Kubra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən əslən Bakılı olsam da, bütün uşaqlığım və gəncliyim Sumqayıtda keçdiyindən özümü Sumqayıtlı kimi hiss edirəm. İlk təhsilimi Sumqayıtın məhşur liseylərindən biri olan TTEL-də almışam. Sumqayıtlı olan bir çox insana Minarə xanım kimdir desəm, bu suala sevə-sevə, ətraflı cavab verə bilər. Ancaq bir çox insan təəssüf ki, bizim qədər şanslı deyil. Çünki, biz- məhz TTEL-in 1987-2011 dönəminə - yəni Minarə xanımın direktorluğu dönəminə düşən şagirdləri olaraq Minarə müəllimədən əsl təhsil xadimi necə olar, elm-irfan ocaqlarında ön plana nələr çəkilməlidir, rüşvətsiz və sadəcə savad dərəcəsi ilə şagirdlər, hətta, müəllimlər necə bir-birindən ayırd edilər onu öyrənmişik.

Minarə Məmməd qızı Tahirova 1936-cı ildə Göyçayda ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. Əvvəlcə 12 saylı məktəbdə ibtidai sinif müəllimi, sonra indiki 10 saylı məktəbdə direktor müavini, 23 saylı məktəbdə direktor vəzifəsidə çalışmışdır.

1981–1983-cü illərdə Sumqayıt Şəhər Təhsil Şöbəsinin müdiri, 1983–1986-cı illərdə Sumqayıt şəhər Partiya Komitəsinin ikinci katibi vəzifəsində işləmişdir.

1987-ci ildən 2011-ci ilədək Sumqayıt şəhəri N.Gəncəvi adına Texniki və Təbiət Elmləri təmayüllü Liseyin direktoru olmuşdur. Həmin lisey uzun müddət Sumqayıtda "Minarənin liseyi" adı ilə tanınıb.

O eyni zamanda :

Respublika qabaqcıl maarif xadimi" döş nişanları;

2000-ci ilin 18 martında Prezidentin Fərmanı ilə "Əməkdar müəllim"

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü;

2006-cı il "Şöhrət" ordeni kimi bir sıra fəxri fərman və dövlət ordenlərlə tətlif olunmuşdur.

Ətraflı məlumat almaq istəyən hər kəs bu məlumatları vikipediadan əldə edə bilər ancaq, bizim Minarə xanım haqqında olan fikir və düşüncələrimiz 5-6 elmi cümlə ilə kifayətlənmir. Biz Minarə müəlliməni bir ana, bir nənə qədər doğma bilirdik. Əfsuslar olsun ki, hal-hazırda adı bəzən neqativ işlərdə hallanan bizim gözəl liseyin hər qarışında Minarə müəllimənin çox əməyi var. Bir müəllim düşünün ki, 15sentyabr bilik günündə çıxış edən zaman məktəblilərin valideynləri tərəfindən ona hədiyyə olunan gül buketlərini masasının üstünə düzür və məktəbində çalışan xadimə xanımları ilk öncə məktəbin mərkəzinə çağırır, ona hədiyyə olunan bütün gülləri həmən xanımlara təqdim edib, adəta bir ana şəfqəti ilə onlarla qucaqlaşardı. Sonra isə üzünü bütün kolleqalarına və valideynlərinə tutub deyərdi: “Bilin ki, savadlı kadrlar hər zaman yetişə bilər, lakin savaddan öncə mərhəmət, vicdan, əməyə sayğı kimi ali duyğuları övladlarınıza aşılamağa çalışın.

Qoymayın ki, onlar cəmiyyətdə varlı və kasıb arasında təbəqələşmə yaratsınlar”. Yadımdadır ki, Minarə xanım məktəbi buraxmalı olduğu zaman bütün müəllimlər onunla sağollaşarkən gözləri dolu-dolu ondan danışıb məktəbdə nə qədər əziyyəti olmasını dil boğaza qoymadan bizlərə anlatırdılar.

Bir direktor düşünün ki, məktəb təmirə bağlanan zaman əlinə boyanı alsın və divarları özü boyasın.

Bir direktor düşünün ki, şagirdlər məktəbə rahat gələ bilsin deyə öz şəxsi vəsaiti hesabına məktəbdən mərkəzi yola qədər asfalt çəkdirsin.

Bir direktor düşünün ki, həftədə mütləq ən azı bir dəfə bir sinifə baş çəkib müəllimlərin dərs metodlarını dinləsin, onları incitmədən rəy bildirsin.

