Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan xalqının çox işıqlı şəxsiyyətlərini qırmızı sovet repressiyası məhv edib. Onlardan biri də dünən 140 illiyi qeyd edilən görkəmli ədəbiyyatşünas Salman Mumtazdır. Respublika Gənclər Kitabxanasında Salman Mumtazın 140 illik yubileyi ilə əlaqədar virtual sərgi yaradılıb və söhbətim də bu barədədir.

Ötən gün milli ədəbiyyatımızın tanınmasında böyük xidmətləri olmuş,  şair, ədəbiyyatşünas, mətnşünas, biblioqraf, orta əsr əlyazmalarının kolleksiyaçısı Salman Mumtazın 140 illik yubileyi tamam oldu. Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasında Salman Mumtazın həyat və yaradıcılığına həsr edilən silsilə materiallar- “Türk dünyasının Mümtaz oğlu” adlı biblioqrafik icmal və “Ədəbiyyatımızın Mümtazı” adlı geniş videomaterial hazırlanıb.

Hazırlanan materiallarda şairin gənclik illəri, ədəbiyyata gəlişi, “Molla Nəsrəddin” jurnalında, Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutunda, Azərbaycan Dövlət Muzeyində xidmətləri, Abbas Səhhət, Mirzə Ələkbər Sabir kimi Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli simaları ilə birgə fəaliyyəti haqqında məlumat verilir. Videomaterialda onun 1920-ci ildə Azərbaycan ədəbiyyatının bərpası üzrə komissiyanın təşkilatçısı və sədr olması, uzun illər Azərbaycanı gəzərək yazıçıların əlyazmalarını toplaması, 200 kitab, məqaləni “Unudulmuş yarpaqlar” başlığı altında dərc etdirməsi, klassiklərin əsərlərinin toplanıb, yenidən nəşr olunmasında nümayiş etdirdiyi müstəsna əməyi haqqında məlumatlar təqdim edilir.Materiallarda Salman Mumtazın repressiya dövründə “Xalq düşməni” damğası altında həbs edilməsi,  topladığı 270-ə yaxın əlyazmaların məhv edilməsi, sürgünlük həyatı və xatirəsinin əbədiləşdirilməsi haqqında  faktlar da əks olunur.

“Türk dünyasının Mümtaz oğlu” adlı biblioqrafik icmalda  görkəmli şəxslərin mədəniyyət tariximizin fədakar tədqiqatçısı haqqında söylədikləri dəyərli fikirlər, müəllifi olduğu və onun haqqında qələmə alınan “Salman Mümtazın şəxsi fondundan folklor mətnləri”, “Azərbaycan ədəbiyyatının qaynaqları”, “El şairləri”, “XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı məsələləri”, “Salman Mümtaz arxivinin təsviri”, “Salman Mümtazın ədəbi və elmi fəaliyyəti” kimi 20-ə yaxın kitabın biblioqrafik təsviri və qısa annotasiyası təqdim edilir.

Görkəmli ədəbiyyatşünas Salman Mumtazın 140 illik yubileyi ilə əlaqədar hazırlanan materiallar kitabxananın rəsmi saytında yerləşdirilib. Maraqlananlar tanış ola bilərlər.

Sonda deyilənlərə onu da əlavə etmək istəyirəm ki, Salman Mümtazın ədəbiyyat tariximizdə xidmətləri o qədər böyükdür ki, onun 140 illiyini digər qurum və təşkilatların da anması arzuolunan idi. Axı 140 dəyirmi rəqəmdir.

Ancaq əfsus.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bütün əvvəlki hissələrdə uğura aparan konkret yollardan bəs etdikcə özümüzə əxz edə bildik ki,

 1) «Hər şey arzulamaqdan başlayır»;

 2) «Uğura doğru getməkçün mütləq özündə möhkəm xarakter formalaşdırmalısan»;

 3) «Sizə maneçilik törədən axmaq vərdişlərdən mütləq yan qaçmalısınız»;

4) «Məqsədə doğru iləriləyərkən ən kreativ üsullardan istifadə etməlisiniz»;

 5) «Kifayət qədər gödək olan ömrü dəyərli yaşamaqla, dəyərsiz işlərə vaxt ayırmamaqla bir qədər uzatmalısınız».

Mən niyə məhz bu beş şərtlərin adını çəkdim? Çünki bu şərtlərlə bağlı ən mükəmməl hesab etdiyim motivasiya təlimlərini sizin diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm ki, bunlar da Barbara Şer, Riçard Vaysman, Devid Şvarts, İrina Xakamada və Den Valdşmidtə məxsusdur.

Bacardığınız qədər hər bir frazaya diqqət etməyi sizdən rica edirəm. Beləliklə, sıra ilə Barbara Şerin «arzulamalarından» başlayıb ta ki, Den Valdşmidtin «6 il əlavə yaşamaq» sirrinə qədər davam edirik.

Sabah  “Arzuları necə həyata keçirməyin Barbara Şer təlimatı” sizlərə təqdim ediləcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)

Təqdim edir: Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mənim, ey dost, o sahildə neçə nəğməm, sözüm qaldı. 

Bahar fəsli alovlandı, bağım, bağçam, düzüm qaldı. 

İnan ki, doymamışdım mən vətənin, laləzarından 

Yar oldu ömrümə həsrət, o torpaqda gözüm qaldı. 

Əmək çəkdim səhər-axşam, çiçəkli, güllü bağ saldım, 

O bağda gözləri yaşlı bənövşəm, nərgizim qaldı. 

Vətən dərdi yaman dərddir, əsir yarpaq kimi qəlbim, 

Haray ellər, yad əllərdə sevimli Təbrizim qaldı! 

Deyin ki, Gülgünə gəlsin, alışdım, yandım həsrətdə, 

Fəqət məhv olmadım, ey dost, kül altında 

gözüm qaldı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)

Zahirə Cabir yazır

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı publisist Zahirə Cabirin Məhəmməd Əmin Rəsulzadə barədə hekayətlərinin dərcinə başlayır. Məqsəd - uşaqlara bu dahi şəxsiyyəti daha yaxından tanıtmaqdır. 

Xeyirxahlıq

Həyata, ətrafımıza nəzər salsaq, hər şeyin qoşa yaradıldığının şahidi olarıq: isti-soyuq, hündür-alçaq, gecə-gündüz, güclü-zəif, zəngin-yoxsul. Görürük ki, Tanrı birisinə göz vermiş, başqasını kor yaratmışdır; biri sağlam, digəri xəstə, yaxud əlildir. Əgər insanlar hamısı bərabər yaradılsaydılar, onların bir-birinə yardım etmə ehtiyacı olmaz, o zaman da insanlar arasında heç bir əlaqə olmazdı, insan toplum, cəmiyyət halında yaşaya bilməzdi. Kimsə başqasına yardım, kömək etməsə, həyatın dadı, mənası olmazdı.  Əgər güclü zəifə, gözü olan kora, tox olan aca yardım etməyəcəksə, o zaman bizə insan deməyin mənası vardırmı?

Məmməd Əmin dünyaya gəldiyi evdə həmişə xeyirxah, gözəl insanlar görmüşdü. Atası Axund Hacı Ələkbər ibadətlərinə həssaslıqla yanaşar, dostları ilə heç bir dini söhbətdən qalmaz, malını insanlığa yardım yolunda xərcləyərdi. Analığı Maral xanım da onun kimi. Məmməd Əmin də çalışırdı ki, həyatda onlar kimi olsun, insanların xidmətində dursun, yalnız halal dalınca gedib, haramdan çəkinsin.. Oxuduğu rus-tatar məktəbinə getdiyi yol dalanların arasından keçirdi. Məktəbdən evə qayıdanda dalanların qarşısından keçərkən həmişə yaşlı insanlara kömək edərdi. Zənbili apara bilməyən qadınlara yaxınlaşıb onu daşımaqda kömək edər, su daşıyanın vedrəsini alıb gücü çatan yerə qədər aparardı.

Bir dəfə möhkəm külək əsdi. Ağacların budaqlarını sındırdı. Qapılarının yanındakı qollu budaqlı söyüd ağacı qırılıb yola düşdü. Səhər işə gedən insanlar məcbur qalıb yıxılan ağacın üstü ilə adlayırdılar. Daha yaşlılar isə ağacın üstünə çıxa bilmədiklərindən yollarını dəyişib başqa dalanlardan getdilər. Məhəmməd məktəbə getməyə tələsirdi. Küçədə qonşu kişilərin mişar axtardıqlarını eşitdi. O qayıdıb evə gəldi, mişar götürüb onlara apardı. Qonşu kişilər köməkləşib yıxılan söyüd ağacını hissələrlə mişarladılar. Məhəmməd onlara kömək edib ağacın kəsilmiş balaca budaqlarını dalanın bir tərəfinə yandırmaq üçün yığdı.

