İlqar İsmayılzadə,  fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru,“Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı oxucularına "Qələm tutan incə əllər" layihəsində  Cəlilabad ədəbi mühitinin xanım yazarlarını təqdim edəcəyəm. İlk təqdim etdiyim "Şəhla Rəvan" təxəllüsü ilə tanınan, eyni halda elm, təhsil və ədəbiyyat sahəsinin elit-ziyalı simalarından olan Şəhla xanım Mürsəlovadır.

Qısa təqdimat:

Mürsəlova Şəhla Miradil qızı (Şəhla Rəvan): 27 yanvar 1960-cı ildə Cəlilabad rayonunun Göytəpə şəhərində dünyaya gəlib. Orta təhsilini Göytəpə şəhər 1 saylı tam orta məktəbdə başa vurduqdan sonra M.F.Axundov adına Azərbaycan Pedaqoji İnstitutuna daxil olmuş, burada Rus dili və ədəbiyyatı ixtisası üzrə tam kursu bitirərək, rus dili və ədəbiyyatı müəllimi ixtisasına yiyələnmişdir.

2006-cı ildə ikinci ali təhsil almaq hədəfi ilə Azərbaycan Müəllimlər İnstitutuna qəbul olaraq, Azərbaycan dili və ədəbiyyatı ixtisası üzrə yenidən hazlrlanma təhsilinin tam kursunu bitirmişdir.

2010-cu ildə Vasif Hüseynov adına Göytəpə şəhər 2 saylı tam orta məktəbdə Təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini, 2012-ci ildə isə məktəbin direktoru vəzifəsinə təyin olumuş və direktorların işə qəbulu imtahanında iştirak edərək yüksək bal toplayaraq məktəbin direktoru vəzifəsinə təsdiq edilmişdir. Bu günədək həmin vəzifədə çalışaraq gələcəyimiz olan övladlarımızın elm və təhsillə yanaşı onların layiqli və vətənpərvər vətəndaş olmaları üçün müəllimlik borcunu yerinə yetirir.

Şəhla xanımın pedaqoji sahədən öncə jurnalistika sahəsində də əməyi və fəaliyyəti olmuş, indiyədək elm, təhsil və jurnalistika sahəsində nümunəvi və faydalı fəaliyyətinə görə dəfələrlə təltif olunmuşdur. Azərbaycan Respublikasının Milli Qəhrəmanı şəhid Vüqar Mürsəlov və eləcə də, şəhid Mirəjdər Mürsəlovun bibisidir.

Onun poeziya sahəsinə gəlişi orta məktəb illərinə qayıdır. İlk dəfə olaraq "Ana" və "Bənövşə" adlı şeirləri Cəlilabad rayonunun yerli mətbu orqanı sayılan "Yeni gün" qəzetində dərc olunmuşdur.

Şairlər diyarı olan Cəlilabadın bir vaxtlar tanınmış jurnalisti,  hal-hazırda isə pedaqoqu, şair və elit-ziyalı xanımlarından olan Şəhla Rəvanın iki övladı, beş nəvəsi var. Elm, təhsil, jurnalistika və bədii ədəbiyyat sahələrində malik olduğu böyük əməyi və bir sıra digər imtiyazarına görə onu Cəlilabad ədəbi mühitinin kraliçası da adlandırmaq olar.

“Şəhla Rəvan" təxəllüsü ilə tanınan bu dəyərli el şairi məsnəvi, heca və bəzən də, sərbəst janrlarında şeirlər yazır. İndiyədək yazdığı şeirlərin sayı isə təxminən 500-ə yaxındır.

Şeirləri

Oxuculara Şəhla Rəvanın bir neçə şeirini təqdim edirəm.

      SƏNSİZ

     (Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı şəhid

      Vüqar Mürsəlova (1963-1992) ithaf olunur!)

Ağrın alım, hicrin əyib qəddimi,

Həsrət durub aramızda yol kimi.

Sənə tərəf bircə addım atmağa,

Baş əymişəm Əzrailə qul kimi.

Günlər, aylar ötür sənsiz, dəyərsiz,

Neçə ili yaşamışam xəbərsiz.

Tanrım mənə ömür verib gərəksiz

Gül bağında vaxtsız bitən kol kimi

Kədər mənə ilahidən pay oldu

Göz yaşlarım axdı, axdı çay oldu.

Qış atladı, yaz sovuşdu, yay oldu

Niyə dinib-danışmırsan lal kimi?

Yuxularda görüşürük biz indi

Neyləyirsən oralarda, düzün de

Heç çəkinmə gileyin de, sözün de

Zəhər versən, mən yiyərəm bal kimi.

Vətən üçün öldün cavan yaşında,

Qədrin bildin torpağın da, daşın da.

Qızıl güllə ürəyinin başında,

İzin qoydu al yanaqda xal kimi.

     HƏYAT

Günlər bənzəməzlər biri-birinə

Hər günün öz ətri, öz xisləti var.

Elə yaşayasan düşə yerinə,

Yaşanan hər anın bir hikməti var.

Günlər yarpaq-yarpaq düşər ömürdən,

Hər günün öz rəngi, öz işığı var.

Yaşanan hər günün qədrini bilsən,

Qışın da gözündə olacaq bahar.

Artıq sənin deyil yaşadığın gün,

Gah yadda qalandır, gah unudulan.

Ötən xatirədir o sənin üçün,

Geriyə qayıtmaz yaşanan zaman.

Toxuna bilməzsən bir daha ona,

Sevinci sənindir, qəmi sənindir.

Eləcə yazılar öz yaddaşına,

Həyat onun qədrin bilənlərindir.

ARZU TUTDUM

Bir yağmurlu bulud gəldi, sən gəlmədin,

Sanki yaddım...

Yağmurlu bulud göz yaşımdı, sən silmədin,

Məni atdın...

Amma nələr çəkdiyimi heç bilmədin,

Kama çatdın...

Ömrümə də, günümə də zəhər qatdın,

Arzu tutdum...

Ümid etdim gələcəksən, yollarını duman aldı,

Bir buluddum...

Heç bilmədim həqiqətdim, ya xəyaldım...

Laltək susdum...

Suya dönüb çamurlarla yerdə qaldım...

BİR ANLIQ SEVİNC

Otaqda sanki birdən,

Qış dönüb oldu bahar.

Nələr keçdi qəlbimdən,

Çiçək açdı arzular.

Gəlişindən ruhuma,

Bahar nəfəsi gəldi.

Əlində ağ çiçəklər,

Ah, necə də gözəldir!

Həzin nəğmə kimiydi

O ecazkar səsin də...

Güllər qədər təravət

Var idi nəfəsində.

Getdin yenə oxundu,

Qəmli ruzgar nəğməsi.

Bir anlıq sevinc imiş,

Günün mənə müjdəsi.

MƏNİMDİR

Sən necə bir sehrsən, sənsiz darıxır ürək,

Bu qaranlıq otağa atılıb qalmışam tək.

Düşünürəm səni mən, hər an köks ötürərək,

Cismim deyir mənimdir, ruhum deyir yox, mənim.

Sən elə bir cümləsən, dodağımda sözlərin,

Gülüşün, şux qamətin, xəyalımda gözlərin.

Sən elə bir məntiqsən mənan dərindən-dərin.

Qəlbim deyir mənimdir, gözlər deyir, yox mənim.

Hər zaman yanımdasan, çətin gündə, asanda,

Musiqi dinləyəndə, şeirə qulaq asanda,

Möcüzə var, sehr var o ecazkar səsində,

Xəyal deyir mənimdir, vüsal deyir yox, mənim.

Bütün təbiətinlə durmusan göz önümdə,

O gündən sən olmusan imanım da, dinim də.

Yaşayırsan qanımda, hər zaman batinimdə,

Tanrım deyir mənimdi, mən deyirəm yox, mənim.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)

Bahəddin Salman, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Qonağımız vokalist Yeganə Orucovadır.

-Salam, Yeganə xanım. Sizi “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının bütün heyəti adından salamlayıram və dəvətimi qəbul etdiyiniz üçün minnətdarlıq bildirirəm. Musiqiyə sevginizin yaranması hansı yaş dövrünüzə təsadüf edir və musiqi təhsili olan ifaçısınızmı?

