“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı şair, publisist, siyasi icmalçı Əkbər Qoşalının növbəti siyasi icmalını təqdim edir. 

Dünən Ümumdünya Qaçqınlar Günü idi. Qaçqınlıq, köçkünlük, didərginlik nədir? – biz bunu iliyinədək hiss edən xalqlardanıq.

Dünən ABŞ Dövlət katibi Antoni Blinken Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevə zəng edib. Antoni Blinken Ermənistan ilə Azərbaycan arasında sülh müqaviləsi imzalanmasının tezliklə baş verməsi çağrısına vurğu edib.

Dövlət katibi ilə Prezidentin dünənki telefon danışığında qarşıdan gələn COP29-a hazırlıq sürəcində ölkələrimizin səmərəli işbirliyinə də toxunulub. Əlbəttə, bu planda, iqlim dəyişikliyi və enerji sahəsində çoxillik uğurlu işbirliyi də unudulmayıb. 

Nə xoş təsadüfdür: dünən həm də Azərbaycan Qaz Sənayesi İşçilərinin Peşə Bayramı Günüydü. 

Məlumunuz: qaz – ucuz və ekoloji cəhətdən ən təmiz yanacaq növüdür. 2024-cü təqvim ilini “Yaşıl Dünya naminə Həmrəylik İli” elan etmiş və COP29-un evsahibi Azərbaycan, iri qaz ehtiyatlarına malik olan ölkələrdəndir. Dövlətimizin enerji sahəsində məqsədyönlü fəaliyyəti ölkəmizi regional enerji mərkəzinə çevirib. Dünyanın ən zəngin qaz yataqlarından biri bizim “Şahdəniz”dir. “Güney Qaz Dəhlizi” ideyası Azərbaycanın iradəsi və liderliyi sayəsində gerçəkliyə çevrilməyə başlayıb. Azərbaycandan başlayan yaxud keçən xətlər, yollar, dəhlizlər qardaş Türkiyəyə Gürcüstan üzərindən davam edir. Öz işğalçılıq gerizəkalılığı üzündən dalana düşmüş Ermənistan, qarşı dönəmdə Zəngəzur dəhlizinin açılması öhdəliyini yerinə yetirməsə, dalan oğlu dalan qalacaq. Hətta o statusda belə qala biləcəksə...

Budur, biz dünənə üç dəfə vurğu etdik – bu günü yazsaq, bu gün hərəkət etsək və gələcəyə getsək də, istinadgah dünəndir ki, dünəndir. Yalnız özümüzlə, sözümüzlə dünəndə qalmamalıyıq; necə deyərlər, deyilənlər, edilənlər funksional olmalıdır, yaşarılı olmalıdır.

Gəlin 

yaxın dünənə vurğulardan çıxış edərək, Ermənistanla mümkün sülh müqaviləsi məsələsinə toxunaq. Ümumdünya Qaçqınlar Günü deyirik; bəs bu qaçqınlığın son bulması üçün nə lazımdır? – onların öz doğma yurdlarına təhlükəsiz, ləyaqətli qayıdışı! Azərbaycan dövləti, xalqı bununçün nə edə bilərsə, artıqlaması ilə edir. Lakin bizdən asılı olmayan məsələlər də var axı. Axı 1 milyon azərbaycanlını qaçqın-köçkün həyatına düçar edənlər, elə 1 milyon da mina basdırıb bizim torpaqlara... – O minaların tam xəritələrini vermirlər - 10 noyabr Üçtərəfli Bəyanatının 4-cü ildönümünə az qalıb, rəsmi İrəvan isə son və qəti addımı atmır ki atmır. 

Yaxşı, o xəritələri gizlətməklə nəyi hədəfləyir, nə qazanır Ermənistan? –

Mina qurbanlarının sayı artsın?

Qaçqın-köçkünlərin qayıdışı ləngisin?

Kütləvi məzarlıqlar daha gec aşkarlansın?

Və yaxud daha nə?

