Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Biz cinayət hadisələri oxumaqdan yorulduq, mən bu haqda yazmaqdan yoruldum. Amma bu murdar cəmiyyət yorulmadı. O vəhşi oğullarınıza yiyə durmadıqca da belə hadisələr hələ çox olacaq, təkrarlanacaq. Hər dəfəsində yoxe, daha belə xəbərlərə təəccüblənmirəm deyirəm. Düzdür, təəccüblənmirəm. Amma…

Amma təfərrüatları oxuduqca qanım donur, əl-ayağım titrəyir. Yenə heç olmasa Türkiyədə öldürülən qadınlar üçün kampaniyalar başladılır, nə bilim yürüşlər edilir, insanlar ayağa qalxır. Bəs bizim camaat? Bir müddət əvvəl öldürülən başıbağlı Aişə yadınızda? Hər cür ad qoşuldu qıza. Səhvini, düzünü bilmirəm, maraqlanmıram da. Çünki onun nə edib etməməsi hündürmərtəbəli binadan atılaraq qolu qopub başı kəsilərək öldürülməsinə əsas OLA BİLMƏZ. 

Türkiyə elə də uzaq yer deyil. Çoxumuzun oxumaq üçün, tətil üçün üz tutduğu ən yaxın ölkədir. Dilini əzbər bildiyimiz bir ölkə. Və açığı, ordakı cinayət elə mənim ölkəmdə olmuş kimi bir şeydir mənim üçün. Bəs niyə? O psix 1il əvvəl qızı necə parçalamaq istədiyini yazıb yayınlıyanda hardaydı RTE-yə bir söz deyən kimi camaatı həbsxanaya salan hökümət? O xəstə ruhlu məxluqatla bağlı gəncəcik qızın atası dəfələrlə polisə şikayət edib. HARA BAXIR BU MİLLƏT? Şəkilləri gördüm, qanım dondu. 

Mən əvvəllər müxbir olub bu cür cinayətləri, kriminal hadisələri gün üzünə çıxarmaq, onların cəzalarını çəkməsi üçün bir jurnalist kimi əlimdən gələni edib cəmiyyəti ayağa qaldırmaq istəyirdim. Mən daha nə yazmaq istəmirəm, nə müxbir olub belə hadisələri gün üzünə çıxarmaq. Mən daha belə hadisələr olmasını istəyirəm... Qoy işsizlikdən şikayətlənək, qoy dünyəvi problemləri müzakirə edək. Amma nə olar, xahiş edirəm, daha həyatının ən gözəl çağında vəhşi bir yırtıcının qurbanı olan qızlardan danışmayaq. Mədəm bulanır sadəcə. Bu xəbərləri gördükcə bu və bunun kimi insan adına layiq olmayan yüzlərlə Əhmədlə, Semihlə, Muradla və başqa adını bilmədiyim o qatillərlə eyni dünyada oksigen aldığım üçün özümdən nifrət edirəm... Nifrət...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2024)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mütaliə üçün kitab seçərkən diqqətimi çəkən şeylərdən biri də onların adları olur.

"Gün var əsrə bərabər" romanı da ilk olaraq adıyla diqqətimi çəkmişdi.

Daha sonra bu romanın həm də kitabsevərlərin ən çox bəyənmiş olduqları sırasında durduğunu öyrənəndə kitab marağımı daha çox cəlb etdi.

Və mən bir də baxıb özümü Boranlı Yedigeyin xatirələrində tapdım.

Əslində mən əsəri fərqli cür təsəvvür edirdim, əsər isə taman fərqli idi...

Romanda məni ən çox təsirləndirən məqamlardan biri Nayman Ana əfsanəsi, janjunların ağlasığmaz vəhşiliyi, Abutalıbın ailəsi və boranlılarla olan vida səhnəsi idi. Və bir də Birdamərkin kosmonavtlar haqqındakı qərarı...

Yedigeyin Çalağangözlə olan dialoqunu oxuyarkən isə hələ heç bir kitabı oxuyanda bu qədər əsəbləşdiyimi xatırlamıram.

Şəxsiyyətə pərəstiş dövrünün acınacaqlı fəsadları bu əsərdə də öz təsirini bir daha göstərmişdi.

Mənə görə əsərin qəhrəmanlarının, yəni boranlıların ən müsbəxt xüsusiyyəti  onların uşaqlara verdiyi böyük dəyər, hər zaman ilk öncə uşaqların rahatlığını və rifahını düşünmələri və bir də  xoşbəxt olmağı bacarmaqları idi. Bəli düz eşitdiz məhz xoşbəxt olmağı bacarmaları.

Onlar hər şeyə rəğmən xoşbəxt olub sevinməyi bacarırdılar.

Boranlılar günümüz cəmiyyətində olduğu kimi sadəcə uşaqların maddi rahatlıq və rifahını deyil, onların mənəvi rahatlığını düşünür, hər zaman uşaqların günlərinin xoş keçməsinə çalışırdılar.

