Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

85 illik yubileyini qeyd etdiyimiz Xalq şairi Vaqif Səmədoğlu öz möhtəşəm şeirləri ilə dünən də yaşayıb, bu gün də yaşayıb, sabah da yaşayacaq. Onun dillər əzbəri olan şeirlərini xatırlatmaqla şəxsiyyətinə olan böyük sevgimizi bir daha izhar edirik. 

Bu payız da başlandı,


Bu yağış da…


Ölülərim,
Dirilərim dolanır içimdə,


Xatirələr səyriyir gecəmdə,


Təkliyimi minib at tək


Yanır
sönür
ötür ömrüm…


Ekspreslər dayanmayan


Kiçik stansiyalar tək

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Xalq Yazıçısı İsa Muğannanın naşiri olmuş Şəmil Sadiqin bir xatirə yazısını diqqətinizə çatdırır.

Firuzə xanım: -Allahdan bir arzum var ki, İsa yaşadığı müddətdə məni də yaşatsın. Onu heç kimə etibar edə bilmərəm.

İsa Muğanna:- Onda gərək əbədi yaşayasan!

Ağlımın kəsdiyi zamanlarda oxuduğum ilk əsər “İdeal” romanı idi. Əruzşünas alim Zülfəli Zülfəliyevin məsləhəti ilə oxumuşdum. Nə qədər ağır bir əsər olsa da, əsər elə bir formada təqdim edilib ki, bu ağırlığı hiss etmədim. Dünyagörüşü yeni formalaşmaqda olan, ədəbiyyat aləminə atılmağı belə ağlına gətirməyən, sadə kənd uşağının dünya sirlərini özündə daşıyan kainat qədər ağır bir əsəri dizləri əsə-əsə, boğazı quruya-quruya oxuması ona bir istiqamət verdi. Həyat fəlsəfəsini, milli kimliyi, mifik dünyagörüşlərin altında gizlənən tarixi, dildəki kodlu sözlərdə yaradılışın sirlərinin necə gizlədildiyini araşdırmağı, öyrənməyi “İdeal” əsəri öyrətdi mənə. Hər cümlədən sonra kasıb kitab rəfimdən yeni bir kitabı masanın üstünə gətirməyi, müqayisəni, müqayisəli təhlili, məntiqi ardıcıllığı, şübhəni, düşünməyi bu əsər öyrətdi mənə...

“İdeal” romanını oxuduğum gündən müsahibim olan, kitabı sevən, milli qürurunun olduğunu hiss etdiyim hər kəsə bu kitabı tövsiyə etdim. Oxuyanlardan “sağ ol” aldım. Sonra da özüm üçün də üstüörtülü qalan suallara cavab verməyim istənildi. Çıxılmazlara girirdim bəzən və sonda bir gün bu “Sirr qoxuyan kişi”nin özü ilə görü-şüb bu suallara cavab alacağımı düşünürdüm həmişə.

Tələbə vaxtı bu görüş üçün çox çalışsam da, alınmadı. Son dövrlərdə İsa Muğanna ilə görüşmək üçün çox cəhd etdim. Bütün yazıçı dostlarıma, ona yaxın olacaq bir neçə başqa şəxslərə də xahişdə bulundum. Amma mümkün olmurdu ki, olmurdu. Adətən də, səhhətinin yaxşı olmadığı üçün bu, baş tutmurdu.

Bir gün dostum Əli İbrahimbəyli zəng etdi ki, “səni İsa Muğanna ilə görüşdürəcəyəm. Bu şad xəbərə muştuluq nə verəcəksən?”

Çünki bir vaxtlar bir tələbə üçün əlçatmaz zirvədə olan böyük bir şəxsiyyətlə görüşməyin mənim üçün ən şad xəbər olduğunu bilirdi.

Və beləcə İsa Muğannanın əlini sıxmaq və o əllərdən öpmək şərəfinə nail oldum. Qapalı dünyamdakı bütün suallara Muğannanın özündən cavab aldım. Bu sirli insanın təvazökarlığı və məntiqi əsərlərində olduğundan daha çox heyran etdi məni.