Məhəmməd məktəbə çatanda artıq ikinci dərs qurtarmaq üzrəydi. Müəllim onun təlaşlandığını görüb soruşdu: - “Nə olub Məhəmməd, niyə dərsə gecikmisən?”  – soruşanda Məhəmməd əhvalatı danışdı. Müəllim onun başını sığallayıb dedi: Oğlum, düz eləmisən, yolumuzu təmiz saxlamaq, insanların qayğısına qalmaq hər birimizin ümdə işi olmalıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)

Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.

Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.

Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kini Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü gördü.  Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.

Oxucularımızın “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlığı davam edir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalıdır.

YÜK

Tammetrajlı bədii filmin ssenarisi

7

Həbsxananın qarşısındakı birmərtəbəli kiçik tikilidə yerləşən istintaq otağı.

Elşad müstəntiqin otağındadır. Ayaq üstündə dayanıb. Əlləri arxasında qandallanıb. İki erməni əsgəri də içəridə, qapının ağzında farağat dayanıb.

Erməni müstəntiq: – Əzizim Elşad. Buyurun içəri. Mən də Bakıdanam da, sən bilmirdin bunu? Montinskiyəm mən də!

Elşad susur.

Erməni müstəntiq üzünü qapının ağzında dayanmış əsgərlərə tutur: – Siz gedin!

Erməni əsgərlər otaqdan çölə çıxırlar.

Erməni müstəntiq: – Mən səni incitmək istəmərəm, a bala, yəqin, sən bunu hiss eləyirsən. Peterburqdan ekspertizanın cavabı da gəlib. Düz deyirsənmiş. Cəsəd sənin atana aiddir. Erməni meyiti deyil. Mən görürəm axı, sən düz adamsan. Gəl səninlə belə bir iş eləyək. Yaxşı iş eləyək də... Elə eləyək ki, səni də burdan buraxdıra bilim! Məni düzgün başa düş! Mən də burda qəribəm. Bunlar bizi sevmirlər. Məni də sizə görə sevmirlər. Baxma ki, erməniyəm. Bunlar özlərini “osobennı” erməni sayırlar. Sənə bir iş deyəcəm. Sən də dediyim kimi elə, getsin. Heç fikirləşmə də. Gerisi ilə isə işin olmasın. Səni özüm sərhəddən Azərbaycana ötürəcəm.

Elşad: – Neynəməliyəm?

Erməni müstəntiq:– Burda, lap elə bax mənim bu otağımda gəl sənin üçün bir xudmani mətbuat konfransı təşkil edim!

Elşad: – Nə təşkil edəcən?

Erməni müstəntiq: – Mətbuat konfransı da... heç nə... oturub başına gələnləri bura çağırılan adamlara bir-bir danışacaqsan!

Elşad: – Aktyor-zadam səninçün... bir də mənim başıma nə gəlib ki, danışam da. Əsir düşmüşəm də!

Erməni müstəntiq:– Ay dilbilməz müsəlman, mənə qulaq as da bir dəqiqə. Sənə burdan çıxmağın yolunu öyrədirəm. Mən beş-altı adamı yığıram bura, otağıma. Denən, hə. Sən də onlara deyirsən ki, Qarabağda olan bütün tarixi xristian qəbirlərini sökmək tapşırığını mənə komandirim verib. Bu qədər asan. Burda nə var ki ? Deyirsən ki, mən xristian mədəniyyətinin düşməniyəm. Erməni köpəyoğlanları da xristianları Qafqazda qoruyurlar deyə onların da qəbirlərini açıb sümüklərini yandırmışam. Lap yaxşı eləmisən yandırmısan. Müsəlmanları sənə demirəm ki söy... gör sənə nə deyirəm də ...deyirəm ki, ermənilərin gorunu eşdiyini de. Səndən ancaq bu sözləri deməyini istəyirəm. Desən, qapın da açılacaq, atanın sümüklərini də qaytaracam özünə. Bax, ordadır, dolabdadır! Götürüb gedərsən evinə. Nə deyirsən?

Müstəntiq oturduğu masanın yeşiyindən bir qırmızı alma çıxarıb Elşada yaxınlaşır.

Müstəntiq almanı Elşada uzadıb: – Razısan? – soruşur.

Elşad: – Tapançan var?

Erməni müstəntiq: – Makarov!

 Elşad: – Səndən bir xahişim var.

Erməni müstəntiq: – Buyur!

Elşad: – Məni o “Makarov”la vur. Sonra da otur krosvordunu həll elə!

Erməni müstəntiq: – İki həftədir səni eşşək kimi döyürlər, yenə ağlın başına gəlmir, hə?

Erməni müstəntiq qəfil tapançanın arxası ilə Elşadın başına var gücü ilə zərbə endirir.

Elşadın başı həmin an partlayır. Açılmış yaradan axan qan gözlərinin içinə qədər dolur. Damcı-damcı boynuna, boğazına, sinəsinə doğru süzülür.

Elşad ağrısını udub: – Mənə şərt qoyma, dığa! Mən ancaq öz iradəmlə yaşayıram! Öldür məni, bitsin bu iş! Mən sənin kimi suka deyiləm yalan danışam!

Müstəntiq cibindən çıxardığı əl dəsmalı ilə Elşadın gözlərinə dolan qanı silir.

Araya lal sükut çökür.

Erməni müstəntiq sakit-sakit əlində tutduğu almaya bir dişləm vurub otaqda gəzişməyə başlayır.

Erməni müstəntiq: – Sənin qanın halaldır, türk! Qorxmağına qorxursan, dediyindən də dönmürsən! Sənin kimiləri sındırmaq mənə xüsusi zövq verir. Tələsmə, hələ atanın sümüklərinin itlərə necə yem olduğunu da görəcəksən! Özünü yığ. Həmin o yüklə hələ illər boyu yaşayacaqsan. Mən bilirəm sizinçün ölünüzün çöldə qalması nə deməkdir. Ölüm səninçün nədir ki? Mən səni belə öldürəcəm. Saniyə-saniyə...

Erməni müstəntiq yaxınlaşıb otağın qapısını açır.

Dəhlizdə Elşadı gətirən gözətçi əsgərlərə: – Aparın! – qışqırır.

Erməni əsgərləri qaça-qaça otağa girirlər. Elşadın başını aşağı əyib otaqdan qaça-qaça da eşiyə çıxarırlar...

***

Elşad karserdə ağzı-burnu qan içində kürəyini divara söykəyib oturub.

“Qarabağ şikəstəsi”ni oxumaq istəsə də, dodaqları şişdiyindən tərpənmir.

O, bir neçə dəfə oxumağa cəhd etsə də, alınmır.

Gözlərini yumur.

Gözlərindən yanağına bir damçı yaş süzülür...

***

Daşkəsən. Elşadın qaçqın şəhərciyindəki evinin qapısını döyən iki polis nəfəri.

Elşadın bacısı qapını açır.

Polislərdən biri: – Səfərov Elşad Qafar oğlu bu ünvanda yaşayırdı?

Elşadın bacısı ağlamsınır: – Bəli! Yaşayır da... nə olub ki ona?

Polis: – Ananızın rəsmi ərizəsinə cavab olaraq Elşad Səfərov barəsində axtarış elan olunmuşdu. Məlum olub ki, o, erməni əsirliyindədir. Azərbaycan tərəfi onun azadlığa çıxması üçün əlindən gələni edir. Bu da sorğuya rəsmi cavab!

Polis əlindəki məktubu Elşadın bacısına uzadır.

Elşadın bacısı məktubu polislərdən alıb qapının qarşısında dizi üstə yerə çökür.

Elşadın bacısı qapının ağzında hönkür-hönkür ağlayır.

Polislər məktubu Elşadın bacısına verib geri qayıdırlar.

Ancaq polislər getdikdən sonra Elşadın bacısı sanki yuxudan ayılıbmış kimi: –  Bəs atam hanı? Atam necə oldu? – deyə yenidən qışqırır.

Polis maşını artıq görünmür...

***

Elşad təkadamlıq kameradadır.

O, dar kamerada əsəbi-əsəbi gəzişir.

Əvvəlcə dəhlizdə ayaq səsləri eşidilir. Sonra kameranın qapısı şaqqıltı ilə açılır.

İçəri iki erməni əsgərinin müşayiəti ilə gözəl geyimli və baxımlı bir qadın girir.