Və ucsuz bucaqsız Sarı-Özək çöllərinin ağır şəraitində susuz, yaşıllıqsız yaşayıb, zəhnətə qatlaşmaqla ömür-gün sürən bu insanlar bütün bu məhrumiyyətlərə rəğmən əsrə bərabər xoşbəxt günlər yaşamağı bacarırdılar. Onlar əllərimə düşən ən kiçik xoşbəxtlik fürsətinin belə haqqını çox gözəl verirdilər.

Əsərin davamında isə məncə Qaranəri qınayıb, onu vəhşi kimi döyərək öz hisrini də ondan çıxan Yedigey sanki elə özü də bir az Qaranərə bənzədiyinin fərqinə varmırdı. Çünki bu məqamda Yedigey özü də sadəcə özünü, öz qəlbinin istəklərini düşünürdü. Hissləri onun gözlərini elə tutmuşdu ki, vaxtilə onun ən çətin günlərində əlindən tutmuş Qazanqapa və ona vəfa göstərib Yedigeyin yükünü də çiyinləyən, bir zamanlar böyük məhəbbətlə sevdiyi Ukubalaya haqsızlıq etdiyini görmürdü. Hətta bu azmış kimi hələ onlara qarşı bilənirdi də.

Yedigey həmişəki kimi öz fikri-xəyalında olsun gəlin mən sizə biz az da kosmonavtlardan danışım. Allah bəzən insana həyata elə bir baxış bucağından, elə bir pəncərədən baxmağı nəsib edir ki, bir çox şey ordan insanın gözünə çox mənasız, çox cılız görünür.

İnsan elə bir stuasiyaya düşə bilir ki, bir anın içində əvvəllər önəmli saydığı bir çox şey onun gözündə dönüb heç olur.

Məsələn nəfsi istəklər, şan, şöhrət, qəzəb, kin, nifrət, intiqam, müharibə qələbə və daha nələr-nələr.

Əsərimizin qəhrəmanlarından olan kosmonavtlar da məhz belə bir stuasiya ilə qarşı-qarşıya gəlmiş və həyatdakı ən ali, ən ülvi dəyərlərdən, mətləblərdən hali olmuşdular.

Birdamərkin verdiyi qərar isə bir anlıq məndə bəşəriyyətə qarşı nifrət hissi yaratdı. Çünki mənə elə gəlir bu qərar bütün bəşəriyyət naminə  başlarına nələr gələ biləcəyini düşünmədən  sonu bilinməyən bu yola çıxmış fədakar kosmonatvlar göz önündə tutulduqda  çox, amma çox qəddar, yerdənkənar sivilizasiya göz önündə tutulduqda isə çox yersiz və hətta deyərdim qıcıqlandırıcı, təhlükəli bir qərar idi.

İnsanlıq olaraq bəlkə sadəcə hələ bu cür kosmik sivilizasiyalar arası münasibətə hazır olmdığlarını da bildirə bilərdilər.

Axı o kosmonavtları sonsoz, havasız kosmosda tanımadıqları bir sivilizasiyanın fərdlərinə tərk etmək qəddarca deyildimi?! Bilmirəm...

Və beləliklə ürək ağrısı ilə oxuduğum, hafizəmdə silinməz təəssürratlar buraxıb, beynimdəki cavabsız sual qalağının üstünə bir neçə cavabsız sual da əlavə edən bir əsər daha bitdi...

"İndi o qarlar əriyib, o qatarlar keçib, o illər də ötüb. Belə günlər olubmu, olmayıbmı, indi bu heç kimi maraqlandırmır."

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2024)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Kitablar, insanın düşüncəsini genişləndirən, duyğularını dərinləşdirən və həyatı anlamağa kömək edən qiymətli vasitələrdir. Onlar yalnız məlumat mənbəyi deyil, eyni zamanda, insanın daxili səyahətinə və özünü kəşf etməyə olan bir çağırışdır.

1. Düşüncə Azadlığı: Kitablar, müxtəlif fikirləri, perspektivləri və dünya görüşlərini tanıma imkanı verir. Hər bir kitab, yeni düşüncə yolları açır, insanı daha geniş düşünməyə vadar edir. Düşüncə azadlığı, intellektual sərhədləri aşmaq üçün vacibdir.

2. Empati İnkişafı: Müxtəlif personajların hekayələrini oxumaq, bizim başqalarının duyğularını, mübarizələrini və düşüncə tərzlərini anlamağımıza kömək edir. Bu empati inkişafı, insan münasibətlərimizi daha da dərinləşdirir və insanlıq anlayışımızı genişləndirir.

3. Zamanın İzlənilməsi: Kitablar, fərqli dövrləri, mədəniyyətləri və insan təcrübələrini əks etdirir. Onlar vasitəsilə keçmişlə əlaqə qururuq, zamanın və mədəniyyətlərin arxasında duran dərin düşüncələri anlamağa çalışırıq. Hər kitab, tarixin bir hissəsini daşıyır və bizə insanlığın səyahətini izləmiş olmağı təklif edir.