-Salam, mən də öz növbəmdə sizi, yaradıcı heyətinizi salamlayıram. Dəvətiniz üçün təşəkkür edirəm. Musiqiyə sevgimin olması mənə elə gəlir ki, ailəmin sənətə olan marağından irəli gəlir.  Məsələn, nənəm bədii gimnastika ilə məşğul olub, xalam mənim də oxuduğum Vaqif Mustafazadə adına incəsənət məktəbində fortepiano, vokal bölümü üzrə təhsil alıb, anam piano təhsili almayıb, amma pianonun harmoniyasını çox gözəl bilir... Belə bir mühitin içində doğulmağı musiqiyə sevgimin yaranması üçün kifayət qədər yetərli səbəb sayıram. Üç yaşımda artıq mən “Cücələrim” mahnı və rəqs ansamblına getmişəm. Orda bəlli bir yaşa qədər oxuduqdan sonra, orta məktəb və paraleldə Vaqif Mustafazadə adına  incəsənət məktəbinə getdim. Burda anam məni fortepiano bölməsinə qoymaq istəyirdi, amma imtahanlardan keçəndə məktəbin direktoru Elxan müəllimin musiqi duyumumu yüksək qiymətləndirməsi məni vokal ifaçılığına yönəltdi. Təhsil aldığım altı il ərzində mən xorda solist olmuşam. Həmin vaxtlarda doqquz yaşımda “Pöhrə” musabiqəsinin iştirakçısı idim, hətta Heydər Əliyev adına sarayda Pöhrə müsabiqəsinin tərkibində mahnı ifa etmişdim. Amma bütün bunlara baxmayaraq anam hiss etdi ki, mənim bütünlükdə həyatım, həvəsim, arzularım musiqi üzərində qurulub və musiqi ilə məşğul olmağa qoymadı, təhsilimi tamam başqa yönə - kulinariyaya, aşbazlığa çəkdi. Amma mən bu sahə ilə məşğul olmadım. Hər dəfə inadkarlıqla deyirdim “bəli, mən musiqi adamıyam!”  Bu mənim yolum deyildi. Mətbəxdən çiy ət iyi gələndə bu gün də ürəyim bulanırsa, deməli, haqlı idim: Mən öz qabımda deyildim.  Bütün bunlara rəğmən üç illik olan bu peşə liseyini bitirdim. İnsanın dostu da, düşməni də valideynidir. Valideynim məni çox sevir, amma o sevginin təsirindən özü də bilmədən mənə təhsil zərəri verdi. Peşə liseyi yerinə məni İncəsənət, Konservatoriya universitetinə yönəldə bilərdi. Amma yenə də hər şey əladır.

-Yeganə xanım, bildiyimə görə aktrisalıq fəaliyyətiniz də olub. Hansı filmlərdə rol almısınız?

-Bəli, haqlısız. Aktrisalıq fəaliyyətim də olub. Bilirsiz, mən özümü  müğənni kimi görmürəm, necə deyərlər, “artist” kimi görürəm. Yaxın bir sənət dostum məni “İki ömür” adlı dram janrında çəkiləcək filmin kastinqinə yönləndirdi. Getdim və uğurlu da alındı. Bu sahədə təcrübəm, texnikam olmasa da aktrisalığımı juri heyəti teatr pafosundan kənar bacarıq kimi dəyərləndirdilər. Bu serialda müsbət və əsas obrazlardan birini canlandırdım. Ondan sonra da “Xalxın evi”, “Qayıdış”, “Uçurum” kimi serial və bədii filmlərdə rol aldım.

-İfanızı dinləyərkən adama elə təsir bağışlayırsınız ki, sanki dramatik, romantik məzmunlu opera ifaçısına tamaşa edirsən. Həm ifa edirsiniz, həm də elə bil, obraz yaradırsınız. Opera səhnəsində özünüzü sınamağı düşünmüsünüz?

-Mən Vaqif Mustafazadə adına musiqi məktəbində zatən vokal üzrə təhsil almışam. Amma profesional opera səhnəsində özümü sınamaq da istənilməyəcək hal deyil. Sadəcə olaraq, bayaq dediyim kimi, mən özümü artist kimi görmüşəm, yəni, bilirəm ki, şanson da, altı-səkkiz də oxuya bilirəm. Vokal oxuyan ifaçılar gedib toylarda heç vaxt seygah üstündə, şur üstündə, mahur üstündə toy mahnısı oxuya bilməzlər, mümkün deyil. Çünki bu adamların texnikasını beyin səsi üzərində qurublar. Opera vokalistləri bax bu səslə oxuyurlar. Amma mən özümü inkişaf elətdirib səsimi türk-anadolu musiqi üslubuna – bu üslub qırtlaq səsə aiddir – uzlaşdırdım, paraleldə xalq mahnıları da oxuya bilirəm. Amma əsas istəklərimdən biri muğamı öyrənməkdir, özü də, bunu çox peşəkar şəkildə öyrənmək gərəklidir. Çünki sabah hansısa bir halda sənətimin bu yönünün qapalı qaldığının və gecikdiyimin fərqində olmaq istəmirəm. Mən vokalistəm, amma vokal məsələsinə geri dönsək, bu gün mən vokalist kimi fəaliyyət göstərmirəm. Mən bugünki gün arenbi, caz, rok, xalq mahnıları oxuyuramsa, deməli, biryönlü vokalist deyiləm. Bütün bu janrların hamısının  öz obrazı, ruhu var. Bu da mənə görə musiqi yönündə özünü hərtərəfli inkişaf etdirmək təsiri bağışlayır.

-Ölkəmizdə incəsənət sahəsində saysız-hesabsız  istedadsız adamlar var. Siz onlarla müqayisədə çox istedadlı ifaçısınız.  Sizə də elə gəlirmi ki, istedadsız adamlarla müqayisədə istedadlı adamların təqdimatına daha az şərait yaradılır?

-Mən məsələyə başqa cür yanaşacağam. Hansı sahədə olmasından aslı olmayaraq nə qədər ki, valideynlər övladlarına düzgün təhsil verməyəcəklər, onların dünyagörüşünü daha mədəni formalaşdırmayacaqlar, bizim gələcəyimiz gəlməyəcək. Elə valideyn var, övladlarını müasir adlandırır, təhsilli yetişdirdiyini iddia edir, amma danışılanların fonunda narkomaniyaya qurşanmış və yaxud başqa pis yollarda olan övladlar görsənir. Kütlə niyə bu gündədir? Təkcə musiqi pis halda deyil, incəsənətin bütün yönlərində ruh, məntiq, məna ölüb. Çünki biz hamımız kütlənin zövqünə yönəlmişik. Mən səhnədə opera oxusam, əksəriyyət çoxluq deyəcək “bu ulayır.” Çünki çoxluq əsl sənətdən qaçır, bayağı sənətə üstünlük verir. Amma həmin əsəri Paris milli operasında ifa etsən, səni ayaq üstündə göz yaşları ilə alqışlayacaqlar. Operanı, vokalı, muğamı  bilmək bir elmdir. Kütlənin bu elmdən azca xəbəri olmayandan sonra nə başa düşəcək ki, hələ alqışlasın da. Ona görə hamı xidmət edir altı-səkkizillik ritmlərə. Normaldır, beyin bunu tələb edir. Bunun kökü haradan gəlir? Sözsüz, valideyndən, onun tərbiyəsindən, verdiyi təhsildən... Onsuz da ölkəmizdəki ən dərin incəsənət qabiliyyətli, savadlı adamların bir hissəsi hal-hazırda başqa ölkələrdə yaşayırlar. Çünki kimə və nəyə qulluq edəcəklərini görüb, küsürlər. Onları küsdürən insanların əksəriyyət çoxluğunda xəstəlik kimi yayılmış savadsızlıqdır. Sənin təhsil aldığın yerdə müəllim adını daşıyan əksəriyyət heyət savadsızdırsa, öz çəkisini şagirdinə bildirməyi bacarmırsa, hansı savaddan, mədəniyyətdən söz gedə bilər?! Bütün bu çatışmazlıqlar sonda ortaya bu cür problemlər çıxardır.

-Avroviziya musiqi yarışmasında iştirak etmək kimi bir arzunuz varmı? Bu müsabiqədə əvvəlki dad qalıbmı?

