İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

 

İldə 5-6 dəfə həkim müayinəsi və müxtəlif münasibətlərlə Bakı şəhərində oluram. Hər gəlişim-gedişin isə 4-5 gün çəkir. Son səfərim bir neçə gün artıq çəkdi. 

 

Fürsətdən istifadə edib, bir vaxtlar çox gəzib-dolaşdığım gözəlim küçələri bir daha gəzmək könlümdən keçdi. Gəzib dolandıqca bir daha Bakının çox inkişaf etdiyinin, xeyli gözəlləşdiyinin şahidi oldum. Buna sevindim, qürrələndim. 

Əvvəl elə bildim ki, hansısa xarici ölkədəyəm. Amma yanımdan ötüb-keçənlərin şirin-şəkər ana dilimdə danışdıqlarını eşidib ayıldım. Ayıldım və çox dilxor oldum, əsəbiləşdim, qeyzləndim. Sanki mənim Bakım xarici dillərin “işğalına” məruz qalıb. 

Şəhərin küçə və meydanlarındakı yazılarda, məkanların adlarında Azərbaycan dilinin küncə sıxılıb tapdanması, Azərbaycan əlifbasının ələ salınması, xalqımın milli qürurunun və milli varlığının nişanəsinin  nüfuzdan salınması məni çox narahat etdi. Akademik Teymur Hacıyevin haqlı olaraq, bir vaxtlar yazdığı sözlər yadıma düşdü: “Mən ötəri saymışam. Bakının küçə və meydanlarındakı yazılarda ən azı 12 dildən və elə o qədər də əlifbadan, həm də son dərəcə qarışıq şəkildə istifadə olunur. Çox ölkələr gəzmişəm, amma dünyanın heç bir ölkəsində dilə qarşı bu qədər hörmətsizlik görməmişəm”.  

Siz Allah, bəzilərinin adını sadalayım, özünüz də baxın. Bəlkə, mən düz demirəm?Bank adları - ”Bank of Baku", “Bank of Azerbaijan”; şadlıq sarayları: “Niaqara”, “Neolit”, “Siyaqut”; gözəllik salonları: “Jozefina”, “Dolche Vita”, “Miss Scarlett”, “Angels”, “Cinemadonna”; dükan adları: “Magic”, “Accesqorize”, “Arsigle”, “Enjoyment”, “Baldinini”, “Carpets”, “Ambiance”, “Lodro”, “Brigeston”, “Bind”, “İqoloçka”, “Ariston”, “Albatros”, “N&M, A? mart”, “Sladko”, “Meçta xozyayki”;  mebel evləri: “Arstil”, “Belux mebel”, “Home Life Mebel”, geyim mağazaları: “BebeTom” (körpə-bəbə Tom), “Eurokids” (avropalı uşaq), “Bandido” (quldur), "Samuray", “Killer” (başkəsən), “Second hand” (nimdaş, köhnə paltar, ölü paltarı) və s. “Hətta iş o yerə çatıb ki, bapbalaca gül dükanını ”FloversHouse", avtoyuma qarajını “Evro yuma” adlandırıblar.  (Apardığımız bir neçə sorğu göstərdi ki, obyektlərin işçilərinin özləri belə o adların mənasını bilmirlər.) 

Dilimizin təəssübkeşlərindən biri, görkəmli şairirimiz B.Vahabzadə məhz belələrini nəzərdə tutaraq yazırdı:

 

Bir vaxt rusca idi bütün reklamlar.

İndi ingiliscə dürtülür gözə.

İtin də dilinə hörmətimiz var,

Təkcə öz dilimiz yaramır bizə.

 

Bu siyahıda göstərilən adlar heç Bakıdakı əndirabadi adların bir faizi də deyil. Belə qəribə adda obyektlər yüzlərlədir. (Artıq regionlarda da belə adların sayı artmaqdadır.) İndi siz deyin: bu, Bakının xarici dillərin “işğalına” məruz qalması deyil, bəs nədir?! Niyə həmin adların altında onların dilimizdəki mənası oxunması mümkün olmayacaq dərəcədə kiçik yazılır? Bu, məlum tamaşada Balaşın öz valideynlərini qonaq qabağına çıxarmaqdan “utanmasını” və bir otağa qapamasını xatırladır mənə. 

Qeyd etmək yerinə düşər ki, “Dil haqqında” Qanunun 17-ci maddəsinə əsasən, hüquqi şəxslərin, onların nümayəndəliklərinin, filiallarının və idarələrinin adları Azərbaycan dilinin normalarına uyğun yazılmalıdır. 

“Reklam haqqında” Qanuna görə də reklamda dövlət dili işlənilir və bu, dövlət dilinin normalarına uyğun olaraq tətbiq edilməlidir. Zəruri hallarda reklamda dövlət dili ilə yanaşı, digər dillər də istifadə oluna bilər. Lakin onların tutduğu sahə Azərbaycan dilindəki qarşılığının tutduğu sahədən böyük olmamalı və Azərbaycan dilindəki yazıdan sonra gəlməlidir.

Bu qanunların tələbi həm yerli, həm də xarici iş adamları üçün məcburidir. Amma bunlara nə qədər əməl olunur? Demək olar ki, çox pis əməl olunur, həm də bu işlərə zəif nəzarət edilir. Məncə, əsas günahkarlar həmin obyektlərin açılmasına rüsxət verən dövlət qurumları və onların məmurları, bu işlərin monitorinqini aparan qurumlar, həmçinin həmin obyektlərin sahibləridir.

Təəssüf ki, indi də ingilis dili bilməyən sahibkarlar belə öz dükanlarının, ofislərinin və istehsal etdikləri bəzi məhsulların adlarını ingilis dilində yazırlar. Acınacaqlısı odur ki, yuxarıda da dediyimiz kimi, bunların içərisində çoxlu “ziyalı”larda var.

Vaxtı ilə “Molla Nəsrəddin”in səhifələrində amansız tənqid olunan bu “obrazovonlulara” ulu öndərin bir öyüdünü xatırlatmaq istərdik: ”Öz dilinizi unutmayın və öz ana dilinizi heç bir başqa dilə dəyişməyin”. 

Bizim  “obrazovonlular” anlamalıdırlar ki, dil hər bir kəsin özünə məxsus əşya  deyil. Ana dili millətimizin namusudur. Namus isə paltar deyil ki, onu havaya və fəslə görə dəyişəsən. Bu dil bizi dünyaya gətirən anamızın dilidir. Atalar demişdir: ”Dilini bilməyən anasını tanımaz”. Böyük Üzeyir bəy ana dilini bilməyənləri “zavallı”, ulu öndərimiz H.Əliyev isə “şikəst adamlar” adlandırırdı. Nə qədər haqlı və sərrast deyilmişdir! 

Kimsə deyə bilər ki, belə şeyləri böyütmək lazım deyil, bu bizim sahibkarların fəaliyyətinə mane ola bilər. Səhv düşüncədir. İş adamlarımızın (onların çoxu ziyalılardır) özləri dilimizin təəssübkeşi olmalı, müştəriləri obyektlərin adları ilə deyil, oradaki malların və xidmətlərin qiyməti və keyfiyyəti, xidmətin səviyyəsi ilə cəlb etməlidirlər. Bir də ki, o obyektlərin bir çoxuna, bəlkə də, aylarla əcnəbi müştəri gəlmir, gələnlərin də çoxu baxıb çıxır. Guya əcnəbilər bizdən az bilir, yoxsa pullarının qədrini bilmirlər?

Əlbəttə, xarici dilləri öyrənmək lazımdır. Artıq qloballaşan dünyada çoxdillilik zərurətə çevrilmişdir. Yer üzündə hakim dilə ehtiyac gündən-günə artmaqdadır. Belə bir dil isə ingilis dilidir. İngilis dili indi “lingua franca” statusundadır. Bu dildə, yaxud başqa dillərdə danışmaq yüksək bacarıqdır, aqillikdir. Bir neçə dildə danışan insanlar həm şəxsi, həm də professional həyatda daha geniş ünsiyyət dairəsinə malik olurlar. Çoxdilli insan əmək bazarında üstünlüyə, dünya ölkələrinə sərbəst səyahət imkanlarına, texnologiyanın imkanlarından yüksək səviyyədə istifadə etmək bacarığına malik olur.

Bir daha təkrar edirik ki, çox dil bilmək, bir neçə xarici dildə danışmaq aqillikdir. Ancaq ana dilini bilməmək, ona xor baxmaq əsl nadanlıqdır. Xarici dillər ana dilinin nüfuzuna xələl gətirmədən, onun coğrafiyasını məhdudlaşdırmadan öyrənilməli, ölkə daxilində heç bir sahədə praktiki olaraq ana dilindən üstün tutulmamalıdır. Unutmaq lazım deyil ki, dil yalnız ünsiyyət yaratmır, xalqın tarixini, mədəniyyətini, milli əxlaqını və soykökünü təyin edir.