4. İnkişaf və Özünü Kəşf: Kitablar, insanın özünü dərk etməsi və inkişafı üçün bir yol xəritəsi rolunu oynayır. Fərqli ideyalarla tanış olmaq, insanın öz dəyərlərini və inanclarını yenidən düşünməsinə, bəlkə də, onları dəyişməsinə səbəb ola bilər. Bu, şəxsi inkişaf üçün mühüm bir addımdır.

5. Sükunət və Refleksiya: Kitab oxumaq, sükunət anları yaradır. Bu zaman, insan öz düşüncələrini, duyğularını və həyatı dəyərləndirmə fürsəti tapır. Oxumaq, refleksiya etmək və öz iç dünyamızla əlaqə qurmaq üçün bir vasitədir.

Nəticədə, kitablar yalnız yazılı sözlər deyil; onlar düşüncəmizi, duyğularımızı və insanlığın dərin mənalarını kəşf etməyimiz üçün bir açardır. Hər bir səhifə, yeni bir dünyaya giriş imkanı verir.

Təhlildə "Gece Yarısı Kütüphanesi" 

"Gece Yarısı Kütüphanesi" kitabını öz düşüncə tərzimdən təhlil edərkən, onun mövcudluq, seçimlər və peşmanlıqlar haqqında dərin bir hikmət daşıdığını gördüm. Matt Haig-in bu əsəri, qəhrəman Nora Seed-in gecə yarısı kütüphanesindəki səyahəti vasitəsilə həyatın anlamını axtarmaq mövzusunu araşdırır. Nora, bir neçə seçim etdiyi üçün peşmanlıq hissi içindədir. Bu kütüphane ona müxtəlif həyat yollarını, hər birinin öz unikal gözəlliklərini və çətinliklərini təqdim edir. 

Həyatımda da bəzən keçmişimə, etdiyim seçimlərə düşünürəm. İnsanın öz səhvlərini qəbul etməsi, onları dərs kimi görməsi vacibdir. Bu kitabda Nora'nın yaşadığı iç mübarizələr, mənim də bəzən hiss etdiyim bir ruh halını əks etdirir; insanın özünü anlama yolu asan olmur, amma dəyərli dərslər təqdim edir.

Hər bir seçimimizin nəticələri var. Nora'nın müxtəlif həyat yollarını görməsi, mənim üçün seçdiyimiz yolda heç bir şeyin itirilmədiyini, əksinə, hər seçimimizin bizi formalaşdırdığını xatırladır. Həyatın düz və ya yanlış olmadığı düşüncəsi, sənin içindəki gücü kəşf etməyə çağırır. Kitab, insanın özünü tanıma yolunda səyahət etməsinin nə qədər önəmli olduğunu vurğulayır.

1. İçsel Sülh və Qəbul: Nora'nın hekayəsi, keçmişə olan peşmanlıqları ilə barışmağı öyrənmək mövzusunu da vurğulayır. Hər insan öz həyatında müəyyən seçimlərin, yolda qarşılaşdığı çətinliklərin olduğu bir yerdədir. Özümüzü, seçdiklərimizi və yaşadıqlarımızı qəbul etmək, içsel sülh tapmağın bir yoludur. Bu da məni düşünməyə vadar edir: geridə qalan seçimlərimə görə özümü niyə günahlandırmalıyam? Hər seçim, mənə yeni bir dərs verir.

2. Paralel Reallıqların Gücü: Kitabın təqdim etdiyi paralel reallıqlar, insanların həyatlarında müxtəlif yolların və nəticələrin mövcud olduğunu simvolizə edir. Hər birimiz, bəlkə də, həyatımızın hansısa mərhələsində başqa bir seçim etsəydik, necə bir insan olacağımızı düşünmüşük. Bu, mənə həyatın zənginliyini və müxtəlifliyini anlamağa kömək edir. Hər insanın öz hekayəsi var və bu hekayələrin zənginliyi bizə başqalarını daha yaxşı anlamağa və empati qurmağa imkan verir.

3. Hədəflərin Qoyulması: Nora'nın kütüxanada gördüyü seçimlər, hədəflərimizi müəyyən etməyin və onlara doğru irəliləməyin vacibliyini xatırladır. Həyatımda da məqsədlərimi müəyyənləşdirmək və onlara nail olmaq üçün çalışıram. Hədəflər, yalnız həyata keçirilməsi gərəkən şeylər deyil, həm də mənim özümü reallaşdırma yolumda mənə istiqamət verən bələdçilərdir.

4. Empati və İnsan Münasibətləri: Kitabda təqdim olunan insan münasibətləri, empati və anlamaq mövzusunda da dərslər verir. Nora'nın qarşılaşdığı insanlar, onun səyahətində mühim rol oynayır. Bu, mənə göstərir ki, başqalarını dinləmək, onların perspektivlərini anlamaq, insan əlaqələrinin dəyərini artırır. Hər bir insanın öz hekayəsi, öz çətinlikləri var, və bu, mənim başqalarına qarşı daha anlayışlı olmağıma yönəldir.