Elşad istər-istəməz qadının qarşısında farağat dayanır.

Bu jest qadının xoşuna gəlir. Qadın gülümsünür.

Qadın əlinin işarəsi ilə əsgərlərdən çölə çıxmaqlarını xahiş edir.

Erməni əsgərləri istəməsələr də, kameranın qapısını açıq qoyub dəhlizə çıxırlar. Onlar dəhlizdə dayanırlar. Amma nəzərləri yenə də içəridədir.

Qadın Elşada yaxınlaşır. Onunla Azərbaycan dilində danışmağa çalışır: – Mən baronessa Mari Van de Kertxofam. Qırmızı Xaç Komitəsindənəm. Ermənilər mənə sizin tarixçənizi danışıblar. Onlar düz deyir?

Elşad: – Sizə nə deyiblər?

Qadın: – Deyiblər ki, siz tapşırıqla Azərbaycandan Qarabağa göndərilmisiniz. Kəşfiyyatçısınız. Xüsusi təlim keçmisiniz. Ərazidə olan qədim xristian qəbirlərini açıb sümüklərini kimyəvi maddə ilə əritmisiniz. Həmin qəbirlərə müsəlman sümükləri qoymusunuz. Atanızın sümüklərini də özünüzlə gətirmisiniz ki, qədim xristian kilsəsi Ağoğlanın təməlinə basdırasınız. Bu, vəhşilikdir. Vandalizmdir. Bunu başa düşürsünüz?

Elşad: – Siz axirətə inanırsınız, xanım?

Qadın: – Mən insana inanıram!

Elşad: – Mən isə axirətə inanıram. Biz yalan bilmirik. Çünki hər addımımıza görə axirətdə cavab verəcəyik. Sizə yalan deyirlər. Mən adi fəhləyəm. Qızıl mədənində işləyirəm. Siyasətdən çox uzağam. Biz min ildi ağdamlıyıq. Babalarımız orda dəfn olunub. Atam öləndə dedi ki, oğul, məni Ağdamda basdırarsan. Mən də yollar açılan kimi onu qəbrindən çıxarıb gətirmişdim Ağdama. Sonra da ermənilərə əsir düşdüm. Atamla mənim qanımı yoxladılar. Eyni çıxdı. Sənəd onlardadır. Biz bir dəfə söz verdiksə, onu tuturuq. Bu, bizim ənənəmizdir. Mən, sadəcə, atamı öz torpağımda basdırmaq istəyirəm. Heç kimlə də işim yoxdur.

Qadın bərəlmiş gözləri ilə Elşada baxır.

Qadın: – Sən atanı öz əlinlə qəbrindən çıxartmısan ki, gətirib başqa bir yerdə torpağa basdırasan?

Elşad: – Vətənində!

Qadın: – Mən sizi də, elə erməniləri də anlaya bilmirəm. Özün də deyirsən ki, axirətə inanıram. Deməli, o zaman sən hamıdan yaxşı bilməlisən ki, atanın ruhu göydədir, qəbrində deyil. Sənin üçün nə fərqi var atanın sümüyü harda çürüyəcək? Bunun sənə, ya onun özünə nə xeyri var? Sizi də, erməniləri də dərk etmək olmur. Təpədən-dırnağa absurdsunuz. Sanki sizi İonesko yazıb, Allah yaratmayıb. Natamamsınız. Hər ikiniz. Əvvəl dolma üstə savaşırdınız, indi isə sümük davasına keçmisiniz? Ermənilər də ölülərini Qarabağdan çıxarıb Yerevanda basdırmağa aparırlar! Sevgiləri tükənmiş yarımadamlar... bicarələr.

Elşad: – Onlar niyə?

Qadın: – Bunu çiynində atasının sümükləri ilə əsir düşmüş adam məndən soruşur?”

Elşad: – Mən atama söz vermişdim!

Qadın: – Qərbdə Allah ölüb. Şərqdə isə sağdır. Və avtoritardır. Əzicidir. Ata Şərqdə Allahın təcəllasıdır. Sənin üçün atana verdiyin söz Allaha verdiyin sözdür. Sən primitiv şərqlisən. Ermənilər düz demir. Səndən xristian dünyasına ziyan dəyə bilməz. Sən avamsan! Və səni idarə etmək ermənidən asandır! Səni vətəninə göndərəcəyəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)

Ümumdünya Yazıçılar Təşkilatının (World  Organization of Writers - WOW) onlayn keçirilən 18 may iclasında Azərbaycan yazıçısı Varis Yolçiyev qurumun 5 bölməsindən birinin - Türk dövlətləri və türkdilli xalqlar bölməsinin katibi seçilib.

Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı təşkilata istinadən məlumat verir.

Təşkilatın prezidenti Marqarita Alın sədrliyi ilə keçən iclasda təşkilati məsələlərə baxılıb və qurumun 2025-ci ildə Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində keçiriləcək növbəti konqresi və 2025-ci il Ümumdünya WOW Ədəbiyyat festivalının hazırlıq mərhələsi müzakirə edilib.

Qeyd edək ki, Avropa, Asiya, Amerika və Aftika qitələri yazıçılarını təmsil edən Ümumdünya Yazıçılar Təşkilatının təşkilatçılığı altında WOW festivalları 2024-cü ilə kimi 4 dildə (ingilis, ispan, rus, ərəb) keçirilirdi və qurumun 4 müvafiq bölməsi fəaliyyət göstərirdi.  2024-cü ildə qara qitədə - Nigeriyada, Nobel mükafatçısı Voye Şoyinkanın fəxri sədrliyi ilə keçirilən konqresdə 5-ci dil - türk dili də rəsmi festival dili statusu qazanıb və qurumun müvafiq olaraq Türk dövlətləri və türkdilli xalqlar bölməsi yaradılıb.

Bölmə Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızıstan, Türkmənistan və Macarıstanı, eləcə də Rusiya (tatarlar, çuvaşlar, başqırdlar, yakutlar), Çin (uyqurlar), İraq (kərküklər), İran (azərbaycanlılar), Kipr (türklər) və s. ölkələrdə yaşayan türkdilli toplumları əhatə edəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün sizlərə tanınmış yazıçı Elçin Hüseynbəylinin “Qararda” hekayəsi təqdim edilir.

“Sevgi oyunları”  silsiləsindən...

QATARDA

...Qatarla səyahət etməyi sevirəm.

Ən sevdiyim fəsil payız olduğuna görə bu dəfə də payızda yola çıxmışdım. Çiskinləyirdi. Axşamüstü dağlardan qopan külək payız yarpaqlarını perronun yanına,  relslərin arasına gətirib yığmışdı...

SV, yəni iki nəfərlik kupeyə bilet götürmüşdüm. Yanımda adam olmasın deyə,  ikisinin də pulunu ödəmişdim. Yanımda adam olanda yata bilmirəm. Bəlkə, elə ona görə də evlənmirdim.

Vaqon bələdçisinə də öncədən demişdim ki, məni narahat eləməsin, nəsə lazım olsa, özüm çağıracam.

Vaqon bələdçilərini tanımırsınız? Bir az mənə oxşayırlar, danışdırmasalar da, özüm danışıram, çağırmasalar da, özüm haya gedirəm, başqası üçün narahat oluram. Bu dəfə də belə oldu. Kupem bələdçinin otağına yaxın olduğundan birinci onun haray-həşirini eşitdim. Kiminsə üstünə qaşqırır, vaqondan düşməsini tələb edirdi. Məcbur olub çölə çıxdım.

Bələdçi küncdə dayanmış miniatür qamətli,  gözəl  bir xanımdan vaqonu tərk etməyi tələb edirdi.

–       Bu saat tərk edin vaqonu!

Qadın ovçudan (vəhşidən) qorxub küncə qısılan dovşan kimi dayanmışdı, amma əsib eləmirdi. Bu anda mən onu zərif göyərçinə də bənzədə bilərdim.

– Nə olub? – deyə bələdçidən soruşdum.

– Nə olacaq? Vaqona bezbilet (biletsiz) minib, öz yerimi təklif edirəm, razılaşmır, deyir ki, mən elə burda, ya da tamburda duracam. Elə bil bunu yeyəcəm. Hayasızlığa bax da.

Qadın ürkək-ürkək və nəzakətlə:

– Danışığınıza fikir verin! – dedi.

– Nəyə fikir verim, necə fikir verim!? Düş vaqondan! Qatarın rəisi gəlsə, ona nə cavab verəcəm!? İndi vəziyyət əvvəlki kimi deyil e! Hər şey kantroldadır!