Azərbaycan dili Azərbaycan xalqının yaratdığı ən möhtəşəm əsərdir. Xalqımızın ən müqəddəs və ən qiymətli milli sərvətidir. Hər kəlməsi, hər sözü, adicə intonasiya və vurğuları minillik tarixə malikdir. 

Görkəmli dövlət xadimi və şair Ş.İ.Xətai demişdir: ”Ərənlərimiz bizə üç əmanət qoyub getmişlər: dilimiz, torpağımız və qeyrətimiz.” Dilimizi yaşatmaq, inkişaf etdirmək və onun saflığını qorumaq hər bir vətən övladının qeyrət və namus borcudur. Torpağımız kimi ana dilimizi də işğaldan qorumalı və gələcək nəsillərə ərməğan etməliyik. 

Əgər biz dilimizin həmişə var olmasını istəyiriksə, M.Ə.Rəsulzadənin dediyi kimi, “...onu cameiyyəti - milliyyəmizdə ən mühüm bir ittihad və tərəqqi amili ədd etməliyik (hesab etməliyik)”.

Yazımı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevdən bir əvvəlki yazımda da istifadə etdiyim iqtibasla bitirirəm. Cənab Prezidentimiz 2018-ci ildə Ağdam Muğam Mərkəzinin açılışı zamanı demişdir: “Bizim zəngin dilimiz var və Azərbaycan ədəbiyyatı bunu təsdiqləyir. Ancaq indi dünyada gedən qloballaşma prosesləri, digər proseslər istər-istəməz dilimizə də təsir edir, biz dilimizi xarici təsirlərdən qorumalıyıq. Bizim dilimizə lüzumsüz xarici kəlmələr lazım deyil. Bizim dilimiz o qədər zəngindir ki, istənilən fikri, istənilən məsələni ifadə etmək mümkündür. Ancaq biz görürük ki, bəzi hallarda həm kütləvi informasiya vasitələrində, həm də digər sahələrdə dilimizə yad kəlmələr daxil olur. Bunlar dilimizi zənginləşdirmir, əksinə, bəzən mövcud sözlər yeni sözlərlə əvəzlənir və mən bunun qəti əleyhinəyəm. Bu gün fürsətdən istifadə edərək, bir daha bildirmək istəyirəm ki, hamımız öz dilimizi qorumalıyıq”.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.10.2024)

Jalə İslam, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Ayın 5-də növbəti Müəllimlər Günü qeyd edildi. O gün barədə yalnız bu gün bir şeylər yaza bildim…

 

Allah bilir ki, abituriyent vaxtı hazırlaşarkən heç vaxt müəllimlik peşəsini istəməmişəm. Həmin vaxtları xatırlayarkən özümə arada yazığım gəlir. Koronovirusun ölkəni zəbt etdiyi vaxtlar idi. Hələ imtahanı belə nə vaxt verəcəyimiz haqqında məlumatlı deyildik. Ailəmin maddi sıxıntıları, özümün depressiv vəziyyətim, ard-arda stresdən və soyuqdan baş qaldıran xəstəliyim və s. O vaxtlar deyirdim ki, mən sadəcə ödənişsiz olaraq qəbul olsam, oxuyacam. Bu düşüncənin ağırlığı isə daha pis idi. Sanki üzərimə ikiqat yük düşürdü. Gədəbəyin ucqar, çovğunu sərt kəndindən çıxıb buralara qədər gəlmək, sizə görə bilmirəm, amma mənə görə qürurverici bir haldır. Kəndimizin məktəbində bir çox fəndən müəllim əksikliyi var idi və bu əksikliyi də o məktəbdən çox, onun şagirdləri hiss edirdi. Texnologiya müəllimi fizika, riyaziyyat kimya keçəndə, rəsm dərsini Azərbaycan dili müəllimi keçəndə alma bizim başımıza düşür, suya karbon qazını qatır və dünyanın hansı formada olduğunu başa düşə bilmirdik. Mənim şəxsən fizika fənnindən qandığım qrafa yox idi və hələ də yoxdur. Bir-iki ay hazırlığa getdikdən sonra anladım ki, gecikmişəm, yəni bu fənn mənlik deyil. Amma nə təsadüfdürsə, kimyanı anladım və imtahanda da ən çox ondan yazmışdım. Koronovirus zamanı başqa rayon və şəhərlərdən gələn müəllimlər də artıq geri qayıtdılar və beləcə ingilis dili müəllimim də getdiyinə görə çarəsiz vəziyyətdə kəsiləcəyimi gözləyirdim. Mən qonşu kəndə həftədə üç dəfə kimyadan piyada hazırlığa gedirdim. O piyada getdiyim hazırlıq günlərindən mənə xatirə olaraq sonda təsirli bir soyuqlama qaldı. Nə isə, imtahanı verdikdən sonra nəticə elə də pis olmadı, amma təbii ki, mən ödənişsiz təhsil almaq istədiyim üçün sırf buna nəzərən seçim etməli idim və seçim Sumqayıt idi, SDU-nun Riyaziyyat və İnformatika müəllimliyi mənim üçün ən yaxşı seçim şansı idi. İstədiyimə də nail oldum və indi 5-ci kursu bu il bitirəcəm. Öz şagirdlərim var. Artıq bilirəm ki, yolumu informatika müəllimi, ümumiyyətlə informatika sahəsində davam etdirəcəm. Bu günə qədər çox müəllim görüb, ünsiyyətdə olmuşam. Amma çoxunun bu ada layiq olmadığının da bariz şahidi olmuşam. Bir nüansı həmişə qeyd etmişəm ki, mənim qohumlarımın yanında müəllimlərim çiçək kimi adamlar olub. Bəlkə də bu, mənim ən böyük şansımdır. Uşaqları və gəncləri sevmək lazımdır. Onlara layiq olduqları sevgini və qayğını vermək, travmalarını təkrarlatmamaq, “heç kəs olmasa da mən sənin yanındayam” demək lazımdır. Ona görə ki, hər birimiz anlayışlı ailələrin uşaqları deyilik, fəqət bu o demək deyil ki, bizlər də anlayışsız olaq. Gəlin səhrada bitən ilk qızılgül biz olaq. 

Yəni sözümün canı budur ki, həyat mən istəmədən də olsa, məni doğru yola sürükləyib, çünki məndən elə müəllim olarmış. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış şair, publisist Əkbər Qoşalının “Təbrizli, imanlı Təbriz İman” məqaləsini təqdim edir. 

 

(Dostum-qardaşım, şair Təbriz İmanın “Sabahın vicdanı” kitabına önsöz)

 

“Ruha, cana salam olsun”! – Bu, Borçalı köklü, Borçalı ruhlu, Darvaz doğumlu Təbriz İmanın salamıdır. – Onun yeni şeirlər kitabı, ilk bəndində bu misranın yer aldığı “Salam olsun” şeiri ilə başlayır. Ərəb demiş: Və aleykum salam! İslamda “Əs-Səlam” Yaradanın adlarından biri, yəhudilikdə “Salam” Yaradanın sifətlərindən biri olaraq qəbul görüb. “Salam” özü anlamca barış, əmin-amanlıq deməkdir. Müsəlmanlar və yəhudilər rastlaşdıqda, görüşdükdə biri digərinə “Salam” deyərək, Yaradandan ona salamatlıq, əmin-amanlıq, firavanlıq diləmiş olur; yəni üzərinə barış, əmin-amanlıq olsun! Beləliklə, “Salam” müsəlmanlar və yəhudilər arasında görüşərkən işlədilən ilk ifadə olması ilə özəl yerə sahibdir – rastlaşmanın, görüşün, söhbətin bismillahıdır. İslamı qəbul etmiş türk xalqlarının çoxu da bu sözü işlədir.

 

Təbriz İmanın həyata, dünyaya baxışı eynən Azərbaycan bayrağının boyalar qurultayı kimidir: göy, qırmızı, yaşıl... O, türk oğlu türkdür, çağdaş çağırışlara nəinki biganədir, əksinə, qabaqcıl düşüncəli aydınımızdır və imanlı, halal insandır. Ay-ulduz da, necə deyərlər, öz energetikası ilə, onun bütün işinə-gücünə hopub. Şairin bayrağa, Vətənə ad etdiyi şeirləri ilə yanaşı, ümumən bütün yaradıcılığı dediyimiz üçboyalı qurultaycadır, Ay-ulduzludur.