 "Gece Yarısı Kütüphanesi", yalnız bir hekayə deyil; eyni zamanda, öz həyatımızı, seçimlərimizi və başqaları ilə olan münasibətlərimizi dəyərləndirmək üçün bir əhəmiyyətli çağırışdır. Nora'nın səyahəti, mənim öz iç dünyamla barışmağa, başqalarının gözündən özgüvənimi itirmədən, öz seçimlərimi qiymətləndirməyə dəstək olur. Bu kitab, mənə xatırladır ki, həyatdakı hər an bir fürsətdir — özümüzü tapmaq, peşmanlıqlarımızla barışmaq və yeni yollara açılmaq üçün. Hər səhifəsində, öz mənliyimi axtarmağa, öz gücümü kəşf etməyə təşviq edən bir hikmət var.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularını ədəbiyyatşümnas Sərvanə Dağtumasın fransız ədəbiyyatı barədə “Alber Kamü və absurdizm” məqaləsi ilə tanış edir.

Absurdizm insanın "öz həyatına məna qatmaq" kimi ən təməl ehtiyacına kainatın "yersiz sükut"la qarşılıq verməsidir. Kamü insan həyatının absurdluğunu yunan mifologiyasındakı Sizif obrazının vəziyyətinə bənzədir. Belə ki, tanrılar onu iri bir daş parçasını dağ ilə üzüyuxarı qaldırmaqla cəzalandırırlar və o, daşın sonda yenə də aşağıya yuvarlanacağını bildiyi halda, bu mənasız tapşırığı ömrünün sonuna qədər yerinə yetirməyə məhkumdur. Həqiqətən vacib olan yeganə fəlsəfi problemin intihar olduğunu düşünən Kamü bu suala cavab verməyi qarşısına məqsəd qoyur: həyatın mənasızlığını və absurdluğunu anlamaq mütləq şəkildə intihar etməyi gərəkdirir? O, sualına cavab axtarmağa absurd vəziyyəti təsvir etməklə başlayır: biz həyatımızı sabaha olan ümidimizin üzərində qururuq, buna baxmayaraq, sabahki gün bizi ölümə daha da yaxınlaşdırır və əsas düşmənimizdir; insanlar həyatını sanki ölümün qaçılmazlığından xəbərsizmiş kimi yaşayır. Romantikləşmiş düşüncələri bir kənara qoysaq, dünya yad və qeyri-insani bir yerdir. Gerçək bilik dediyimiz şeyin mövcud olması mümkün deyil. Rasionallıq və elm dünyanı izah etməkdə acizdir, çünki onların irəli sürdüyü şeylər sadəcə mənasız abstraksiyalar və metaforalarla nəticələnir. Əslində, absurd olan dünyanın özü yox, insanın dünya haqda fikirləridir: insanın anlamaq ehtiyacı dünyanın mənasızlığı, “mütləq və vahid olana duyduğu aclıq” isə “bu dünyanı rasional və ağlabatan bir prinsipə uyğunlaşdırmağın mümkünsüzlüyü” ilə üz üzə gələndə absurd baş qaldırır.

Absurdu qəbul etmək bu mənasız dünyanın insana təklif etdiyi hər şeyə qucaq açmaq deməkdir. Məna olmayan həyatda heç bir dəyər bölgüsü də yoxdur. Beləliklə, sonda Kamü absurdluğunun fərqinə vararaq onunla yaşamağın üç şeylə nəticələndiyi fikrində dayanır: üsyan, azadlıq və ehtiras.

Şopenhauer və Nitşedən təsirlənən Kamü həyatın mahiyyətcə mənasız olduğunu iddia edir, baxmayaraq ki, insanlar varlığa nizam-intizam tətbiq etməyə və cavabsız suallara cavab axtarmağa davam edirlər. 

Kamü tanrılar tərəfindən əbədiyyətə məhkum edilmiş Sizif haqqında Yunan əfsanəsindən metafor kimi istifadə edir. Həyatın əsas absurdluğuna qarşı fərdin inadlı mübarizəsinə görə. Kamüya görə, fərdin atmalı olduğu ilk addım bu absurd həqiqəti qəbul etməkdir. Sizifə gəlincə, intihar mümkün cavab deyilsə, yeganə alternativ daş daşı təpəyə yuvarlamaqla sevinərək üsyan etməkdir. Kamü daha sonra iddia edir ki, məğlubiyyətə qarşı mübarizənin sevinclə qəbul edilməsi ilə fərd tərif və şəxsiyyət qazanır.

Absurd, həyata məna vermək üçün əsas insan ehtiyacı ilə cavab olaraq kainatın "əsassız sükutu" arasında qarşıdurmadadır. Kamü iddia edir ki, absurdun həyata keçirilməsi intihara haqq qazandırmır və bunun əvəzinə "üsyan" tələb edir. Daha sonra o, absurd həyata bir neçə yanaşmanı təsvir edir. Son fəsildə Kamü insan həyatının absurdluğunu yunan mifologiyasının simalarından olan Sizifin vəziyyəti ilə müqayisə edir. Daşı dağa itələmək kimi eyni mənasız işi əbədi olaraq təkrarlamağa məhkum edilmişdi, ancaq yenidən yuvarlandığını görmək üçün. Oçerk belə yekunlaşır: "Mübarizənin özü... insanın ürəyini doldurmaq üçün kifayətdir. Sizifi xoşbəxt təsəvvür etmək lazımdır".