Bir direktor düşünün ki, övladı olmasa belə yüzlərlə şagird onun vəfatını eşidib tabutunu çiyinlətinə alsınlar. 

Bir direktor düşünün təhsilə, elmə can qoysun və bu gün onun yetirmələri Azərbaycanın hər yerindən səs salsın.

Bu gün istənilən sektoru ələk-vələk etsək, sizə arxayınlıqla deyə bilərəm ki, siz oralarda Minarənin yetirmələri, davamçıları ilə rastlaşacaqsınız.

Minarə Tahirova 20 oktyabr 2017-ci ildə Sumqayıt şəhərində vəfat etmişdir.

Bu gün mən öz növbəmdə qələminə güvənən gənc yazar, həyatının başlanğıcında olan, özü üçün dönüm nöqtəsi yaratmağa çalışan bir xanım olaraq onu hörmətlə yad edir və düşünürəm ki, Minarə müəllimənin həyat hekayəsinə yaxından şahid olan hər kəs bu yazdığlarımı oxuyan zaman daha çox təsirlənəcək, TTEL-də keçirdikləri Minarə müəlliməli günlərini yad edəcəkdir.

Minarələr təkcə məscidləri yox, elm ocaqlarını da gözəlləşdirərmiş. Qəbriniz nurla dolsun Minarə müəllimə!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL

Sadəlöv könlümdən mən cana gəldim, 

Cəfakeş canımdan fəğana gəldim.

Mənsiz də dünyanın işi keçərdi,

Əcəba, nə üçün cahana gəldim?!

(Ömər Xəyyam)

Kamran Yunis özü- özünə, çox güman ki, bu sualı verib və indi biz də o cavabı eşitmək istəyərdik. “Əcəba, nə üçün cahana gəldim?!”

 CAVAB

Ömər Xəyyam, demək olar, ən çox dəyər verdiyim, dünyanın ən çox hiss edib dəyər verdiyi, məmləkətimizin cahillikdən dolayı dəyər vermədiyi, bədbəxtlik ucbatından 

"alkaş" kimi qələmə verdiyi Ömər Xəyyamdır.

Əcəba, nə üçün cahana gəldim?! Ona görə ki, Allah Tala atamın qarşısına anam kimi bir dəyərli insan çıxardı, anamın qarşısına da atam kimi dəyərli insan çıxardı. O sevgidən, sevgisizlikdən yox, o sevgidən dünyaya gəldik. Nə xoş ki, sevgidən dünyaya gəldik. Xoşbəxt o insandır ki, sevgidən dünyaya gəlir. Bax bugünkü dünyamızda böyük problemlər, bilirsinizmi, niyə var? Çünki insanların çoxu sevgisizlikdən dünyaya gəlir.

Mən nə üçün cahana gəldim?

Mənə elə gəlir ki, Allah Tala mənə bir missiya verib ki,  Azərbaycan mədəniyyəti, Azərbaycan sözü, Azərbaycan şeiri, Azərbaycan nəfəsi, Azərbaycan hərfi, bax bütün bunların fonunda bir missiya verib ki, bu gün o missiyanı yerinə yetirirəm, bəlkə də, ondan ali nöqtədə Azərbaycan mənəviyyatı, Azərbaycan əxlaqı gəlir. 

Bəli, dünyaya xeyli peyğəmbərlər gəlib. Onlar dünyanı düzəldə bilmədilər, mən də dünyanı düzəldə bilmərəm, amma nə isə edə bilərəm. Əgər 10 milyonluq Azərbaycanda 1 insanı pis  yolundan döndərib 1 insanın mənəviyyatında 1 işıq yandırıb, ruhunda 1 şam, içində 1 ocaq  qalaya bilmişəmsə, bilirəmsə və qalaya biləcəyəmsə, nə xoş mənə. Bax o zaman deyəcəyəm ki: " Cahana buna görə gəldim."

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış naşir, XAN nəşriyyatının rəhbəri Səbuhi Şahmursoyun qeydlərini diqqətinizə çatdırır. 

Ayxanla kəndimizə səyahətə çıxdıq. Əvvəl mənə sual verdi ki, 22 ildir gəlmədiyin bu yerləri görəndə nə hiss edirsən? 

