Oğuzun beynəlxalq müstəvidə baş verən son siyasi olaylara şərhini təqdim edir.
Hazırda dünyada baş verən siyasi çalxalanmada Azərbaycanın yerini necə dəyərləndirirmək olar?
Artıq Azərbaycan və Azərbaycan Prezidenti regional liderlikdən çıxaraq qlobal liderə çevrilib. Bu liderlik özünü dünyada baş verən bir sıra proseslərdə büruzə verir. Belə ki, hazırda Azərbaycanla Çin arasında münasibətlərin möhkəmlənməsi sürətlə gedir. Çin isə Hindistanı vurmaq istəyir ki, "İpək Yolu İqtisadi Kəməri" ("Bir kəmər, bir yol") layihəsi Birləşmiş Ərəb Əmirliyindən keçməsin. Ermənistanın "Bir kəmər, bir yol" layihəsinə qarşı fəaliyyətinin arxasında İran dayanır. Ona görə Zəngəzur dəhlizi məsələsində təkliflə çıxış ediblər ki, Kalininqrad formatı tətbiq olunsun. Lakin Kalininqrad modelində dəhlizdən beynəlxalq yüklər yox, yalnız Azərbaycan vətəndaşları və Azərbaycana məxsus nəqliyyat vasitələri yoxlamasız keçə bilər. Qalan hallarda gömrük nəzarəti tətbiq edilməlidir. Buna baxmayaraq, Ermənistan deyir ki, Kalininqrad variantı ilə Naxçıvana yol açaq. Bu isə Azərbaycana sərf etmir. Çünki biz "Bir kəmər, bir yol" xəttinə üstünlük veririrk. Ortalığa atılan yeni təklif həm də Çinin vurulması deməkdir. Rusiya istəyir ki, Çin öz mallarını Rusiyanın atom buzqıran gəmiləri ilə Şimal Buzlu Okeandan Avropaya çıxartsın. Buna baxmayaraq, Azərbaycan öz xarici siyasətini uğurla aparır, bir tərəfdən işğal altında qalan kəndlərini geri alır, digər tərəfdən delimitasiya işləri aparır, üçüncü tərəfdən qlobal qəbullar keçirir. Artıq Azərbaycanın və Prezidentin liderliyini qəbul edirlər. Bu isə o deməkdir ki, artıq Azərbaycan regional liderlik statusundan çıxıb.
Azərbaycan Kalininqrad modelinə razılıq verəcəkmi?
Azərbaycanın Kalininqrad modelinə razılıq verməsi üçün aləmi bir-birinə qarışdırıblar. İndi Türkiyədə guya dövlət çevrilişi cəhdinin mümkünlüyü məsələsini ortaya atıblar. Bununla Türkiyəyə mesaj göndərirlər ki, Azərbaycanla işin olmasın. Azərbaycana isə göstərmək istəyirlər ki, Türkiyəyə çox etibar etmək olmaz, orada dövlət çevrilişi edə bilərik. Düzdür, Türkiyədə bəzi Fetoçular, bəzi narazı qüvvələr var. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, Türkiyədə bütün iplər Ərdoğanın əlindədir. Bir müddətdən sonra Ədalət və İnkişaf Partiyasının qurultayı gözlənilir, orada təmizlənmə aparılmalı, yeni ideyalar ortaya qoyulmalıdır. Bizim üçün də əsas ölkə daxilində yeni ideologiya, yeni dövr məsələsidir. Yəni, antiterror tədbirləri, rus qoşunlarının Qarabağdan çıxarılmasından sonra həyata keçirilən ideologiya yeni dövr üçün işləyir. Yeni dövr, yeni ideologiya o deməkdir ki, artıq Azərbaycan Yeni Kaledoniyada bayrağını qaldırır. Çünki, Fransa Əlcəzair qırğınına keçib. Fransa ordu yeridib. Ona görə də Fransa hirsindən zəncir çeynəyir və Ermənistanı qızışdırır. Bu məqsədlə delimitasiya prosesinin 1976-79-cu illərin xəritəsi ilə aparılması məsələsi ortaya atılıb. Əslində o variant da bizim üçün sərfəlidir, lakin 1921-ci ilin xəritəsi daha məqbuldur. Çünki, anklav olmayan kəndlər 1986-cı ildə Ermənistana verilib.
Avropada baş verən proseslərin Cənubi Qafqaza nə dərəcədə aidiyyatı var?