Həyat yoldaşı Firuzə xanımla münasibətləri və bu yaşda insanların bir-birinə necə hörmət və sədaqətlə ya-naşmaları onlara qibtə etməyə məcbur edirdi adamı.

İlk görüşümüz elə Əli İbrahimbəyli ilə birgə baş tutmuşdu. Elmə, incəsənətə və mədəniyyətə böyük qiymət verən Əli müəllimin və mənim suallarım Muğannanı 200000 illik tarixin dərinliklərindən, 70-80-ci illərin Yazıçılar Birliyinə, ordan bu günə və gələcəyə aparırdı. Hərdən Firuzə xanımın ərkyana “İsa, bir az nəfəs al, yavaş-yavaş danış” deyərək keçirdiyi narahatçılıq bizi susmağa və seyr etməyə məcbur edirdi.

Söhbət əsnasında indiki gənclikdən şikayətini də dilə gətirdi ustad sənətkar. Əsərlərinin oxunmamasından və yenidən nəşr olunmamasından danışdı. Elə bil neçə illərdir, arzusunda olduğum fikrimi səsləndirmək üçün kömək etdi mənə. Və söz verdim: “85 illik yubileyinizə “İdeal” silsiləsindən, SafAğ elminin əsasları olan 6 əsəri müasir tələblərə uyğun çap edəcəyik”. Və belə də oldu: “İdeal”, “Məhşər”, “Qəbiristan”, “Cəhənnəm”, “İsahəq-Musahəq”, “GurÜn”, “İlan Dərəsi” əsərlərini redaktorluğumla çap etdik. Həftədə bir dəfə İsa müəllimi görməyə getdim, qeydlərimizi, dizaynlarımızı ona göstərdim, kitabın formatı haqqında fikirlərini öyrəndim, düzəlişlərini götürdüm. iki eynəyi üst-üstə qoyub oxumasına baxmayaraq, ustad sənətkar hər bir kitabının korrektə səhvinə belə diqqət yetirirdi. Ən çox üstündə işlədiyimiz əsər isə “İdeal” oldu. Çünki həmin əsərə iki ayrıca bölmə yazmış, bəzi hissələrə isə xeyli əlavələr etmişdi. Digər tərəfdən də “Yanar ürək”dən bu tərəfə “heç kəsin anlamadığı bədbəxt OdƏr”in yazdığı bu əsər hər işarəsində böyük bir məna daşıyır, hər bir hərfi bir körpüdür. İsa Muğannanın xətti də o qədər mistikdir ki, bəzən elə olurdu ki, zəng edib filan sözdəki filan hərfdən sonra gələn hərf nədir deyə soruşmasaq olmurdu.

Hər dəfə də ağsaqqalın ocağında süfrə açılırdı. İstər Firuzə xanım, istərsə də qızı Sevinc xanım qərb bölgəsinin zəngin nemətləri ilə bəzədilmiş süfrəyə əyləşməyimizi israrla tələb edirdi. O qədər qayğı ilə, o qədər səmimi şəkildə yeməyi təklif edirdi ki, etiraz etməyə belə adam utanırdı. Əsl azərbaycanlı ağbirçək təcəssüməsidir Firuzə xanım.

Firuzə xanımın İsa müəllimə qayğısı hər an diqqəti çəkir, bir Azərbaycan qadınının timsalında onunla fəxr edirdim. Söhbətlərin birində Firuzə xanım dedi ki, Allahdan bir arzum var ki, İsa yaşadığı müddətdə məni də yaşatsın. Onu heç kimə etibar edə bilmərəm. İsa müəllim özünəməxsus tərzdə güldü və dedi: – “Onda gərək əbədi yaşayasan!”

Bəli, İsa Muğanna əbədi yaşamağa haqqı çatan bir şəxsiyyətdir. Və sözsüz ki, yaşayacaq da. O vaxta kimi yaşayacaq ki, işıq gəmisi Olama-Yerə ensin və bu dünyanı bir ideya altında birləşdirsin, sülhü, əminamanlığı bərqərar etsin. Bağ Atanın OdƏrləri ağ günə çıxsın!