Ona uşaqlığım keçən Aran çöllərini göstərdim. Bu yerlərin hər küncündə oyanan xatirlərimi danışdım. Uşaq vaxtı oynadığımız oyunlardan, əyləncələrimizdən bəhs etdim. Qoltuğuma kitabları yığıb inək-qoyun otara-otara oxuduğum vaxtlardan xatirələrimi bölüşdüm. Ona Bakıda tamarzı qaldığımız təbiətin səsini dinlətdim. Faydalı bitkilərdən, kənd həyatının adətlərindən uzun-uzadı söhbət etdik. Kolluqdan böyürtkən, ağaclardan yabanı alma və gavalı dərib yedik. Hələ fəsillərin öz yerində olduğu uşaqlığımda insanların daha mehriban və səmimi olduqlarını, qışın soyuğunda 30-40 nəfərin bir tonqal ətrafında isindiyini dedim. Gördüyüm odur ki, Ayxan da ruhən mənim kimi təbiət adamıdır. Bütün bu təcrübələrin ona necə ekstaz gətirdiyini, sevindiyini və şəhərin paket əyləncəsindən daha artıq əyləndiyini gördüm. 

Axırda yanıqlı-yanıqlı dedi: 

-Ata, sizin uşaqlığınız bizimkindən çox maraqlıdır. Kaş mən də kənddə böyüyərdim. 

Qəribəsi budur ki, mən də elə düşünürəm. Ayxan əvvəl mənə vediyi sualı özü cavablandırmışdı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Təbrizdə yaşayıb yaradan Aydın Sabahın  şeirlərini təqdim edir. 

Aydın Sabah

Təbriz

BAĞRIMDA SƏNƏ

Bir qəzəl doğmuşam axşam, gecə bağrımda sənə.

Günəşi saxlamışam gizlicə bağrımda sənə.

Mən keçən günlərimi payladım ay sevdicəyim,

İndi ulduz dərirəm bax necə bağrımda sənə?!

Boyludur bağçamızın gülləri sənsiz payıza,

Baharı oxşayıram nazlıca bağrımda sənə.

Sənə, sənsiz darıxır gözlərimin nargiləsi,

Çalıram duyğuları sazlıca bağrımda sənə.

Sən günəşlənmiş adımsan, adının qurbanı mən,

Odu könlüm uduzub bir heçə bağrımda sənə.

Gəl yenə gül bitirək sevgimizin bağrına biz,

Qoyma kol-kos göyərə sevgicə bağrımda sənə.

Kimsə yağmaz belə artıq giləsin dəftərinə,

Bir qəzəl doğmuşam axşam bağrımda sənə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı detektiv ustası, polis podpolkovniki Fəxrəddin Qasımoğlunun yeni yazdığı “Ruh” romanını dərc edir..

Fəxrəddin Qasımoğlu dalbadal dərc edilən bir neçə detektivi, xüsusən “Son gecə” böyük oxucu auditoriyası tərəfindən maraqla qarşılanıb. Bu romanda da ənənəvi qəhrəmanlar iş başındadırlar, bu dəfə onlar uşaq oğurıuğunu araşdırırlar.

Bunu deyib Sənubərin gözünün içinə baxdım.

- Niyə? - ilk dəfə bu qadının gözlərinin dərinliyində büruzə verdiyi zəif narahatlıq işartılarını sezə bildim.

Təmkinlə davam etdim:

- Ona görə ki, həmin «Molla» ləqəbli qatil Cahandar Mollayev haqqında bəhs etdiyim və sizə qonaq gəlmiş Ağamirzə Cəfərovla eyni həbsxanada cəza çəkiblər. Orada «çörək dostu» olublar. Buna həbsxana jarqonunda «xlebnik» deyirlər. Yəni həbs müddətində birlikdə çörək kəsən, qardaşlaşan məhbuslar. Hər məhbusun yalnız bir «xlebnik»i olur. Belə adamları həbsxanada da, azadlığa çıxdıqdan sonra da çox şey bir - birinə bağlayır. Mən belə adamların ömürlük davam edən ülvi dostluğuna inanmıram. Onları daha çox birləşdirən azadlığa çıxdıqdan sonra növbəti cinayət planını birlikdə cızmaları olur. Xəbəriniz olsun ki, həmin «Molla» Ağamirzədən cəmi bircə ay fərqlə həbsxanadan azad olunub, yəni iki ay əvvəl. O da məlumunuz olsun ki, adam oğurluğu əksər hallarda bir nəfər tərəfindən həyata keçirilmir. Belə hallar olubsa da, çox az olub və müstəsna hal hesab olunur. Bu işdə ən azı belə fikrə düşən adama bir nəfər köməkçi lazımdır. Bilmirəm tanışınız Ağamirzəni niyə belə ciddi - cəhdlə müdafiə edirsiniz, amma bilin ki, sonadək sussanız belə, uşağı qaçıranın məhz o olduğuna şübhəm yoxdur. Məni narahat edən bu cinayətdə əli olan ikinci adamın indiyə qədərki cinayətlərində heç bir şahidi sağ qoymayan Cahandar Mollayevin olmasıdır. Residivist kimi onun əlamətləri hüquq - mühafizə orqanlarına tam bəllidir. Sağ qaşının üstündə iri çapıq olan, üzü çopur, bədəncə qeyri - adi nataraz bu adamın pulu aldıqdan sonra belə əlamətlərlə onu görmüş oğlunuzu sağ saxlayacağı böyük sual altındadır. Üstəlik, heç kim Fərman Gəraybəyli kimi imkanlı və əli hər yerə çatan bir düşməninin olmasını istəməz. Lap polisə müraciət etməsə belə, Fərman müəllim qaytarılacağı təqdirdə oğlunu sorğu - sual edib sonra əlaqələrindən istifadə edərək həmin əlamətləri olan adamı axtaracaq. Bunu Cahandar kimi təcrübəli cinayətkar gözəl başa düşür. Ona görə də o, bütün izləri silməyə çalışacaq. Siz hələ nəyəsə ümid edib susmaqda davam edə bilərsiniz, ancaq mən deyəcəklərimi dedim. 