 

Yaxından tanıyanlar yaxşı bilir, o, torpağa da çox bağlıdır. “Mənim sadiq yarım qara torpaqdır” misrasını Aşıq Veysəl işlətməmiş olsaydı, bəlkə, onu çağımızda Təbriz İman deyərdi. “Torpaqda izi olmayanın, süfrədə üzü olmaz”, “Torpaq deyir: öldür məni, dirildim səni” deyimlərini də, daha öncələr eşitməmiş olsaydıq, olsun ki onları da Təbriz İmandan eşidə bilərdik. Bax, belə bir aparıcı torpaq amilinə baxmayaraq, Təbriz İmanın ruhu, eşqi onu daha çox Ay-ulduz şairi kimi, Göylərlə əlləşən duyğu-düşüncə adamı kimi qələmə verməyə əsaslar yaradır. Yalnız bir önşərtlə: o, mövzuya cılxa romantika ilə baxmır, uslu (ağıllı) yanaşmadan da uzaqlaşmır. O, el-obasının, soyunun, coğrafiyasının alqoritmini tutan, könlünü göyün üzünə də, torpağın bərəkətinə də eyni məhəbbətlə açan şairdir!.. Yoxsa, ilin-günün, dünyanın indiki vaxtında (çağırışlarında), Ay işığından, çiçək-böcək... çevrəsindən çıxa bilməsəydi, onu nəinki təqdir edər, qardaş ərki ilə qınayardım, bəlkə...

 

Əlbəttə, “ilin-günün bu vaxtı” da, “çağırışlar” da ötəridir – “Əbədiyə qəh-qəh çəkir əbədi dünya”... – Bunları bilməzmiyik?. – Bilirik və deyirik: şeirin, bədii sözün, emosional mətnin özəlliyi də ondadır ki, sən düzxətli, bərabərsürətli düşünməyəsən, olmazlara da, olmuşlara da öz baxışın ola, söz kimi söz söyləyəsən. Yanaşılmamış limanlar, varılmamış qıyılar şairi gözləyir... Təbriz özü demiş:

 

“Ruhun, canın yanaşdığı,

Hər limana salam olsun”!

 

Bəli, Təbriz İman bu dünyaya Borçalıda göz açıb – “Vətənin qıraqda qalan yer”ində. Balaları isə Bakıda, Xəzər qıyısında dünyaya göz açıb. O da, dağlar döşünü dəniz qırağına xoşməramlı, könüllü dəyişənlərdəndir. Əgər alqoritmdən, duyğusallıqla usluluğun dəngəsindən danışırıqsa, üstəlik, dədə-babalarımızın Altaylardan Adriatikə at səyirtdiyini unutmamışıqsa, o zaman burdan-bura – Darvazdan Abşeron yarmadasına görünmüş Yolu da qəribsəmirik...

 

Təbriz Bakıya oxumağa gəlmişdi – oxudu, öyrəndi və burada qalası oldu. Ancaq bu işlər belə sadə cümlələrlə tamamlanmır axı, yeraltı çaylar kimi, şüuraltı axınlar kimi, “ilk yuva” özləmi bir türlü bitib-tükənmir, tükənmir...

 

“Bizim əllərimiz uzalı qaldı,

Bəxtim  dağ olanda, mən aran oldum.

Bu həsrət özümü özümdən aldı,

Həmişə bəxtimdən nigaran oldum”. (“Oldum”)

 

“Vətənin qıraqda qalan yeri”ndə doğulmaq, hələ-hələ orada doğulub da, 90-cı illərdə Bakıda öyrənci olmaq, nələrə-nələrə tanıq olmaq alın yazısıydı... Dövlət müstəqilliyinin dadını-duzunu görməmiş torpaqlarımız işğala uğradı, yüzminlərlə soydaşımız qaçqın-köçkün düşdü... Dağılan “İttifaq”la birgə bütün “müttəfiq respublikalar” arasında ayrımçılığın, yeni bağların yaranması başqa bir fəsil gətirdi... Ən azı, bizim yaşıdlar o fəslə hazırlıqsız yaxalanmış kimi oldu... Əgər sənin əlində #qələm, könlündə sevda varsa, fəsillər sənin ömründən keçərkən qələmindən də keçir... Sonra görürsən, nisgilli-nisgilli alxış edirsən... Örnəyi, şair Təbriz şəhər adaşına yazan kimi:

 

Şəfəqlər hökmünü uzağa sürsün,

Günəş tellərini buludmu hörsün?

İlahi, rəhm eylə, Turanı görsün,

Az qalıb Təbrizin ölüm vaxtına.

 

Dadaloğlu necə deyirdi: - “Ölən ölür, qalan sağlar bizimdir”! Daha nə deyirdi Dadaloğlu? – “Fərman Padşahındı, dağlar bizimdir”. Mən də, qardaş ərki, dost sayğısı ilə demək istəyirəm, Təbriz, artıq bizim nə şəhərimizin, nə insanımızın ölən vaxtı deyil! Ustad sözüdür:

 

“Yol Tanrının, haqqı dərkin dünyası,

Əvvəl-axır dünya Türkün dünyası,

Üç gün, beş gün gecim-tezim olacaq,

Bugün-sabah dünya bizim olacaq”! (Z.Yaqub)

 

İnanıram, Təbriz İman inanır, milli tariximizin Təbriz fəsli gələcək, Turan Günəşi doğacaq!Ozan Arif demiş: “Başqa yolu yox artıq”!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.10.2024)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Qarabağ bölməsi

 

Qarabağ bölgəsi yazarlarının təqdimatında bu gün sizləri Səxavət Kəlbəcərli ilə tanışlıq gözləyir. 

Səxavət Kəlbəcərli - Səxavət Ellaz oğlu Süleymanov 1985-ci ildə Kəlbəcər rayonun Zar kəndində anadan olmuşdur. Məlum Qarabağ hadisələrindən sonra Mingəcevir şəhərində məskunlaşıblar. Gəncə Humanitar Kollecini bitirmişdir. Hələ çox gənc yaşlarından bu imza mənə tanışdır. Məclislərdə ara-sıra gözəl və məzmunlu şeirlərini dinləmişəm. 2012-ci ildə “Mənim ürəyimi sən yaşadırsan” adlı kitabı nəşr olunub. Ailənin sonbeşiyidir.  Azərbaycan Yazçılar Birliyinin üzvüdür. 2018-ci ildə birillik Prezident təqaüdünə layiq görülüb.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucularına Səxavət Kəlbəcərlinin şeir çələngini təqdim edirəm. Qarabağ ağrılı şeirlərin çoxusu Zəfərimizdən illər öncə yazılıbdır. 

 

1.

Deyirsən sevirəm, amma yaşın çox,

Mən nə yaşadım ki, yaşım çox oldu?

Sənin gözlərinə baxdığım zaman

Bütün sarsıntılar bir an yox oldu.

 

Kim səni qınayır qınasın elə

Sevirəm sözünü dilində saxla.

Qoy sənə kimsənin sözü çatmasın

Birini deyəndə, birin də saxla.

 

Elə xoşum gəlir, inan əzizim

Qoy olsun əbədi mənim saçların.

Burda bölünməli nə var ki, gülüm

Mənim yaşım uzun, sənin saçların.

 

2.

Vaxtım itib, görən saat neçədi

Bilirəm ki, bir ömürlük gecədi.

Sən ey dəniz, söylə gorüm necədi ?

İki ürək bir ürəyin içində.

 

Deyilər ki, sadiq olaq bir birə,

Hərdən küsək nəticəsi;- bir- birə.

Nə şirincə sarılıbdı birbirə-

İki ürək bir ürəyin içində.

 

Çin olmamış arzuları söyünür,

Qara gözlüm paklığıyla öyünür.

İnan, bütöv dünya boyda döyünür

İki ürək bir ürəyin içində.

 

Bu qəm yükün daşıyarmı görəsən?

Ayrılarmı, boşuyarmı görəsən?

Xoşbəxt olub yaşayarmı görəsən?

İki ürək bir ürəyin içində?

 

3.

Kimsənin işinə qarışmaq olmaz,

Ay insan, əməlin, işin mübarək!

Daş nədi, əllərə nizə götürün

Şeytanın bağrını deşin- mübarək.

 

Ziyarət edirsiz can bahasına,

Şöhrət bahasına, şan bahasına,

Tanrının yanında qan bahasına,

Aldığın qiymətin - beşin mübarək!

 

Səxavət, dünyaya sirr gəlişindən,

De varmı xəbərdar pir gəlişindən?!

Bir kral oğlunun bir gəlişindən-

A cənnət, bir yığın leşin mübarək!...

 

4.

Biz silaha köklənmişik,

Hər anımız Qarabağdı.

Həm yaralı torpağımız,

Həm canımız Qarabağdı.

 

Karvan -karvan köçündəyik

Yığındayıq, biçindəyik.

Biz bir dərdin içindəyik

Hər yanımız Qarabağdı.

 

Yad əliylə yanıb qalan

El obasın anıb, qalan.

Qanadları sınıb qalan

Tərlanımız Qarabağdı.

 

Vətən gözəl, Yurdum xalı

Sona yetsin qeylü-qalı!

İnamımız qayıtmalı!

İmanımız Qarabağdı!

 

Bax o günə qalıbdı az

Ay Səxavət zəfərdən yaz.

Qılıncımız umur qisas

Ünvanımız Qarabağdı.

 

5.

Bizlərə haray yoxdu, yad qonşudan, yamandan,

Xocalını göynədir, o qarlı gün, həmin dan.