Bəs

bu bədniyyətliliklə Sülh müqaviləsi bir araya necə gələcək? Minalar üstündə Sülh olurmu? Üstəlik, Ermənistan azərbaycanlı əsir, girov və itkinlər haqqında yetərli bilgiləri də bölüşmür. Ermənistanın bu məzmunsuz, gərəksiz və perspektivsiz dirənişini, cığallığını ABŞ da bilir, Rusiya da, Fransa da (hələ başqaları da)... 

Bu üç ölkənin adını birgə çəkmişkən, yenidən Blinken-Əliyev telefon danışığına diqqət edək. Rəsmi bilgidə oxuyuruq: “Prezident İlham Əliyev artıq keçmişin qalığı olan münaqişə səhifəsinin tamamilə bağlanması üçün qeyri-funksional olan ATƏT-in Minsk qrupu və onunla bağlı olan bütün institutların fəaliyyətinə rəsmən xitam verilməsinin vaxtının çoxdan yetişdiyini əlavə edib”. Bax, bu fikrin alternativi varmı? – Əsla, yox! O zaman, sual yaranır – keçmiş həmsədrlər nə düşünür bəs? Keçmiş işğalçı mina xəritələrini verməsin, əsir, girov və itkinlər barədə bilgiləri bölüşməsin, keçmiş həmsədrlər də keçmiş olmaq istəməsin!?. – Belə olmur axı, olmur belə! Sonra da deyirlər tərəfləri tezliklə sülh müqaviləsi imzalamağa çağırırıq. – Nəymiş, əfəndim? – illa tezliklə, illa! Tezliklə olmalıdırsa, olsun – sülhpərvər ölkə nə istər? – sülh istər, əlbəttə. Əlbəttə, sülhpərvərin sülh istəyi ədaləti, səmimiyyəti, işbirliyi ruhunu daşıyır - sülh qalıcı olmalıdır, ötəri yox. Əgər sülhün tezliklə imzalanmasında maraqlılar da ədalətdən yana olsalar (qalıcı sülhü tərcih etsələr) – no problem! Yoxsa, qərinələr öncə, İrəvanı “güzəşt”ə gedək – daha bizdən torpaq istəməsinlər və beynəlxalq birlik də müstəqilliyimizi tanısın, sonrasına baxarıq – deməklə olmur indi. Sonrası Zəngəzur əldən getdi, başqa olanlar oldu və bütün bunlar yetməzmiş kimi, bir də, 80-ci illərin sonu – 90-cı illərin əvvəllərində Xankəndidə bədnam “miatsum” bağırtısı başladı... Biz bu acı “təcrübə”nin üzərindən tələsib, “tezliklə” deyib, gələcək nəsillərə yeni başağrısı “miras” qoya bilmərik.

Bəs bizi sülh müqaviləsinə tələsdirənlərin ədaləti unudub-unutmadığını necə bəlli etməli? – Bununçün yeni bir Amerika açmağa ehtiyac yoxdur, əslində. Əslində, bunun formulu da Azərbaycan Prezidentinin ABŞ Dövlət katibinə dediklərində mövcuddur. Rəsmi bilgidə oxuyuruq: “ABŞ-ın sülh gündəliyinə töhfə vermək əzmini yüksək qiymətləndirən dövlətimizin başçısı Ermənistanda konstitusiya, müvafiq qanunlar və ölkədaxili normativ-hüquqi aktlar əsasında Azərbaycana qarşı olan ərazi iddialarına son qoyulmasının sülh gündəliyinin irəli aparılması baxımından vacibliyini qeyd edib”. 

Bəli, budur, məsələ: 

sülhün tərəfi öz Əsas Qanununu sülhə kökləməlidir! Əksini düşünmək, keçmiş işğalçının ərazi iddialarına haqq qazandırmaq kimi alqılana bilər.

Regionda sülhün təmini üçün ilk addımı biz atmışıq. Beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq, Sülh müqaviləsinin baza prinsiplərini biz işləmişik. Yəni başımıza gətirilən danılmaz müsibətlərə baxmayaraq, gələcəyə baxmağın tərəfdarı biz olmuşuq, biz! İkitərəfli əsasda normallaşma prosesi və sülh gündəliyinin irəliləməsində töhfələri məhz biz vermişik. 