Kamü qeyd edir ki, " Şəxs Allaha inanmasa belə, intihar qanuni deyil".

Ölümü zəncirlə bağlayan Sizif əfsanəsini təsvir edir ki, heç bir insan ölməsin. Absurdu qəbul etmək, ağılsız dünyanın təklif etdiyi hər şeyi qəbul etməyi nəzərdə tutur. Həyatın mənası yoxdursa, dəyərlər miqyası da yoxdur. Kamü Sizifi həyatı doyunca yaşayan, ölümə nifrət edən, mənasız işə məhkum edilən absurd qəhrəman kimi görür. Sizifin aramsız və mənasız zəhmətini fabriklərdə və ofislərdə boş işlərdə işləməklə keçən müasir həyatların metaforası kimi təqdim edir. "İndiki işçi həyatında hər gün eyni işlərlə məşğul olur və bu aqibət heç də az absurd deyil. Ancaq şüurlu olduğu nadir anlarda faciəli olur." Ölümü zəncirlə bağlayan Sizif əfsanəsini təsvir edir ki, heç bir insan ölməsin. Absurdu qəbul etmək, ağılsız dünyanın təklif etdiyi hər şeyi qəbul etməyi nəzərdə tutur. Həyatın mənası yoxdursa, dəyərlər miqyası da yoxdur. İnsan absurddan qaça bilməz. Kamü üçün insan absurd vəziyyətdədir. Absurd, bir tərəfdən dünyanın mənasızlığı ilə insanın məna və ya mənalı hərəkətə olan həsrəti arasındakı gərginlikdə yatır. O iddia edir ki, Sizif öz tapşırığının mənasızlığını və taleyinin əminliyini etiraf etdikdə, o, öz vəziyyətinin absurdluğunu dərk etmək və razılıqla qəbul etmək vəziyyətinə gəlməkdən azad olur. Əgər absurd varsa, o, yalnız insan aləmindədir. Absurdluqla mübarizənin üç ardıcıl səviyyəsi var: onun idrak, onların fərziyyəsi, yüksələn üsyan.

Kamü iddia edir ki, fəlsəfənin əsas sualı həyatın yaşamağa dəyərmi sualıdır. Bu, həyat və intihar arasında seçim etmək məsələsinə köklənir. İntihar xarici aləmdə olan müəyyən bir səbəbdən baş verir, lakin onun əsasını insanın daxili vəziyyəti təşkil edir. Absurd duyğusunun müxtəlif təzahürləri intihara səbəb olur: dünyanın insana biganəlik hissi, həyatın mənasızlığı, öz ölümünü dərk etmək və ən əsası, cansıxıcılıq hissi - həyatda təkrarlanan hadisələrin mənasını itirmək. O vurğulayır ki, dünya özlüyündə absurd deyil, absurd yalnız insan üçün dünya ilə qarşılaşdıqda mövcuddur. Absurddan iki çıxış yolu var: insanı dünyadan uzaqlaşdıran fiziki intihar və “fəlsəfi”. Sonuncu dinə qaçışdır, daha yaxşı gələcəyə ümiddir, bununla belə, problemi həll etmir, ancaq onu ört-basdır edir, müəyyən ali məqsədlə iztirablara haqq qazandırır. İnsan absurddan qaçmaq əvəzinə onu qəbul edə bilər. O, həyatın sonlu, gələcəyin bilinməməsi ilə barışaraq absurdda yaşamağa davam edir. O, dünyaya "meydan oxuyur" və bununla da özünü ucaldır. Belə insan mütləq əxlaqi dəyərləri inkar edir, onun üçün hər şeyə icazə verilir, lakin bu, özbaşınalığa çağırış deyil. Absurd adamı isə hər hansı bir hərəkətin nəticələrinin bərabərliyini və peşmanlığın mənasızlığını dərk edir. Qəbul edir ki, hər bir hərəkətin başqalarının qiymətləndirməsinə görə həm yaxşı, həm də pis bir nəticəsi var və cinayət törədəndə cəzalandırılmağa hazırdır - onun üçün günah yoxdur, amma məsuliyyət var.Absurd insan yaradıcı olmalıdır və onun yaradıcılığı göstərişlərdən və ya çərçivələrdən azaddır - absurd insan sadəcə olaraq gördüklərini və yaşadıqlarını təsvir edir. Absurd yaradıcılıqda özünü göstərir və bununla da insan ona qalib gəlir. Yaradıcılığın mənası gündəlik həyatda sevinc tapmaqdır. Tanrılar inanırdılar ki, dünyada ağır və faydasız işdən daha dəhşətli bir şey yoxdur. Sizifin yaxşılığa ümidi yoxdur, həyatı mənasız və çətin keçir. Buna baxmayaraq, Kamü onu absurd qəhrəman hesab edir. Sizif daşını özü yuvarlayır, dəfələrlə dağın başına çıxır və buna görə də sevinir. Burada müəllif Sizif mifini insanın faydasız və fasiləsiz səyinin metaforası kimi təqdim edərək intihar və həyatın dəyəri məsələsini müzakirə edir. Bu yolla o,həyatımızın əhəmiyyətsiz olduğunu və yaratdığımızdan daha dəyərli olmadığını iddia edən absurd fəlsəfəsini qaldırır. "Sizifmifi"ndə mövcud olan ekzistensializm bizə hər bir insana öz varlığının mənasını verən fərdi qərarlar qəbul edərkən seçim etmək bacarığını təqdim edir. Bu, vicdan üçün xəbərdarlıqdır. Absurddan xəbərdar olmaq intihar tələb edirmi? Kamü cavab verir: “Xeyr, bunun üçün üsyan lazımdır”.