Ey Müdrik Prezdentdim, ey Ali Baş Komandan,

Bu illər dolandıqca dağ üstə çəkir dağı-

Vədəsi çoxdan keçib, qaytaraq Qarabağı.

 

Sarılaq silahlara, canlar alaq, can verək,

Cadar-cadar torpağa qanımızdan qan verək.

Üçrəngli bayrağmıza şöhrət verək, şan verək

Yerlə yeksan eyləyək, “zatı qırıq calağı”-

Vədəsi çoxdan keçib, qaytaraq Qarabağı.

 

Çoxumuz dildən düşüb, azımız dilə gəlsin

Saralıb dağlarımız, yazımız gülə gəlsin.

Şeirimiz havalansın, sazımız dilə gəlsin

Şəmşirin məzarının üstə qoyaq çırağı –

Vədəsi çoxdan keçib, qaytaraq Qarabağı.

 

Səxavət, gözləməkdən bağrımız köz- köz olar...

Siyasət meydanıdı, gündə min cür söz olar..

Hücuma keçər olsaq, məramımız düz olar,

Sancılar Dəlidağa Azərbaycan bayrağı-

Vədəsi çoxdan kecib, qaytaraq Qarabağı.

 

6.

Siz Vətən şeirlərin deyin necə yazdınız?

Qarabağı heç zaman unutmayın, şairlər.

Ruh dəyişdi, bir anlıq fikirdənmi azdınız ?

Qarabağı heç zaman unutmayın, şairlər.

 

Gecələri düşünün, açılanda dan, yazın,

Əbədi cuşa gəlsin damarlarda qan, yazın.

Laçından, Kəlbəcərdən, “Qanlı Şuşa”dan yazın,

Qarabağı heç zaman unutmayın, şairlər.

 

Ürəyimdə neçə dərd boya çatdı, irildi,

Sağlarım ölü kimi, ölülərim dirildi.

Qarabağ qan ağlayır elsiz iyirmi bir ildi

Qarabağı heç zaman unutmayın, şairlər.

 

Birin yazıb durmayın, yazın beşindən yazın.

Ruslarla erməninin qanlı işindən yazın.

Xocalıda kəsilən “ana döşü”ndən yazın

Qarabağı heç zaman unutmayın, şairlər.

 

Tanrıdan istəmərəm bizlərə səbir versin,

Vətəni qəlbən sevək, öləndə qəbir versin.

Elə yazaq Prezdent döyüşə əmir versin

Qarabağı heç zaman unutmayın, şairlər.

 

Yaralı məmləkətin söyləsin qan, şairi

Vətən! Vətən!.. Deməli, verəndə can, şairi.

Gərək vulkan püsgürsün Azərbaycan şairi,

Qarabağı heç zaman unutmayın, şairlər

 

7.

Bir bax, yaşıl donlu gözəlim mənim

Həsrətdən düşübdü, saçımda dən var.

O məğrur daşlarda, sal qaylarda

Neçə şəhid qanı, gör neçə “mən” var.

 

Qartal tək göylərdə təklənmişəm mən

Qurd kimi baxmışam, şəklənmişəm mən

O qədər qəzəbə köklənmişəm mən

Qəlbimdə şimşək var, gözümdə qan var.

 

Dağların ağ tala qarı boylanır,

O üzdən könlümün yarı boylanır.

Üzüm Kəlbəcərə sarı boylanır,

Ay Allah içimdə tək birçə yön var.

 

Səxavət, ürəyim olubdu yara,

Taleyim dönübdü ocağa ,qora.

Bəlkə də ahımdı çəkildi ora,

Bir baxın Kəpəzin başında çən var.

 

8.

Ürəyi dəhşət ilə dolu, Azərbaycanın,

Uçuruma dönərdi yolu, Azərbaycanın.

İnanın ki, sınardı qolu Azərbaycanın,

Gəl açma düşmənlərə yolu, Türkün Bayrağı-

Gözümüzdən düşməsin Ulu Türkün Bayrağı.

 

O qapnı yadlara açana haram olsun,

İstəmərəm köksümdə bu da bir yaram olsun.

Niyə daşan səbrimz çəkilsin tarım olsun,

Atın xəyalınızdan bu millətə qıymağı-

Gözümüzdən düşməsin Ulu Türkün Bayrağı.

 

Korpələrin günahsız ölümündən ayıbdır,

Anaların qapqara geyimindən ayıbdır,

Bir millət iki dövlət deyimindən ayıbdır,

Yağdırma başımıza dolu, Türkün Bayrağı-

Gözümüzdən düşməsin Ulu Türkün Bayrağı.

 

Həqiqət tapdanmasın, qoy başda başa dönsün,

Yalan olsun bu xəbər, sevincim yaşa dönsun.

Səxavət inanmıram,.. İnanan daşa dönsün,

Xar edərmi heç bizim eli, Türkün Bayağı-

Yağlara yenlməz, Ulu Türkün Bayrağı.

 

9.

Bu gün Kəlbəcərin işğal günüdü…

Bu gün ağır elim Murovdan keçir.

Ata balasından nigaran qalır

Oğul ata adlı girovdan keçir.

 

Bu gün Kəlbəcərin işğal günüdü

Solur, Kəlbəcərin çiçəyi solur.

Zirvədə qartalın gözü yaşarır

Kolda bənövşənin ləçəyi solur.

 

Bu gün Kəlbəcərin işğal günüdü

Bu gün Sücaətin məzarı yanır.

Bu gün Bəhmənimin ruhu yasdadı.

Külli Kəlbəcərin yazarı yanır.

 

Bu gün Kəlbəcərin işğal günüdü

Bu günü anmışıq 21 dəfə.

Bir igid ömüründən uzun zamanda

Qeyrətə gəlmirik niyə bir dəfə?

 

Bu gün Kəlbəcərin işğal günüdü

Yeri tapdalanıb, Azərbaycanın.

O cənnət bənzəri Kəlbəcər adlı

Zəri tapdalanıb Azərbaycanın.

 

10.

Bu gün Kəlbəcərə təzə qar yağıb,

Torpağın, qarın da azad, Kəlbəcər!

Az qalıb, el-oban köçə qoynuna,

Daha həsrətini azalt, Kəlbəcər!

 

Sən əzəl olursan, yazın gələndə,

Söz qəzəl olursan, yazın gələndə.

Çox gözəl olursan yazın gələndə,

Bir az ocağına duz at, Kəlbəcər!

 

Yerini vermədi, üz tutduq hara, 

Sənsiz ürəyimiz paradı, para!

Bizi, bilirsənmi, ulu dağlara 

Gətirdi düz ilqar, düz and, Kəlbəcər!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Sumqayıt bölməsinin birgə layihəsi olan “Sumqayıtın tanınmış qələm adamları” layihəsi şəhərin 75 illik yubileyinə həsr edilib. 

Layihəni bölmənin sədri Gülnarə Cəmaləddin təqdim edir. 

 

Müsahibimiz "Qabaqcıl təhsil işçisi", "Tərəqqi" medalı, Azərbaycan Respublikası Prezidentin fəxri diplomu,"Heydər Əliyevin  100 illik" yubiley medalı laureatı, şair- publisist, dramaturq Əvəz Mahmud Lələdağdır.

 

-Necəsiz,Əvəz müəllim?

- Çox sağ olun, təşəkkür edirəm.

 

-Şəhərimizin 75 illik yubileyi ərəfəsindəyik. Siz şəhərimizdən yaşca böyüksünüz. Yəni bu şəhər gözünüzün önündə yaranıb, inkişaf edib və bu günə gəlib çatıb. Sizinlə birgə Sumqayıtın tarixinə qısa bir ekskursiya edə bilərikmi?

 

- Mən Sumqayıt şəhərinə keçən əsrin 50-ci illərindən gəlib-gedirdim. O vaxt tələbə idim. Dayılarım Sumqayıtda işləyir, baraklarda yaşayırdılar. Hər həftənin şənbə-bazar günləri Sumqayıta gəlirdim.

Taxtabitinin, milçəyin, ağcaqanadın tüğyan edən vaxtı yuxudan ayılanda elə bil canım məxmirək tökürdü, qaşınma başlayırdı. Dayım mənə ürək-dirək verirdi: “Darıxma, bir azdan gedərik dənizdə çimərsən, dənizin suyu dərmandır, qaşınmanın qarşısını o saat alır”. O zaman baraklardan dənizə

gedən ərazi boş səhranı xatırladırdı. Biz dizəcən quma bata-bata dənizə gedərdik. 1949-cu ildə əhalinin sayı 17 mini keçmişdi. Sumqayıtı qurub-yaradanların milli tərkibi də geniş idi. 1959-cu ildə 10, 1970-ci ildə 15, 1979-cu ildə 77, 1989-cu ildə 81 millətin nümayəndəsi yaşayır, işləyirdilər.