Biz qalib ədası yox, qalib ləyaqəti göstəririk; ərdəm bizim xarakterimizdən, ruhumuzdan gəlir, o, bizimçün sonradan qazanılmış nəsnə deyildir... Hələ bir də, qarşı tərəf ərdəm kateqoriyasına heç can atmamış ola...

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2024)

Poetik Qiraətdə bu gün yenə də Cəlilabadda yaşayıb yaradan ustad şair Əlizadə Nuridir. 

“Qarabasma” bir sevgi şeiridir, həyat sevgisi, ağrı, əzab sevgisi.

Təzə qəm istəyirəm nazını çəkmək üçün,

Təzə qəm isdəyirəm- əl çəkim bu boyatdan.

Min əzabın içində çətin imiş tək üçün

İndi ölümdən deyil, hamı qorxur həyatdan, -

deyən şair yenə də təkrarsızdır, yenə də mükəmməldir. 

Xoş mütaliələr!

Yaxınlıq uzaqdadır- daha qovuşmarıq biz,

Var olanlar içində indi bir "yox"da vardır.

Dünya bir dağ kimidi, ətəyində qarıq biz

Bir də baxdıq- əridik... bir də gördük bahardı.

Həm yandıran, həm yanan o nəğməni oxuma,

Bəlkə son mənzil özü elə mənzil başıdı?

Mən dünyaya gələndən bir qız girir yuxuma

Bəlkə elə o qızdı yaddaşımın yaşıdı?!

...Sən də qapı bağladın, qovdun məni bu axşam-

Uzaqdan əsib gələn yad küləklər kimiyəm.

Bir sevginin başına neçə dövrə vurmuşam-

Çiçəklərə aldanan kəpənəklər kimiyəm...

Təzə qəm istəyirəm nazını çəkmək üçün,

Təzə qəm isdəyirəm- əl çəkim bu boyatdan.

Min əzabın içində çətin imiş tək üçün

İndi ölümdən deyil, hamı qorxur həyatdan.

Məni nələr çəkdisə, mən də ondan çəkindim,

Tək sevdiyim ölümə yar olmağa gedirəm.

Bu dünyaya gələndə şəkil kimi çəkildim-

İndi torpaq-alboma saralmağa gedirəm...

Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1.

-Ay bacı, siz nə qəşəng süfrə açmısız, bütün nazu-nemətləri düzmüsüz.

-Ona görə ki, sizin qonaq gələcəyinizi bilmirdim.

2.

Çin gəlinciklərə süni intellekt quraşdırıb. İndi gəlinciklər sizinlə söhbət edə, hirslənə, qazanı başınıza çırpa, küsüb anasıgilə gedə bilirlər.

3.

Avropa çempionatında çıxış edən Afrika yığması Fransa geyimində meydançaya çıxır. 

4.

Məşhur cibgir Səməd heç vaxt plyaja getmədi. Bilirsiniz niyə? Çünki cibsiz insanları həzm edə bilmirdi.

5.

Bizim deputatlar kardinal qərarlar qəbul etməkçün gözləyirlər ki, kardinal olsunlar. 

6.

Elə yaşa ki, öz nekroloqunu oxuyanda utanmayasan. 

7.

-Sizin vicdanınız var?

-Var. Amma istifadəyə yararsızdır. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2024)

“İçərişəhər” Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsinin təşkilatçılığı və Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun tərəfdaşlığı ilə Azərbaycanda ilk dəfə keçiriləcək Beynəlxalq Qurama Festivalına start verilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən  xəbər verir ki, Şirvanşahlar Sarayında keçirilən tədbirdə dövlət rəsmiləri, Milli Məclisin üzvləri, mədəniyyət və incəsənət xadimləri, eləcə də Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan və Qırğızıstandan olan qurama sənətkarları iştirak ediblər.

