Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Beş dahi rəssam adı çəkin! Mən Da Vinçi və Rembrandt dedikdən sonra növbəti üçünü özümüzünkülərdən deyəcəyəm: Səttar Bəhlulzadə, Tahir Salahov və Toğrul Nərimanbəyov. 

Bu gün dahi rəssam Tahir Salahovun anım günüdür. 

Tahir Salahovun əsərləri təkcə Azərbaycanın deyil, həm də dünya təsviri sənətinin inciləri sırasındadır. Onun hər bir natürmortu, portreti, peyzajı önündə xeyli düşünməli olursan. Tahir Salahov həqiqətən mahir rəssamdır. 

Azərbaycan və Rusiyanın Xalq rəssamı, Rusiya Rəssamlıq Akademiyasının vitse-prezidenti, Avropa Elm və İncəsənət Akademiyasının həqiqi üzvü, Dövlət mükafatı laureatı Tahir Salahovun vəfatından üç il ötür.

Bir əsrə yaxın yaradıcılıq yolu keçmiş böyük sənətkar Tahir Salahov 1928-ci il noyabrın 29-da Bakı şəhərində dünyaya göz açıb. Atası 1937-ci il repressiyasının qurbanlarından olduğundan rəssamın uşaqlıq illəri çətin keçib. Bəlkə də uşaqlıqda çəkdiyi çətinlik və iztirablar onun həm istedadlı rəssam, həm də əsl insan kimi formalaşmasında birbaşa rol oynayıb.

T.Salahov 1951-ci ildə Bakıda Ə.Əzimzadə adına Rəssamlıq məktəbini, 1957-ci ildə isə Surikov adına Rəssamlıq İnstitutunu bitirib. Rəssamın əsərləri dünya təsviri incəsənətinin humanist inkişafına böyük təsir göstərib. Çoxlu sayda portretlərin, peyzaj və natürmortların, böyük fiqurlu əsərlərin müəllifi olan bu dahi sənətkarın yaratdığı əsərlərə xətlərin və koloritin lakonik, eyni zamanda, dərin ifadə üslubu xasdır. Bu əsərlər müasir rəssamlığın klassikasına çevrilərək yüksək mənəvi, bədii və ictimai əhəmiyyət daşıyır.

T.Salahov dünya miqyasında aparıcı portret ustasıdır. Onun yaradıcılığında insanı bəşəriyyətin ən ali varlığı kimi əsas planda görürük. Rəssam ailəsini və dostlarını böyük məhəbbətlə təsvir edir. “Aydan”, “Alagöz şərq nağılı”, anası Sona xanımın və həyat yoldaşı Varvara Aleksandrovnanın silsilə portretləri, “Danın portreti”, “Rəşid Behbudovun portreti” - sadalanan bu əsərlər mehribanlığı və isti münasibəti təcəssüm etdirir.

Rəssamın yaradıcılığında görkəmli yeri həm də Azərbaycan neftçilərinə həsr etdiyi təsvirlər tutur. T.Salahov öz xatirələrində qeyd edir ki, “Mən bir neçə ay Neft Daşlarında neftçilərlə eyni yataqxanada qalmışam. Məhz əməksevən obrazlarımı da elə orada tapmışam”. T.Salahovun neftçilərə həsr etdiyi ən möhtəşəm əsərlərindən biri diplom işi olan “Növbədən qayıdanlar” tablosudur. Sənətkarın bu tablosu təsviri sənətdə “Sərt üslub” deyilən yeni istiqamətin ilk nümunələrindən biridir. Həmin əsərin yaranma tarixi çox maraqlıdır.

T.Salahovun əsərləri dünyanın bir çox muzey və qalereyalarının salonlarını bəzəməkdədir. Xüsusən də Tretyakov qalereyasında rəssamın bir çox əsərləri nümayiş olunur. Onlardan “Vyana stulu ilə natürmort”, “Nar gülləri ilə natürmort”, “Aydan”, “Bəstəkar D.Şostakoviçin portreti” və s. adları çəkmək olar.