Bir gün demək olar ki, redaktoru olduğum bu əsərlərin hamısının çapı bitdi. Ən son əlimə aldığım əsər isə “İdeal” romanı oldu. 750 səhifəlik bu əsər möcüzəvi bir görünüşlə ruhumun və kitab rəfimin şahı oldu. Sanki arzusunu belə qəlbimə gətirməyə çəkindiyim bir iş baş tutdu.

Mənim  də Ustad sənətkarımıza bir töhfəm oldu. “OdƏrlər” romanım. Roman haqqında İsa Muğannaya danışdım. Kişinin elə bil çiçəyi çatladı. “Nə vaxt verirsən, oxuyum”, – dedi. Buna inanmadım. Səhhətinin o qədər də yaxşı olmadığını görürdüm. Bunu oxumasını ondan istəməzdim. Amma israrla çap edib gön-dərməyimi istədi. Kitabı verdim. Üç gündən sonra zəng etdi:

– Ya Allah! Ya Allah! Necəsən? Əsərini oxudum, ürəyimə çox yatdı. Çox mənalı, müdrik, ali roman yazmısan. Sevinə-sevinə təbrik edirəm. Böyüksən, amma daha böyük gələcəyini gözləyirəm... Xahiş edirəm səhifələrin arxasındakı qeydlərimə laqeyd olma... Çünki bizim ikimizin taleyi var bu kitabda. Tale birliyi, əbədi yazıçılıq birliyi, gələcək həyat birliyi böyük, nadir xoşbəxtlikdir...

Məncə, heç bir azərbaycanlı “İdeal”ı oxumadan, Azərbaycan ədəbiyyatı ilə tanışam deyə bilməz.

Məhz bu səbəbdən də mənim üçün İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal”dan sonra başladı. Ondan sonra yazılan bütün əsərləri “İdeal” silsiləsinin davamıdır və təəssüflər olsun ki, ədəbiyyatşünaslığımız tərəfindən layiqli qiymətini almamışdır hələ ki. Ümid edirəm ki, oxucu da, alim də qorxmadan, çəkinmədən “İsahəqq, Musahəqq”i, “GurÜnü”,  “Türfə”ni,  “İlan dərəsi”ni, “Cəhənnəm”i, “Qəbiristanı”  əlinə alacaq, oxuyacaq və münasibətini bildirəcəkdir bir gün.

Giriş bir az uzun olsa da, bu tədqiqat işində Muğannanın “İdeal”dan sonra yazdığı əsərlərin tarixi, yazılma və çap olunma dövrləri, çapdakı maneələr və müəllifin əsərlərinə dönə-dönə qayıtmasının səbəblərini, İsa Muğannanın bir psotmodernist yazar kimi, magik realizmin banisi kimi, yeni ideoloji konsepsiyanın yaradıcısı kimi, dinə olan yeni baxışının, romanlarının poetikasını araşdırmağı qarşımıza məqsəd kimi qoyduq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2024)

Səbinə Yusif, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Dünən Xalq yazıçısı İsa Muğannanın doğum günüydü. 96 yaşı Göylərdə - bizdən çox uzaqlarda (həm də bizə çox yaxın) tamam olan İsa Muğannanı rəhmət və ehtiramla andıq. 

Dəyərli jurnalist İbrahim Nəbioğludan hər zamankı kimi bənzərsiz bir yazını sizlərlə paylaşmağı özümə borc bildim. 

İbrahim Nəbioğlu ruhundan qələmə süzülən bu xatirə yazısını İsa Muğanna işığına, İsa Muğanna ruhuna, İsa Muğanna yaradıcılığına sevginin, ehtiramın ən gözəl nümunəsi hesab edirəm.

İbrahim Nəbioğlu yazır:

“Aspirantura illərində akademik Azad Mirzəcanzadənin əfsanəvi “İkinci gün seminarlarından” birində onun dar və uzun kabinetində əziz müəllimimizin gəlişini gözləyirdik. Bu seminarlarda elmi işlərimizin müzakirəsi xaricində ədəbiyyatdan da danışırdıq, musiqidən də, hətta Sovetin yaxınlaşmaqda olan süqutunun ayaq səslərindən də…

Qapı açıldı və Azad müəllim hər zamankı kimi əlində müxtəlif kitablar, qovluqlar və jurnallarla içəri girdi. Masasındakı məşhur çin termosundan özünə bir stəkan çay süzüb, jurnallardan birini əlinə alıb “Master və Marqarita"nı oxudunuzmu deyə soruşdu.