-Mənim məqsədim tanınıb, şou-biznesə girib bir artist olmaqdırsa, şou-biznes özü biznesdirsə, biznes özü politikadırsa və bu politikayla getsəm, xeyr, bu müsabiqədə iştirak etmək arzum olmayıb. Avroviziya musiqi yarışması insanı məşhur etmir, sadəcə olaraq ölkə təmsilçiliyi söhbəti var. Ora gedən iştirakçılar hələ də efirlərdədirlər deyə tanımağa davam edirlər. Bu adamların sual etsək ki, tutarlı bir unudulmaz mahnısı var?! Xeyr, yoxdur! Düşünün, bu müsabiqədə sən indiyə qədər səhnədə qarşılaşmadığın peşəkarlıqda bir komanda ilə xeyli müddət məşqlərdə olub, yekun ana hazırlaşırsan. Bu anda üstündə olan diqqət, qayğı, həmin səhnənin aurası və bir neçə dəqiqədə səni fərqli-fərqli ölkələrdən başqa dildə danışan başqa mədəniyyətə sahib adamların dinləməsi - bunlar basqa ayrıcalıqlardır və mən bütün bunların eyforiyasında olacağıma əminəm. Bütün bunlardan sonra geri dönüb şou-biznesdə görünmək məni qane etməyəcək. Çünki ordakı üstünlüklərlə burdakı əksiklikləri tərəziyə qoysam, o peşəkar komandanı, həmin üstünlükləri daha artıq biləcəm. Beləliklə, mən  sənət yönündə nələrdənsə imtina edəcəyəm, özümü qara siyahıya salacağam. Mən bu məsələnin psixoloji yönünü izah etməyə çalışdım.

-Əməkdar artist, xalq artisti, prezident mükafatçısı olmağı ölkəmizdəki sənət adamları təməl qayda, qanun hesab etməlidir özünə?

-Belə deyək də, biri var kəmiyyət üçün işləmək, biri var keyfiyyət üçün işləmək. Kəmiyyət üçün işləyirsənsə, o ada layiq olmayacaqsan. Məsələn, mən bir musiqili aparıcıyam. Kəmiyyət üçün işləyirəmsə, mən kütləni hara aparıram?! Şənlənməyə, oynamağa, rəqs eləməyə... Onlar şənlənirlər deyə mənə bunun qonorarını ödəyirlər. Bununla mənim ad almağım haqsızlıqdır. Çünki keyfiyyət üçün işləyən sənətkarlarımız var ki, ancaq adı və sənəti var. Qalxaq gedək həmin sənətkarın evinə baxın..! Paltarı nimdaş, divanı köhnəlmiş, kreslosu yırtıq, evin tavanı pis gündə, amma baxırsan ki, sənətkardır!!! Çünki o pul üçün yox, sənət və sənətdə qazanacağı ad üçün yaşayıb. Mən istəyirəm, keyfiyyət üçün işləyim, amma mən bunun üçün işləyəndə də kəmiyyəti düşünməliyəm. Hərtərəfli, möhtəşəm olmağımı istəyirəmsə birtərəfli getsəm, bataram. O vaxt sırf keyfiyyət üçün çalışaram ki, mənə dəstək duran zəngin atam olsun, zəngin yoldaşım olsun və mənə desinlər, “Otur ancaq sənətinlə məşğul ol!”.  Amma mənim bu gün belə bir imkanım yoxdur, bundan da utanmıram. Təhsil aldığım dövrlərdə ofisiant da işləmişəm, satıcı da işləmişəm... Bunlar heç vaxt məni utandıran bir hal olmayıb.  “Biz sənin həm də dinləyicinik “-deyərək heç bir çirkin qarşılıq gözləmədən mənə sənətim üçün dəstək duran gözəl dostlarım da var. Mən belə gözəl dostlarımın olmasını bir şans kimi dəyərləndirirəm.

-Yeganə xanım, istərdim iştirakçısı olduğunuz “The voice of Azerbaijan” musiqi yarışmasından danışaq.

-Mübariz Tağıyev, Tünzalə Ağayeva, Faiq Ağayev, Manana Caparidze kimi sənətkarların juri heyəti olduğu bir yarışma yaddaşımda gözəl iz buraxdı. Mən Mübariz Tağıyevin komandasında idim. Əslində, mənim üçün bu yarışmada iştirak əsas deyildi, mənə onların rəyi maraqlı idi. Rəyi də aldım, daha yaxşısı da oldu. Xoş xatirələr idi.

-Daha da yaxşısından-yeni mahnınızdan danışaq. “Ümidim yox” mahnısından.  Təbrik edirəm. Çox gözəl ifa, gözəl sözlər, gözəl musiqi və qeyri-adi klipdir.  Mükəmməl nəticədir.  Bütün bu gözəlliklər sosial şəbəkələrdə dinləyicilər tərəfindən də çox xoş  qarşılandı, hələ də yüksək rəylər almaqdadır və trendə çevrilib. Mahnının sözlərində qəribə ahəng var. Mahnı necə yarandı?

-Bəyəndiyiniz üçün təşəkkür edirəm.  Mənim bir dostum var, rejissor Nicat Alışov. O, mənim bundan əvvəlki musiqisi İsmayıl Əsədova, sözləri Günel Treuya məxsus “Məni ona tanıtma” mahnımın klipinə rejissorluq etmişdi. Bir qədər sonra Nicat Alışova təkrar müraciət etdim ki, kimdən hansı mahnını alacağımı mənə məsləhət etsin. Çünki Nicat Alışov rep ifaçılarına daha yaxın biridir. Bir neçə rep ifaçısı adını çəkdim, o da mənə Aslixanı tövsiyə etdi. Biz Aslixanla görüşdük, danışdıq və danışığımız uğurlu alındı. Bizim hal-hazırki layihəmiz kontrakt əsaslıdır. YouTube kanalımda da, musiqinin, sözlərin, aranjimanın kimə aid olduğu qeyd olunub.  Mahnının sözləri Aslixana, musiqisi və aranjimanı  Ali Mustafaya aiddir. Mahnı bəşəri ifadə edir. Yəni, uşaqların ölümündəki acımasızlıq, dünyanın və insanın günahı, keçmişimiz qəddar, gələcəyimiz isə sual altındadır... Klipdə mənim obrazım təbiəti ehtiva edir. Klipdə bir obraz kimi mənim geyimlərim şamanın özüdür. Şaman sehrbazdır, cadugərdir, ovsunçudur, keçmişdən, gələcəkdən xəbər alandır.  Məsələn, mahnın sözlərində deyilir ki,  ”Alimin düzəltməyə yox öyüdü”. Klipdə alimin özü təsvir olunan şaman obrazıdır. Şaman dünyada baş verən hər şeyi görür, duyur, bilir və əlacsız qaldığı üçün üsyan edərək deyir ki, “Ümidim yox daha”, yaxud “ağlar qaralanır, xainin xəyanətindən ümidim yaralanır, bir yanı od tutub, bir yanı qasırğalar, hər günüm bir dəhşət”. Bu mahnının bütün kökü təbiətə bağlıdır.

-Müğənninin səsinin gözəl olmağı yaddaşlarda qalmağa kömək edir, yoxsa repertuarının gözəl olması vacibdir?

-Müğənninin hər şeydən əvvəl texnikası olmalıdır ki, özünü müğənni adına layiq bilsin. Mən Vaqif Gərəyzadənin yanına gedib deyəndə ki, “müğənniyəm”, mənə dedi ki, “hə, onda niyə gəlmisən?”. Onda başa düşdüm ki, mənim işlətdiyim ifadə səhvdir. Mən hələ ifaçıyam. Sən o vaxt müğənni olarsan ki, sənətini hərtərəfli bilərsən. Mənə elə gəlir ki, ifaçının yaddaşlarda qalmağı üçün otuz faiz səs rol oynayır, yetmiş faiz onun repertuarı. Mən bu gün Aslixandan aldığım mahnını ona borcluyam. Çünki o mahnı məni tanıtdı. İndiyə qədər gözəl, işinin peşəkarı olan adamlarla işləmişəm. Ancaq mən o mahnılarla tanınmadım. Deməli, mənim səsimin rolu tanınmaq üçün otuz faiz rol oynayıb.

-Yeganə xanım, müsahibə üçün sizə təşəkkürümüzü bildiririk. Sizə yaradıcılıq yolunda bol-bol uğurlar arzu edirik. Var olasınız.

-Mən də öz növbəmdə sizə təşəkkürümü bildirirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Salam dəyərli izləyicilərimiz, " Ədəbiyyat və İncəsənət" portalının bu dəfə  "Qonaq kürsüsü" rubrikasında psixoloq- psixoterapevt Fazil Cəfərovdur.

Fazil bəyin çox gözəl bir fikri - "Hər bir pasiyent mənim üçün ayrıca bir hekayədir. Onun bütün dərdini, problemini və onları yaradan səbəbləri araşdırıb taparaq  müalicə edirəm" diqqətimi cəlb etdi. 

-- Salam Fazil bəy, xoş gördük.

İlk növbədə istərdim ki, izləyicilərə özünüzü təqdim edəsiniz.

-- Mən, praktik psixoloq-psixoterapevt Fazil Cəfərov. Psixolinqvistikanı və demək olar ki, bütün məlum olan psixoterapiya üsullarını mükəmməl bilirəm.

