Zahirə Cabir, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
SINIQ KARVANSARA
(Zəngəzur mahalının Gorus rayonu)
Çox qədim zamanlarda türk oğuz boylarının xanı öz xeyirxahlığı ilə, adil və ədalətliyi ilə rəiyyətin rəğbətini qazanmışdı.
Məhəmməd Olcaytu xanın iki oğlu var idi. Böyük oğlu Süleymanşah vaxtsız bu dünyadan köçmüşdü. Kiçik oğlu Əbu Səid öz igidliyi, qorxmazlığı ilə Bahadur adı qazanmışdı.
Vaxt keçdi, xan qocaldı, bir gün oğlunu çağırıb dedi:
- Oğul, mən artıq qocalmışam, Xanlıqda hakimiyyətin tamamilə sənin ixtiyarına keçəcəyi gün uzaqda deyil. Dünyada ən xeyirli şey hünərdir. Hünərsiz heç nəyə nail olmaq mümkün deyil. Dünyada ən yaxşı şey elə yaxşılığın özüdür. Nə qədər yaxşılıq etsən bir gün o sənin qabağına çıxacaq. İnsana həyatda ən lazımlı şey isə həqiqətdir. Həqiqət olmasa, intizam da olmaz, dünya öz nizamından çıxar. Tanrıya çox şükür ki, etdiyim yaxşılıqların qarşısında mənə sənin kimi övlad qismət edib. Amma mənim rahat ölməyim üçün de görüm, oğlum, sən nəyə qadirsən?
Əbu Səid Bahadur atasından bu sualını cavablandırmaq üçün möhlət istədi. Aradan bir müddət keçdi və oğul atasının yanına gəldi.
– Atayi mehriban. Xanlığımız böyük və zəngindir, – o, söhbətə başladı, – amma daha da zəngin ola bilər.
Xan təəccüblə oğluna baxdı, heç nə demədi, onu dinləməyə başladı.
“Bəli, daha da varlı”- oğlu təkrarladı. “Mən öz mallarımızı karvanla xarici ölkələrə aparar, sonra tacirlərlə əlaqə yaradıb onları yurdumuza dəvət edərdim. İstəyim odur ki, bizim torpağımızdan da karvanlar keçsin. Odur ki, elə bir karvansaray tikərdim ki, ora gələnlər sığınacaq, rahatlıq tapsın.
“Bəli, bu, çox maraqlı təklifdir”- deyə xan razılaşdı.-“ Oğlum izn verirəm. Yola hazır olun”.
Əbu Səid yerli tacirlərdən ibarət böyük bir karvan topladı, onlar dəvələrə mallarını yükləyib dəvə karvanı ilə uzun müddət səyahət etdilər. Bu illər ərzində Əbu Səid Bahadur ticarət və tikinti işlərini öyrəndi. Vətənə qayıdandan sonra başqa ölkələrdən gələn tacirlərlə görüşüb karvansaray tikmək üçün hazırlaşmağa başladı.
Tezliklə qoca xan öldü. Dəfn mərasimindən sonra mərhum xanın bütün ehtiramlarını ödədikdən sonra atasının yerinə hökmdar olan oğul atasının vəsiyyətlərini və planlarını həyata keçirməyə başladı. Tacirlər gəlməmişdən əvvəl o, min il davam edəcək və bütün tacirlər, səyyahlar, zəvvarlar, dərvişlər üçün sığınacaq olacaq bir karvansaray tikmək qərarına gəldi. O, ən məşhur sənətkarları topladı və işə başladı. Karvansarayın həm istirahət, həm də ibadət yeri olduğunu nəzərə alıb tikiləcəyi yerin günəşə baxanolacağı müəyyənləşdi. Gənc xanın inşaatçılarla məsləhətindən sonra belə bir yer dağların yamacında, çayın sahilində yerləşən gözəl vadidə seçildi.
Karvansaray şərqə baxırdı. Buna görə də günəşin ilk şüaları binanın fasadını işıqlandırıb isidir, divarlarınırütubətdən qoruyurdu. Karvansaranın binası altında ərzaq ehtiyatı, su, yem və ərzaq saxlamaq üçün zirzəmilər, at, dəvə, eşşək və qatırlar üçün yerlər və oxurlar tikildi. Karvansaraya su çəkildi.
İllər keçdi və nəhayət karvansara hazır oldu. Görən hər kəs onun ən parlaq, bənzərsiz və qeyri-adi memarlıq sənətinə, qeyri-adi gözəlliyinə və əzəmətinə heyran qalmışdı. Karvansaranın şöhrəti Böyük İpək Yolu boyunca yayıldı. Bir çox tacirlər başqa yollardan gəlib karvansara sahibinin qonaqpərvərliyindən zövq almaq üçün təşrif gətirirdilər.
Əbu Səid Bahadurun sərvəti artdıqca düşmənlərin gözləri bunu götürmür, onu məhv, müflis etmək üçün planlar cızırdılar. Xan təkcə yaxın düşmənlərlə deyil, həm də karvansaraya hücum edən qaçaq- quldur dəstəsinə qarşı vuruşurdu. Döyüşlərin çox azında məğlub olsa da, bu uğursuzluqların heç biri onu ruhdan salmır, əksinə o, məğlubiyyətin səbəblərini dərindən öyrənib daha ciddi, daha möhkəm hazırlıqla hücuma keçib, düşmənlərini məğlub edirdi. Qüdrətli xan öz polad iradəsi, cəsarəti, şücaəti ilə qarşıya çıxan çətinlikləri mərdliklə aradan qaldırıb, düşmənlərin öhdəsindən layiqincə gəlirdi. Amma bu döyüşlər səngimək bilmirdi. Quldurların sayı gündən-günə artırdı. Onlar karvansaraya hücum edib tacirləri öldürür, mallarını qarət edirdilər. Belə qanlı döyüşlərin birində Əbu Səid ağır yaralandı, öldü. Quldurlar karvansaranı ələ keçirdilər, oğurlanmış əmlakı karvansaranın yeraltı zirzəmilərində gizlətdilər. Quldur başçısı öz quldurları ilə karvansarada məskən saldı, lakin qalın daş divarlar ona kömək etmədi. Qonşu qəbilələrin başçıları quldur dəstəsinin nalayiq cinayət əməllərindən xəbər tutdular, birləşdilər onlara qarşı müharibəyə başladılar. Rəqibin daha güclü olduğu ortaya çıxdı. Quldurlardan ölən öldü, qalanlar qaçıb canlarını qurtardılar. Qanlı ağır döyüşlərdən sonra karvansaranın bir hissəsi dağıldı.
İllər keçdi. Karvansara ipək ticarəti üçün çox əhəmiyyətli olan qədim karvan yolu üzərində yerləşdiyindən tacirlər bir gün olsa da burada köç edirdi. Karvansara onu tikdirən xanın – yəni, Elxanilər dövlətinin hökmdarı Əbu Səid Bahadurun adı ilə deyil, Sınıq karvansara adı ilə tarixdə qaldı.
Sınıq karvansara Zəngəzur mahalının Gorus rayonunun Yaycı kəndi yaxınlığında, qədim Urud yolunun üstündə türk-müsəlman abidəsidir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(01.08.2024)