1989-cu il ümumittifaq siyahıyaalınmasının statistik materiallarına görə şəhər əhalisinin milli tərkibi sayına görə belə idi:

Azərbaycanlı: 208144 nəfər

Rus: 26685 nəfər

Ləzgi: 7088 nəfər

Erməni: 4008 nəfər

Ukraynalı: 2314 nəfər

Belarus: 848 nəfər

Talış: 100 nəfər

Fransız: 1 nəfər təşkil edirdilər.

Sumqayıtda 81 millətin nümayəndəsi çalışır, sıx dostluq əlaqəsi yaradırdılar. Şəhərin qurucuları əsasən 25-30 yaşlı gənclər idi. Məlum hadisələrə görə bir sıra millətin nümayəndələri şəhəri tərk etdilər. Hazırda şəhərimizin əhalisi məcburi köçkünlərlə birgə 400 mini keçmişdir.

1949-52-ci illərdə Sumqayıtda fəaliyyət göstərən Corat 7 №li məktəbi, 1931-ci ildə ibtidai məktəb kimi Tuğ zavodu ərazisində yerləşən 42 №li məktəb, hazırda Təbiət Elmləri Təmayüllü məktəb kimi tanınan binada 145 №li məktəb BŞXMŞ-nin tabeliyində fəaliyyət göstərirdi. 1952-ci ildə Sumqayıt Xalq Maarif şöbəsi yaradıldı, həmin məktəblər BŞXMŞ -dən ayrıldı. Hazırda, şəhərimizdə 43 tam orta ümumtəhsil məktəb, 4 yeni tipli məktəb - 3 lisey, 1 gimnaziya, 3 internat, 4 məktəbdənkənar-tərbiyə müəssisəsi, 56 məktəbəqədər tərbiyə müəssisəsi, 4 peşə liseyi, 1 universitet - SDU, 4 texnikum fəaliyyət göstərir.

1949-cu ilin sonundan Azərbaycan K(b)P-nın Bakı şəhər Partiya Komitəsinin tərkibindən ayrılan Sumqayıt rayon Partiya Komitəsi Nasosnu, Ceyranbatan və Sumqayıt ətrafı ərazilər (Corat) də daxil

olmaqla yeni yaranmış Şəhər Partiya Komitəsi olaraq işləməyə başladı. Sumqayıtın ilk birinci katibi Yəhya Məmmədov oldu. Sonrakı illərdə isə Hacı Əliyev, Kamran Hüseynov, Nadir Balakişiyev,

Firudin Əliyev, Sabit Abbasəliyev, Kamran Bağırov, Həsən Həsənov, Şənlik Əliyev, Feyruz Abdullayev, Cahangir Müslümzadə, Zülfü Hacıyev, Eldar İsmayılov işləmişlər. Respublika müstəqil olandan sonra ilk İcra Hakimiyyətinin başçısı Eldar İsmayılov oldu. AXC-hakimiyyəti dövründə İcra

Hakimiyyətinin başçısı Yusif Sevdimalıyev təyin olundu. 1993-cü ildən sonra Şakir Abuşov, Təvəkkül Məmmədov, Vaqif Əliyev, Eldar Əzizov işlədilər. Nəhayət, 2015-ci ilin sentyabr ayında möhtərəm prezidentimiz cənab İlham Əliyev sumqayıtlıların yolunda əbədi məşəl yandırdı. İşgüzar,

vətənə, xalqa namusla xidmət edən, Sumqayıtı əlinin içi kimi tanıyan, şəhərin ağsaqqalının, ağbirçəyinin, ziyalısının yerini bilən bir şəxsiyyəti -Zakir Fərəc oğlu Fərəcovu Sumqayıt şəhərinə İcra

hakimiyyətinin başçısı təyin etdi.

Sumqayıtın hazırki inkişafı, görkəmi göz qabağındadır.

 

-Siz şəhərimizin sayılıb- seçilən ağsaqqalı, həm də fenomenal yaddaşa malik söz

sahibisiniz. Sözü çəkidən salanlara, ağsaqqal ola bilməyənlərə nə deyərdiniz? Ümumiyyətlə ağsaqqal olmağın ümumi bir formulu varmı?

 

- Ağsaqqal ifadəsi müqəddəs məna daşıyır. Hər saqqalı ağarana ağsaqqal demək mümkün deyil. Ağsaqqal müdrik, dünyagörüşü geniş, həyat hadisələrindən baş çıxara bilən, xalqın xeyrinə faydalı,

dəyərli məsləhətlər verən, sözü keçən, özü bütöv, sözü bütöv, məclis-mərəkədə hörmətlə qarşılanan,

yuxarı başa dəvət olunan, yalan danışmayan, gözü-könlü tox, əli əyri olmayan, el malına bəd nəzərlə

baxmayan, elin nəzərində mərd, qayğıkeş adama deyirlər.

 

Hər saçı ağaran ağsaqqal deyil,

Ağsaqqal gərəkdi pur-kamal olsun.

Məclis-mərəkədə yerini bilsin,

Qədir bilən olsun, əhli hal olsun.

Yalan yurd salmasın dilində gərək,

Əyrilik olmasın əlində gərək.

Xətirli dolansın elində gərək,

Ürəklərdə yeri bir mahal olsun!

 

-Sumqayıt ədəbi mühiti əvvəl və indi. Sevdiyiniz və inandığınız imzalar?

 

- Hər şey həyatda nisbidir. O vaxtki ədəbi mühitdə də, indi də ağlına gələnləri və ağzına gələnləri yazanlar var. Mənim xoşuma gələni sən bəyənməyə bilərsən. Hər halda “deyilən söz yadigardı” deyiblər.

 

-Deyirlər, tarix təkrar olur. Tarixlə xeyli yoldaşlıq etmiş adam kimi bu ifadəyə münasibətiniz?

 

- Ulularımız demişdir: Su gələn arxla yenə su gələcək. Bu gün 270 il əvvəl Azərbaycanın dilbər guşəsi Qarabağ yenidən bizim oldu, özümüzə qayıtdı. Əgər, biz bu gün dünənki tariximizi bərpa edə bildiksə, deməli tarix təkrar ola bilir.

 

-Şəhər rəhbərliyinin ədəbiyyata diqqətindən razısınızmı?

 

- Poeziya evinin Sumqayıt yazarlarına bağışlanması, şəhər rəhbərinin qələm adamları ilə görüşü

tarixi xidmətlərindəndir. Şəhər rəhbərinin şeirə, sənətə, ədəbiyyata olan real diqqətidir.

 

-Ədəbiyyat nə verir insanlara?

 

-Ədəbiyyat həyatın güzgüsüdür. O güzgüyə baxmayan nəyə qadir olduğunu dərk edə bilməz, özünü təsdiqləyə bilməz. Milli- mənəvi dəyərlərimiz, milli adət-ənənələrimiz, laylalarımız, bayatılarımız,

oxşamalarımız, nağıllarımız, dastanlarımız, zəngin dilimiz ədəbiyyatdan qaynaqlanır.

 

-Həyat sizi çoxmu sınağa çəkib?

- Cəmiyyət yaranandan hər şey qoşa yaranıb. Xeyir-şər, mərd-namərd, yaxşı-pis, toy-yas, sevinc-kədər. Həyatda yaşayan hər kəs xeyirlə üzləşsə xeyir görər, şərlə rastlaşan isə sıxıntı çəkər. Mən də

hamı kimi o sınaqlardan, o imtahanlardan dönə-dönə alnıaçıq,üzüağ çıxmışam.

 

-Sumqayıtdan başlanan yol və sonrası?

 

- Sumqayıt yarananda və burada tikinti və digər sahələr fəaliyyətə başlayanda nəinki Azərbaycanın bütün bölgələrindən, hətta başqa diyarlardan da buraya insan axını başladı.

 

Uzaq-uzaq dağ kəndindən,

Xankəndindən,

Ərlər gəldi,

Nərlər gəldi.

Əl bir oldu,

Dil bir oldu,

Hamı burda,

Şirinləşdi ağzımızın,

Dadı burda, tamı burda.

 

Ulu öndər Heydər Əliyev demişdir: “Sumqayıt bütün Azərbaycanı təmsil edir. Azərbaycanın hər bir yerindən bu şəhərdə yaşayanlar var. Sumqayıt kiçik bir Azərbaycan kimidir. O, Azərbaycan xalqının

birlik, həmrəylik şəhəridir, ölkəmizin dayağıdır, gözəl bir guşəsidir. Sumqayıt yüksək səviyyəli məktəblər və müəllimlər şəhəridir. Sumqayıt istedadlı, savadlı gənc oğlanlar və qızlar şəhəridir”!

Sonra baş verən hadisələr, Sumqayıtın ekologiyası, xalqımıza qarşı uzanan xain əllər hamının xatirindədir. Bu gün həyat tamam başqadır. Bu gün artıq 5-6 il bundan əvvəl Sumqayıtdan çıxmış adam taksiyə minib Sumqayıtın girəcəyinə çatanda çaş-baş qalacaq və deyəcək: -Qardaş, maşını saxla, deyəsən mən səhv gəlmişəm.