Tədbirdə “İçərişəhər” Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsinin İdarə Heyətinin sədri Şahin Seyidzadə, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova, Milli Məclisin üzvü Fazil Mustafa və UNESCO üzrə Azərbaycan Respublikasının Milli Komissiyasının Baş katibi Seymur Fətəliyev çıxış edərək festivalın əhəmiyyəti, Türk dünyasının qədim irsini yaşadan qurama sənətinin qorunub saxlanmasının və gələcək nəsillərə ötürülməsinin önəmini vurğulayıb, festival iştirakçılarına uğurlar arzulayıblar.

Bildirilib ki, unudulmaq təhlükəsi yaşayan quramanın təbliğinə xidmət edən festivalın Bakı ilə yanaşı, Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı Şuşa şəhərini də əhatə edəcəyi nəzərdə tutulur. Beynəlxalq Qurama Festivalı çərçivəsində quramanın ekoloji təmiz tətbiqi sənət növü kimi əhəmiyyətinə həsr olunmuş beynəlxalq seminar, qurama sənəti üzrə İçərişəhərin müxtəlif məkanlarında ustad dərsləri, “İçərişəhər” Muzey Mərkəzinin fond kolleksiyasından olan qurama nümunələrinin və Qoşa Qala meydanında yerli və xarici quramaçı sənətkarların əl işlərinin nümayişi təşkil olunacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2024)

Çin Xalq Respublikasının Çindao şəhərində Asiya Mədəni İrs Alyansının (ACHA) 2-ci Baş Assambleyası keçirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən  xəbər verir ki, tədbirdə ölkəmizi Mədəniyyət Nazirliyinin Beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq sektorunun müdiri Araz Bağırlı və mədəni irs sahəsində tanınmış ekspert Rizvan Bayramov təmsil edib.

Çinin Prezidenti Si Cinpinin təşəbbüsü ilə yaradılmış Alyansın ötən il keçirilmiş ilk Baş Assambleyasında ölkəmiz bu beynəlxalq təşkilatın üzvlüyünə qəbul edilib.

Mədəniyyət Nazirliyinin ilk dəfə iştirak etdiyi 2-ci Baş Assambleya iştirakçıları əvvəlcə Çinin ənənəvi incəsənətində Pekin cərəyanı adlı sərgi ilə tanış olublar.

İclasda çıxış edən Şandon vilayətinin qubernator müavini Denq Yunfeng, Çindao şəhərinin meri Jao Haoji, ACHA Şurasının sədri, Çinin mədəniyyət və turizm nazirinin müavini və Mədəni İrs üzrə Çin Milli Assosiasiyasının sədri Li Çun, Tailand-Çin əməkdaşlıq şurasının sədri, Tailand Baş nazirinin keçmiş müavini Finij Yarusombat, Hondurasın mədəniyyət naziri xanım Qloria Annarella Velez Osejo, Mədəni İrsin Öyrənilməsi üzrə Beynəlxalq Mərkəzin (ICCROM) direktoru xanım Aruna Franceska Maria Gujral, Şuranın Baş katibi, Kamboca Mədəniyyət və İncəsənət Nazirliyinin dövlət katibi Konq Vireak və digər yüksək səviyyəli rəsmilər açılış nitqi ilə çıxış ediblər.

İclasın gedişində cari gündəlikdə duran məsələlər, o cümlədən ötən dövr ərzində görülən işlərin hesabatı, 2024-2025 dövrü üçün Fəaliyyət Planları və s. məsələlər üzrə məruzələr dinlənilib.

Assambleya çərçivəsində Alyansın Elmi Şurasına seçkilər keçirilib, Azərbaycanın namizədliyini irəli sürdüyü ekspert Rizvan Bayramov komitənin üzvlüyünə seçilib.

Assambleya gündəliyi çərçivəsində müzakirə edilən digər önəmli məqam isə ölkələrin təqdim etdiyi layihələrin müzakirəsi idi. Müzakirələrin nəticəsində Mədəniyyət Nazirliyinin təqdim etdiyi layihənin təşkilat tərəfindən dəstəklənməsi qərarı ölkəmizin təşkilatla əməkdaşlığının genişlənməsi baxımından növbəti vacib uğuru olub.

Tədbirin sonunda Çindao Tövsiyələri adlı sənəd qəbul edilib.