Problemli vəziyyətin yaranma səbəblərini tapıram. Onu həll edirəm və təkrarlanmamasının qarşısını almağı öyrədirəm.

Psixologiya  üzrə təhsilim: AKADEMİYA VELES - praktik psixoloq-psixoterapevt; Beynəlxalq Hipnoz Cəmiyyətinin Rusiya Psixoterapevtik Assosiasiyasının Klinik Hipnoz İnstitutu - Klinik hipnoz və qısa müddətli psixoterapiya.

-- Məlumdur ki, Psixologiya insan düşüncəsini, davranışlarını və emosiyalarını öyrənən elmdir. Fazil bəy, neqativ düşüncələr insanın emosional və psixi sağlamlığına mənfi təsir edən düşüncə formalarıdır. Bu cür düşüncələrin insanın özünə inamını zədələyərək və stressi artıraraq depressiyaya yol açdığının şahidiyik.

Neqativ düşüncələrlə necə mübarizə aparmaq olar?

--Neqativ düşüncələrlə mübarizə aparmağın yolları:

1.  *Düşüncələrini tanı və qəbul et* – Özünü neqativ düşündüyün üçün qınama. Sadəcə bunu fərq et və qəbul et.

2.  *Məntiqi dəyərləndir* – Düşüncənin həqiqət olub-olmadığını yoxla. Faktlara əsaslanırmı, yoxsa sadəcə qorxularının nəticəsidir?

3. *Daha pozitiv alternativlər yarat* – “Mən bacarmayacam” əvəzinə “Hazırda çətindir, amma öyrənə bilərəm” kimi ifadələrdən istifadə et.

4.  *Düşüncəni yönləndir* – Problemlərə həll yönümlü bax. Neqativ düşüncə səni hara aparır? Alternativ yol varmı?

5.  *Şüurlu fasilələr ver* – Musiqi dinlə, idman et, dərin nəfəs al. Beyninə istirahət ver ki, neqativdən çıxıb balans tapsın.

6.  *Minnətdarlıq vərdişi yarat* – Hər gün sənin üçün yaxşı olan 3 şeyi yaz. Beynin zamanla müsbət yönə fokuslanmağa başlayacaq.

Əsas olan odur ki, neqativ düşüncələr gələndə onları avtomatik həqiqət kimi qəbul etmə. Onları analiz et, dəyiş və pozitiv alternativlər yarat!

-- Fazil bəy, yaradıcı insanlar yaradıcılıq böhranını aradan necə qaldıra bilər?

--Yaradıcı böhran beyinin yorğunluğundan və monotonluqdan qaynaqlanır. Bunun öhdəsindən gəlmək üçün:

 *1. Mühiti dəyişin* – yeni yerlər, təcrübələr və insanlar beyninizə yeni stimul verəcək.

 *2.  Fasilə verin* – zehni rahatlatmaq üçün başqa fəaliyyətlə məşğul olun.

 *3.  Məqsədinizə yox, prosesə fokuslanın* – mükəmməllik axtarışı blok yaradır.

*4.  Alternativ baxışlar axtarın* – fərqli sahələrdən ilham alın.

 *5.  İlham gözləməyin, hərəkətə keçin* – yaradıcılıq məşq kimidir, nə qədər çox etsəniz, bir o qədər axıcı olur.

Əsas odur ki, beyninizi rahatladıb, ona yeni perspektivlər verin!

-- Oxucular üçün daha da maraqlı olsun deyə, gəlin hər hansı bir xəstəliyin psixoloji səbəblərinə varaq. Məsələn, astma xəstəliyinin.

--Astma  xəstəliyi emosional gərginlik, stress, qorxu və basdırılmış duyğuların (məsələn, qəzəb, kədər) təsiri ilə tətiklənə bilər.

Əsas psixoloji səbəblər:

*1. Daxili konfliktlər və emosiyaların basdırılması*

*2. Uşaqlıq travmaları və ya stressli hadisələr*

*3. Qorxu və narahatlıq hissləri*

*4. Diqqət və qayğı ehtiyacı*

--Narsistik mükəmməlliyyətçilik nədir?

--Narsistik mükəmməlliyyətçilik – insanın özünü qüsursuz və üstün göstərməyə məcbur hiss etməsi, tənqidə qarşı həssas olması və başqalarından da mükəmməllik gözləməsidir.

Bu xüsusiyyətin əsas psixoloji xüsusiyyətləri:

 *1. Özünütəsdiq ehtiyacı* – daim başqalarının təsdiqinə və tərifinə ehtiyac duymaq.

 *2. Tənqidə dözümsüzlük* – kiçik səhvlər belə ciddi özünəinam problemlərinə səbəb ola bilər.

 *3. Başqalarına yüksək gözləntilər* – ətrafındakı insanlardan da eyni mükəmməlliyi tələb etmək.

 *4. Qorxu və narahatlıq* – uğursuzluq qorxusu səbəbindən bəzi işlərə başlamaqdan çəkinmək.

Bu cür mükəmməlliyyətçilik insanın özünü inkişaf etdirmək yerinə, daim başqalarının reaksiyasına bağlı yaşamasına səbəb olur.

-- Dəyərli psixoloqumuz, məlumdur ki, Ədəbiyyat və Psixologiya bir- biri ilə qaçılmaz bağlılıqdadır. İnsan düşüncəsi, təxəyyülü, hissi həm Ədəbiyyatın, həm də Psixologiyanın ortaq mövzusudur. Faiq Hüseynbəyli adlı şairimizin şeirinə psixoloji aspektdən yanaşaqmı?

DÜNYA

Ey uyan dünyanın cah-cəlalına,

Bürünüb laləyə, süsənə dünya.

Deyirlər fanidi, Məmmədmisalı,

Nə mənə qalacaq, nə sənə dünya.

Canında yüzillik, minillik sirr var,

Üstünü toz basan iz var, ləpir var.

Deyirlər, genişdir, hamıya yer var,

Dar gəlir həyatdan küsənə dünya.

Başını itirən ayaq axtarır,

Yuxulu gecədə oyaq axtarır...

Yorulur, özünə dayaq axtarır,

Çatanda yetmişə, səksənə dünya.

Dünya başdan-başa dola nur ilə,

Ruhlar səcdə edə yeni şur ilə.

Zamanın sahibi gələ Sur ilə,

Bir səsdən qəflətən səksənə dünya.

Pak edə bilərmi su insanları?

Pak edə bilərsə, yu insanları.

Niyə fırladırsan bu insanları?

Kimsən e axı sən? Nəsən e, dünya? ( Faiq Hüseynbəyli)

Fazil bəy, bu şeirə psixoloji aspektdən nəzər saldıqda nəyi gördünüz?

-- Bu şeir dünyanın faniliyini, insan həyatının müvəqqətiliyini və varlığın mahiyyətini dərin fəlsəfi və psixoloji baxımdan tədqiq edir.

Psixoloji izah:

Dünya və onun cazibəsi

_*1. Şeirin ilk bəndində dünyanın cazibəsi, cah-cəlalı, gözəlliyi vurğulanır.*_

_*2. Psixoloji baxımdan insanların maddi dünyaya bağlanması və ona aldanması bu hissədə əks olunur.*_

_*3. Lakin fani olduğu xatırladılır – yəni insanlar dünyaya çox bağlanmamalıdır.*_

 Həyatdan küsənlər və dünyaya baxış

 *1. "Dar gəlir həyatdan küsənə dünya"* _*misrası dərin psixoloji məna daşıyır.*_

*2. Bu, depressiv və pessimist dünyagörüşünə malik insanların reallığı fərqli görməsini təsvir edir*_

*3. Psixologiyada buna*_ _*"bilişsel çarpıtma"*_  _*deyilir – yəni dünya dəyişmir, lakin insanın daxili vəziyyəti dünyanı fərqli qavramasına səbəb olur.*_

İnsan yaşlandıqca dəyişən psixologiya

*1. "Çatanda yetmişə, səksənə dünya"* _*misrası yaşla bağlı psixoloji dəyişikliyi göstərir.*_

_*2. İnsan gənc yaşlarında daha çox maddi və zahiri şeylərə önəm verir, lakin yaşlandıqca daxili sakitlik, dayaq, mənəvi dəyərlər axtarır.*_

*3. Bu* , _*"həyatın mənasını anlama mərhələsi"*_  _*adlanan psixoloji mərhələ ilə bağlıdır.*_

Zaman və qiyamət günü motivi

 *1."Zamanın sahibi gələ Sur ilə"* _*misrası insan psixologiyasında ümid və qorxu duyğularını oyadır.*_

_*2. İnsan təbiəti naməlum gələcək, ölüm və son haqda düşüncələrlə həmişə maraqlanır və narahat olur.*_

Dünyanın mahiyyəti – fəlsəfi sual

_*1. Son bənddə şair dünyaya bir sual verir:*_

 *2. "Kimsən e axı sən? Nəsən e, dünya?"*

_*3. Bu, insan psixologiyasında varlıq və həyatın mənası haqqında sualların daim mövcud olduğunu göstərir.*_

_*4. Psixologiyada eksistensializm (varoluş fəlsəfəsi) deyilən bir anlayış var ki, bu sual tam da o fəlsəfənin əsasını təşkil edir.*_

Nəticə:

Bu şeir, insan psixikasının müxtəlif mərhələlərdə dünyanı necə qəbul etdiyini, həyatın mənasını necə axtardığını və dünya ilə insan arasındakı psixoloji qarşıdurmanı təsvir edir.