Çünki uzun müddət bu şəhərdə olmayan və bu dəyişiklikləri görüb çaş- baş qalan adam

Sumqayıtdan gedəndə Sülh küçəsinin belə güllü-çiçəkli halını, 1300 damın örtüyünü, işıqlı küçələri, yaraşıqlı parkları, xiyabanları, Sumqayıt bulvarını, Heydər Əliyev mərkəzini, Şahmat məktəbini, Musiqi məktəbini, YAP-nın inzibatı binasını, Bayraq muzeyini, Muğam evini, SDDT-nın binasının

əsaslı təmirini, Kimyaçılar sarayının yenidən təmir olunmasını, Ludviqşafen dostluq parkının yenidən qurulmasını, Nizami Kinoteatrının yenidən inşa edilməsini, böyük Nizami heykəlinin binanın qarşısında qoyulmasını, möhtəşəm stadionu və saya gəlməyən yenilikləri görməmişdi. Ona görə çaşıb qalmışdı.

Möhtərəm prezidentimiz Cənab İlham Əliyev Sumqayıtın dünəni ilə bugününü müqayisə etmişdir: - SSRİ dövründə Sumqayıt ekoloji cəhətdən çox təhlükəli şəhər idi. Sumqayıtın yanından keçəndə maşının pəncərələrini bağlayırdıq. Amma indi Sumqayıt gözəl, yaraşıqlı, havası təmiz, yaşıllıqlar qoynunda inkişaf edən iri sənaye şəhəridir.

 

-Milli dəyərlərimizə münasibətdən razısınızmı və yaxud, köhnə kişi ifadəsinə münasibətiniz?

 

-Milliliyimiz, ilkinliyimiz çox qədim tarixə gedib çıxır. Əxlaq normalarımız, adət-ənənələrimiz, milli-mədəniyyətimiz, milli-mənəvi dəyərlərimiz bizim sərvətimizdir, ulularımızdan bizə qalan

məsləhətlərdir, tövsiyələrdir.

 

Salam verib bir məclisə varanda,

Yaxşı əyləş, yaxşı otur, yaxşı dur.

Dindirəndə kəlmə-kəlmə cavab ver,

Görən desin bərəkallah, yaxşıdır.

 

Qaldı köhnə kişi ifadəsinə. Biz mərdliyi, xeyirxahlığı, əlaçılığı, Vətənə məhəbbəti, düşmənə nifrəti kişi simasında görürük, lakin, nakişilər də mövcuddur. Kişi olan evdən sinəsi, göbəyi açıq qadın

çıxmaz. İnsan 3 amillə kamilləşə bilər: Qeyrət, qüdrət, mədəniyyət.

Qeyrət namusu qoruyur, qüdrət Vətəni, torpağı qoruyur, Mədəniyyət özünü dərk etməyə, təsdiqləməyə yönəlir. Bunlardan hansı biri kəsir olsa, həm köhnə kişilərdən, həm təzə kişilərdən söhbət açmaq asan deyil.

 

-AYB Sumqayıt bölməsinin işi sizi qane edirmi?

 

- AYB Sumqayıt bölməsi həyat ilə ayaqlaşır, bu da müsbət haldır.

 

-75 yaşlı gənc şəhərimizə arzunuz?

 

-Özümə nə arzulayıramsa, Sumqayıta da onu arzulayıram. Yolların kənarını gül-çiçəkli, yaşıl, bahar nəfəsli, şəhərimizin sakit, sabit olmasını diləyirəm. Mən cənnətə inansaydım, deyərdim Sumqayıt əsl

cənnətdir. Mənim gözəl şəhərimi, gur işıqlı, yaraşıqlı şəhərimi həmişə şən, qoynunu gülşən görüm!

 

-Sumqayıt sizə nə verdi və nəyi əlinizdən aldı?

 

- 54 ildir ürəkdən vurulduğum, cazibəsinə heyran olduğum, qocaldıqca cavanlaşan Sumqayıtda yaşayıram. Sumqayıt mənim üçün varlıqdı. Ona görə ki, 41 kitabım, 10 dram əsərim, 627 elmi-publisistik, metodiki məqalələrim, “Qabaqcıl təhsil işçisi”, “Tərəqqi medalı”, “Prezidentin fəxri

diplomu”, Ulu öndərin 100 illik yubiley medalı - hamısını Sumqayıt verib mənə.

 

Mən Sumqayıta gələndə 

ərgən idim. 

Bu gün 

Nəvələr, nəticələr,

Çiynimdən asılır,

Nənəmin naxışlı

Xurcunu tək.

Biri başını sinəmə qoyur,

Biri qoltuğuma qısılır.

Cüyür balası tək…

Bax beləcə göy Xəzərin sahilində,

Göydələnlər ucaltdıq biz,

Sumqayıtı cavan etdik,

Özümüzü qocaltdıq biz.

 

-Siz həm də Azərbaycanın tarixində baş vermiş tarixi hadisələrin canlı

şahidisiniz. Gördüklərinizi və bildiklərinizi qələmə alırsız?

 

-Bəli, Azərbaycanın bugünki tarixini dərindən öyrənirəm, mətbuatda, televizorda müntəzəm çıxış edirəm, kitablar yazmışam və yazıram.

 

-Səhərimizin 75 illiyi ərəfəsində arzu və təklifləriniz?

 

- Şəhərimizin 75 illiyi mübarək olsun. Bundan sonra da ölkəmizdə və şəhərimizdə dinclik, əmin-amanlıq olsun. Şəhərimizdə qurub-yaratmaq, abadlıq işləri daha ürəyə yatan olsun.

 

-Sumqayıta həsr etdiyiniz bir bənd şeir mümkünsə?

 

-Sumqayıtım gözəl diyar,

Torpağına qurban olum,

Budaqlardan qopub düşən,

Yarpağına qurban olum.

Varlığına keşik çəkən,

Mərd oğluna,

Mərd qızına qurban olum.

Gözəllikdə tayın yoxdur,

Gəl, özünə qurban olum!

 

-Müsahibə üçün çox sağ olun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.10.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

 

1.

Deputat dedi:

-Yüksək pensiya almaq üçün işləmək lazımdır. Deputat işləmək.

 

2.

Azərbaycanlı - ən çətin vəziyyətlərdən çıxış yolu tapması ilə məşhurdur. Amma daha böyük məşhurluğu isə o, həmin o çətin vəziyyətlərə girə bilməsi ilə qazanıb.

 

3.

Əgər yaxşı vəkil tutmaq üçün pulunuz yoxdursa, onda pis hakimi alın.

 

4.

Heç vaxt susan adamın sözünü kəsməyin!

 

5.

KƏDƏRLİ ƏHVALAT

Ucqar dağ kəndində uşaq məktəbdən kirli paltarda, cırıq çantada, cırıq ayaqqabıda, kitab-dəftərsiz qayıtdı. Amma valideyinləri buna əsla hirslənmədilər. Axı onlar uşağı məktəbə elə bu cür də göndərmişdilər.

 

6.

İQTİSADİYYATIMIZIN REALLIĞI

Nazirə 999 əyarlı qızıl yumurta yumurtlayan bir toyuq verdilər. Bir aydan sonra toyuq ziyanla işləməyə başladı. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində növbəti təqdim edilən yazar Təbriz təmsilçimiz Əli Çağladır.

 

Əli Çağla

Təbriz

 

BU GECƏ

 

İki qarğanın toyudur bu gecə!

Qar-qar stress yaşayır dişi qarğa.

Baxsan alnına erkək qarğanın

Tərdən muncuq düzülübdür.

Uzun corablarını ağacdan yelləndirərkən dişi qarğa

Yaxasındakı qalstukunu sığallayır qarğa bəy.

Kim deyir görmürsən?

Görürəm onları, sevişdikdə...

 

İki itin bir alabaş balası olur bu gecə!

Atasına oxşayır küçük oğlu küçük...

Anasının göz yaşı döşündəki südünə qarışıb sevincindən

Atası həyəcanından dik tutur başını

Gecənin sükutunda harmoniyalı mahnı oxuyur: Haf-haf-haf...

Kim deyir görmürsən?

Görürəm onları, sevindikdə...

 

İki ayı qədəh-qədəhə vurur bu gecə!

Başqa bir ayının sağlığına.

Mağaranı Stoliçnayanın qoxusu bürüyüb.

Üç aydır mükərrər içirlər ayılar

Yuxularına alkoqol calayırlar üç aydır.

Kim deyir görmürsən?

Görürəm onları, içdikdə...

 

İki tülkü quyruqları ilə aslana plan tökürlər bu gecə!

Gözlərindəki hiylə ilə kibrit çəkirlər qaranlığa.

Əllərində yuxu şərbəti

Boyunlarından aslanan sülh medalları

Kim deyir görmürsən?

Görürəm onları, danışdıqda...

 

İki çaqqal şeir yazır bu gecə!

Sabah tribuna arxasında şərr oxuyacaqlar.

Aslanın əlindən “Xalq şairi” ordeni almaq üçün...