Beynəlxalq aləmdə idarə olunan xaotik siyasi proseslər baş verir. Bir həftə əvvəl ölkəmizdə səfərdə olan Slovakiyanın Baş naziri Robert Fitso küçənin ortasında güllələnib, çünki o ruspərəstdir. Bir azdan Serbiyaya keçəcəklər, ona görə ki, o da rusyönlüdür. Beləliklə Rusiyanı hər tərəfdən sıxmaq istəyirlər. İndi Putin Çinə səfər edir, amma Çin faktiki Rusiyadan imtina edib. Bütün aktivlərini Amerikada yerləşdirib, bu göstərici trilyondan çoxdur. Rusiya-Ukrayna müharibəsi davam edir, Avropa, Amerika Ukraynaya ən güclü silahlar verir. Bununla kifayətlənməyərək razılığa gəlirlər ki, Rusiyanın aktivlərini də Ukraynaya versinlər. Artıq Rusiya çıxılmaz vəziyyətdədir, strateji məhsullarının ixracı 18-22 faiz azalıb. Maliyyə gətirən əyalətlərinin hamısı bombalanıb, neft emalı zavodlarında 18 faiz işçi qüvvəsi itirilib. Çıxılmaz vəziyyətə düşən Rusiya bunu Ermənistanla kompensasiya etmək istəyir. Kompensasiya ondan ibarətdir ki, Rusiya sülhməramlıları ərazidən çıxır, Azərbaycan 10 noyabr müqaviləsinə əsasən razı olur ki, Zəngəzur dəhlizinə ruslar nəzarət etsin. Ona görə Rusiya bütün gücünü ortaya qoyub ki, Zəngəzur dəhlizi açılsın ki, məhsullarının ixracı üçün şərait yaradılsın. Həm də bununla dünyaya nümayiş etdirsin ki, məni yıxa bilməzsiniz. Nəzərə alaq ki, hansısa dövləti zəiflətmək bir günün işi deyil. Hazırda Qərb Rusiyanın iqtisadiyyatını çökdürür. Necə ki, Əfqanıstanda on il müharibə apartdıraraq iqtisadiyyatını çökdürdülər. Nəticədə Brejnevin vaxtında başlayan ərzaq talonu prosesi Varşava müqaviləsinə üzv olan əksər dövlətlərə sirayət etdi. Qorbaçov bu vəziyyəti görən kimi qoşunları Əfqanıstandan çıxartdı. Baxmayaraq ki, artıq gec idi. İndi də Rusiya başa düşəcək ki, qoşunlarının Cənubi Qafqazda qalması ilə iqtisadiyyatına böyük zərbə dəymiş olur. İndi hərbi texnologiya o qədər inkişaf edib ki, uzunmüddətli müharibə aparmağa ehtiyac qalmır. Putinin müharibənin davam etdiyi bir vaxtda müdafiə naziri Şoyqunu çıxarması təsadüfi deyil. Digər nazirlər etiraz etməsinlər deyə, onları qəbul etdi, hərəsinə bir vəzifə tapşırdı. Sabiq energetika nazirinə dedi ki, sənin təcrübən var, təzə nazirə kömək elə. Adamdan soruşarlar ki, təcrübəli naziri çıxarıb yerinə təcrübəsizi qoymağın adı nədir? Bu o deməkdir ki, Rusiyada çevriliş ola bilərdi, Putin bu addımlarla onun qarşısını almaq istəyir. Nəzərə almaq lazımdır ki, Rusiyanın Prezident Adminstrasiyasında, prokurorluqda, Daxili İşlər Nazirliyində, eləcə də digər aşağı strukturlarda kifayət qədər erməni var. O da ermənilərlə bacarmır. Avropanın əsas məqsədi Rusiyanı zəiflətməkdir ki, nəticədə Azərbaycan daha da güclənir. Türkiyə də bütün sahədə dəstəyini verəcək.
Kalininqrad variantının tətbiqi region dövlətlərinin marağına uyğundurmu?
Məlumdur ki, İran Zəngəzur dəhlizinin açılmasını istəmir. Razıdır ki, Kalininqrad variantı tətbiq olunsun. Digər tərəfdən, Avropa İttifaqının müşahidəçi missiyasını, Fransanın Ermənistana köməyini dəstəklədiyi üçün qalıb haça-paça. Biz kəndləri geri aldıqca, rus sülhməramlıları bölgəni tərk etdikcə, İran özündən çıxır. Yenə də Xameneiyə bağlı olan "Keyhan" qəzeti ağzına gələni yazır. Bildirir ki, bizim də İsraillə qırmızı sərhədimiz var. Amma İran birbaşa günahkardır ki, Qəzzada 35 min insan məhv edilib. Onun 13 mindən artığı uşaqdır, 80 min yaralı var. İsrailə hücum təşkil etdin, günbəzi vurdurdun, səhəri gün Tehranda mətbuat konfransı keçirərək HƏMAS-ı təbrik etdin. Uşaq qatili kimdir?? Qəzzada prosesləri qızışdırdın, indi də Azərbaycana hədə gəlirsən. Qəzzada baş verən faciələrdə birbaşa İranın əli var. Bu hədənin içində Paşinyan da var, hələ ki, Paşinyana birbaşa hədə gəlinmir. İran gözəl başa düşür ki, Azərbaycan addım-addım Ermənistanla razılaşmaya gedir. Azərbaycanda sülhməramlılar olmadığı halda Ermənistan da deyə bilər ki, bizdə niyə olsun? Amma rus qoşunlarını çıxaran kimi Avropa İttifaqının adı ilə Fransa hərbçilərini, Amerika əsgərlərini gətirəcək. Bütün halda rus qoşunları Ermənistan ərazisindən tamamilə çıxmayacaq, hələ 2044-cü ilə qədər müqavilənin müddəti var.