Mixail Bulqakovun Sovet vaxtı qadağan olunmuş bu romanı Moskvada çıxan jurnalların birində 7-8 nömrəsində dərc olunmuşdu. Azad müəllim mənə baxaraq “Necədir” deyə soruşdu. Romanı oxuyub bitirməmişdim, ona görə də “Hələ bitirməmişəm, ancaq “İdeal” daha güçlü əsərdir sanki” dedim.

Azad müəllim bir qədər duruxdu, belə bir müqayisə gözləmirdi. “İdeal”ı nə vaxt oxuduğumu soruşdu. “Tələbə ikən” deyə cavab verdim. Bir az pauza verib belə dedi: “Mən sizdən müqayisə etməyinizi soruşmadım. İsa Hüseynov müqayisə edilməyəcək qədər böyükdür”…

Azad Mirzəcanzadə kimi bir dahinin Muğanna haqqında dediyi bu söz möhür idi.

Ona görə yox ki, elmi rəhbərim və əziz müəllimim idi… Azad müəllim oxucu kimi də çox nəhəng idi… Onun təsbitləri, analizləri filiqran, gözlənilməz və sərt olurdu…Sadə cümlələrinə dərin dünyaları sığdırırdı…

Seminardan sonra aspirant dostlarım “Yaxşı qutardın haaa…Risk elədin o müqayisəni etməklə” dedilər. Halbuki mən sadəcə olaraq romanları və əngin düşüncə Dünyası ilə məni ovsunlamış bir yazara olan sevgimi dilə gətirmişdim…

Böyük İsa Hüseynovun, Azərbaycan nəsrinin əlçatmaz zirvələrindən olan Muğannanın doğum günündə ona olan sevgimin azalmadığını, əksinə artdığını, onu daha yaxşı dərk etdiyimi anlayıram. 

Sonsuz hörmət və rəhmətlə…”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

85 illik yubileyini qeyd etdiyimiz Xalq şairi Vaqif Səmədoğlu öz möhtəşəm şeirləri ilə dünən də yaşayıb, bu gün də yaşayıb, sabah da yaşayacaq. Onun dillər əzbəri olan şeirlərini xatırlatmaqla şəxsiyyətinə olan böyük sevgimizi bir daha izhar edirik. 

Bir axşam taksidən düşüb payıza

Bilmədik haraya, hayana gedək

Bahar həsrətiylə payız axşamı


Yenə həzin-həzin titrədi ürək

Yağışın əlindən qaçıb bir küncə

Dayandıq üzümüz dənizə sarı

Yenə tapılmadı payız gəlincə


O uzaq günlərin itmiş açarı…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2024)

Növbətçi: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu dəfə facebook sosial şəbəkəsindən tanınmış yazıçı, millət vəkili Aqil Abbasın bir yazısı barədə postu sizlər üçün seçdim. Aqil Abbas Xurşidbanu Natəvan barədə yazıb. Şəxsiyyəti kifayət qədər mübahisələr doğuran Xan qızı barədə bu yazılanlar, düşünürük ki, faydalı ola bilər. 

Xan qızının qardaşı ilə bağlı bir təhrifə yol vermişəm. Əslində bu mənim yox, bəzi tarixçilərin səhvidi. 

Xan qızı rus təbəəsi deyildi. Çar hökuməti nə qədər istəsə də Natəvan təbəəliyi  qəbul eləmirdi.  Bütöv Qarabağ da onun mülki idi. Ruslar bu barlı-bərəkətli Qarabağı, bu varı-dövləti əldən vermək istəmirdilər. Ona görə də min oyun qurub Xan qızını bir az zorla Xasay xan  Usmiyevə ərə verdilər, Xasay xan Çar ordusunun  polkovnikiydi. Beləliklə, Xan qızı  Xasay xana ərə getdiyinə görə rus təəbəsi sayıldı.
Xasay xan Car-Balakən xanı Ümmə xanın nəslindəniydi. Ümmə xan da İbrahimxəlil xanın  qaynı idi. Yəni Natəvanın Xasay xanla qohumluq əlaqəsi vardı. 