Bunları deyib susdum. Mən va - bank getmirdim. Dediklərim həqiqət idi, öyrəndikdən sonra məni çox narahat edən həqiqət. Bütün bunları Nadir qısa müddətdə öyrənib mənə xəbər vermişdi. Elə bundan sonra alınmış bir gün möhlətin axşamını gözləməməyi qərara almışdım. Yoxsa gecikə bilərdim. Bayaq dediyim «bəzi şeyləri» isə, məhz Sənubərdən öyrənməli idim. Fikrimcə ya indi dediklərimdən sonra bu qadın məsələnin ciddiliyini başa düşüb nəhayət dilə gələcək, ya da ki, mən burada vaxt itirməklə həyatımın ən böyük səhvini edirdim.

Otağa uzun bir sükut çökmüşdü. Sənubər hələ də danışmırdı. Gözucu ona baxdım. Kofedən növbəti qurtumu vurmaq üçün qaldırdığı əli havada donub qalmış, gözlərini bir nöqtəyə dikmişdi. Onun bu dediklərimdən sonra da susacağını gözləmirdim. Sükutun xeyli uzandığını görüb ayağa qalxdım. Dəhlizə tərəf getmək istəyəndə o dilləndi:

- Getməyə tələsməyin.

Səsindəki təkəbbür və amiranəlik yoxa çıxmışdı. Deməli, bu qadının buzunu qıra bilmişdim. Oturmadan çönüb ona baxdım.

- Əyləşin, Bəxtiyar müəllim, xahiş edirəm.

Ayaq üstə dayanmaqda davam etdiyimi görüb əlavə etdi:

-Bilirəm, sizi çox incitdim. Hər şeyi gözəl başa düşürəm. Hətta oğlumu qaçıranlarla əlbir olduğumu düşündüyünüzün də fərqindəyəm. Ancaq məsələ başqa cürdür, inanın. Əgər əyləşib məni dinləmək xahişimi qəbul etsəniz, bilin ki, daha sizdən heç nə xahiş etməyəcəyəm. Əyləşin və bu bədbəxt qadını dinləyin. Sonra nə qərar versəniz, qəbul edəcəyəm.

Gözlərində təlaş açıq - aşkar hiss olundu. Bu qadın, araşdırma bitənəcən onu həyəcan içində saxlamamağım üçün etdiyim bütün cəhdlərimi öz tərsliyi ilə puça endirdi. «Molla» haqqında ona heç nə demək istəmirdim və buna çox çalışdım. Bu məsələdə Sənubərə düşən evdə oturub sonluğu gözləmək idi. İşin içində «Molla» kimi qəddar bir qatilin olmasını bilmədən övladının nə vaxt qaytarılacağını gözləməsi bir ana üçün daha asan olardı. Elə bayaqdan susduğu halda birdən - birə hər şeyi danışmağa qərar verməsi vəziyyəti öyrəndikdən sonra onun olduqca həyəcanlanmasının göstəricisi idi.

Təbii ki, onu dinləyəcəkdim. Heç nə deməyib yenidən kresloya oturdum.

Sənubər dərindən nəfəs alıb danışmağa başladı.