Ötən əsrin 50–60-cı illəri sənətkarın yaradıcılığı üçün çox məhsuldar və uğurlu mərhələ olur. “Sənə, Bəşəriyyət” tablosundan sonra da rəssamın uğurlarının ardı-arası kəsilmir. O, 1962-ci ildə hazırda Tretyakov qalereyasında saxlanılan “Bəstəkar Q.Qarayevin portreti”nə görə gümüş medal mükafatına layiq görülür.

T.Salahov dünya ölkələrini səyahət edərkən öz təəssüratlarını monumental tablolarda əks etdirirdi. Sənətkarın fırçasında ABŞ, İtaliya, Yaponiya, Meksika, Fransa, İspaniya və başqa ölkələrin mədəniyyəti sanki yeni həyat qazanıb.

Böyük sənətkarın yaradıcılığında portret ən çox müraciət etdiyi janrdır. “Portretlərimin hamısı mənim üçün əzizdir. Çünki onlar mənim doğmalarımın, sevdiyim insanların, əsl sənətkarların portretləridir. Mən o əsərləri sahiblərinə görə çox sevirəm, zəhmətimə görə yox”, – deyə etirafı ilə ürəklərə yol tapan T.Salahovun portretləri çox maraqlıdır. Fikrət Əmirov, Mirzə Ələkbər Sabir və Rəsul Rzanın rəssam tərəfindən çəkilmiş portretləri də çox baxımlıdır. Rəssam “F.Əmirovun portreti” əsərində musiqiçi tamaşaçıya üz tutmuş, öz aləminə qapılmış vəziyyətdə canlandırılıb. “Şair Sabirin portreti”ndə insan şəxsiyyəti daha aydın görünür, “Rəsul Rzanın portreti”ndə isə daxili gərginlik vurğulanır.

Çoxşaxəli yaradıcılıq yoluna malik T.Salahovun teatr fəaliyyəti onun sənətini sevənlərə yaxşı məlumdur. Şekspirin “Antoni və Kleopatra”, “Hamlet”, C.Cabbarlının “Aydın” dramına, A.Əlizadənin “Babək” baletinə, C.Əlibəyovun “Gülüstanda ölüm”, Ü.Hacıbəylinin “Koroğlu”, F.Əmirovun “Min bir gecə” baletinin səhnə tərtibatının dekorasiyalarının müəllifi məhz T.Salahovdur.

Vətəninə çox bağlı olub rəssam. “Xəzər, onun mavi gözəlliyi həmişə mənimlədir”, - söyləyən Tahir Salahov doğma Vətəninin təbiətinə vurğundur və hər fürsətdə yurdunun gözoxşayan guşələrini tablolarında canlandırır. Rəssam xüsusilə boya-başa çatdığı doğma Abşeronunu böyük məhəbbətlə təsvir edir. O, əsl bakılı kimi Abşeron mənzərəsinə böyük dəyər verir. Təsvir etdiyi Abşeron mənzərələrinin həzin və mülayim dalğınlığında rəssamın doğma yerlərlə bağlı xatirələri, uşaqlıqdan alışdığı aləm öz əksini tapır. Neft hopmuş torpaq, mavi səma fonunda fırlanan əlvan yel dəyirmanları, köhnə tikililər, tərk edilmiş bağ evləri rəssamın fırçasında yeni həyat qazanır. Bakı kəndlərini, xüsusilə Xəzərin sahilində yerləşən qəsəbələri böyük məhəbbətlə təsvir edən rəssam, hətta dinin qadağa qoyduğu illərdə belə bu kəndlərdə yerləşən məscid və məbədləri sevərək kətan üzərinə köçürüb.