Yadımda deyil, qadına yazığım gəldi, yoxsa gözəlliyinə heyranlıqdan idi, ya nəydi, bəlkə də, ilğım idi, yuxuydu, taleyin oyunu idi. Anidən: -Onun bileti var, – dedim.

Bələdçi nə dediyimi anladı, çünki məsələdən hali idi, biletləri ona vermişdim, qadın isə çaşdı.

–       O, mənim kupemdə qalacaq, – dedim.

Qadın:

– Sizin? – deyə təəccüblə üzümə baxdı.

– Narahat olmayın, – dedim, – mən öncədən iki bilet almışam. Biri sizin olsun!

Vaqon bələdçisi:

– Məllim, birdən yoxlama olsa, nə cavab verəcəm?

– Sən yox, mən cavab verəcəm, – ötkəmliklə dedim, – buyurun kupeyə, – qadına işarə elədim.

O, yerindən tərpənmədi. Bir mənə, bir də vaqon bələdçisinə baxdı. Sanki bizdən yox, özü-özündən şübhələnirdi:

–       Qorxmayın, gəlin, – dedim.

O, çantasını sallaya-sallaya kupeyə tərəf gəldi, yenə də duruxdu. Mən kənara çəkildim və o, içəri keçdi, əl çantasını stolun üstünə qoydu, yağmurluğunu soyunmadan ətrafı seyr elədi. Mələfəni, yastığı əllədi, iylədi, sanki zifaf gecəsinə hazırlaşırdı. Mən də sakitcə tamaşa edirdim. 

Sonra yatacağa oturdu. Onun yumşaqlığını, bərkliyini yoxlamaq üçün yerində yırğalandı.

O, yerini rahatlayandan sonra:

–       Mənim borcum nə qədərdir? – deyə üzümə baxıb soruşdu.

Gözlərinin dərinliyində itmək olardı. Qara bəbəkləri gözlərinin ağında çalxalanırdı.

– Sizin mənə borcunuz yoxdur, – dedim.

– Mən biletin pulunu nəzərdə tuturam.

– Onun pulu ödənilib.

– Yəqin, yoldaşınızın yeridir, hə? Bəs o özü hanı?

– Mən evli deyiləm, – dedim.

– Amma...

–       Narahat olmayın, – deyə onun sözünü yarımçıq kəsdim.

Qadın oturduğu yerdə şıltaq qızlar kimi ayaqlarını yelləməyə başladı.

Mən yerimə uzanıb kitab oxumağa davam elədim, amma fikrim  qadının yanındaydı, daha doğrusu, toppuş ayaqlarındaydı və oğrun-oğrun onlara baxırdım. Üzünə baxmağa cəsarət eləmirdim. Bəlkə, çox gözəl idi ona görə, bəlkə, vurulmaqdan qorxurdum. O sanki nağıllardan düşüb gəlmişdi, bəlkə, su pərisiydi, sudan  indicə çıxmışdı? Gözlərimi yumdum. Sanki yuxu görürdüm...

Mənə görə onun 28-30 yaşı ancaq olardı. Çünki gözlərinin altı  və əlləri mərmər kimi sığallıydı. Boyu 155-160 sm olardı, çəkisi də ona uyğun.

Qadın çantasından güzgü çıxarıb baxdı, dodaqlarını yaladı, üzünü o tərəf-bu tərəfə çevirdi və güzgünü qaytarıb yerinə qoydu. 

– Deyəsən, siz də mənim kimi kitab oxumağı xoşlayırsınız? – üzümə baxmadan, etinasız halda soruşdu və pəncərədən çölə baxdı.

– Hə, – qısaca cavab verdim.

– Heyf ki, mən kitab götürməmişəm. Çünki çemodanımı evdə unutmuşam və düzünü bilmək istəyirsinizsə, mən qatara da təsadüfən minmişəm.

– Növbə ilə oxuyarıq, – gülümsünərək dedim.

– Bilmək olar, oxuduğunuz nədir?

– Öz kitabımdır, – dedim.

– Deməli, yazıçısınız?

– Belə də.

– Birinci dəfədir, öz kitabını oxuyan yazıçı görürəm.

– Çox yazıçı tanıyırsınız ki? – dedim və güldüm. O da mənə baxıb güldü.

– Yox, sözgəlişi dedim, elə belə. Yəni yazıçılar da öz kitablarını oxuyur?

–       Kitablarımı ona görə oxuyuram ki, necə pis yazmamağı öyrənim.

O, daha heç bir sual vermədi. Amma mən ondan gözümü çəkmədim. O da hərdən mənə baxır, nəsə fikirləşirdi. Yəqin, məni təftiş edirdi.

– 38 yaşım var, – dedim.

– Mən sizdən yaşınızı soruşmadım axı.

– Əzəl-axır soruşacaqdınız, – dedim və yenə də gülümsündüm. –İstəyirsiniz, sizin yaşınızı da, peşənizi də deyim.

– Yaşımı çətin tapasınız.

– Əslində, onu tapmışam, amma məlum səbəbdən demirəm...

– Yox, mənim elə bir kompleksim yoxdur. Özüm də deyə bilərəm.

– Vacib deyil. Həkimsiniz.

–       Tapmadınız, – deyə güldü.

Fikir verdim ki, gözlərindən gülür, ovurdları da çalalanır.

– Müəlliməyəm, – dedi, – ədəbiyyat müəlliməsi. Sizi də tanıdım. Mən sizi tədris edirəm.

Onun bu etirafı xoşuma gəldi. Ona görə də dikəlib oturdum.

– Hə, mənə də dedlər ki, orta məktəbdə tədris olunuram, – bir az yekəxanalandım.

Susduq. Handan-hana o:

– Bəlkə, bir qədər hündürdən oxuyasınız, – dedi.

– Hündürdən oxumağı sevmirəm. Özü də öz mətnimi başqasına oxuya bilmərəm.

–       Onda verin, mən də bir az oxuyum.

Təəccüblə ona baxdım:

–       Özünüz demişdiniz axı, növbə ilə oxuyarıq, – dedi və güldü.

Gülüşü cingiltili və əfsunediciydi. Düzü, hələ indiyə kimi məni cəlb edən belə bir qadın olmamışdı. Bəlkə, bu, yuxuydu, ilğım idi, ya taleyin oyunuydu... Bəlkə, vurduğu ətrin rayihəsiydi...

Kitabı ona uzatdım. O, zərif, göyərçin əlləriylə kitabı ehtiyatla məndən aldı, sanki güzgü götürürdü və yerə salmaqdan ehtiyat edirdi.

Mən yenidən yerimə uzandım.

O, kitabı oxuyur və haldan-hala düşürdü. Gah gülümsünür, gah da qəmlənirdi.

Başını qaldırıb mənə baxdı və:

– Yaxşı yazırsınız, – dedi. – Xüsusən də bir fikriniz xoşuma gəldi.

–       Nə fikirdi elə? – yenə də dikəldim.

O cavab vermədi. Yəni cavab verməyə imkanı olmadı. Qapı  döyüldü. Durub açdım. Bələdçiydi, yanında da paqonlu, kepkalı biri vardı. Qatar rəisi olduğunu dərhal anladım.

Qatar rəisi:

– Mənə dedilər ki, sizin kupedə biletsiz sərnişin var.

– Bizim kupedə biletsiz sərnişin yoxdur, – dedim, – biletlər bələdçidədir.

– Amma biletlərin hər ikisində sizin adınız yazılıb.

– Düzdür, biletləri mən almışam.

– Amma onun adı olmalıdır, – deyə qadını göstərdi.

– O, mənim arvadımdır, – anidən dedim.

– Kəbin kağızınız var?

–       Yox, biz kəbini qatardan düşəndə kəsdirəcəyik.

Qatar rəsi ağzını açıb nəsə demək istəyirdi ki, özümü təqdim eləməyə məcbur oldum. O, qınayıcı nəzərlə bələdçiyə baxdı və sağollaşıb-eləmədən getdi. Mən də qapını bağladım. Onların, yəni qatar rəisinin səsi aydınca eşidilirdi:

–       Axmağın biri axmaq, əvvəlcə öyrən, sonra mənə de də!

Bələdçi də özünə bəraət qzandırırdı:

– Rəis, mən hardan bilim e?

–       Canına azardan!

Onların səsi kəsiləndən sonra qadın:

– Siz niyə elə dediniz? – deyə təəccüblə üzümə baxdı. Mənə elə gəldi ki, onun  gözləri yaşarıb.

– Nə bilim. Nəsə özümdən uydurmalıydım da.

– Amma mənim xoşuma gəldi, – dedi və gülümsündü.

–       Doğrudan! – deyə qəhqəhə çəkdim, – zarafat edirdim də.