İyunun 20-də Alyansın təşkilatçılığı ilə “Müstəmləkəçilik kontekstində çıxarılan mədəni obyektlərin mühafizəsi və qaytarılması” üzrə beynəlxalq konfrans öz işinə başlayıb. Çin Mədəni İrs Assosiasiyasının sədr müavini Xie Bing konfransda çıxış edib.

Konfransda Şandon Universitetinin prezidenti Li Sucai, Çinin Şandon vilayətinin vitse-qubernatoru Deng Yunfeng, Çindao şəhərinin vitse-meri Jao Yanın açılış nitqləri, Beynəlxalq Muzeylər Şurasının (ICOM) direktoru Emma Nardinin videomüraciəti dinlənilib.

Daha sonra ACHA Şurasının sədri, Çinin mədəniyyət və turizm nazirinin müavini və Mədəni İrs üzrə Çin Milli Assosiasiyasının sədri cənab Li Çun müstəmləkə kontekstində Asiyadan daşınmış mədəni irsə dair geniş təqdimat edib və təşkilatın bu istiqamətdə hədəflərindən danışıb.

Sonra Norveçin məşhur KODE Art muzeyindən Çinə qaytarılan mərmər fiqurlara dair film izlənilib. Mövzu üzrə təqdimatlarla Pekin Universitetinin professoru Li Kinq, Çikaqo Universitetinin professoru Lotar fon Falkenhausen, Kaliforniya (UCLA) Universitetinin professoru Donald Harper, Böyük Britaniyanın “The Art Loss Register” təşkilatının rəhbəri Olivia Vitney və digər tanınmış ekspertlər çıxış edib. Tədbirin sonunda iştirakçılara Çindao şəhərinin tarixi-mədəni irs obyektləri ilə ətraflı tanışlıq turu təşkil olunub.

Tədbir iyunun 20-də öz işini başa çatdırıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizlərə Xeyrəddin Qocanın miniatür hekayələrinin təqdimini davam  etdirir. 

Xeyrəddin Qoca səhər tezdən evini təmir edən ustaya zəng vuraraq zarafatla deyir:

-Usta, mənə iki milyon dollar lazımdır.

Usta yuxulu-yuxulu sanki həmin məbləğin bir hissəsini verəcəkmiş kimi, soruşur:

-Çox deyil?

Xeyrəddin Qoca dillənir:

-Yaxşı, milyon yarım olsun!

Usta zarafatı başa düşüb xeyli gülür...

Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2024)

Təranə Turan Rəhimli, şair, ədəbiyyatşünas, filologiya elmləri doktoru, dosent. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Klaudia Piççinno zəngin italyan ruhunu hər çaları ilə bütün dünyaya sevdirən şairdir. O, ailə dəyərləri ən ümdə milli-mənəvi özəlliklərinin önündə gələn, dünya mədəniyyəti tarixinə böyük qatqısı olan, Dante, Rafael, Mikelancelo, Vuvaldi, Berlioz, Paqanini... kimi dahi sənətkarları şöhrətinə şöhrət qatan, əzəmətli keçmişinin bütün dünyaya səpələnən izləri ilə heyranlıq doğuran istiqanlı Avropa xalqının nümayəndəsidir. Və bütün mənəvi aləmiylə, sahib olduğu daxili zənginliklə mənsub olduğu millətin layiqlu övladıdır.