Sizif öz xoşbəxtliyini bu tapşırığın mənasında deyil, üzərinə götürdüyü vəzifəni yerinə yetirməkdə tapır. Şüurlu olmaq bizə varlığımızı daha çox idarə etməyə imkan verir.“Sizif işgəncəsini yaşamaq” faktı o deməkdir ki, insan heç vaxt sonunu və kulminasiyasını görmədiyi təkrarlanan absurd bir vəziyyət yaşayır.

Əsərdən sitatlar:

Yalnız bir ciddi fəlsəfi problem var: o, intihardır.

Miflər təxəyyül üçün yaradılmışdır ki, onları canlandırsın.

Bu odur ki, əslində yolun əhəmiyyəti yoxdur, çatmaq istəyi hər şeyə kifayətdir .

Absurd dünyadan olduğu qədər insandan da asılıdır. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

POEZİYA

FƏRİD HÜSEYN

DAŞ QAZAN

Yanmış kibrit çöplərinə baxıram:

başından kül olmağın kədəri bürüyür könlümü...

Həyat sonda ayaqlarımızın dibinə gömür işığımızı -

eynən kibrit çöpləri kimi...

Sevdiyim şeirləri qalın kitablara sürgün eləyiblər,

Bir də onları axtarıb tapmağa vaxt nə gəzir?

Oğlumun gözlərindən başqa

sürətim hər yerdə kiçilir.

Ölüm ayağındaymışam kimi

itirib bütün mənasını sirlərim.

Qəlbimin daşlığında boğuldu

tumar çəkməyə həsrət əllərim.

Könlümdə qiyama qalxıblar

dilimdəki qullar...

Sizə ölüm yoxdur, ey unutmadıqlarım...

Daş qazandır yaddaşım - gec qızar, gec soyuyar.

TALE YORĞUNU

Çoxumuz yorulduq taleyimizdən,

çünki gec gələn sevincə yer saxlamamışdı təəssüf.

Bir-birini yaxşı tanımaqdan xəstə düşmüş

insanlara necə kömək əli uzadasan?

Qaralmış üzlərə baxmaqdan

qançır olmuş bəbəklərin əllərindən

matəm yaylıqlarını hansı haqla alasan?

Axar sular surətlərimizi

korların qabağına tökdü,

heç kəs tanımadı bizi, dünya!

Özünü də itirdin, bizi də...

Gecəni gözləməkdən qaranlığa qarışdıq, dünya.

Qiyamət günə qurulmuş saatlar yatdı.

Cavabsız suallarda sözləri kim düzdü bir-birinin yanına?

Qəbirlərin arasındakı bir adamlıq cığırları kim saldı?

On bir iqlim qurşağından kim tor atdı nəfəsimizə?

Ananın qocalmasıyla barışmaq üçün

onu nənəmizə bənzətməyi kim öyrətdi bizə?

Yalana şeir donu biçənlərin parçasının pambığı

ölü dillərin kəfəni deyildimi?

Səni tanıyandan sonra,

kitabların üz qabığının hasarından

həqiqət çökəkliyinə yıxılmağa alışdıq.

Yarlı-yaralı su içdik, dünya! -

Özünü də öldürdün, bizi də!

“VƏFA” SÖZÜNÜ İLK DƏFƏ EŞİDƏRKƏN...

Eşitdim qovulmusan yer üzündən,

amma çox qala bilməzsən getdiyin yerdə

qayıdacaqsan qəlbinin ardıyca.

Qayıt, yer tap özünə öz ömründə...

Dilindən "Allah" sözü düşməyən bir riyakarı

bir topa pulu sayarkən görmüşdüm.

Əllərinin sürəti ilə

gözlərinin ehtirasının toqquşduğu yerə baxmışdım.

Orda Allahdan əsər-əlamət yox idi.

Sən ki, "vəfa" sözünü eşidəndə

qulaqlarını tutub qaçan adamsan...

Yerini yaxşı bilirəm.

Pul sayanların əllərinin sürəti ilə

gözlərinin ehtirasının toqquşduğu yerdəsən.

Ən doğma günlərin dərdinə arxa çevirmisən,

yox olmusan,

gücünü arsızlıqdan alan zamana yoluxmusan...