_*1. Gənclikdə dünya cazibədar görünür,*_

*2. Depressiya yaşayanlara dünya dar gəlir,*

*3. Yaşlılıqda insan dünyada dayaq axtarır,*

*4. Axırda isə insan dünyanın mahiyyətini sorğulamağa başlayır.*

Psixoloji baxımdan bu şeir insan həyatının müxtəlif mərhələlərini və bu mərhələlərdə dünyaya olan fərqli baxış bucaqlarını təsvir edir.

-Rubrikamıza zamanınızdan pay ayırdığınız üçün Sizə minnətdarıq, hələ Sizinlə çox suallara cavab tapacağıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)

Gülay Tahirli, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Yeni şeirmi “Ədəbiyyat və incəsənət”in oxucularına ərməğan edirəm. 

İçimdə kədərli bir qız uşağı,

Güzgülərə ağlayan,

“Dünyanın ən çirkini”

Gözəl bir qız…

Saçına dəyməyən sığalların

Ürəyində əbədilik izi var.

Gözəl olduğunu deməmişdilər,

Bilməmişdi…

Qısılmışdı, utanmışdı,

Ürəkdən gülməmişdi.

Gizlincə qayçını götürüb

Saçını kəsməyi…

Əllərinin, bədəninin əsməyi,

O həyəcanlı macəra 

Özü də bilmədən

Ən böyük üsyanı idi.

İçimdə qanadları qırıq qız uşağı…

Yandırdığı kekin “Afərin”inə,

Sındırdığı qabın “Eybi yox”una həsrət…

İçimdə çılğın bir qız uşağı,

Evdəki qırmızı yastıqların anası,

Gəlinciksiz, kuklasız…

İçimdə xoşbəxt bir qız uşağı…

İllər sonra yenidən gələn,

Deyən-gülən və rəqs edən…

Oğlumun möhtəşəm oyun dostu…

Kimsəyə buraxmaram,

Bu dəfə özüm böyüdəcəyəm onu.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)

Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Rəssam Cek Uelçin (Jack Welch) məşhur bir rəsmi var: “Ağlayan körpəni güldürməyə çalışmaq”.  “Saturday Evening Post”un 19 fevral 1949-cu il sayının üz qabığında dərc edilən bu rəsm o gündən bəri, insanlarda fərqli hisslər yaratmaqdadır. 

“Bildiyindən danış!” Belə deyirdilər əvvəllər dünyagörmüşlər. Eləsi olurdu, öz kəndindən çıxmırdı ömründə bir dəfə, amma onun dünyagörmüşlüyündən bir el faydalana bilirdi. Onun gördüyü dünyanın zahiri deyil, batini idi axı... 

Bəs insan dünyanı necə görə bilər? Adının əvvəlinə necə yaraşdırılar “dünyagörmüş” sözü? Yaşayaraq... Yaşadıqlarını ya qürur, ya da peşmanlıq ilə etiketləyib ömür saxlancına qoymayaraq - yaşadıqlarını dərs bilərək, yaşadıqlarından öyrənərək... 

Nağılları bizə ona görə danışmırdılar ki, gecəni rahat yataq. Danışdırdılar ki, həyatı tanıyaq, insanların “yaxşı” və “pis”,  dünyanın “xeyir” və “şər” mütləqliyinə sığmadığını bilək. Bunu bilmək idi yaşamağı bacarmağın açarı... 

Bu mənada, dünyagörmüş Uelçin çəkdiyi bir rəsmə baxaraq yaşanmışları xatırlamaq, yaşanacaqları  xəyal etmək insanın sənət deyil, həyat qarşısındakı sayğı duruşudur.  Uelç “Ağlayan körpəni güldürməyə çalışmaq”  rəsmində qızı Rut Marini çəkmişdi; insanın yaradıcılığı öz var olanına söykənəndə daha inandırıcı, daha doğma olur axı...  Başqa sözlə, bildiyini çəkirdi Uelç... 

Bildiyindən danışan şairin şeirində azmır oxucu, axtardığını da tapır, özünü də. Özündən qaçmaqla özünü tapmaq arasındakı körpüdür şeir, əlimizdən tutub o körpüdən keçirən də. “Dünya bir pəncərədirsə”, nəfəsliyidir şeir... Sirr oradadır ki, elə o nəfəslikdən görürük dünyanın hər üzünü... 

Bəzən “işıq gələn tərəf”i deyil, “it hürən tərəf”i seçməyimiz də şeirlərlə tanıdığımız dünyanı necə görməyimizdəndir. Yaxşısı ilə, pisi ilə bəşərik... Xeyiri ilə,  şəri ilə dünya bizimdir, biz də dünyanın. Bəzən biz ağlayırıq, dünya “ağlayan bəşəri güldürməyə çalışır”, bəzən də dünya hönkürür, “ağlayan dünyanı biz güldürməyə çalışırıq...”  

Şair Şahanə Müşfiq bizə məhz bu təzad-eynilik çərçivəsindən baxmağı tövsiyə edir. “İt hürən tərəf” adlı şeir baxdığımızı görməkdə, anlamaqda ən yaxşı bələdçimizdir... 

Daha günümüzün sabahı açmır,

Daha ürəyimiz gözlərə yükdür.

İşıq gələn tərəf aldatdı bizi,

İt hürən tərəfə getmək gərəkdir.

Bir az da can atdıq göylərə doğru,

Yaşamaq ömürü gün-gün yeməkmiş. 

Həyatı asmışıq gözlərimizdən,

Bir qırpım hər şeyin sonu deməkmiş.

Nə bilim çırağı yandıran kimdi?!

Bəlkə də bir divin tələsi deyil.

Hələ gəzdiyimiz işıqlı günlər,

Bəlkə yuxumuza gələsi deyil?!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir zamanlar dağların dərinliyində, göylərlə yer arasında bir sevda varmış.

Dağ adamı - təbiətin sərtliyi ilə formalaşmış, torpağın və daşların dilini yaxşı bilən bir varlıq idi. Onun qəlbi Aysimanın gözlərində tapdığı nurla yanar, amma aralarına girən buludlar bu sevgini tamamlamağa imkan verməzdi. Səmanın qızı, göylərin incə və əzəmətli varlığı, hər gün Dağ adamını xatırlayaraq, buludların arasında gizlənərdi. Ancaq gecələr, ulduzların işığında, onlar qovuşar, uzun-uzun söhbət edər, qucaqlaşar və sevgilərini bir-birinə çatdırardılar.

Bir gün, Səmanın qızı qərar verir ki, artıq bu ayrılığa son versin. O, Günəşin yanına gedib, buludları isitmək üçün ondan kömək istəyir. Günəş deyir: "Mən bunu edə bilmərəm, torpağa və göylərə balans lazımdır."

Səmanın qızı, ümidini itirmədən, bu dəfə Küləyi tapır. Lakin Külək də razı olmur: "Əgər buludu üfürsəm, fırtınalar yaranar və dünya dağılar"

Məğlub olmuş Səmanın qızı, daha da dərin bir ümidlə Ayın yanına gedir. Ay, hər şeyi sakitcə dinləyib, ona deyir: "Ey Səmanın qızı, sevgi zamanın sərhədlərini aşar. Gecələr ulduzların işığında birləşərək, hər gecə onunla görüşmək mənim tövsiyəmdir."

Və bu, belə davam edir. Hər gecə, Səmanın qızı və Dağ adamı ulduzların altında sevgi dolu anlar keçirir, amma bir gün, Səma hər şeyi öyrənir. O, öz qızını göy üzündən qovub, Dağ adamının ayaqlarına atır. Sevgi uğrunda gedilən yolun sonunda, Səmanın qızı yerə çırpılaraq, Dağ adamının qollarında can verir.