Klaudia Piççinnonunu Taranto şəhərində, İtaliyanın Pablo Neruda Mədəniyyət Mərkəzinin və KİBATEKin birlikdə düzənlədiyi 39-cu Uluslararası Ədəbiyyat Festivalının qala gecəsində tanıdım. İtaliya, Türkiyə, Azərbaycan, Quzey Kıbrıs Türk Cümhuriyyəti, İraq, Hindistan, İrlandiya, Kanada, Rumınya, Hollandiya, Almanya, Albaniya, Belçika, Filippin, Çili, Bosniya-Hersoqovina ədəbiyyatçılarını, ziyalılarını İtaliyada bir araya gətirən festivalda beş gün ərzində tanıdığım yaradıcı insanlar, söz adamları məndə italyan mehribanlığının və milli-mədəni dəyərlərə sədaqətinin hüdudsuzluğu haqqında dərin təəssürat yaratmışdı. Ona görə də qarşımdakı bu gülərüzlü, xoş simalı, mehriban qadın əlində tutduğu kitablarını mənə təqdim edərkən ölkəmin ədəbiyyatını tanımaq, əlaqələrimizi davam etdirmək istəyini dilə gətirəndə bu ədəbi dostluğun uzun ömürlü olacağına bütün qəlbimlə inanmışdım. Klaudianın mənə bağışladığı kitablar italyan dilində olduğu üçün onları oxuya bilməmişdim (Bilirəm ki, o da mənim kitabımı əziz bir xatirə kimi saxlasa da, məzmunu ilə tanış ola bilməmişdi). Lakin zamanla onun ingilis, türk, rus dillərində oxuduğum şeirləri, eləcə də birgə iştirak etdiyimiz çoxsaylı beynəlxalq ədəbi layihələr, şeir müsabiqələri, festivallar mənə çağdaş italyan poeziyasının bu istedadlı nümayəndəsini daha yaxından tanıtdı və sevdirdi. Beləcə təməli ədəbiyyatla, şeirlə başlayan dostluğumuz bu günlərə gəldi. Bir-birini şeirindən, sözündən, sənət sevgisindən tanıdıq, bir-birinin əsərlərini tərcümə etdik, ölkələrimizdə dərc etdirdik, tanıtdıq. İtaliyada nəşr edilən “Ho amato persino la pietra” (“Məndə daşa da sevgi var”) adlı şeirlər kitabım Klaudianın tərcüməçi əməyi sayəsində ərsəyə gəldi. Dəfələrlə Avropanın “Mugella”, “Ossi de Seppia”, “Galaktika Poetike Atunis” və başqa nüfuzlu beynəlxalq poeziya layihələrinin birlikdə iştirakçısı, qalibləri olduq. Beləcə sənət əlaqələrinin yaradıcı şəxslərin həyatında nə qədər önəmli olduğuna dönə-dönə əmin olduq. Dünyanı bizim şair qəlblərimizin, söz dünyamızın xilas edəcəyinə inandıq... inanırıq...

Klaudia Piççinno beynəlxalq ədəbi mühitdə çağdaş italyan ədəbiyyatını ən fəail şəkildə tanıdan, ölkəsinin söz sənəti haqqında dolğun təsəvvür formalaşdıran şairlərdəndir. Dünya ədəbi əlaqələrinə böyük töhfələri yalnız onun öz əsərlərinin təbliği – İtaliya, Fransa, Polşa, Türkiyə, Serbiya, Makedoniya, Almaniya, Səudiyyə Ərəbistanı, Rumıniya, Albaniya və İspaniyada 2016-2023-cü illər ərzində nəşr edilən kitabları ilə məhdudlaşmır. O, həm də çoxsaylı beynəlxalq şeir antologiyalarının tərtibçisi və naşiri, uluslararası ədəbi mükafatların münsiflər heyətinin üzvü kimi xidmətləri ilə çağdaş dünya poeziyasının ən istedadlı simalarını tanıtmağa nail olub. İtalyan dilinə tərcümə etdiyi, ölkəsində nəşrinə əmək verdiyi onlarla kitab şair-tərcüməçi istedadı ilə yanaşı, yorulmaz bir sənət sevgisinin bariz örnəyidir. Ərəb şairləri Raed Aljişinin “Qanlı qağayılar”, “Yaddaşın genezisi”, Ali Al Hazminin “Döyməli kəpənək”, türk şairləri Hilal Karahanın “Gecənin küncündə”, Osman Öztürkün “Mənim adam”, Mesut Şenolun “Xəyalımız gerçəkləşsin”, serb şairləri Militsa Liliçin “Penelopanın andı”, Maja Herman Sekuliçin “Böyük layihə”, rumın şairi Nikulina Opreanın “Yalnız mən və kölgəm”, Kubalı şair Yuray Tolentino Hevianın “Qapılar, balerolar və küllər”, alman şairi Gino Leineveberin “Bunlar hamısı gerçəkdir”, bu sətirlərin müəllifinin “Məndə daşa da sevgi var”” kitablarının italiyan dilinə tərcüməsi və İtaliyada nəşri Klaudia Piççinnonun dünya ədəbi əlaqələrinə önəmli bir qatqısıdır.