Deyəsən, kədərləndi. Çiynini çəkdi. Kitabı qatlayıb özümə qaytardı və yenidən pəncərədən çölə baxdı.

– Bilrisiniz, mən belə zarafatları xoşlayıram. Bəlkə də, bu, heç zarafat deyil...

O, üzünü mənə tərəf çevirdi və güldü...

Kefim durulmuşdu. Özümdən asılı olmayaraq dil qəfəsə qoymadan danışırdım. Heç o da məndən geri qalmırdı...

Yatmaq vaxtı gələndə çölə çıxdım. O, yerini rahatlayandan sona qapını döyüb içəri girdim.

Gənc xanım mənm də yerimi açmış və öz yerinə girmişdi.

–       Nə əziyyət çəkirdiniz? – dedim.

Gülümsündü. Bəlkə də, bayaqkı ər-arvad sözümə işarə vururdu...

Səhər yuxudan oyandıq, daha doğrusu, o oyandı. Mən yatmamışdım ki. Səhərə kimi ona baxmışdım. O da səksəkəliydi. O tərəf-bu tərəfə çevrilir, hərdən örtük üstündən sürüşür, bədəninin bir hissəsi açıq qalır və çöldən düşən işıqların haləsində cəzbedici görünürdü. Düzü, bunu qəsdən edirdi, ya yox, bilmədim...

Birinci o, çölə çıxdı, əl-üzünü yuyub qayıtdı. Makiyajsız da gözəl idi. Mən də ayaqyoluna gedib qayıtdım. Mən gələnə qədər özünə sığal vermişdi və qapıya tərəf baxırdı, sanki məni gözləyirdi, üzü gülür, gözləri parıldayırdı.

Qəfildən:

–       Növbəti dayanacaq mənimdir, – dedi.

Təəccübləndim və nə edəcəyimi bilmədim.

– Elə bilirdim ki, siz də mənim kimi sona qədər gedəkciniz, – təəssüflə dedim.

– Mən də elə bilirdim, amma düşməliyəm. Sevgilim hardasa buralarda məni gözləməlidir, – sevinclə dedi.

“Sevgili” sözünü eşidəndə çaşdım. Beynimdə o qədər xəyallar qurmuşdum ki.

– Niyə fikrə getdiniz? – yenə də gülümsündü.

– Sevgilinizi qısqandım, – mən də özümü o yerə qoymayıb gülümsündüm. Amma gülüşlərimiz fərqliydi: onunku dürüst, mənimki istehzalıydı, yəni taleyin ironiyası...

O heç nə demədən, gülümsünə-gülümsünə sağollaşdı, çantasını əlinə alıb qatardan düşdü və sanki özüylə ruhumu apardı...

Səfər ərzində bircə dəqiqə də onu unutmadım. Onun gülüşü, qara gözləri, ala-qaranlıqda parlayan dərisi yadımdan çıxmırdı. Bu bir yuxuydu, ilğım idi, ya taleyin oyunuydu, bilmədim...

Səfərim başa çatdı və geri döndüm. Yenə də çiskinləyirdi. Yenə də külək payız yarpaqlarını ətrafa səpələmişdi...

...Birdən onu gördüm. Yağışın altında dayanıb mənə baxırdı. Çətirsiz-filansız. Üst-başı əməllicə islanmışdı. Bir-birimizi aralıdan tanıdıq. O, mənə tərəf yüyürdü və qarşımda dayanıb gülümsündü. Saçlarından yağış damırdı...

– Bu siziniz? – deyə təəccüblə soruşdum. O da gülə-gülə başı ilə təsdiqlədi. – Sevgilinizi qarşılamağa gəlmisiniz?

– Hə!

– Bəs sevgiliniz hanı?

–       O, mənim qarşımdadır, – dedi.

Çaşdım.

– Bəs...

– Mən onu axtarmağa çıxmışdım. Tapandan sonra qatardan düşdüm. Necə yazmışdınız? “İnsanlar xoşbəxtliyini vağzallarda tapır, vağzallarda da itirir...”

–       Bu nədir, taledir? – deyə məşhur pritçanın sözlərini pıçıldadım.

O da eyni pritçadakı cavabı verdi:

–       Yox bu sevgidir, – dedi.

Mən onun qara gözlərinə uzun-uzadı baxdım, sonra qucaqlayıb dodaqlarından doyunca öpdüm: ilğım kimi, yuxu kimi, taleyin oyunu kimi...

(Noyabr, 2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “İlk qələm təcrübəsi” rubrikasında bu dəfə sizlərə Banu Sadıqzadənin “Bir, iki, üç, dörd...” hekayəsini təqdim edir. Banu Mədəniyyət və İncəsənət Universitetini bitirib,  aktrisadır. Yazı-pozuya meyli hədsizdir. Hekayə və şeirlər yazır. Düşünürük ki, onu dərc etməyin zamanı yetişib. Axı yazılar mütləq oxunmalıdır.

Ömrünün 21 il əvvəlinin uşaqlıq xatirələrini illər sonra xatırlaması cəhdi, sanki, şüşə qırıntılarının ayağa batmasının verdiyi ağrı kimi, saçı yolunmuş fəryad sızıltısıtək onun gicgahını döyəcləyirdi. Qızmar yay fəsli idi. Amma 25 yaşlı Düha həyatında bəlkə də ikinci dəfə idi ki, belə üşüyürdü. Ona elə gəlirdi, ayaqları şaxtada o qədər donub ki, bir az da hərəkət etsə, dizləri təməlindən ayrılıb yerdə qalacaq, qolları ağırlaşıb sıldırım qayalar kimi yerə çırpılacaq, bütün bədənini parça-parça edəcək. Həmin gün gözləri ruhsuzlaşmış, bənizi saralmış, dodaqları çatlamış, saçlarının rəngi belə bozarmışdı. Əslində, həmin ana qədər tamamilə başqa emosiyada idi. Bir əsrlik bitməyən 8 dəqiqə kimi. Nə oldusa, elə onda oldu...

Var gücü ilə özünü toparlayıb pıçıldadı: "Yox! İndi olmaz, özünü ələ al! Axı sənə kənardan baxırlar, burda tək deyilsən! İllər sonra həyatının arzusu gerçəkləşib, qoruduğun qüruru burda sındırmaq səni 25 illik zirvələrdən beş qəpiklik quyulara buraxar. Hə, sən bunu bacaracaqsan, sakitləş, bax belə! Ağlını başına yığ! Sıx dişini! Lənətə gələsən, az fikirləş bu tanış-tunuşu! Axı sən nə vaxt özünü həbs etdiyin qəlibdən kənara çıxacaqsan!? Gözünün qarşısında ikicə nəfər adam var, həyəcandan onları belə görə bilmirsən, onlar sənə baxırlar, özü də qıyğacı... Toparlan! Sən daha dörd yaşındakı o uşaq deyilsən. Artıq sən anasan. Sənin öz övladın həminki yaşdadır, möhkəm ol! Bax belə!".

Bu pıçıltılar uzun görünsə də, cəmi bir dəqiqənin içində baş verdi.

Qoca qəbiristanlığın ucu-bucağı görünmürdü. Əllərini belinə sıxıb mənən qırılıb çökmüş onurğasını bacardıqca dik tutmağa çalışdı. Sanki şah damarı yerindən çıxıb boğazına dolanmışdı. Əvvəlcə məzarlığın yeni sahibləri tərəfi özlüyündə nişanladı. Məzarlıq boyu əks tərəfə qaçdı, sonra ayaqları biixtiyar ağrımağa başladı. Hər məzar sanki onun ayağından tutub durduğu ilk nöqtəyə geri qaytarırdı. Qamətini saxlayıb qarşısında baş daşlarının çərçivəsindən ona boylananlara diqqət etdi. Düha kiminsə ona acıqlı-acıqlı baxdığını, kiminsə ona təəssüfləndiyini, kiminsə "niyə bu qədər gec gəldiyini" soruşmasını, kiminsə narazılıq və ya qınağını aydın şəkildə eşidə və görə bilirdi. Bu, onu daha çox sıxır, onu daha da hərəkətdə sürətləndirirdi. Baş daşlarının hamısını oxumuşdu. Bəlkə də hər qəbirlə bir neçənci dəfə idi üzləşirdi. Nə qədər təngnəfəs olsa da qüruru nəfəsini susdurur, ciyərlərini qabırğa divarlarına sıxırdı.