Ermənistanda baş verən etiraz aksiyaları nəyə hesablanıb? Bu aksiyalar sülh müqaviləsinin bağlanmasına maneə ola bilərmi?
Avropa erməni apostol kilsəsinin Tavuş yeparxiyasının rəhbəri, arxiyepiskop Baqrat Qalstanyanın Kanada vətəndaşı olması ilə bağlı məxfi sənədi Paşinyana ötürməklə onu geriyə çəkdi. Xalq gördü ki, proseslərə Köçəryan, Sərkisyan, əli qana batmış digər şəxslər qoşuldu, ona görə geri çəkildi. Məlum oldu ki, Baqrat Qalstanyan erməni kilsəsini Kanadada girov qoyaraq bir milyon pul götürüb. İndi onun oyunlarını bir-bir ortaya çıxarırlar ki, geri çəkil, Paşinyana toxunma. Təsadüfi deyil ki, Amerikanın iki mindən artıq diplomatı Ermənistanda çalışır, onlar işləyir, məlumat toplayırlar. Azərbaycan özünün müstəqil siyasətini yürüdür. Əgər Azərbaycan müstəqil siyasətini davam etdirməsə regional liderdən qlobal liderə çevrilə bilməyəcək. Hazırda Azərbaycanın qlobal liderə çevrilməsi fonunda Raşinyanı qızışdırmağa ehtiyac yoxdur. Çox çalışdılar ki, Baqrat kimi birisi Azərbaycanda da ortaya çıxsın, ancaq buna nail ola bilmədilər. İran ona işarə edirdi ki, Azərbaycanda da çevriliş edə bilərik, necə ki, başqa ölkələrdə edirik, amma alınmadı. İndi Azərbaycan doğru yoldadır, Ermənistana təklif edir ki, gəlin sülh müqaviləsi bağlayaq. Əgər Zəngəzur dəhlizi vaxtında açılsaydı, bu qədər səs-küyə ehtiyac olmazdı. Təəssüf ki, Qərb buna imkan vermədi. İndi Azərbaycan lazım olan bütün tədbirləri həyata keçirir. Paşinyanın isə çalışdığı odur ki, Ermənistanın 29 min kvadratkilometrlik ərazisini qoruyub saxlasın. Artıq Amerika Avropanı da qarışdırıb, Rusiya yönümlü dövlətləri sıradan çıxarmaq istəyir. Gürcüstanı da qarışdırıb, hansı ki, özləri işğal olunmuş torpaqların geri alınmasında yardımçı olmadılar. Gürcüstanın da işğal altında olan əraziləri ilə bağlı BMT-nin qətnaməsi var, lakin heç bir nəticə əldə olunmayıb. Amma bizim Prezident BMT-nin qərarlarını həyata keçirdi, heç kim deməyə söz tapa bilmədi. Ola bilər ki, Rusiya Gürcüstana söz verib ki, torpaqları muxtariyyat formasında geri qaytaracaq. Belə qarışıq bir vəziyyətdə Azərbaycan düzgün siyasət aparır ki, vətəndaşlar da bunu düzgün başa düşürlər. Nəzərə almaq lazımdır ki, xarici siyasətdə uğur qazana bilməyən daxili siyasətdə də uğur qazana bilməyəcək. Bu gün Allah-Təala elə imkan yaradıb ki, xarici siyasətimizi düzgün aparırıq. Həm torpaqlarımızı azad edirik, həm də geosiyasət və geoiqtisadiyyatda üstünlük qazanmağa çalışırıq.
Hazırki mürəkkəb siyasi proseslər fonunda Ermənistanla sülh müqaviləsinin imzalanacağı nə qədər real görünür?
Azərbaycanla Erməistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasında elə bir ciddi problem yoxdur, sadəcə bəhanələr mövcuddr. Paşinyan bəhanə gətirir ki, Baqrat aləmi qarışdırıb, əslində ortada ciddi bir müqavimət yoxdur. Bu səbəbdən Paşinyan meydana qoşun da tökmədi. Delimitasiya məsələsində ona görə məlum xəritəyə istinad edirlər ki, ardınca konstitusiyanın, gerbin dəyişdirilməsi kimi məsələlər var. Bunun üçün ictimaiyyət arasında sorğular keçirilməlidir. Bu baxımdan ola bilər ki, Ermənistan sülh müqaviləsini keçid layihəsinə qol çəksin. Amma ermənilərə inanmaq olmaz, nə qədər boğazları əldədir, sülh müqaviləsi bağlanmalıdır.
Fransız Jul Vern yazırdı ki, yunanlar yalnız müqavilə bağlı, tatarlarla müqaviləyə ehtiyac yoxdur, söz verdilər, kifayətdir. Ermənilər isə söz versələr də, müqavilə bağlasalar da, onlara inanma. Odur ki, istədiyimizi alana qədər getməli, "Dəmir yumruğu" başlarının üstündə saxlamalıyıq.
Şəkildə: İrəvanda etiraz mitinqi.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(16.05.2024)