Ancaq Dağ adamı bu faciəni qəbul etməz. O, sevginin günahını buludlarda görür və onlarla mübarizəyə başlayır. Lakin buludun şimşəyi onun bütün ümidlərini yox edir, Dağ adamı parçalanır. O andan etibarən, Dağ adamı Aysima qayasına çevrilir. O, artıq yalnız Dağ adamı deyil, Aysimanın ruhunun yaşadığı, dağın zirvəsində əbədi qalacaq bir qaya olur.

Bütün bu hekayənin sonunda, bir vaxtlar ayrılıqla üzləşmiş bu sevdanın təbiəti dəyişir. Onlar torpaqda gizlənir, yalnız torpaq onların ruhunu bağrına basır. Torpaq hər daşında, hər çatlağında onların hekayəsini daşıyır, onların məhəbbətinin əbədi izlərini saxlayır. Və hər kəs torpağın üzərində gəzərkən, o, hər adDımda sükutla izlərini izləyər, bir sevdanın sonsuz izlərini hiss edər.

Bu hekayə bizə eşqin gücünü və əbədi davamını anlatır. Hər bir sevda, qarşısında bir çox maneələr, çətinliklər və kədərlər olsa da, sevginin təbiəti ondan daha möhkəm və sarsılmazdır. Hətta fiziki varlıqlar parçalanıb yox olsa da, sevgi, onun izləri və ruhu əbədiləşir.

Eşqə dair dərs, beləcə, budur: Sevgi zaman və məkanla sığışmaz. Bəzən arzu edilən birləşmə üçün səbirli olmaq, qəlbinə yol tapmaq, ən çox da qarşılaşdığın hər çətinliklə barışmaq lazımdır. Sevgi yalnız bir anın hissi deyil, o, bir ömür boyu dağlar və qayalar boyunca gedən bir yolculuqdur. Bu yolda yalnız torpaq, hər zaman səni qucaqlayacaq yeganə varlıq olacaqdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaksiyası Xalq yazıçısı Çingiz Abdullayevin doğum günündə onun indiyədək olan müsahibələri içərisindəki ən maraqlı zənn etdiyi müsahibəsini sizlərə təqdim edir. Müsahibəni Kəbutər götürüb, görkəmli ədibin altmış altı illiyinə əlli illiyindən nəzər yetirməyimiz, əlbəttə ki maraqlı olar.

1959-cu ildə Bakı şəhərində anadan olub. Hüquq elmləri doktoru, Xalq yazıçısı, AYB-nin katibdir. Dünya şöhrətli yazıçının əsərləri 16 dilə tərcümə edilib və 23 ölkədə, o cümlədən, MDB ölkələrində, ABŞ, Fransa, İsveç, Türkiyə, Bolqarıstan, İsraildə ümumi tirajı 20 milyon nüsxə ilə kitabları nəşr edilib.

Ötən əsrin son illərinə yaxın bir tarixdən başlayaraq, dünya detektiv ədəbiyyatı öz inkişafının yeni mərhələsinə qədəm qoydu. Klassik detektivin digər ədəbi janrlarla sintezindən qaynaqlanan və yeni yaranan-siyasi detektiv janrı şöhrət qazanmağa başladı. Amerikanın ən nüfuzlu ədəbi jurnalları soydaşımız olan yazıçını yeni yaranmış siyasi detektiv janrının banisi elan etdi. Həmyerlimiz cənub-şərqi Asiyadan tutmuş Latın Amerikasınacan bütün dünyanı əhatə edən “Mavi mələklər” romanını yazmaqla dünya detektiv ədəbiyyatında yeni, “qlobal siyasi detektiv” janrının əsasını qoydu və bütün dünyada bu janrın klassiki kimi şöhrət qazandı.

“Cəhənnəmdən keçid”, “Geri dönməmək”, “Öz dünyanı yarat”, “İnanılmaz qətl”, “Atlantika üzərində ölüm”, “Xammurapinin məcəlləsi”, “Unudulmuş yuxu”, “Yalnız özününkülər”, “Professionalların oyunları”, “Professionalların qaydaları”, “Günəş altında zülmət” kimi casus, “Döyüşçünün yolu”, “Məhkumların cənnəti”, “Eramızın əvvəlindəki sui-qəsd” daha yüzlərlə roman bütün dünyanı dolaşmağa başladı.

Müsahibimiz Xalq yazıçısı, Əməkdar incəsənət xadimi, dünya şöhrətli yazıçı Çingiz Abdullayevdir.

Dronqo

- Çingiz Abdullayevin adı çəkilən kimi onun yaratdığı obrazlardan ilk olaraq Dronqo yada düşür...

- Dronqo quş adıdır. Əsərdə göstərilir ki, o, əslən bakılıdır, valideynləri hələ də bu şəhərdə yaşayır, hətta onun Bakıdakı ünvanı da var - Xaqani 25. Bu ünvanda Azərbaycan Yazıçılar Birliyi yerləşir və maraqlısı odur ki, bura mütəmadi olaraq Dronqonun ünvanına yazılmış məktublar gəlir.
- Sovet şinelindən çıxdığından detektiv janrını uzun müddət qəbul etməyən Azərbaycan oxucusunu necə ovsunladınızsa, sizin haqqınızda rəvayətlər danışmağa başladılar-Dronqonun Çingiz Abdullayev olduğunu söyləyirdilər.

-Mənim qızım da hər dəfə öz heyrətini gizlədə bilmir və mənə “ata, bu sənsənmi” deyə suallar verir. Təbii ki, yazıçı ideal qəhrəman fikirləşəndə özünü yaratmaq istəyir. Məsələn, Konan-Doyl Şerlok Holmsla öz prototipini yaradırdı. Amma obraz onun əmisi idi. Bütün yazıçılar belə edib. Ən çox sevdiyin qəhrəman sənin özünsən. Heç fikir vermisinizmi Servantes bir az Don Kixota bənzəyir.

- Dronqo da sizin ideal qəhrəmanınızdırmı?

- Yox, sadəcə o diri qəhrəmandı. Görünür bunu oxucular duyurlar. Beş xarici ölkədə “Dronqo” klubları fəaliyyət göstərir. Moskva kimi böyük şəhər də daxil olmaqla dünyanın bir neçə mərkəzi şəhərində “Dronqo” restoranı var. Mən orda nahar edərkən məndən pul almırlar. O klubların, o restoranların hansına daxil olsan mənim portretimi asıblar. Bunu mənə təsadüfən bu adla qarşılaşıb maraq üçün içəri girənlər də söyləyiblər. Həmin yerlər “Dronqo” filmlərinin qəhrəmanlarının şəkilləri ilə də bəzənib. Və mən düşünürəm ki, onlara da münasibət mənimlə eynidir.

- Bu adlı filmləridə sizin yaradıcılığınızın məhsuludur?

- Əlbəttə. Dronqonun fəaliyyətindən bəhs edən beş bədii filmin, baş rolun ifaçısı İvar Kaliniş olan bir teleserialın ssenari müəllifiyəm. Amma mən çalışdığım filmlərdə daha bir şərt qoyuram, film hazır olandan sonra mən razılıq verməsəm yayımlana bilməz. Nəinki ssenarini, hətta kinonu da təsdiq etməliyəm. Çünki özümdən deyil, ətrafdakılardan da işinə peşəkar münasibət tələb edirəm. Məsələn, son illərin məhsulu olan və Azərbaycan filmləri arasında seçilən “Məhkumlar” filminin də ssenarisi mənimdir.

Sonuncu mogikan

- Ölkəmizin elan olunmamış müharibə aparmağa məcbur olduğu və siyasi sabitliyin pozulduğu bir zamanda işıq üzü görən “Mavi mələklər” detektiv romanının müəllifini dünya ədəbiyyatında klassik detektiv janrının sonuncu nümayəndəsi hesab edirlər...

- Mənə Moskvada da bu fikri dedilər. Mən isə düşünürəm ki, 50 elə də böyük rəqəm deyil və ədəbiyyat öz mövqelərini möhkəmləndirdiyi bir zamanda bu janrın yeni nümayəndələrinin yaranmayacağını kimsə proqnozlaşdıra bilməz. Detektiv janrının klassiklərindən sayılan Artur Konan-Doyl, Hilbert Çesterton, Aqata Kristi, Corc Simenon və s. bu kimi yazıçıların yaratdığı ənənələri klassik detektivin bütün qaydalarını dəqiqliklə ifadə edir. Mən isə özümü onların davamçıları hesab edirəm.

- Həm də dünya ədəbiyyatının siyasi detektiv janrının banisi kimi qəbul olunursunuz...