Onu tapmadığını görüb məyus olduğu an - həmin o xəyal, uşaqlıq təhtəlşüuru qurumuş palıdın gövdəsindən çıxan budaq kimi işığa tərəf boylanırdı. Əslində, 21 il keçmişin xatirəsi belə yaranmışdı: Yanvar ayının nisbətən isti və nəmli, mülayim keçən günəşli günlərindən biri idi. Anası ilə tək yaşayan Düha hələ o zamanlar 4 yaşında idi. Anası dolanışıq ucbatından rayonlararası bazarda qarışıq geyimlər alıb-satırdı. Bu səbəbdən də o, anasının hər gedişində onunla 4-5 gün ayrı qalmalı olurdu, onda ona nənəsi baxırdı. Anası hər gələndə Dühaya o zamanların dəbi olan "Tom&Jerry"nin şort-mayka dəsti, cığalalarda iri şirnilər alıb gətirər, onu sevindirərdi. Düha 4 yaşında olduğundan dolayı, sadəcə 4-ə kimi saymağı öyrənə bilmişdi. Elə həyətdə qonşuların uşaqları ilə gizlənqaç oynayanda da 4-ə kimi sayırdı. Hər gecə dümağ buludlar kimi ağaran bumbuz yatağına uzananda da yatmazdan öncə saymağa başlayırdı. Nənəsinə "Üç gün tamam oldu, bir gün qaldı" deyib 4-cü gecənin tezdənini açmaq üçün yatmağa can atırdı.

Yenə də həmin sayılı gecələrdən biri, lakin 4-cü günün tamamı idi. Düha əvvəlcə narahat idi. Narahatlığını söndürmək üçün dəmir yatağın orta boşluğuna özünü tullayıb yellənməyə başladı. Sıxıntısının xıncını durmadan hoppanmağa xərclədi. Amma yorulub dirsəklərini dizlərinə qoyaraq yatağına oturdu. Qısa bir səssizlik sonrası içindəki uşaqlıq qüruru sındı, dikələ bilmədi. O, hönkürtü ilə ağlamağa başladı. Nənəsinin yorucu suallarından təngə gəlib onun dizlərinə başını qoyub darıxdığını pıçıldadı.

"Anam nə vaxt gələcək? Dörd gün bitdi, amma o gəlmədi. Mən düzgün sayıram", - deyə barmaqlarını cütləyib göstərdi. Sonra davam etdi: "Dörd gəlib getdi, amma anam gəlmir, heç xəbər də yoxdur. Bəs mən darıxıram axı! Nənə, özü də çox darıxıram... O mənə söz verir, həmişə də vaxtında gəlirdi. Amma indi xəbər yoxdur. Mən yata bilmirəm"

Həmişəki kimi ağlamaqla özünü ovunduran Düha yuxulamağa çalışdı. Mürgünün də 4-cü laylasında idi. Gecə saat 12-ni yenicə keçirdi. Anidən çöldən qışqırıq səsləri gəlməyə başladı. Dağların dibindən gələn canavar ulaşması gələn qışqırıqların nə olduğunu ayırd etməyə imkan vermirdi. Amma anasının gəlmə ehtimalı yüksək idi. Düha gözlərini nənəsindən tez açmışdı. Dikəlib oturdu. Divardakı saata baxaraq "Anam gəldi", - deyə gözləri sevincindən bərələ qalaraq gülümsədi.

Bu səs nənəsini də oyatmışdı. Hə, doğrudan da anası gəlirdi. Amma...

***

Düha ilk dəfə idi belə yanvar gecəsi görürdü. Həyətdə saçını yolan qohumlar, onların ah-naləsi, dizləri qatlanmış nənəsinin göz yaşları.. İlk dəfə idi nənəsini belə çökmüş, ümidsiz görürdü. Nə baş verdiyini anlamırdı. Qorxmamağa çalışırdı. Evdəki qarışıqlıq onun ağlını başından çıxarırdı. Nənəsinə suallar verir, cavab almadıqca daha da qorxurdu. Bu qarışıqlıq onun üçün tanımadığı cəhənnəm əzabı kimi idi.

Az sonra anası da gəldi. Daha doğrusu, gətirdilər. Yaşıl donda, qara plaşda, bumbuz, saralmış əlləri yanında döşəməyə uzatdılar. Düha anasını geyimindən tanıdı. Vahimədən ayılıb gözləri hədəqəsindən çıxacaq şəkildə nənəsinə dilləndi: "Nənə, mən düz bilmişəm. Bax, anam gəlib, anam gəlib..."

Nənəsindən səs gəlmədi. Düha nələr olduğunu anlamağa çalışırdı. Bir anda beynində qərarlaşdırıb, özünü isbatlamaq üçün anasına yetişmək istədi. Anası üzü üstə yatmışdı. İnsanların bəzisi sağa-sola qaçışır, bəzisi hönkürtüylə ağlayırdı. Düha bu an çox qorxdu. Evin bu başından o başına - anasına doğru qaçdı. Dühanın ən ali xoşbəxtliyə uzanan qolları evdə saralan işığın altındaca rüzgarın dayandığını hiss etdi. Evin işığı gözlərinə düşmüş, ayaqları yerdən üzülmüşdü. Anasını qucaqlayacağı anda kimsə onu belindən tutub qucağına almışdı. Axı anasına qovuşmaq istəyinin qarşısını kim ala bilərdi?!

Nələrin baş verdiyini anlamayan Dühanın səbri kəsildi. Ona anası üçün bu cür darıxmaq öldürücü idi. Anidən, gördüyü "Ögey ana" filmində İsmayılın atası üçün ağladığı kimi əlini anasına uzadıb ağlamağa başladı: "Ana, oyan. Ana, məni aparırlar, qoyma.."

Anasından səs çıxmadıqca Düha dəliyə dönmüşdü. Bəlkə də neçə nəfərin onu saxlamağa gücü yetmədi. İnsaflı ağbirçəklərdən kimsə "Uşağı anasından gözü arxada apara bilməzsiz, a bala. Qoyun anasına toxunsun. Axırıncı dəfə qoxlasın anasını. Körpədir, dərdin alım, doysun anasından, buraxın", -deyə dilləndi.

Araya sakitlik çökdü. Dühanı kimsə qucağından yerə qoydu. O, sakitləşib ətrafındakılara baxa-baxa anasına doğru addımladı. Beynində ağbirçəyin dediyi cümlələr dolaşdıqca onun üzündə minlərlə sual izi yaratmışdı. Nə baş verir axı?! Sonunda rahat şəkildə anasının sol kürəyinə toxundu.

-Ana, ay ana... Bəsdir yatdın, mən burdayam, oyan. Ana, eşitmirsən bu qışqırıqları? Mən qorxuram. Sənin üzünə niyə bu örtüyü atıblar axı?! Bəsdir özünü ölülüyə vurdun. Ana, oyan", - deyə həyəcanla söylədi.

Düha özünü ölülüyə vurmaqla ölməyin fərqini bilmirdi heç. Anası səs verməyincə onu iki əlli kürəyindən tutub silkələdi. Qolları taqətdən düşüb, gücü qurtardı sanki. Başını anasının kürəyinə qoyub dedi: "Ana, yuxum gəlir, gəl gedək yataq. Səni gözləyirdim dörd gündür".

Birdən anasının necə soyuq olduğunu hiss etdi, "Ana, üşümüsən? Oyan! Oyan!", - deyib var gücü ilə iki əllə anasının sol çiynini özünə doğru çəkdi. Və bu an anasının cəsədi arxası üstə çevrildi. Bu, Dühanın gördüyü ilk kabus idi. Anasının parçalanmış sifəti onun gözlərinin qarşısında açılmışdı, sifətinin bir tərəfi yanaq sümüyünün qəlpələrindəcə itmişdi. Düha ilk dəfə idi ki, anasından belə qorxurdu. Onun qışqırığı anidən sükutu pozuldu.

Sonra hər şey bir göz qırpımında baş verdi sanki. Gözlərini kimsə ovucları ilə sıxıb onu qonşuya apardı. Amma orda qalmadı, bir çığır-bağırtı saldı ki, onu anasının yanına qaytardılar. Tezdən dəfn olacaqdı. Anası müsəlman adətləri ilə dəfnə hazır sübhü gözləyirdi. Bir neçə saat Düha anasının yanında yerdə uzandı. Qadınlar deyirdi: "Səs salma, sadəcə bax. Anan yatıb". Bu pıçıltılar ona rahatlıq verirdi.

***

Səhərin səkkizində o, tezdən oyanmışdı. Ev adamla dolu idi. Uşaqlar da çox idi. Özündən böyük qonşu uşaqları ona acıq verirdilər: "Daha sənin anan yoxdur, bilirsən? İndi sən həm atasız, həm də anasız qalacaqsan".