- Siz düz dediniz. Hər şey on beş il əvvəl başlayıb.

Bu yerdə yenə kiçik fasilə verib, sonra davam etdi. Görünür o illərə qayıtmaq onun üçün asan deyildi.

- Məktəbi bitirib instituta qəbul olmuşdum. Birinci kurs tələbəsi idim. İlk semestrin sonlarında bir cavan oğlanın hər gün dərsə gələrkən institutun yanında dayanıb mənə baxdığını hiss etmişdim. Sonra dərsdən çıxanda da tez - tez onu görməyə başladım. Ancaq yaxınlaşıb eləmirdi. Elə uzaqdan arxamca gəlir, evə çatdıqdan sonra çıxıb gedirdi. Belə xeyli davam etdi. İnanın özüm hiss etmədən ona elə öyrəşmişdim ki, artıq mənim də gözüm hər gün onu axtarırdı. Bir gün yenə dərsdən çıxıb evə gedirdim. Haradansa iki nəfər çıxıb mənə söz atmağa başladılar. Yaman qorxmuşdum. Çönüb arxaya baxdım. Tərs kimi həmişə arxamca düşən oğlan nədənsə yox idi. Ətrafda adamlar olsa da, o iki nəfərin cüssəsinə baxıb yan keçməyə üstünlük verirdildər. Elə bu vaxt o avaralardan biri qolumdan tutub özünə çəkdi, ikincisi dartıb çantamı əlimdən aldı. Özümdən asılı olmadan bərkdən qışqırıb üzümü əllərimlə qapadım. Birdən bir qışqırıq eşitdim: Gəldim, ruhum! Çönüb baxanda onu gördüm. Qaçaraq bizə tərəf gəlirdi. Çatmağı ilə oğlanları yerə sərməsi bir oldu. Hərəsinin çənəsinə təkcə bir yumruq vurmuşdu. Qolumdan tutub qaçaq dedi. Çantam əlində idi. Bir xeyli uzaqlaşandan sonra dayanıb nəfəsimizi dərdik. Beləcə ilk tanışlığımız baş tutudu. Başa düşdüyünüz kimi, o oğlan Ağamirzə idi.

Söhbətirn bu yerində Sənubərə zəng gəldi. Zəng vuran adamı dinləyib, gecə orada qalmasını tapşırdıqdan sonra xətti kəsdi. Soyumuş kofedən bir qurtum içib davam etdi:

- Sürücü idi. Fərmanın vəziyyəti nisbətən düzəlib. Həkimlər stabil kimi qiymətləndirirlər. Qayıdaq söhbətimizə. Bundan sonra hər gün məni ötürməyə başladı. Bir gün əlində gül dəstəsi ilə gəldi. Bu güllərlə evə gedə bilməyəcəyimi dedim. Yaman pərt olmuşdu. Onda həmin gün ürəyini almaq üçün ilk dəfə qoluna girdim. O vaxta qədər heç əlimdən tutmağa icazə verməmişdim. Beləcə günü - gündən daha yaxın olduq. Məni dəli kimi sevirdi. Mən də onu sevirdim. Beləcə birinci kursu başa vurdum. Yay tətilində hər gün görüşə bilməsək də, imkan tapan kimi bir yerdə olurduq. Ağa uzun illər idi ki, kartinqlə məşğul olurdu. Tez-tez yarışlara da çıxırdı. Məni də özü ilə kartinq meydançasına aparırdı. Sürməyi də öyrətmişdi. Həmin vaxtlar kartinq cavanlar arasında yaman dəbdə idi. Get - gedə bu idman növünə aludə etmişdi məni. Ümumiyyətlə, o nəyi sevirdisə, mən də həmin şeyləri sevirdim. Bir dəfə döngəyə girə bilmədim. Maşın yoldan çıxıb maneəyə çırpıldı. Zərbədən üzüm sükana dəymişdi. Gözümün altındakı bu çapıq da o vaxtdan qalıb. Evdə nə qədər sorğu - sual etsələr də, yıxıldığımı dedim.

Danışdıqca ona baxırdım. Gözləri yol çəkir, sanki həmin günləri təzədən yaşayırdı. Hətta hərdən özü də hiss etmədən siması xoşbəxtlik saçırdı. Bəlkə də həmin vaxt ömrünün ən xoşbəxt günlərini yaşayırmış. Hiss etdirmədən saata baxdım. Vaxtım var idi. Onu bu xəyallardan ayırıb tələsdirməyəcəkdim. Qoy ürəyini boşaltsın.