- Bəlkə də bu ondan irəli gəlirdi ki, sovet dövründə nəinki siyasi, heç detektiv janrında yazmağa icazə vermirdilər. İlk dəfə Lev Avalov bu janra müraciət elədi və nəsibi üçillik həbs cəzası oldu. Onu dövlət orqanlarının iş prinsipini açmaqda günahlandırırdılar.

- Təkcə MDB məkanını nəzərdə tutmurlar, dünya miqyasında bu belədir...

- Məndən əvvəl siyasi detektivə müraciət edən olub. Amma onun kriteriyalarının müəyyən edilməsi və tam olaraq açılması mənim peşəmdən irəli gəlir. Mən hüquqşünasam və xaricdə çalışmışam. Amma hansı janrda yazmağından asılı olmayaraq, cəmiyyətin bütün təbəqələrində hökm sürən ab-havanı, insanların psixologiyasını açmağı bacarmalısan. Siyasi dedektiv isə dünyada baş verən ictimai-siyasi hadisələr barədə səhih informasiyalar, bir çox hallarda öz təsdiqini tapan siyasi proqnozlar, hamının tanıdığı dövlət xadimlərinin təsvirində heç bir komplekslərə qapılmamağı tələb edir. Əsərin mayası İnsan faktorudur. Konkret bir insan taleyi, bəzən qlobal əhəmiyyətli siyasi hadisələrdən daha çox önəm daşıyır. Hər hansı bir siyasi hadisə nə qədər əhəmiyyətli, mühüm olsa da, insan faktoru ondan qat-qat əhəmiyyətlidir, konkret insanların taleyini sındırmaqla hansısa absurd ümumbəşəri səadətə, xoşbəxtliyə nail olmaq mümkün deyil, heç bir qlobal əhəmiyyətə malik planlar, hətta ən “xırda” adamların da taleyini nəzərə almadan həyata keçirilə bilməz.

- Burda təbii ki, yazı peşəkarlığı da böyük rol oynayır.

- Mənim necə yazıçı olduğumu isə təbii ki, oxucular bilir. Amma qeyd etmək istəyirəm ki, qarşıdakı 6 ildə “Eksimo” nəşriyyatı tərəfindən əsərlərimin 150 cildliyi nəşr olunacaq. Ötən illərdə isə kitablarımın 70 cildliyi çapdan çıxıb. Təkcə son bir il ərzində 30 kitabım işıq üzü görüb.

- Çox az inkişaf etmiş bir janra müraciət etdiyiniz üçün yəqin ki, çap olunmağınızda da problem olmayıb.

- Düzünü deyim ki, mən detektiv janrını sevmirdim. Daha çox fantastika oxuyurdum. Babam da, ulu babam da, əmilərim, qardaşlarım da hüquq-mühafizə orqanlarında çalışırdılar və mənim də ən böyük arzum onların yolunu davam etdirmək idi. 189 saylı məktəbi bitirən kimi imtahan verdim və Bakı Dövlət Univesitetinin Hüquq fakültəsinə daxil oldum. Onda mənim 17 yaşım vardı. Qismət elə gətirdi ki, mən çox məxfi-xüsusi qapalı bir təşkilata düşdüm. Və burda çox maraqlı tale yaşadım. Sonra xaricdəki fəaliyyətim, daha sonra ölkədəki partiya işim də mənə yardım etdi. Amma onu da deyim ki, Dövlət Təhlükəsizlik Nazirliyinin kuratoru da olsam üç il kitabımın çapına icazə vermədilər. İlk kitabım “Yazıçı” nəşriyyatı tərəfindən çap olundu və 30 min nüxsə iki həftə ərzində satıldı. Roman yenidən 100 min nüxsə ilə çap olundu və iki günə satılıb qurtardı.

İctimai xadim

- Cəmiyyətin dayaqları həmişə müxtəlif fərdlərin çiynində dayanır. Bir ictimai xadim, dünya şöhrətli yazıçı və ziyalı kimi sizin də məsuliyyətiniz var. Qələminiz və şöhrətiniz Azərbaycan həqiqətlərinin dünya arenasına çıxarılması məsuliyyətini də sizin üzərinizə qoyur, desək, yanılmarıq ki?

- Mən o məsuliyyəti daim çiynimdə hiss edirəm. Xocalı qətliamı, Qarabağ müharibəsi ilə bağlı yazmaq, film çəkmək istəyirəm. Nə qədər ki, etməmişəm bu məsuliyyət məni rahat buraxmayacaq. Amma bir məsələ var. Siz özünüz dediniz ki, məni dünyada tanıyır və qəbul edirlər. Əgər belədirsə, deməli, mənim sözümə inanırlar. Mən hər hansı mövzuya müraciət etsəm, hər şeyin yaxşısını və pisini də açıq-aydın yazmalıyam. Bizim bu problemlərimizin içində o qədər acı həqiqətlər gizlənib ki, mən bunları hələ ki, yaza bilmərəm. Və mən o həqiqətlərdən yazmağa başlayan kimi məni xalq düşməni elan edəcəklər. Məni qorxudan bu deyil. Əslində ermənilər bizə qalib gəlməyiblər, biz Qarabağ savaşını uduzmuşuq. Və uduzan xalq deyil, Qarabağ müharibəsi zamanı kürsüdə əyləşənlərdir. Uduzan Şuşada yerləşən tarix-diyarşünaslıq muzeylərini talayıb oranı ermənilərə verənlərdir. Amma onlar da bizim xalqın bir üzvüdür. Düşünürəm ki, indiki halda ölkəmizə kömək etməliyəm, çünki müharibə hələ bitməyib. Amma mən bildiklərimi, araşdırdıqlarımı bir gün hökmən yazacam. Suallar çoxdu. Bizi 1918-19-cu illərdə soyqırımına belə məruz qoyublar, amma qalib gələ bilməyiblər. Necə oldu ki, indi qalib gəldilər? Baxın, bu sualların cavabı açılanda cəmiyyəti şoka salacaq məqamlar olacaq. Şamaxını başdan-başa qana buladılar, amma yenə bizim olaraq qaldı. Şuşa isə yoxdu. Mən özüm Şuşada böyümüşəm, o yerlərin strateji əhəmiyyətini və mövqeyini də yaxşı bilirəm. Necə oldu ki, Qacarın ala bilmədiyi qalanı erməni fəth elədi. Şuşanın alınmasından 16 il keçir, amma bir hərbiçi çıxıb bu hadisənin normal izahını verə bilmir.

Ağdam verilən günü atam xəstələnib yorğan-döşəyə düşdü. Onun atasının, əmilərinin, babalarının, tayfasının məzarları Ağdamdaydı. Qarabağlılar hamısı bilir Ağdam məzarlığı əsl muzeyə bənzəyirdi. Düzdü, atamın səhhəti bərpa olundu, sağalıb ayağa qalxdı. Amma uzun muddət xəstə yatdı o hadisədən sonra. Onda atamın özünün, indisə ruhunun qarşısında xəcalət çəkirəm. Mən yaxşı oğul olmamışam ki, babalarımın qəbrini düşmənə vermişəm, onları qaytara bilməmişəm. Ağdam işğal olunanda atam mənəvi sarsıntıdan başqa, fiziki ağrılar keçirirdi. İndi o həyatda yoxdu, amma həmin o ağrılar mənə, qardaşlarıma keçib və bilirəm ki, bütün Azərbaycan Qarabağ ağrılarını yaşayır.

Siyasi detektiv

- Siyasi detektiv janrının digərlərindən fərqlənən özəlliyi yaradıcılığınıza mane olmur ki?

- Bu elə bir janrdır ki, bu gün sənin yazdıqların yuxarıların xoşuna gələ bilər, sabah vəziyyət dəyişəndə səni xalq düşməni elan edərlər. Mən sözümü dəyişməmişəm heç vaxt. 1989-cu ildə Ümummilli lider Heydər Əliyevdən nə yazırdımsa, bu gün də onu yazıram. Ona görə ki, bu şəxsiyyət Azərbaycanın xilaskarıdır. Yəni, bu inkarolunmaz həqiqətdir. Niyə fəxr etməyəydik ki, Moskvada elə yüksək bir kürsüdə oturan bizim azərbaycanlımızdır. Biz nə edirdik? Qorbaçov bir dəfə çıxışlarının birində dedi ki, Heydər Əliyevin əleyhinə Moskvaya gedən məktubların hamısı Azərbaycandan gəlir. Nə oldu? Heydər Əliyevi işdən uzaqlaşdırdılar, üç ay sonra Qarabağ məsələsi gündəmə gəldi. Mən hələ bu məsələlərin faş olmasını istəmirəm. Hələ ki, biz erməni kimi mənfur düşmənlə üz-üzəyik. Amma mən yanlış yazsam, bunu onsuz da oxucu duyacaq. Oxucu isə səndən vicdanlı, həqiqətin təhrif olunmadığı mətn istəyir.