Kim deyir görmürsən?

Görürəm onları, şeir yazdıqda...

 

Bir insan darıxır bu gecə!

Yüksəldir qramafondakı Zara Leanderin[1] səsini

Başındakı papağını masaya qoyub fikirləşir.

Barmağı ilə ballistik raketi oynadır,

Meşənin bağrına sancaqlayır alovları.

Kim deyir görmürsən?

Görürəm “Bir”-lərin acımasızlığını...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2024)

 

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu dəfə "Yaradıcılıq emalatxanası" rubrikamızın qonağı Əli bəy Azəridir.

Əli bəy Azəri Azərbaycan ədəbi mühitində daha çox “Xəzan” jurnalının redaktoru kimi tanınır. Sonra hərb mövzulu əsərlər müəllifi kimi də müəyyən oxucu dairəsinə məlumdur. Ümumilikdə on beş kitab müəllifidir. Yüzdən çox hekayə, dörd yüzdən çox müxtəlif səpkili məqalə yazıb.

“Yurd nisgili”, “Şah bərəsi”, “Qəmlibel müsibəti”, “Özününkülərin hədəfində”, “Hərbi Zəngilan”, “Məhəbbət piyaləsində zəhər”, “Arazgersdən keçən köç” “Çovğun”, “Şəhərli qızın dəli sevgisi”, “Gəlin, tanış olaq”, “Bizi Umudsuz qoyma”, “Nə deyim?”, “Generalın yefreytor vəkili” və “Köhnə il hara gedir?”kitablarında toplanmış romanlar, povestlər, hekayələr və publisistik məqalələr onun qələm məhsullarıdır.

Müxtəlif mövzularda yazdığı hekayələr müəllifini müsabiqələrdə qalib etmişdir. Bu gün onun bəzi hekayələrindən söz açmaq fikrindəyik.

 

-Xoş gördük, əziz Əli bəy. Stiven Kinq söyləyib ki, “Oxumaq üçün vaxtınız yoxdursa, demək, nə yazmağa materialınız, nə də vaxtınız var”. Dəyərli Əli bəy, mütaliəni çox sevdiyim üçün hekayələriniz məni də cəlb etdi, rubrikamızın da şərtləri daxilində qısa olaraq gəlin birlikdə bəzi məqamları müzakirə edək.

 

-Xoş gördük. Hekayə mənim üçün çox dəyərli bir nəsr nümunəsidir. Qəhrəmanın həyatından çox kiçik bir səhnəni yüksək məharətlə təsvir etməyi öz üzərinə götürürsən. Elə təsvir etməlisən ki, oxucu həm zövq alsın, həm də ibrət götürsün. Hər bir hekayəmdə buna nail olmağa çalışmışam.

 

-Əli bəy, "Qəribə at oğurluğu" hekayənizdəki Qırğıgöz Səməndərə bir oxucu gözü ilə baxsanız, ona acığınız tuturmu, yoxsa, insanlar yardım etmədiyi üçün Səməndərin oğurluğuna haradasa haqq qazandırırsınız? Ümumiyyətlə, oğurluğa bəzi məqamlarda haqq qazandırmaq olarmı?

 

-“Qəribə at oğurluğu”nda təsvir olunan hadisə Mirzə Cəlilin “Danabaş kəndinin əhvalatları”ndakı Məmmədhəsən kişinin eşşəyinin itməyi kimi real həyatdan götürülüb. Hadisəni olduğu kimi təsvir etməkdə məqsədim adamların gözünü açmaq, başlarına gələ biləcək hadisədən qaçmağın yollarını axtarmağı öyrətməkdir. “Adam hadisə öz başına gəlməyincə ağıllanmaz” deyiblər. Bu işdə adamın ən yaxın köməkçisi, məsləhətçisi kitab olur. Bizdən əvvəl də belə olub, indi də belədir, bundan sonra da belə olacaq. Zəkalı adamlar oxuyur, ibrət götürür, zəkasızlar da “korun körpüdən keçməsi” kimi bu dünyaya kor gəlib, kor da gedirlər. Ümumilikdə heç vaxt oğurluq hallarına haqq qazandırmamışam. Səbəb nə olur olsun. Səməndərin də halına təəssüflənərək acıyıram.

 

-Əli bəy "Şər" hekayənizin maraqlı süjet xəttinə əsasən sualım belədir: Şərin nə olduğunu bilməyənlər şərlə qarşılaşanda onu ilk dəfədən "tanımaq" şansları heçmi yoxdur?

 

-Keçən il 27 oktyabrda Şabranda “Xəqani” poeziya evinin rəhbəri Aybəniz xanımın təşkilatçılığı ilə təşkil olunmuş görüşümdə məktəblilərdən biri də bu sualı verdi. Deyəsən, onda da yaxşı cavablandıra bilmədim, nəydisə şagirdlər narazı qaldılar. Adam şərlə qarşılaşacağını bilsə, əlbəttə ki, yayınmağa çalışar. Ancaq hər zaman şər adamın gözünə mələk qismində görünür. Bu barədə klassik yazıçıların da hekayələri var. Mən də həyatdan götürülmüş bir əhvalat üzərində qələmimi sınamağa çalışmışam.

 

-"Qisas" hekayənizdə erməni xislətinin necə iyrənc olduğuna bir daha şahidlik edirik. Hekayənin süjet xəttində də öz qisası zamanı günahsız insanların ölümünü adi sayan erməni qarısının xisləti üzə çıxır. Bu obraz sübut edir ki, mənfur ermənilər vəhşiliyə, günahsız qan tökməyə öyrəşiblər. Azərbaycanlılar isə öz yaxşı əməlləri ilə həmişə onları riqqətə gətirir. Əli bəy, daha hansı hekayələrinizdə biz onların murdar əməllərinin şahidi oluruq?

 

-“Qisas” hekayəsində təsvir olunan əhvalat da həyatdan götürülüb. Erməni qadın öz dar düşüncəsində gəlinini, oğlunu və kimi gəldi zəhərləmək məqsədilə hərəkətə keçir. Əlbəttə, həmişə sadəlövh hərəkətləri ilə diqqət çəkən azərbaycanlılar bir çox hallarda ermənilərin hiyləsinə tuş gəliblər. Bəzən də öz humanist addımları ilə ermənilər nankor əməllərinin qarşısını alıblar. Mən konkret olaraq heç vaxt “bu ermənidir, deməli pisdir, oğrudur, riyakardır, canidir” deyə qarşıma məqsəd qoyub onları pisləməmişəm. Onlar öz hərəkətləri ilə “ad-san” qazanıblar. Eyni zamanda dünyanın hər yerində, elə bizim yan-yörəmizdə də pis əməl sahiblərinə belə qiymət verirlər. Deyirlər: “filankəs elə bil ermənidir!”

 

 -Əli bəy, "Köhnə il hara gedir?" ifadəsini hekayənizə, hətta hekayələriniz toplanmış kitabınıza ad seçmisiniz. “Zaman heç itmir, itən bizik. (Pol Klodel: Fransız şairi, dramaturqu)  Əli bəy bu aforizm ilə razılaşırmı?

 

-Yaşanmış hər an ömürdür. O da ola ki, bir il. Bir ildə adam nə qədər hadisələrin şahidi olur, xatirələr toplayır. Əlbəttə ki, adam bu xatirələrlə yaşayır, onları başqalarına danışır, yayır. Getdikcə yeni hadisələr yaranır, köhnələrin çoxu əhəmiyyətini itirir, unudulur. Zaman hər zaman yenilənir, insan isə yaşlaşdıqca, gücdən düşdükcə unudulmağa başlayır. Təbiətin dəyişməz bir qanunu var. Nənələr, babalar vaxtının çox hissəsini nəvələri ilə keçirirlər, onlara nağıllar danışırlar. Danışdıqları nağılları ilə də özləri də nağıla, dastana dönürlər. Nə qədər ki, nəvə yaşayır, xatirələrində nənəsini, babasını yaşadır. Bax, budur, həyatın dəyişməz fəlsəfəsi. Adamlara da ümid verən, unudulmaq qorxusundan xilas edən elə budur.

 

-"Şəhərli qızın dəli sevgisi" də diqqətçəkən əsərlərinizdən biridir. Əli bəy, bu hekayədə də müxtəlif yanaşmalar var. Hər kəsin "dəli" adlandırğı İsmayıl əslində qəlbdən və saf məhəbbətlə sevir, güvənir. Amma kifayət qədər təhsilli, sağlam bir xanım günü xoş keçsin deyə, İsmayılın sevgisi- hissləri ilə oynayır. Sonu isə faciə ilə bitir, hər iki gənc həyatını itirir. Sizcə, niyə cəmiyyətdə "hisslərlə oynayanların" sayı artır, əsas səbəb nə ola bilər?