Bu izdivacdan onların Mehdiqulu adında bir oğlu, Xanbikə adında bir qızı dünyaya gəlir. 

Amma sonradan Xan qızı başa düşür ki, onu oyuna salıblar, Xasay xandan ayrılır və Seyid Hüseyn adlı rəiyyət içindən çıxmış bir şuşalıya ərə gedir. Bu da Qarabağ bəylərinin  xoşuna gəlmir ki,  Xan qızı  rəiyyətlə evlənib. Necə ki, Həmidə xanım Mirzə Cəlilə ərə gedəndə Qarabağ bəyləri Həmidə xanımdan incimişdilər, amma Həmidə xanımın qorxusundan bir söz deyə bilmirdilər. 

Mehdiqulu Usmiyev  ata tərəfə çəkir, rus zabitləri kimi o da sərxoşluq edir, əyyaşlıq edir, qumar oynayır. Xan qızı Ağdam şəhərini Mehdiquluya bağışlayıbmış. Bir gün qumarda Mehdiqulu Ağdamı uduzur. Bundan sonra anasının bir sandıq  qızılını oğurlayır, ona görə də  ikinci su xətti yarımçıq qalır və Mehdiqulu həbs olunur.  Xan qızı da oğlunun Sibirə  sürgününün qarşısını almaq üçün Şuşa həbsxanasını tikdirir. 

Natəvanın ikinci ərindən də  övladları olur. Oğlu Mir Abbas çox cavan vaxtı  vəfat edir. Bu da təbii ki,  bütün analar kimi Xan qızına  çox böyük  təsir edir. Ömür boyu bu faciəylə yaşayır.  Qədir Rüstəmovun oxuduğu «Neyçün gəlməz» mahnısının sözləri də Natəvana aiddir. O, bu qəzəli vaxtsız ölən oğlu  Mir Abbasa həsr edib. Qədir də bu mahnını elə yanıqlı oxuyur ki, Xan qızının  ruhu həmişə onu eşidir.

Onu da qeyd edim ki, Xan qızı  bizim nəslə də böyük bir yaxşılıq edib. Ulu babam  Kərbəlayı Abbas yeddi qardaşı ilə birlikdə qaçaq-quldurluq edibmiş. Babam qardaşları ilə Ağdam bazarını dağıdıb yağmalayır, sonra Xan qızı onu tapdırıb yanına  çağırtdırır. Xahiş edir ki, o apardığı malların da bir hissəsini  qaytarsın, desinlər ki, Xan qızı malını qaytartdı, yəni onu nüfuzdan salmasın.  Babam da onu eşidir. Bundan sonra Xan qızı  onu əfv elətdirir və indiki Ağcabədi rayonunun Bayat obasının yaxınlığında bir kənd və torpaq bağışlayır.  Babam da dağ Kolanıdan nəslini götürüb gedir həmin kənddə binə qurur. İndi həmin kənd Kolanı adlanır və bütün kənd camaatının familiyası da əsasən Kərbəlayı Abbasın adına Abbasov soyadı daşıyır. Sonra da oğlu Kərbəlayı Muxtara, yəni mənim babama Pənah xanın nəslindən olan Paşa bəyin qızı Əsmət xanımı  alır. Yəni mənim atamın anası bəy qızıdı. Ona görə də anası seyid olanlara cümə  günləri seyidlik düşdüyünə görə, mənə də nənəm bəy qızı olduğundan cümə günləri bəylik düşür. 

Mən də hər dəfə xanımımın yanında şellənəndə ki, xan-bəy nəsliyəm.

İradə də deyir:

- Burnunu silməyindən bilinir.

Bu yazını yazmaqla Xan qızı qarşısında günahımı yumaq istədim.  Həm də gələcəkdə  kiminsə mənə istinad edərkən səhv etməməsini istədim. 


 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.06.2024)