CƏSARƏT GİLEYİ

Bu dəfə bircə sən yox idin həmişəki görüşdə

və hər şeyin əvvəlki kimi olması

yaman üzdü məni,

sanki qorxaqcasına

səni unutmağımızı bayram edirdi işıqlar,

sənsə zülmətin zəncirləri arasından bizə baxırdın.

Kaş bu dəfə məclisdə nəsə çatışmayaydı,

kimsə gəlməyəydi,

birimizin halı pisləşəydi,

amma olmadı.

Dostlar şərab süzdü

və hər şeyin əvvəlki kimi olması

məni yaman üzdü.

Sənin baş qəhrəmanı olduğun

lətifəni danışdılar adını çəkmədən,

arsız gülüşlər arasında əridin ağız boşluğumuzda.

Badə səsləri əvvəlki ahəngiylə qarışdı bir-birinə

və mənim bağrımın başı göynədi

hər şey əvvəlkitək davam etdiyinə görə.

Sonra sənin yoxluğunla sağollaşmadı heç kəs –

dağılışdıq evə.

Mənsə üzümü qaranlığa tutub pıçıldadım:

xatirələrini halal elə.

GÖZƏL XANIMLARIN QOCALMASI

Nədənsə heç qəbul edə bilmirəm
gözəl xanımların qocalmasını.
Boynunun altında şırım qırışı
dəbli şallar ilə sarımasını.

Qabaran damarlar əlin üstündə
sanki qocalığın xəritəsidir.
Alaca gözlərin altında tuluq –
“Geriyə yol yoxdur” – işarəsidir.

Enib dik dabanın göydələnindən
yastı dabanların zirzəmisinə.
Sözlərə işvəylə zinət vurmurlar,
əda od ələmir səs zəmisinə.

Kənar baxışları sezmirlər daha
itir duyumları, itir hissləri.
Hamımız bir bezin qırağıyıqmış, –
daha ayırmırlar yaxşı-pisləri.

Boyasız dırnaqlar qalınlaşaraq
hamısı qayıdıb öz rənglərinə.
Min cür saç rəngindən qisas almaqçün
yaxşı fürsət düşüb ağın əlinə.

Çoxdan xəyal kimi çəkilibdirlər
bir vaxt hər görüşə gül gətirənlər.
Qocalar evində nərd oynayırlar
masaya haçansa ləçək səpənlər.

Hərdən cavanlığı salaraq yada,
şaqqanaq çəkirlər yenə ucadan.
Ürəkdən gəlməyən gülüş tez sönür
sanki sısqa tüstü çıxır bacadan.

Töküb şəkilləri qarşılarına
bəzən özlərinə çəkirlər həsəd.
İtmiş gözəlliyi kim xatırlasın?
Qocada yaddaş yox, cavan nabələd.

Qocalıq azadlıq verir onlara.
gözəllik məhbəsmiş, gözəllər məhbus.
Bugünkü ağ saçlı qadına baxsan
dünənini düşün! Əfsus, səd-əfsus...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2024)

Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Beynəlxalq şou proqramları ilə məşhur olan “Fantaziya” sirki 8 oktyabradək Şəkidə  uşaqları sevindirəcək. Oktyabrın 4-də açılış edən sirkdə janqlyorlar, akrobatlar, illüzionistlərlə yanaşı, kiçik heyvanlarla hazırlanmış nömrələr də uşaqların marağına səbəb olmaqdadır.

Sirkin təşkilatçısı Ruslan Abbasov “Ədəbiyyat və İncəsənət” portalına müsahibəsində “Fantaziya”nın tarixindən də danışıb:

-1985-ci ildən fəaliyyət göstəririk. Müxtəlif ölkələrdə fəaliyyətimiz olub: İsraildə, Amerikada, Rusiyada, Ukraynada, Belorusiyada, Macarıstanda, Hindistanda... 2007-ci ildən bu yana isə Azərbaycanda fəaliyyət göstəririk.  Konkret  proqramımız yoxdur. Çünki hər dəfə sirk ustaları dəyişilir. Məsələn, indi Şəkiyə gələn sirk ustaları Ukraynadan, Rusiyadan, Tacikistandan və Tatarıstandandırlar.  Əsasən, Bakıda fəaliyyət göstəririk. Amma bilirik ki, bölgələrdəki uşaqların Bakıya gəlmək, sirkə baxmaq imkanı çox azdır. Ona görə də, biz bölgələrə səfər edir, uşaqların görüşünə gəlirik. Uzun illər ərzində proqramımızda dəyişməyən yeganə nömrə “Azərbaycan odları” olub. Xarici ölkələrin əksəriyyətində həmin nömrəni nümayiş etdirmişik. Olduqca da rəğbətlə qarşılanıb. Hətta 1985-ci ildə Türkiyədə biz “Azərbaycan odları” ilə çıxış etmişik.