- Mən çox kübar və imkanlı bir ailənin qızıyam, nəslimiz bəy nəslindən gəlir, - Sənubər sanki yuxudan ayılıbmış kimi söhbətinə davam edi. Gizli görüşürdük. Evdəkilər nəsə bilsə, bu mənimçün fəlakət olacaqdı. Ağa elçi göndərəcəyini deyir, ancaq bir il gözləməyimi istəyirdi. Bu məni ürəkləndirirdi. Artıq onu həyatda ən yaxın adamım sayır, onsuz bir gün də qala bilmirdim. Məndən səkkiz yaş böyük olması da vecimə deyildi. Hələ əksinə, bu xoşuma gəlirdi. Özümü onun yanında dağa söykənmiş kimi hiss edirdim. İkinci kurs başlamışdı. On doqquz yaşıma keçmişdim. Bu dərs ilini başa vuranda elçilərini göndərəcəyini razılaşmışdıq aramızda. Artıq onunla təklikdə qalmaqdan da çəkinmir, aramız get - gedə açılırdı. Hərdən onun tapdığı tənha guşələrə çəkilib uzun - uzadı öpüşürdük. Ondan doya bilmirdim. Bir gün məni kafeyə dəvət etdi. Şampan, meyvə sifariş verdi. Həyatımda ilk dəfə içki qəbul etdim. Sonra cibindən bir açar çıxarıb dostunun evinin boş olduğunu, ora gedə biləcəyimizi dedi. Yox demədim. Onunla hər fürsətdə ikilikdə qalmaq istəyirdim. Birlikdə o evə gəldik. Yüngülcə başım gicəllənirdi. Evə girən kimi çarpayıya uzandıq. Nə qədər öpüşdüyümüzü xatırlamıram. Sonra məni soyundurdu. Sanki hər şey yuxuda baş verirdi. Ona etiraz edə bilmirdim. Daha dəqiq desəm, özüm də bunu istəyirdim. Beləcə on doqquz yaşımda Ağa mənim bakirəliyimi pozdu.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2024)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bütün yüksəliş və enmələr liderliyin sayəsində baş verir» sözləri ilə başlayan «Liderliyin 21 inkaredilməz qanunu» kitabını – Con Maksvellin bu incisini, yəqin ki, oxumayan əz-əz liderə rast gəlmək olar. Rəsmən onun özünün, yaratdığı EQUIP və The John Maxwell Company təşkilatlarının bu günədək liderliyin sirlərini öyrətdiyi 5 milyon müdavimi var. Bu gün ABŞ-ın Vest Poynt Hərbi Akadesmiyasından tutmuş BMT-yədək, nüfuzlu Fortune 500 siyahısındakı əksər şirkətlər təmsil olunmaqla az qala hər bir qurumda Con Maksvelldən liderlik dərsi almış insanlara rast gəlmək olar.

Con Maksvellin təqdim etdiyi liderlik qanunlarının 21-nə də qısaca da olsa nəzər yetirməyimiz vacibdir. Belə ki, öz şəxsi həyatlarında və bizneslərində bu qanunlara əməl etməklə insanlar dərhal fayda əldə edirlər.

6.Möhkəm özül qanunu

«Liderliyin əsası etibardır»

Sistematik olaraq yaxşı qərarlar qəbul edən, öz hesabına qələbələr yazan lider komandasının etibar kreditini daim yüksəldir. O, hətta nöqsan buraxanda belə etibarına xələl gətirmir.

Özünə etibar qazanmaqçun liderdə kompetentlik, xarakter, habelə ətrafındakılarla əlaqə yaradıb müntəzəm bu əlaqəni saxlamaq bacarığı olmalıdır.

General Şvartskopf yazır: «Liderlik strategiya və xarakterin güclü birliyidir. Əgər siz bu iki keyfiyyətdən birindən imtina etməyə məcbursunuzsa, onda yaxşısı budur strategiyasız qalın».

Liderin xarakteri güclü olanda insanlar ona etibar edirlər, eləcə də onlarda çalışdıqları təşkilatın gözəl gələcəyinə böyük inamları yaranır. Güclü xarakter – liderin möhkəm özül üzərində bərqərar olması deməkdir.

Liderlər necə olur ki, özlərinə hörmət qazanırlar? Ağıllı qərarlar qəbul edəndə, öz səhvlərini etiraf edəndə, bir də ardıcıllarının, təşkilatının maraqlarını öz şəxsi maraqlarından üstün tutanda.