Sonra bir başqası dedi: "Ay axmaq, nə mal kimi baxırsan? Ölmək bilirsən nədir? Ölmək ölüb qurtarmaqdır. Qaranlıqdır, torpağın altıdır. Ananı aparıb torpağın altına qoyacaqlar. Qaçmasın deyə üstünə beton da vuracaqlar. Və bir də qayıtmayacaq".

Üçüncü uşaq da bu minvalla "Mən eşitdim ki, bir azdan meyiti aparıb basdıracaqlar. Gedib baxarıq?" deyə sual verdi.

Düha: "Doğrudan? Elə lap indi? Bu gün? Sabah aparsalar olmaz?” kəlmələri ilə rabitəsiz nitq qoydu ortaya.

Dördüncü uşaq: "Axmaq, meyiti saxlayıb iylətsinlər ki? Özü də, biz dəfnə qısa yolla qaçıb gizlin baxacağıq. Amma sənə olmaz. Sən balacasan. Bədbəxtin heç anasının dəfnini görməyə də yaşı çatmır" dedi.

Uşaqlar gülüşdülər.

Düha: "Yox, mən də gedəcəyəm. Anam hara mən də ora" - deyib bitirmişdi ki, araya çaxnaşma düşdü. İnsan səsləri yenə qarışdı bir-birinə. Elə bu an Düha anasını elə saya bildiyi qədər - dörd kişinin çiynində tabutda gördü.

Axı nə baş verirdi?! Birdən, göndərilmiş bir qadın arxadan dilləndi: "Bəxtsiz balam, qara qızım, gəl gedək, sənə halva verim, sən axı halvanı çox sevirsən, gəl".

Dühanın başı geri dönüncə qadın onu ordan uzaqlaşdırdı.

Xeyli vaxt keçəcəkdi. Düha halvanı yeyib bitirdiyində anası çoxdan qara torpağa basdırılmış olacaqdı. Düha bunu sonradan biləndə saatlarla ağlayacaqdı. Bu, onun üçün uşaqların onu ələ salmasından da ağır idi.

***

Dəfnin səhəri günü anası ilə sonsuzluğun ilk görüşünə getmişdi. Qohumları və qohunlarının ondan  bir qədər böyük üç qızı ilə. Dühanın fikri uşaqların dediyi kəsə, gizli yolda idi. Amma nə idisə, hoppana-hoppana gedirdi. 1-2-3-4... 1-2-3-4.  Beləcə, gəlib iki yeni tikilmiş təkotaqlı yaşıl evin qarşısında dayandılar. Evin gözəlliyi Dühanın hədsiz marağına səbəb olmuşdu. Yaşıl rəngi sonsuz çəmənlərə bənzətmişdi Düha evi.

Uşaqlar səsləndi: "Bax, bu ev mollanın evidi. Arxası qəbiristanlıqdı. Amma bəxtəvərin anası təzə qəbiristanlıqda basdırılıb".

Düha əvvəlcə dayandı, heç nə anlamadı. Sonra uşaqların üzündəki təbəssümdən yaxşı bir şey olduğunu düşünüb ayaqlarına baxa-baxa saymağa davam etdi: 1-2-3-4... 1-2-3-4...1-2-3-4... "Çatdıq!" kəlməsində dayandı. Ürəyi yerindən çıxacaq kimi idi. Başını qaldıranda qarşısında anasını gördü: "Necə?Anam şəkilə dönüb? Bəs məni qucaqlamayacaq. Ölmək belə olur?" "Qucaqlamayacaq! Belə olur da. İndi torpağın altındadı. Gözünə, ağzına torpaq dolub.Torpaq udub onu, udub", - deyə yenə də bir uşaq dilləndi.

“Udub” sözü Dühanı udqundurdu. Qəribə idi ki, yeni məzarlıqda 4 qəbir var idi. 4-cü qəbir də anasınınkıydı, çəmənlər içində gülümsəyən anasının. Düha bir qədər fəxr etdi. Düşündü ki, anası qarlı-qaralı qışın buzlu uçurumundan aşağıya yuvarlanacaq mikroavtobusdakı digər 6-7 nəfərin həyatını öz ölümü ilə xilas edə bilib. Bütün qəzetlər yazmış, avtobus sürücüsü belə bir müsahibə vermişdi: "Bura Azərbaycanın ən ucqar nöqtələrindəndir. Əyləci basdım, yol buzlu və ensiz idi deyə xeyri olmadı. Gördük ki, avtobus geriyə gedir. Bunu görəndə xanımlar səs-küy etməyə başladı. Məni də həyəcanlandırmasınlar deyə onları sakitləşdirməyə başladım. Avtobus uçuruma doğru getdiyində qadınlardan biri qapını açıb özünü yola atdı. Allahdan ona heç nə olmadı. Az sonra başqa qadın da eynisi etmək istədi. Əynində uzun plaşı var idi, özünü atan anda mikroavtobusun qapısı üzünə bağlandı və plaşı qapının arasında qaldı. Qadın qollarını çıxara bilmədən yıxıldı, başı təkərin altına tərəf yıxıldı özü də və təkər sifətini bir neçə dəfə sürtüb hərəkətdən dayandı. Qadın özü dünyasını dəyişdi, amma bizlərin həyatını qurtarmış oldu. Allah rəhmət eləsin. Nə deyim, qismət..."

Dühanın ilk və son görüşü idi bu.. Bir də illər sonra anasıyla görüşəcəyindən xəbərsiz idi. Onu qarşıda yeni bir şəhər həyatı və unuda bilməyəcəyi əzablı keçmiş gözləyirdi. İndi həmin o vaxt gəlib çatmışdı. Bu an o an idi. Düha anası ilə yana-qıvrıla 21 ildən sonra görüşə gəlmişdi...

***

Məzarlıqda anasının yerini soruşduqda molla belə tanımamışdı. Məyusluğun cəhənnəminə qərq olan Dühanın birdən zehni aydınlaşdı, o, bura gəldiyi anda anasıyla ilk görüşünü xatırladı, 1-2-3-4...

Mollaya söylədi: "İllər əvvəl bu məzarlıq ilk salındığında burda cəmi iki ev var idi..."

Molla: "A qızım, məndən əvvəl dörd-beş molla udub bu qəbiristan, mən nə bilim axı dediyin adamı. İndi bura rayonun ən köhnə məzarlığıdır" deyəndə Düha "Elə deməyin, ay baba, məzarlıqlar köhnələr, ölənlər isə öz yaşlarında qalar. Mən tapmalıyam anamın qəbrini. Gizlin, qaçaraq gəlmişəm, vaxt daralır mənimçün", -dedi.

"Ay qızım, necə tapaq bəs indi?".

Mollanın az əvvəlki cümləsi yenidən təkrarlandı. Düha: "İndi bura rayonun ən köhnə məzarlığıdırsa, deməli, o vaxtın ən yeni iki evi indinin ən köhnə iki evidi. Ən qədim olan o iki evi mənə göstərə bilərsiz?!”- deyə ümidləndi.

"Hə, odur e, bala, bax o", - molla barmağı ilə uzaqları işarə etdi. Düha qaça-qaça o ev tərəfə getdi və az sonra düz evin qarşısında dayandı. Bilmədi nə etsin. O, evlərin həminki olduğuna da əmin deyildi. Məzarları necə gəldi, qazmışdılar.

Düha əllərini belinə qoyub biləklərində cütləyərək addımlarını saymağa başladı: 1-2-3-4... 1-2-3-4...1-2-3-4 və başını ayaqlarından qarşıya doğru qaldırdı. Budur, anası saralmış bənizlə, nigaran baxışla, illərdi gözləyirmiş kimi ona baxırdı. Düha yerindəcə donub qalmışdı. Dili-dodağı qurumuşdu. Bəlkə də illərdi hər gün ağladığından idi, burada ağlaya bilmədi. Qulaqları quşların səsini, küləyin vıyıltısını eşitmirdi, yanındakıların təəccübünü və ətrafdakı yüzlərlə qəbri görmürdü. Ürəyinə su səpilmiş, buludların üstündən boşluğa dümüşdü sanki. Dinmirdi, qüruru qulağına "ağla" deyə pıçıldayırdı. Amma vüsala çatmaq hissi göz yaşlarını qurutmuş, Dühanı daşa döndərmişdi. Vəziyyətin normal olmadığını görən tanışları onu ordan uzaqlaşdırmağa cəhd etdilər. Özünü soyuqqanlı kimi aparan Düha 5 dəqiqə məzara baxdıqdan sonra sakitcə "Gedək daha" dedi.