Çoxuşaqlı ailələr üçün biletin qiymətində endirim edildiyini, 1 biletlə uşağa da, valideynə də sirkə baxmaq şansın tanındığını deyən Ruslan Abbasov onu da əlavə etdi ki, uşaq evlərində, “SOS” uşaq kəndlərində böyüyən, reabilitasiya mərkəzlərində müalicə alan uşaqlar üçün də sirk pulsuz nümayiş olunur.

Qeyd edək ki, “Fantaziya” sirki Şəkidən sonra Zaqatala, Balakən, Qax, Qəbələ və Oğuza da gedəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2024)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

"Vağzalı" Azərbaycan xalqının ən sevimli rəqslərindən biridir. Son dərəcə zərif, ürəyə yatan melodiya, incə, yumşaq hərəkətlər bu rəqsi xalq arasında daha geniş yaymışdır. Azərbaycanda elə bir toy olmur ki, orada vağzalının cazibədar sədası eşidilməsin.

“Vağzalı”nın tarixi çox qədimlərə gedib çıxır. Bu havanın “Kitabi Dədə Qorqud”dakı “Yelətmə” havasından gəldiyi göstərilir. Başqa sözlə, “Yelətmə” rəqsi “Vağzalı”nın ilkin növü, prototipi hesab olunur. Hətta dastanın “Qanlı qoca oğlu Qanturalı boyu”nda gəlinlərin rəqs etdiyi bu qədim havanın adı da qeyd olunur: “Ozan gəldi, “Yelətmə” çaldı. “Yelətmə”- yelləndirmə, həvəsləndirmə, coşdurma məzmunu verir. 

Sonralar həmin rəqs “Atlandırma” adı ilə məşhurlaşıb. Çünki qədimdə türklər gəlini atla və faytonla aparırlarmış.  Məhz bu havanın müşaiyəti ilə gəlini ata və ya faytona mindirirmişlər. “Atlandırma” adı da burdan qalıb. 

Azərbaycanın milli rəqslərini araşdıran sənətşünas Rauf Bəhmənliyə istinad edərək "Vağzalı" rəqsinin mənşəyi barədə gəlin bir qədər məlumatlanaq.

XVI əsrdə Azərbaycanda məskunlaşmış Qaraqoyunlu qəbiləsinə məxsus olan “Qarabağın ağırı” və yaxud “Asta Qarabağı” rəqslərinin musiqi mötivləri də “Vağzalı” rəqsində özünü göstərir. 

XIX əsrin sonlarından isə rəqs “Asta Qarabağı” və “Vağzalı” adı ilə şaxələnir. Bəs “Vağzalı” adı hardan meydana çıxır? Çox güman ki, bu ad 1880-ci ildə Azərbaycanda ilk dəmiryolu (Bakı-Suraxanı-Sabunçu) xətti və 1883-cü ildə Bakı-Tiflis dəmir yolu xəttinin çəkilişi ilə bağlı olub. Bundan sonra uzaq məsafəyə yola salınan gəlinlər artıq atla, faytonla deyil, qatarla yola salınırmışlar. Beləliklə, rəqsin adı da dəyişib “Vağzalı” qoyulub. (Qeyd edək ki, bu adın meydana çıxmasını məşhur xeyriyyəsi Z.Tağıyevlə bağlayanlar da vardır). 

Beləliklə, keçmişdə məşəl və atəş səsləri altında toy evinə qədər müşayiət olunan bu rəqsin ad dəyişmə sxemini belə təklif etmək olar: “Yelətmə”, “Atlandırma”, “Asta Qarabağı”, “Qarabağın ağırı” və “Vağzalı”.

Rəqsin musiqisi incə və lirikdir. Rəqsin özü insanda qeyri iradi kövrək, zərif hisslər oyadan süzücü və alıcı rəqs  elementlərindən ibarətdir.

S.Rüstəmov 1936-cı ildə “Vağzalı” rəqsini notlaşdırmışdır. Bu rəqs “Segah” məqamında, moderato tempində və 6/8 ölçüsün bəbəstələmişdir. “Vağzalı”nın melodiyası dinləyicidə sevinc və həsrət hisslərinin vəhdətini təşkil edir. Övladını yola salan ailə ayrılıq,hicran hissləri keçirirsə, oğlan evinin adamları isə tam fərqli (sevinç) ovqat yaşayırlar. 

Vağzalı rəqsi olduqca cazibəli, qəşəng, son dərəcə lirik rəqsdir. Onu incəliklə, bir növ süzgün hərəkətlərlə oynamaq lazımdır. Amma müasir dövrdə bu melodiya toyun başlanğıcına və ya bitməsinə işarə kimi qəbul olunur. Görünür, bu, toyda səslənən şah əsər statusuna malik yeganə musiqi sayılır. Məhz buna görə də toylar “Vağzalı"dan başlayaraq, eyni musiqi sədaları altında bitir. Bəli, bu, nəhəng, şirin, demək olar ki, yer üzündə ən istedadlı və zəngin mədəniyyətə malik olan bir xalqın milli musiqisi və rəqsidir.

Bütün gənclərimizə “Vağzalı” sədalarının qismət olması diləyi ilə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2024)