Sağlığında qiymət verin insanlara...

- Sizi əvvəl dünya tanıdı, sonra öz ölkəmizdə qəbul olunmağa başladınız.

- Daha ağrılısı başqa məqamdı. Bu gün 50 yaşım tamam olur. Səkkiz ölkənin səfirləri rəsmi şəkildə məni müxtəlif təltiflərlə mükafatlandırıblar. Artıq dördüncü gündür ki, telefonlarım qapalıdır. İnsanların təbriklərinə sadəcə cavab verə bilmirəm. Buna vaxtım çatmır. 45 yaşım olanda ad günümdə məni on dörd min adam təbrik etdi. Cənab Prezident İlham Əliyev öz imzası ilə mənə Xalq yazıçısı adını verdi. Bundan böyük etimad olmaz. O ki qaldı qəbul olunmağa, detektiv janrının vətəni yoxdu. Kim deyə bilər ki, Artur Konan Doylu Azərbaycanda öz vətənindəkindən az sevirlər. Amma etiraf edim ki, mənə toxunan məqamlar var. Nəyə görə mən Riqaya gedəndə şəhər sakinləri məni vağzalda qarşılayırlar, amma Azərbaycanda “detektiv janr deyil” deyirlər. Amma artıq mən o pilləni keçmişəm. Baxın, hələ də mətbuatda yazırlar ki, Çingiz Abdullayevin Azərbaycan ədəbiyyatına dəxli yoxdu. Niyə? Ona görə ki, mən rus dilində yazıram. Onda İsmayıl Bəy Qutqaşınlı da ana dilində yazmayıb, onun da dəxli yoxdu Azərbaycan ədəbiyyatına? Yaxud Anar Azərbaycan dilində yazır dəxli var, rusca yazsaydı deyəcəkdilər, dəxli yoxdu? Mən düşünürəm ki, mənim kitablarımın yayıldığı arial, həm də Azərbaycanın adının, təfəkkürünün yayıldığı arialdı?! “Vikipediya” açıq dünya ensiklopediyasında dünyanın ən məşhur beş yazıçısının adı var ki, onlardan da biri mənəm.

İsveçrədə kitabımı 30 avroya satılan görəndə istəyirdim alıcılara deyim ki, o kitablar üçün bu qiymət çox bahadır, amma həm də qürur duyurdum. Azərbaycan dilində çap olunan kitablarım üçün heç bir qonorar almıram, satış pulunu isə tərcüməçilərə bağışlayıram.

Son

Hazırda “Cənub şəhərində festival” əsərim çapa hazırlanır. Bu əsərdə Bakı və onun hər bir çağdaş sakini, məcazi mənada desəm, özünü görə biləcək. Amma mövzunun dəxli olduğu hər bir dövlət məmurunun surəti də əsərə daxil edilib. Daha doğrusu, hadisələr onların ətrafında baş verir.
“Yeni Azərbaycan”çılar adından Sizi 50 illik yubileyiniz münasibətilə ürəkdən təbrik edir, yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.

P.S. Görkəmli ədibimizi 66 yaşının tamam olması münasibətilə təbrik edir, ona daha böyük hədəfləri vurmağı arzulayırıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

     SƏMƏD VURĞUN

EŞQ OLSUN SƏNƏTKARA!

Bir qocaman qartalın qanadları dayandı;

O, bir daha qıy vurub dağlardan keçməyəcək.

Dünya öz yerindədir, yenə səhər oyandı,

O, Vətən dağlarının suyundan içməyəcək.

Ah, o bir də göz açıb görməyəcək aləmi,

Dostlar ilə bir daha gəlməyəcək üz-üzə.

Susdu onun rübabı, sındı qurşun qələmi,

Yeni-yeni nəğmələr qoşmayacaq o bizə.

Ölüm sevinməsin qoy! Ömrünü vermir bada

El qədrini canından daha əziz bilənlər.

Şirin bir xatirətək qalacaqdır dünyada

Sevərək yaşayanlar, sevilərək ölənlər...

Budur, baxır üzümə, baxır sənətkar gözü,

Yenə gülür, danışır, nəfəs alır Üzeyir;

Süzülür qəlb evimə onun hər odlu sözü,

Rübabının səsinda qanad açır min şeir.

Sənətkara eşq olsun! Eşq olsun qəhrəmana!

Açıq alınla gedir o, yenə də cəbhəyə.

Xəyalı bir dəniztək yenə gəlir tüğyana,

Kommunizmin bayrağı günəşə qalxsın deyə!

O sabah da bizimlə addımlayır yanaşı,

"Koroğlu"dan oxuyur yenə zəfər ordumuz.

Ey Füzuli şeirinin bir bəstəkar qardaşı,

Şöhrət tapdı adınla bizim ana yurdumuz.

Ölüm sevinməsin qoy! Ömrünü vermir bada

El qədrini canından daha əziz bilənlər.

Şirin bir xatirətək qalacaqdır dünyada

Sevərək yaşayanlar, sevilərək ölənlər...

Mən bu kiçik şeirimi yazıram göz yaşımla,

Çünki vidalaşıram bir ürək sirdaşımla!

                                                       1948

    “Ədəbiyyat və incəsənət”

    (07.04.2025)

Azərbaycan hər hansı regional gücün qıcıqlanmasından çəkinməyərək bütün istiqamətlərdə fəaliyyət göstərən, kənar müdaxilə olmadan öz işlərini idarə etmək xəttinə sadiq qalan ölkədir. Azərbaycanın öz milli maraqlarını üstün tutaraq Avropa İttifaqının vasitəçiliyi ilə Ermənistanla sülh danışıqları aparması, eyni zamanda Rusiyanın dəstəklədiyi Avrasiya İqtisadi İttifaqı çərçivəsində fəaliyyət göstərməsi bunun aşkar təsdiqidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, bu barədə Dona Qrasiya Diplomatiya Mərkəzinin təsisçisi və baş direktoru, tanınmış siyasi şərhçi və jurnalist Reyçel Avraham ölkəsinin populyar “Israel National News” nəşrində dərc olunmuş “ABŞ-İsrail-Azərbaycan strateji tərəfdaşlığının əhəmiyyəti” başlıqlı məqaləsində yazıb.

ABŞ Prezidenti Donald Trampın Yaxın Şərq üzrə xüsusi nümayəndəsi Stiv Uitkofun Bakıya səfərini təhlil edən məqalədə Azərbaycanın Qərbə və İsrailə konstruktiv münasibətinin sadəcə ritorika olmadığı yazılıb. İsrail Dövlətini çoxdan tanıyaraq orada səfirlik açan Azərbaycanın Avropa İttifaqı ilə geniş enerji ticarəti əlaqələri qurmaqla qitənin enerji təhlükəsizliyinə mühüm töhfə verdiyi qeyd edilib. Bunları nəzərə alsaq, Azərbaycanın hazırda ideal regional vasitəçi kimi mövqe tutduğu aydın olur. Qonşuları ilə normal əlaqələri qoruyan və ABŞ-nin dominant olduğu Qərblə konstruktiv əməkdaşlıq edən Azərbaycan eyni zamanda İsrail ilə möhkəm dostluq əlaqələri saxlayır. Ona görə də Azərbaycanın son nəticədə Rusiya ilə ABŞ, eləcə də İran və İsrail arasında vasitəçi kimi çıxış etməsi tam məntiqlidir. Bu mənada ABŞ-nin Azərbaycanı rəsmi olaraq regional vasitəçi kimi görmək strategiyası region üçün daha stabil gələcəyə zəmin yarada bilər.

Müəllifin qənaətinə görə, Uitkofun səfəri böyük ehtimalla Azərbaycanın bölgədə maraqlı güclər arasında manevr qabiliyyətini gücləndirmək və regional sülhün xeyrinə hərəkət edə biləcəyi əlavə təsir sferalarını müəyyənləşdirmək məqsədi daşıyır. Sözügedən səfər ABŞ-nin artıq tərəflərin aydın maraqlarına əsaslanan alyanslar vasitəsilə fəaliyyət göstərdiyini, sülh və sadiq əməkdaşlıq müqabilində hər bir tərəfə istədiyini təklif etməyə hazır olduğunu göstərir. “Biz yalnız ümid edə bilərik ki, ABŞ-nin praktiki yanaşması və Azərbaycanın bir-birinə zidd, lakin paralel kanallar arasında naviqasiya qabiliyyəti regiona sülh və əmin-amanlıq gətirəcək” – israilli jurnalist sonda əlavə edib.                                            

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)