Klaudianın özünəməxsus poetik dünyası, yaradıllışa, reallığa, hadisələrə fərdi, orijinal sənətkar münasibəti var. Onun bir-birindən fərqli mövzulara müraciət etməsi, sənətdə özünü təkrarlamaması da bu orijinallıqdan irəli gəlir. Şairin poetik “mən”i siyasi xaoslar içində boğulan dünya üçün, müharibələrin məngənəsində sıxılan ölkələr, qarışıq sferası ilə həyəcan təbili çalan cəmiyyət üçün daim narahatdır. Elə buna görə də Klaudianın şeirlərində onun öz şəxsi yaşantıları, duyğular aləminin təsvirindən daha çox dünyanı dərkə yönəlmiş bədii ifadə tərzi ilə qarşılaşırıq. Sevgidən, məhrəm duyğulardan yazdığı şeirlər belə sonda bəşəri məzmunla birləşir. Klaudianın Azərbaycan dilində ilk kitabı olan “Səssiz haray” bütün poetik mahiyyəti ilə bu fikri təsdiqləyir.

Şair yer üzündə ədalətin bərqərar olmasını, insanlıq qanunlarının bütün idarəetmə qanunları üzərində hökmranlıq etməsini, rəhbərlərin dəyrimi masasında sülh və əmin-amanlığın daimi bir məsələ olmasını arzulayır. Bir şeirində o, bütün insanlığa inananlar adından sülh üçün “yalvarır”:

Sülh və əmin-amanlıq –

budur mənim

dua etdiyim pərilər,

Oğlumun sabah hər kəsin

gözündə sülhü görməsi,

Yer üzündə,

insanlığın təbii krallığında

bəxtəvər ömür sürməsi.

(“Sülh üçün yalvarıram”)

İnsanlıq, humanizm, hər cür saxtakarlıqdan və xeyirxahlıq nümayişindən uzaq ədalət duyğusu Klaudia Piççinnonun şeirlərində bəşəriyyətin ən çox ehtiyac duyduğu keyfiyyətlər kimi davamlı olaraq dilə gətirilir. O, ədalətli cəmiyyətdə nə qaçqın düşərgələrinə, nə də siyasi sığınacaqlara yer olmadığını düşünür. Buna görə də qaçqın düşərgələrini insana mərhəmət adı altında saxtakarlıq kimi görür, “sivil Avropanın ölümcül ixtirası” adlandırır:

Getməkmi çətin, qalmaqmı?

Yoxsa geri qayıtmaqmı?

Sivil Avropanın

ölümcül ixtirası:

Qaçqın düşərgələri –

Öyrəşdirmək üçün hamımızı

Diasporasına quzuların,

Duyğusuzluğuna qalın qafalarımızın,

Misli-bərabəri görünməyən cəsarətinə

İtirənlərin.

“İtirənlərin cəsarəti”

Şair müharibənin Avropanı yıxıb keçdiyi bir vaxtda İngilis Kindertransportun rüzgar qatarına gecikən, yollarda əsir-yesir qalan üç məsum uşağın taleyindən bəhs edir. Şeirdə təkcə hər şeyə laqeyd savaş ab-havasında “kömək üçün uzanmayan əllərin ciblərdə olması”, heç kimə fərq qoymayan “keşikçi çubuğu”, yoxsulluq, aclıq və xəstəlik gətirən müharibə fəlakətinin yaratdığı biganəlik tənqid olunmur. Həm də itirənlərin cəsarətinə – müharibə uşaqları İsmayıl, İkram və Əzizin misli-bərabəri görünməyən cəsurluğuna, sağ qalmaq uğrunda həyatla təkbaşına mübarizədə qorxmazlığına insanlığın öyrəşməyi, vərdiş etməyi də tənqid edilir.