Nitqi qurumuşdu. Düha maşına əyləşərkən gözləri məzarlığa baxar qalmışdı. Maşının qapısının çırpılması səsi onu görüşün təsirindən ayıltdı. O, nəhayət, ağlamağa başladı. Getmək istəmirdi. Göz yaşları boğazına, sinəsinə axır, saçlarının ucunacan gəlir, yerə düşürdü.

Kim bilir, növbəti görüş daha neçə ildən sonra baş tutacaqdı?! Göy guruldayır, güclü yağış yağırdı. Düha hardasa oxumuşdu ki, Şaman inanclarına görə, insanlar öldükdən sonra təbiət hadisələri ilə dirilərə agah ola bilirlər. Bəlkə də anası da ağlayırdı. Torpağın altından deyə bilmədiklərini səma səsləri ilə bəlli edirdi. Bəlkə də qızının arxasınca su səpirdi.

Anasının saralmış cəsədindən sevmişdi sarı rəngi. Payıza vurulmuşdu. Anasının plaşındakı qara rəngə də, üzünə örtülən ipəyin ağ rənginə də vurulmuşdu. 4 rəqəmini sevirdi. Özü də 4-cü ayda doğulmuşdu. Kimsə 4,14, 44 rəqəmlərini pisləyəndə inciyirdi. Qadınlarda qısa saçları sevirdi, anasınınkı kimi. Dühanın da əlləri yaz-qış soyuq olurdu. Harda bir qəza görsə, susurdu. Harda yaralanmış birinin yarasını görsə soyuq-soyuq baxırdı. Məzarlıqdan qorxmurdu. Gülab iyini sevirdi. Ən sevimli şirniyyatı hələ də halva idi. Daha çox ona görə ki, o, halvanı yeyib bitirənə kimi 4 yaşındakı hadisələri təkrar-təkrar xatırlayırdı. Özünü o qədər öyrətmişdi ki, qüruruna anasının özləmindən, yastığının altından başqa hər şey, hər kəs xəbərsiz idi. Düha belə qız idi. Kiminsə üzünü öpəndə anasının dağılmış sifətini xatırlayırdı. Ən sadiqliyi onu məzara aparan yaddaşı idi. Bir də “ana” kəlməsi. Həmin kəlməni kimsəyə demədi. Uşağına saymağı öyrədəndə isə 4 rəqəmində ilişib qaldı.

Bir də "klas-klas” oynayan uşaqların səsi onu keçmişinə aparardı. Radiodan, televizordan eşitdiyi  "Gəl yuxuma" mahnısı onu anası ilə yuxuda görüşə aparacaq kimi gəlirdi. Amma 21 ildə bircə dəfə də yuxuda görüş baş tutmadı. Bir ağrılı yeri var idi. Anasının son gedişində Düha onu çox öpmüşdü. Anasının göz qapaqlarını öpmək xoşuna gəlirdi onun. Elə axırıncı dəfə də qapının astanasında anasının əyilməsini istəyib onun gözlərindən öpmüşdü. Həm də dəfələrlə. Anasının son sözü isə bu olmuşdu: "Balam, gözdən öpmək ayrılıqdır. Öpərsən, ölərəm, gedib qayıtmaram".

Dühanın beyninə işləyən göz-gözə sonuncu baxış idi. "Bircə dənə də öpüm, daha öpməyəcəm", - deyən balaca qız elə bircə dəfə öpdü. Daha öpə bilmədi.

***

 Düha artıq evə dönmüşdü, hava çoxdan qaralmış, gecə düşmüşdü.

Yenə gecə saat 12-ni keçirdi.

Yenə sakitlik hökm sürürdü.

Yenə heç özü də bilmədiyi nəyisə gözləyirdi.

Yenə divarda saat vurur, əqrəblər addımlayırdı.

O isə ürəyində sayırdı: Bir, iki, üç, dörd... Bir, iki üç, dörd.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Uzun illər eyni ölkədə

SSRİ-də bir bayraq altında yaşayan Azərbaycan ilə Tacikistan arasında əlaqələrin köklü tarixi var və iki ölkənin münasibətlərində mədəni əməkdaşlıq əhəmiyyətli mövqeyə malikdir. Müxtəlif illərdə qarşılıqlı mədəniyyət günlərinin keçirilməsi, paytaxtlarımızda təşkil olunan kitab sərgilərində iştirak, eyni zamanda iki ölkənin yaradıcı kollektivlərinin səfərləri və s. mədəni əməkdaşlığın göstəriciləridir. Hazırda Bakıda və Gəncədə keçirilən Tacikistan Mədəniyyəti Günləri ölkələrimiz arasında mədəni əlaqələrin inkişafına yeni töhfə olacaq.

Dünən saat 17.00-də Nizami Kino Mərkəzində mədəniyyət günləri çərçivəsində Tacik Kinosu Günlərinin açılış mərasimi oldu. Mərasim zamanı "Rüstəm və Söhrab" filmi nümayiş etdirildi. 

Axşam saat 19:00-da isə Heydər Əliyev Mərkəzində Tacikistan Mədəniyyəti Günlərinin təntənəli açılış mərasimi keçirildi. Qonaq ölkənin incəsənət ustalarının qala-konserti təqdim olundu. 

Bu gün - mayın 21-də saat 16:00-da Nizami Kino Mərkəzində kinosevərlər "Şöhrətlənən Sarəzm" sənədli filmini izləyəcəklər.

Mayın 22-də saat 16:00-da Nizami Kino Mərkəzində "Tale" ("Fortuna") bədii filmi göstəriləcək.

Mədəniyyət günlərinin sonuncu günündə - mayın 23-də Nizami Kino Mərkəzində saat 16:00-da Tacik Kinosu Günlərinin bağlanışı olacaq. Kinosevərlər "Güzgü" bədii filmini izləmək imkanı əldə edəcəklər.

Həmin gün axşam 19:00-da isə F.Əmirov adına Gəncə Dövlət Filarmoniyasında Tacikistanın incəsənət ustaları tərəfindən konsert proqramı təqdim olunacaq.

İndi isə qayıdaq dünən açılışı olan Kino günlərinə. 

Mərasimi Azərbaycan Film Fondunun  direktoru, tanınmış kino xadimi Cəmil Quliyev açdı, iki ölkə kinosu arasında bağlılıqdan bəs etdi. Məşhur tacik rejissoru Boris Kimyagərovun yüksək peşəkarlığından danışdı. 

Sonra Tacikfilm-in direktoru Məmməd Səid Şokiyon Tacikistanda bir neçə filmə çəkilən Azərbaycanın Xalq artisti Tariyel Qasımovdan bəhs etdi, onu səhnəyə çağırıb “Tacik kinosu əlaçısı” medalı ilə təltif etdi.

Daha sonra Boris Kimyagərovun 1971-ci ildə çəkdiyi “Rüstəm və Zöhrab” filmi nümayiş etdirildi. Musiqisi dahi bəstəkarımız Arif Məlikov tərəfindən yazılmış bu film fars-tacik şairi Firdovsinin “Şahnamə” poeması əsasında çəkilib. 

Və çox vacib bir detal. Film iran-turan konfliktindən bəhs edir və iran tərəfin mövqeyini əks etdirir. Orada iran xeyir qüvvə, turan şər qüvvə hesab edilir. 

Biz axı turanıq. Bizim xeyrimizə olmayan filmi taciklər gətirib bizim ölkımizdə bizə nədən göstərirlər? Məncə bu, sadəcə səbatsızlıqdır. Tacik nümayəndə heyəti bəlkə heç anlamır ki, filmdəki düşmənlər - turanlılar bizlərik. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalında Uşaq saatı davam edir. Bu gün sizlərə Klassik uşaq ədəbiyyatından seçmələr sırasından İlyas Tapdığın “Evim var” şeiri təqdim ediləcək.

Gülə-gülə Gülnara

Belə dedi İlqara:

Budaqda bir evim var,

Tap görüm evdə kim var?

Divarı taxça-taxça,

 Taxçası boğça-boğça.

Taxçaları tağlıdır,

 Boğçaları bağlıdır,

 Bir çinidir axçası,

Yox qapısı- bacası...

Bir qədər fikirləşdi,

Tapmaq üçün əlləşdi.

İlqar dedi:-Gülnara,

 Bu ev oxşayır nara!

Taxçası boğçalıdır,

Boğçası axçalıdır.

 Taxçasını açmışam,

Boğçasını açmışam.

Baxmışam bacasından,

Yemişəm axçasından

 – Şirini var, turşu var,

Belə deyib atalar:

Ətindən kabab olmaz,

Qanından kasa dolmaz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)