Çox məhsuldar yaradıcılıq yolu keçən sənətkarın son illərə aid əsərlərindən danışarkən Azərbaycan incəsənətinin şedevrləri sayıla bilən Ulu Öndər “Heydər Əliyevin portreti”ni, “Mstislav Rostropoviçin portreti”ni, “Odlar yurdu” triptixini, “Yazıçı Anarın portreti”ni və daha neçə-neçə peyzaj və natürmortlarını qeyd etmək lazımdır. Dünya miqyasında aparıcı portret ustası olan T.Salahov əsərlərində insanı bəşəriyyətin ən ali varlığı kimi canlandırır. Bu xüsusiyyətlər yuxarıda qeyd edilən portretlərə də xasdır.

Mükafatlarına gəlincə, fırça ustası keçmiş Sovet İttifaqının ən yüksək təltifləri və ordenlərinə layiq görülüb, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adını alıb. Rusiyanın “Vətən qarşısında xidmətlərinə görə” ikinci və üçüncü dərəcəli ordenlərinə, müstəqil Azərbaycanın ali mükafatı olan “İstiqlal” və “Heydər Əliyev” ordenlərinə, Bolqarıstan, Polşa, Monqolustan və başqa ölkələrin ordenlərinə, müxtəlif medallarına və mükafatlarına layiq görülüb.

Xalq rəssamı 2021-ci il mayın 21-də vəfat edib.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)

Elman. Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Biri vardı, biri yox. Bu dünyada Vəfa adında bir qız vardı, soyadı Fətullayeva idi. 

Vəfa Fətullayeva 25 avqust 1945-ci ildə Bakıda anadan olmuşdu. Atası Azərbaycan teatr sənətinin ilk tərtibatçı-rəssamı, xalq rəssamı Nüsrət Fətullayev, anası isə SSRİ Xalq artisti, aktrisa Hökumə Qurbanovaydı.

Orta təhsilini Bakıdakı 1 saylı məktəbdə alandan sonra Teatr İnstitutunun teatrşunaslıq fakültəsinə qəbul olmuşdu. 1968-ci ildə həmin fakultəni əla qiymətlərlə bitirmişdi... 

O, ilk dəfə 1953-cü ildə 8 yaşı olarkən, Ələsgər Şərifovun səhnəyə qoyduğu, Uliyam Şekspirin "Qış nağılı" tamaşasında Mamili obrazını canlandırmışdı...

Vəfa xanım 1970-ci ildən, ömrünün sonuna qədər Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında fəaliyyət göstərib. İşlədiyi dövrlərdə həm teatrda və həm də bədii filmlərdə bir-birindən bənzərsiz insan obrazlar yaradıb. Yaradıcılığının çiçəklənən dövründə, 41 yaşında olarkən xərçəng xəstəliyinə düçar olan əməkdar artist 1987-ci il may ayının 21-də vəfat edib. Məzarı Yasamal qəbiristanlığındadır...

Desəm unudulub, səhvə yol verərəm. Adını özünə təxəllüs götürən Etibar Vəfa adlı bir gənc yorulmadan onun haqqında yazılar hazırlayıb sosial platformalarda paylaşır. Sağ olsun!..

Göydən üç alma düşdü. Biri mənim, biri sənin, biri də heç kimin...

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Zibil yeşiklərinin yanından keçərkən heç sizin də beyninizdə toplanan qalaq- qalaq zibillərin olduğunu düşündünüzmü? 

Bəlkə, düşünənləriniz oldu, bəlkə də, bu suala cavab: "Əbülfəzqızı, sənin bizim beynimizin içində nə işin var?"- söyləyənləriniz də oldu.

Narahat olmayın, "beyninizlə” alış- verişim yoxdur.

Sadəcə, fikirlərimin giriş hissəsinə təsirli ədviyyatlar əlavə edirəm.

Gündəlik lazımsız informasiyaların sizlərə mənfi təsirini, yəqin ki, bilirsiniz. O lazımsız nəhəng aysberqə bənzər informasiya axını beynin şöbələrində lazımsız zibil kimi üst- üstə toplanır. Çünki informasiya axını sürətli olduğu üçün beyin saf-çürük etməyə macal tapmır.

Sosial şəbəkələr, "ev dağıdan" Tik- tok, lazımsız televiziya verilişləri, hansısa "ulduzun" əttökən həyat tərzi - özündən yaşlı, ya cavan həyat yoldaşlarının siyahısı və s. gərəksiz informasiyalar beyni yorur.