Klaudia Piççinnonun şeirləri italyan tarixinin və milli mədəniyyətinin etibarlı poetik yaddaşıdır. “Sabbiuno düzü abidəsində” şeirində şair Bolonya tarixinə səyahət edir. 1944-cü ilin Sabbiuno di Paderno qırğınında nasist-faşistlər tərəfindən güllələnmiş 100-ə yaxın partizan və siyasi məhbusun unudulmaz xatirəsini əbədiləşdirən məşhur abidəni xatırladır. Təpə boyunca sıralanan daşlar səltənəti – Sabbuino abidəsi... Adları 53 qaya daşı üzərinə həkk olunan İtaliya şəhidlərinin və kimliyi məlum olmayan qırx yeddi şəhidin xatirəsinə 54-cü daşın qoyulduğu məşhur abidə... Klaudia Piççinno bu abidədəki 34 ada, 1944-cü ilin 14 oktyabrında güllələnən şəhidlərə diqqəti çəkir:

Apardım oraya şagirdlərimi,

Sabbiuno düzü abidəsinə,

Çətin gündə əllərimizdən tutan

O 34 adı oxumaq üçün.

Məqsəd italyanların qəhrəman keçmişini, 34 şəhidin adını yeni nəslə tanıtmaq olsa da, şair onların 36 nəfər olduğunu, biri polyak, digəri alman olan iki şəhidin sənədləri tapılmadığı üçün adlarının tarixdə qalmadığını xatırladır. Şair böyük bir məktəb olan ölkənin bu günkü azadlıq və xoşbəxtliyində xidməti olan bütün insanları sevgi və ehtiramla yad edir.

Klaudianın şeirlərinin hərəsi bir ovqatın məhsuludur. Və bu şeirlərdə həmin ovqatın təbiiliyinə sədaqət, duyğuların obyektinə sevgi və dərin ehtiram var. Bəzən bu ehtiram böyük alim Pifaqora, italyan şeirinin atası Dante Aligeriyə, bəzən də heç kimin tanımadığı outizmli uşaq Davuda, limandakı kimsəsiz qızcığaz Nevala, müharibə qurbanları İsmayıl, Əziz, İkrama.. ünvanlanır. Oxucu şairin italyan tarixi və mədəniyyətinin görkəmli şəxsiyyətinə qarşı heyranlıq və rəğbəti ilə yanaşı, “bir bütünü görməməkçün parçalarına düşən” outizmli uşağa da həssas və sevgi dolu sənətkar münasibətini müşahidə edir:

Sən mənimçün bir diaqnoz deyilsən,

Fərqli biri, ya genetik bir memarılıq

qüsuru da deyilsən.

Bir diqqətsizlik əsəri,

Erkən və ya geçikmiş bir müdaxilə,

Yanlış bir beyin şəkli,

pozulmuş bir spektrum deyilsən.

“Davud sənin adın”

Şair üçün outizmli Davud sadəcə “detalları sevən uşaq”dır. Əslində ona bu şəkildə yanaşmaq – outizmli uşağı bir diaqnoz, genetik xəta kimi görməməyin özü ali varlıq olan insanı real durumuyla qəbul etməkdir, onu konkret bir çərşivəyə salan, həyatını məhdudlaşdıran baryerləri, sərhədləri yıxmaqdır. Klaudia Piççinno Davudu (Davudları!) “bir otağa həbs edən məsafəni qısaltmaqçun dərinə enməyə” hazırdır.

Klaudianın poeziyasında insanın özü bir şeirdir, və bu “şeir-insanın” da öz şeiri var. Həyatın ritmi həmin şeirdə döyünür. “B” planı düşünmədən yaşayan, azad ruhu öz arzusuna görə yolunu tapan, xain mərmi düşüncələrə qəlbinin qapıları bağlı olan, saxta təriflərdən uzaq, yalnız güvənc və hörmətin qədir-qiymətini bilən şair o şeirlə həyata tutunur. Adəmlə Həvvanın itirilmiş cənnətindən səsi gələn şeirin sehri, əfsunu isə Klaudia Piççinonun səssiz harayını hələ çox-çox uzaqlara aparacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.06.2024)