Liderin möhkəm xarakteri ardıcılları arasında ona etibar yaradır. Amma elə ki, lider ümidləri doğrultmur, o, insanları ardınca aparmaq qabiliyyətini itirir. Möhkəm özül qanunu məhz budur.

Əvvəl təqdim edilən qanunlar isə burda sıralanıb:

1.Tavan qanunu.

«Liderlik qabiliyyətini insanın effektivliyi müəyyənləşdirir».

Şəxsin liderlik effektivliyi tavanla xarakterizə edilir. Şəxsin insanları öz ardınca apara bilmək qabiliyyəti nə qədər azdırsa, onun potensial imkanlar tavanı da o qədər alçaqdır.

Liderlik keyfiyyətləri həmişə individuumun təşkilatda effektivlik tavanı yaratmasını təmin edir. Liderlik güclüdürsə, tavan da yüksək olacaq. Ölkə çətin duruma düşəndə yeni prezident, firma pullarını itirəndə yeni baş direktor, kilsə ziyarət olunmayanda yeni baş pastor, idman komandası ardıcıl məğlubiyyətlərə uğrayanda yeni baş məşqçi axtarışına çıxırlar. Liderliklə effektivlik arasındakı qarşılıqlı əlaqə ən çox idmanda özünü göstərir. Hər bir komandada istedadlar olur. Amma komandaların fərqini məşqçi və bir neçə əsas oyunçunun təmin etdiyi liderlik yaradır. Komandanın effektivliyini dəyişmək üçün məşqçi tərəfindən onun liderlik çəviyyəsini yüksəltmək lazımdır. Bax bu da fəaliyyətdə olan tavan qanunudar.

2.Təsir qanunu.

«Liderliyin həqiqi ölçüsü təsirdir».

Əgər insan başqalarına təsir edə bilmirsə, heç vaxt öz ardınca adam apara bilməz. Əsl liderlik heç vaxt hansısa posta təyin olunmaqla baş tutmur, o, yalnız təsir edə bilmək qabiliyyətindən asılıdır.

3.Proses qanunu.

«Lider bir gün ərzində deyil, günbəgün olurlar».

Liderə çevrilmək prosesi haradasa aksiya bazarında müvəqqəti kapital investisiyasına bənzəyir. Siz bir günə varidat toplamaq istəyirsinizsə, uğur qazanmağa əsla şansınız yoxdur. Burada ən vacib olan olduqca uzun məsafəyə qaçışda sizin gündəlik hərəkətlərinizdir. Liderlik – çox mürəkkəb məfhumdur. Onun olduqca çox aspektləri var: təcrübə, emosional güc, hörmət, insanlarla ünsiyyət təcrübəsi, nizam-intizam, perspektiv, uzaqgörənlik, vaxtında qərarvermə bacarığı, hücuma keçmə əzmi. Bunların hamısı qeyri-maddi şeylərdir, onları birdən-birə əldə etmək mümkünsüzdür. Məhz buna görə də liderlərə effektiv olmaq üçün belə uzun müddətlik möhkəmlənmə, güclənmə lazım gəlir.

Con Maksvell iddia edir ki, liderliyin bir çox aspektlərini o özü məhz uzun illərdən sonra 51 yaşında hiss etməyə başlayıb. Liderləri digərlərindən fərqləndirən əsas cəhətlər məhz öz bacarıqlarını inkaşaf etdirmək, yaxşılaşdırmaq qabiliyyətidir. Uğurlu liderlər öyrənməyi bacarır və sevirlər. Və öyrənmə prosesi onlarda ömür boyu davam edir.

«İnsan nəyi bilmədiyini bilmirsə, o inkişaf edə bilməz».

4.Liderlik – inkişaf qanunlarına tabedir. Naviqasiya qanunu.

«Gəminin sükanını hər kəs fırlada bilər, ancaq kursu tapmaq üçün lider lazımdır».

Bəzi şturmanlar limanı tərk etməzdən öncə bütün baş tutacaq səyahəti beyin süzgəclərindən keçirə bilirlər. Onlar gözəl bilirlər ki, lazım olan məntəqəyə çatmaq üçün nə qədər güc sərf etmək, komandaya ekspedisiyanın uğur qazanması üçün kimləri salmaq lazımdır. Onlar üfüqdəki maneələri hamıdan tez görürlər.

Lider elə bir şəxsdir ki, başqaları görəndən daha çox görür, başqaları duyandan daha çox duyur.