Beyni yorulanlar da nə özləri, nə də başqaları haqqında qərar vermə qabiliyyətində olurlar.

Süni intelekt hər suala cavab taparkən insanlar adi vəziyyəti belə analizetmə gücünü əlləri ilə tükətmiş olurlar.

Yapon alimləri tədqiqat nəticəsində bu dəhşətli faktları təsdiqləyiblər.

Telefon uşaqlarımızın sevimli oyuncağıdır, təki səsini kəssin.

Səsini də kəsir, elmini də, savadını da..

Sonra söyləyirik: Ay müəllim, filan qədər pul tökmüşəm, bu uşağın başı niyə boşdur?

Çünki sıyığı yediyi andan körpə telefona aludə olub. İllərlə də bu aludəçilik davam edib. Beyinə daxil olan lazımsız informasiyalar yaddaşı zəiflədir.

İnsanlar düşüncə qabiliyyətini itirib modern qula çevrilirlər. Barmaqlarımız qələm yerinə daha çox telefon tutur. İndi gəl bu beyinlə nə isə yaz. Yaza biləcəyikmi, əlbəttə ki, yox. Yazmaq üçün düşüncə və yaddaş lazımdır. Düşüncəmizi itiririksə, potensial kölələrik, ya da ki, hansısa mexanizm tərəfindən idarə olunan canlı robotlar oluruq.

Niyə özümüz özümüzə qarşı bu qədər qəddarıq, özümüzə qənimik!?

Müasir texnologiyanın müsbət tərəflərini görək, niyə axı lazımsız tərəflərindən limitsiz istifadə edək?

Lazımsız informasiyaları bloklayıb düşüncəmizi sağaldaq, bərpa edək. İnsanlığın sonunu- faciəsini sürətləndirməyək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)

Poetik Qiraətdə bu gün sizlərlə yenidən Əlizadə Nuri görüşür. “Mən bir az eşq torpağıyam” deyir şair. 

“Bir ipək köynək kimiyəm-

Yaman tez batır qəm mənə...” - gözəldir, deyilmi?

Xoş mütaliələr!

Mən  bir az eşq torpağıyam...

Şirin- şirin  al canımı,

Qılıncında şəkər saxla.

Bu gün bir az öldür məni-

Sabaha da şikar saxla!

Bəlkə də eşq torpağıyam-

Bəlkə elə pirəm, zalım?

Hər gün səni çağırsam da

Adını bilmirəm, zalım.

Özgəsini neynirəm ki,

Özün elə sitəm mənə.

Bir ipək köynək kimiyəm-

Yaman tez batır qəm mənə...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizlərə Xeyrəddin Qocanın miniatür hekayələrinin təqdimini davam  etdirir. 

Yığdıqlarınız bəsdir...

Rəsul Rzanın anadan olmasının 90 illik yubileyi ilə əlaqədar Ankarada "Əhməd Yasevi fondu" tərəfindən tədbir keçirilirdi. Dəvətlilər arasında Xeyrəddin Qoca da vardı.

Tədbirdən sonra fondun sədri, Türkiyənin tanınmış şəxslərindən biri olan Namiq Kamal Zeybək (şəkildə) ziyafət verirdi. Xalq yazıçısı Anar, Namiq Kamal Zeybək və Xeyrəddin Qoca bir masa arxasında oturub söhbət edirdilər. Söhbət tarixdən, ədəbiyyatdan düşdü. Birdən Xeyrəddin Qoca Namiq Kamal Zeybəkə sual verdi:

-Bağışlayın, siz neçə il nazir vəzifəsində işləmisiniz?

Namiq Kamal qəfil sualdan təəccübləndi:

-Ümumiyyətlə, yeddi ildən artıq bir zaman oldu, sayın baş konsolosum!

X.Qoca zarafatla:

-Eh! O zaman yığdıqlarınız nəvə-nəticələrinə də bəs edər! - dedi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)