 

-Yazıçı bir əsər yazanda mütləq qarşısına məqsəd qoymalı deyil ki, baş verən hadisələrin səbəblərini açıqlasın. Yazıçı müstəntiq deyil ki, hadisəni sonadək açsın. Yazıçı əhvalatı təfsilatı ilə təsvir edərək bir az bədiiləşdirir, bir az məna verib oxucularına çatdırır. Aşbaz bişirdiyi yeməyə müxtəlif ədvalar vurub dadlı edəndən sonra süfrəyə gətirdiyi kimi yazıçı da eyni əməlləri təkrarlayır. Bəzən bibər, istiot çox olduğundan yemək acı olan kimi əsər də tünd təsir bağışlaya bilər. “Şəhərli qızın dəli sevgisi” kiçik həcmli povestdir. Bir dəfə ədəbi tədbirlərin birində fasilə zamanı yazıçı Kənan Hacı ilə çay içirdik. Ədəbi tənqidçi Vaqif Yusifli bizə yaxınlaşdı və dedi: “Gərək Yelenanı öldürməyəydin!” Elə dedi ki, Kənan da heyrətləndi, qonşu masalarda əyləşənlər də heyrətlə bizə baxdılar. “Başqa variant vardımı?” – mən də sualla cavab qaytardım. Dedi yox. Povesti təzə yazanda Hafiz Rüstəm, Lalə İsmayıl, Şahməmməd Dağlaroğlu, Pənah Azəri, Alı Rəhimoğlu, Hikmət Məlikzadə və bir çox imza sahibləri mənə müraciət edib, başqa variantların olub-olmadığının müzakirəsini aparıblar. Onlar da sizin kimi Yelenanın və İsmayılın halına acıyıblar. Ancaq nə etməli? Odla oynamaq olmaz! İnsan həyatını yüzdə yüz ürəyinin ixtiyarına buraxmamalıdı. Ağılla düşünməlidi. Burda situasiya məcburiyyət yaradır. Kənddə tək-tək oğlan qalıb, hamısı şəhərə üz tutub. Yelena da əylənməyi xoşlayır. İsmayıldan da başqa heç kim yoxdur. İsmayıl isə dəlidir.    

 

-"Sərhədçi zabitin etirafı" nəyi dəyişdirdi? Əli bəy, bu kitabla tanış olmayanlara kitabdakı hekayələrin mövzusu baradə məlumat verməyinizi xahiş edirəm.

 

-Azərbaycan müstəqil ölkədir. Dövlət sərhədlərini öz sərhədçiləri qoruyur. SSRİ-nin tərkibində olduğumuz, yəni müstəqil olmadığımız vaxtlarda Azərbaycan sərhədləri haqqında iki film çəkilib. Otuz illik müstəqillik dövrümüzdə nə film çəkilib, nə samballı əsərlər yazılır. Təkcə bir müəllif – şair Əvəz Qurbanlı “Canlı dirəklər” adlı kiçik həcmli roman (povest də demək olar) yazıb. Vəssalam. O da Sərhəd Qoşunlarının tərkibində xidmət edib deyə yazmağı özünə mənəvi borc sayıb. Mən diqqət çəkmək üçün bu addımı atdım. Müxtəlif illərdə şanlı sərhədçilərimizin həyatından yazdığım povest və hekayələri bir yerə toplayıb kitab şəklində çap etdirdim. O hekayələrdə təsvir olunan sərhədçilər mənim xəyallarım, ideallarımdır. Çox təəssüf ki, bunlar reallığı əks etdirmir və sərhədçilərin yuxarı eşalonunda oturan generalitet bunu qəbul etməyi bacarmır. Mən təsvir edirəm ki, sərhədçilər akademiyasında təhsil alan kursantlarla ayda bir dəfə universitet tələbələri arasında görüşlər, disputlar, intellekt yarışması keçirilir, bunlar isə bunu etmək əvəzinə sərhədçi kursantları cəmiyyətdən təcrid etməyə çalışırlar. Bəyəm sərhədçilər bu cəmiyyətin bir hissəsi deyilmi? Onların sevib-sevilmək, özlərinə təhsilli həyat yoldaşı seçmək hüquqları yoxdurmu? Yaxud, zastavada xidmət keçənlərlə kənd məktəblərinin görüşü, şagirdlər arasında sərhədlərin qorunmasının müqəddəsliyi barədə aparılan maarifləndirmə işləri təqdirəlayiq iş deyilmi? Bir sözlə, şanlı sərhədçilərimiz haqqında çox ibrətamiz epizodlar üzərində hekayələr yazmışam. Onların hər biri ayrıca müzakirə mövzusudur.

 

-Əli bəy, yaradıcılıq emalatxanasını necə təsvir edərdiniz?

 

-Emalatxana özlüyündə bir istehsalat müəssisəsi kimi xarakterizə olunmalıdır. İstehsalat isə tək adamın işi deyil, kollektiv əməyin nəticəsidir. Mən bir müddət, hətta deyərdim ki, xeyli müddət yaradıcılıqdan kənarda qalmışam. Hərbçi olmuşam. I Qarabağ müharibəsində iştirak etmişəm. Atəşkəs dövründə səkkiz il cəbhə bölgəsində xidmətimi davam etdirmişəm. Ordudan tərxis olunandan sonra bu sahədə gecikdiyimi hesab edərək bir müddət köklənə bilməmişəm. Düşünmüşəm ki, mən ədəbiyyat üçün bundan sonra nə edə bilərəm. Heç olmasa Dağlıq Qarabağ adı altında baş verən hadisələri nizamla yazmaq missiyasını öz üzərimə götürmüşəm. Bu sahədə hələ də boşluqlar var. 6-8 il müddətində “Hərbi Zəngilan” roman-xronologiyasını, “Arazgersdən keçən köç” və “Qəmlibel müsibəti” povestlərini yazmışam. Onları yaza-yaza digər mövzularda da boşluqlar olduğunu görmüşəm. Cəmiyyətə sırışdırılan “adlı-sanlı” qələm sahiblərinin elementar məsələləri bilməməsi mənə ağır gəlib. Bu gün hekayə adı altında nə cür mətn istəsəniz, taparsınız. Adamlar hekayətlə hekayənin fərqini ayırd edə bilmirlər. Bütün bunlar aidiyyatı yerlərdə müzakirələrin keçirilməməsi, ədəbi tənqidin passivliyi ucbatından baş verir. Odur ki, ədəbiyyat nəzəriyyəsinin tələblərinə uyğun yazmaqla bir növ nümunələr göstərirəm. Şübhəsiz ki, bütün nümunələr ideal ola bilməz. Ancaq sidq-ürəklə deyə bilərəm ki, mənim yazdığım hekayələr janrın tələblərinə tam cavab verir.

Yaradıcılıq emalatxanam da qarmaqarışıqlıqdır. Yarımçıq qalmış əsərlərim çoxdur. Yeni mövzular köhnələri işləməyə imkan vermir. Ancaq onları unuda bilmirəm. Əsas gücümü həmişə olduğu kimi başımıza bəla olan müharibə mövzusunun dərinliklərinə baş vurmaqla məsələni bədii müstəvidə üzə çıxartmağa sərf edirəm. 1986-1987-ci illərin hadisələrinə çıraq tutacaq “Erməni Borisov” adlı povest yazmışam. Yaxın və dürüst hesab etdiyim adamlara oxutmuşam, bəzi müzakirələr əsasında düzəliş və əlavələr etmişəm. Mədəniyyət nazirliyi 2025-ci ilin kitab nəşri planına salıb. 1988-1991-ci illərin hadisələrinə uyğun “İki zəngəzurlu zabit” romanını yenicə bitirmişəm, oxunuşdadır. 44 günlük Vətən Müharibəsindən yazdığım irihəcmli romanım hələ də çap olunmayıb. Mifologiyaya aid sistemli hekayələrim (13 hekayə) digər yarımçıq mətnlərim kimi hələ də kompüterin yaddaşında növbələrini gözləyir.

Bir sözlə, görüləcək işlərim çoxdur.

Gileylənmək kimi çıxmasın, bu tərəfdən də jurnalın nəşri vaxtımın bir hissəsini tutur. Bu da çox vacib məsələdir. Səkkiz ildir ki, davamlı olaraq iki ayda bir dəfə “Xəzan” jurnalını çıxardıram. İndiyə kimi altmış nömrəsi çıxıb, oxucuların ixtiyarına verilib. Elektron variantı internetə yerləşdirilib. Hər nömrəsi 250-300 səhifəlik kitabın materiallarına bərabərdir. Göndərilən materialları oxumaq, müəlliflərin nəzərindən yayınan xırda-para qüsurlara əl gəzdirmək adamdan gərgin iş tələb edir.

Bir sözlə, yaradıcılıq emalatxanamda hər gün iş gedir, boş dayanmağa vaxt yoxdur.   

 

-Rubrikamıza ömrünüzdən pay ayırdığınız üçün Sizə təşəkkür edirik, bol-bol yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.

 

-Yaradıcılığıma diqqət yetirib işıq tutmağa çalışdığınız üçün əslində mən sizə təşəkkür edirəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.10.2024)