Bəzən eyni zamanda dörd təyyarənin məhv olmasından danışılır. Bu ona görə olur ki, qırıcı təyyarə dördlükdə sıx halda uçanda mütləq onlardan birinin pilotu aparıcı olur, lider olur. O, öndə gedir, digər üçü ardınca gedərək onun hərəkətlərini təkrarlayır. Bu təkrarlama sonadək, hətta lider sürəti itirib dağa çırpılanda belə davam edir.

Naviqatorlar üçün hər bir keçmiş uğur və uğursuzluq özlüyündə informasiya, müdriklik mənbəyidir. Uğurlar insana özünü daha yaxşı tanımağa, öz bacarıq və istedadına daha çox güvənməyə imkan verir. Uğursuzluqsa səhvləri görüb onların üzərində işləməyə, onları düzəltməyə imkan yaradır.

Naviqatorlar bir çox mənbələrdən informasiya toplayır, aşağı səviyyədə nə baş verdiyini öyrənmək üçün komanda üzvləri ilə daim təmasda olurlar. Onlar situasiyanı dərindən öyrənməyə çalışırlar.

«Əgər siz açıq gözlərlə fəaliyyət göstərməsəniz həyat daim sizə qurşaqdan aşağı gözlənilməz zərbələr vuracaq», - yazır müəllif. O yazır: «Optimizmlə realizmi, intuisiyayla planlaşdırmanı, inamla faktları balanslaşdırmaq çox çətindir. Amma yol göstərən lider kimi effektiv olmaqçün məhz bunlar vacibdir».

Con Maksvell kitabın bu bölümündə öz liderlik fəaliyyətində daim istifadə etdiyi strategiyanı da göstərib:

 - Bütün fəaliyyət ardıcıllığını öncədən düşünmək;

 - məqsədi lokallaşdırmaq və sistemləşdirmək;

 - prioritetləri ünvanlı korrektə etmək;

 - əsas personalı müəyyənləşdirib onu məlumatlandırmaq;

 - planın bəyənilməsi üçün vaxt rezervasiya etmək;

 - reallaşdırmaya fəal qoşulmaq;

 - gözlənilən problemlərə uyğunlaşmaq;

 - uğurları təbii şəkildə görmək və qeyd etmək;

 - hər gün öz planına nəzarət etmək.

Con Maksvellin naviqasiya qanununun əsas məğzi – hazırlıqdır.

5.E.F.Xatton qanunu.

«Əsl lider danışanda insanlar ona qulaq asır».

Əsl lider təkcə vəzifəyə malik deyil, o, hakimiyyətə malikdir.

«E.F.Xatton» - maliyyə xidməti göstərən kompaniyadar. ABŞ-da belə bir televiziya reklamı var imiş bir zamanlar: Ağzınadək dolu restoranda iki nəfər maliyyə mövzusunda danışırmış. Biri deyirmiş ki, hansısa investisiya barədə filan şey eləmək lazımdır. Bu vaxt ikinci deyirmiş ki, hər şey yaxşıdır, amma mənim brokerim Xatton deyir ki... Həmin an səs-küylü restoranda lal sükut yaranırmış, hamı gözləyirmiş ki, ikinci personal Xattonun sözlərini söyləsin.

Maksvell məhz buna görə öz növbəti qanununu hamının qulaq asdığı Xattonun adı ilə adlandırıb.

Əgər siz əvvəl heç tanımadığınız insan qrupu ilə görüşə gedirsinizsə, cəmi beş dəqiqəyə onların hansının lider olduğunu sezə biləcəksiniz. Kiminsə sualı yarananda bütün qrup uzvləri kimə baxırlar? Kimin sözlərini gözləyirlər? Bax real lider odur.

Vəzifəcə lider birinci danışır, real lidersə sonda.

 - Həqiqi liderlik həmişə daxildən gəlir, xarakterin gücündə özünü göstərir;

 - Liderlik ətrafdakılarla yaxşı əlaqə qura bilmək, güclü çevrəyə malik olmaqdan qaynaqlanır; lazımi adamları tapa bilməklə əlaqələndirilir;

 - Lider çoxlu informasiyaya malik olur;

 - Liderlik intuisiya qabiliyyəti tələb edir;

 - Liderlik təcrübədən qaynaqlanır;

Maksvell Xatton qanununun məğzini dərk etməkçün liderlik arzusunda olan insana məsləhət görür ki, özü-özünə bu sualları versin:

 - Mən danışanda insanlar həqiqətənmi məni dinləyirlər?

 - Onlar bu mövzuda başqa birisinin də danışmasını arzulamırlar ki?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.07.2024)