Bu gün Əməkdar incəsənət xadimi Ruhəngiz Qasımovanın günüdür

Öncə ədəbiyyata maraq göstərib, hekayələr yazıb. Sonra musiqi sahəsinə adlayıb. Bu sahədə özünü tapıb, müasir Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin tanınmış simaları sırasında yer alıb, musiqi mədəniyyətimizə möhtəşəm töhfələr verib. 

Rühəngiz Qasımova bu gün də incəsənət xadimləri, musiqiçilər tərəfindən xatırlanır, yaratdığı musiqilər unudulmur. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, bu gün bəstəkar, Əməkdar incəsənət xadimi Ruhəngiz Qasımovanın anadan olmasının 83-cü ildönümü tamam olur. Bu, onun onsuz keçən ilk doğum günüdür. 

Ruhəngiz Nağı qızı Qasımova 12 iyul 1940-cı ildə Bakıda anadan olub. Asəf Zeynallı adına Musiqi Məktəbinin, Ü.Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının bəstəkarlıq fakültəsinin (professor Cövdət Hacıyevin sinfi üzrə) məzunu olub. Uzun müddət “Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri” QSC-də, “Azərbaycantelefilm”də səs rejissoru, bəstəkar kimi çalışıb.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvü olub. Simfonik, vokal-instrumental əsərlər, müxtəlif tamaşalara, kinofilmlərə musiqi bəstələyib. Ədəbi fəaliyyətlə də məşğul olub, hekayələri “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində, “Azərbaycan”, “Ulduz” jurnallarında dərc olunub. “Babamın muzeyi” adlı kitabın müəllifidir. Azərbaycanda ilk dəfə çəkilmiş “Danışan işıqlar” cizgi filminin bəstəkarı, F.Qoca, B.Vahabzadə, M.Orucun və özünün şerləri əsasında çoxsaylı mahnıların, mahnı silsilələrinin (“Qarabağ bayatıları”, “Təbrizim”), səs ilə estrada-simfonik orkestri üçün “Xalqın səninlədir, zəfər sənindir” mahnısının və s. əsərlərin müəllifidir.

Tanınmış bəstəkar milli musiqi sənəti sahəsindəki nailiyyətlərinə görə 2005-ci ildə Azərbaycan Respublikasının “Əməkdar incəsənət xadimi” fəxri adına layiq görülüb.

Ruhəngiz Qasımova 2022-ci il oktyabrın 9-da dünyasını dəyişib.

Ruhu şad olsun.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2023)

İyulun 12-si Beynəlxalq Türk Mədəniyyət Təşkilatı – TÜRKSOY-un yarandığı gündür. Beynəlxalq təşkilatın yaranmasının 30 illiyi münasibətilə portalımız təşkilatın fəaliyyət xronikasını oxucularına çatdırır. Yəqin bu silsilə yazılarla tanış olyrsunuz. 

Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasının isə əlamətdar günə öz töhfəsi var. Belə ki, kitabxana əməkdaşları tərəfindən bu günün tarixini, inkişaf yolunu özündə əks etdirən geniş videomaterial, biblioqrafiq vəsait və ənənəvi sərgi hazırlanıb.

Kitabxanadan verilən məlumata görə, hazırlanan “TÜRKSOY 30” adlı videomaterialda Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatının yaranma tarixindən bugünə qədər olan inkişaf yolu, təşkilatın yaradılma məqsədi, üzv ölkələri olan türkdilli ölkələrin birliyi, UNESCO və digər beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığı, Azərbaycan ilə birgə layihələri haqqında məlumat verilir. Videomaterialda həmçinin Şuşa şəhərinin 2023-cü ilin “Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı” elan edilməsi, Şuşa şəhərində keçirilən Mədəniyyət Nazirliyi və TÜRKSOY-un birgə təşkilatçılığı ilə “Şuşa – Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı – 2023” ilinin rəsmi açılış mərasimi haqqında məlumatlar da əks olunur.

“Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı 30” adlı biblioqrafik vəsaitdə TÜRKSOY haqqında ümumi məlumat, Türk xalqları arasında qarşılıqlı mədəni əlaqələrin yeni ənənələri, Türk dövlət başçılarının zirvə toplantıları, “Şuşa – Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı” ilinin rəsmi açılış mərasimi, Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət naziri Adil Kərimlinin Daşkənddə TÜRKSOY-un baş katibi ilə görüşü kimi məlumatlar təqdim olunur. Biblioqrafik vəsaitdə “Türk dünyasının birliyi ideyası və Heydər Əliyev”, “Heydər Əliyev və Türk dünyası”. “TÜRKSOY obyektivindən Azərbaycan”, “Türk xalqlarının kitab və kitabxana mədəniyyətinin mənbəşünaslığı”, “Türk xalqları ədəbiyyatı oçerkləri”, “Ne mutlu türküm diyene”, “Türkiye ve Türk cumhuriyyetleri”. “Türk dünyası somut olmayan kültürel mirasları enventar çalışması” kimi Azərbaycan və türk dillərində olan kitabların biblioqrafik təsvirləri yer alıb.

Eyni zamanda C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasında “Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı” adlı ənənəvi sərgi açılıb. Sərgidə mövzuya dair kitablar və dövrü mətbuat materialları sərgilənməkdədir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2023)

BEYNƏLXALQ QIRMIZI XAÇ KOMİTƏSİNİN İŞLƏKLƏRİ

Elza Seyidcahanın Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə üzv seçilməsi söhbəti gündəmdən düşdü, gündəmi artıq yeni, ancaq həqiqətən də, gündəm tutmağa layiq olan mövzu tutdu. Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinin (BQXK) Azərbaycan ərazisində qaçaqmalçılıqla məşğul olması. Təəccüblüdür, deyilmi? Humanizm etalonu olan bir təşkilat yəni belə bir şey niyə etsin ki? 

Gəlin öncə məlumata diqqət yetirək: Dövlət Sərhəd Xidmətinin iyulun 11-də yaydığı məlumata əsasən, “Laçın” dövlət sərhədindəki buraxılış məntəqəsində Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinə məxsus nəqliyyat vasitələrinə baxış keçirərkən dəfələrlə qanunsuz yolla müxtəlif növ qaçaqmalın keçirilməsi cəhdləri aşkarlanıb. Həmin qaçaqmallar sırasında mobil telefonlar və onların ehtiyat hissələri, 1000-dən çox siqaret qutusu və 1000 litrdən çox benzin də yer alıb. Hazırda qeyd edilən faktlarla əlaqədar Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin müvafiq maddələri ilə cinayət işi açılıb və zəruri istintaq tədbirləri həyata keçirilənə qədər “Laçın” dövlət sərhəd-buraxılış məntəqəsindən keçid müvəqqəti olaraq dayandırılıb.

Jurnalist Hikmət Əhmədov özünü bitərəf, mülki şəxslərə humanitar yardım göstərən təşkilat kimi təqdim edən Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinin səmərəsiz fəaliyyətinin xronikasını hazırlayıb. 

Baxın. Komitə öz fəaliyyəti ilə beynəlxalq humanitar hüquqa hörməti təşviq etdiyini bəyan edir. Lakin 30 illik münaqişə dövründə, eləcə də postmüharibə reallığında BQXK-nın Azərbaycana münasibətdə ciddi və səmərəli fəaliyyətinə şahid olmamışıq, yalnız kosmetik fəaliyyət imitasiyası müşahidə edilib. İşğala və təcavüzə məruz qaldığımız illər ərzində qurumun Ermənistanın dövlət səviyyəsində törətdiyi beynəlxalq humanitar hüquq pozuntularına dair heç bir narahatlıq ifadə edən mövqeyi, yaxud əməli fəaliyyəti olmayıb. Əksinə, proseslərdə tərəf kimi çıxış edən BQXK-nın müharibə və ya postmünaqişə dövründə hərbi əməliyyat bölgələrində kəşfiyyat xarakterli məlumatları Ermənistana ötürməsi ilə bağlı ciddi və əsaslandırılmış şübhələr mövcuddur. Xüsusilə qurumun bölgədəki fəaliyyətinə Azərbaycana dost olmayan ölkələrin vətəndaşlarının, əməkdaşlarının məqsədli formada daha çox cəlb edilməsi bu şübhələri daha da möhkəmləndirir. Bu isə artıq BQXK-nın özünün məqsədlərini və həddini aşdığını, Azərbaycanla təşkilat arasında hüquqi bazis üzrə öhdəliklərini pozduğunu göstərir.

Azərbaycan BQXK-ya etimad edib və mülki şəxslərin Xankəndidən Ermənistana tibbi təxliyəsi üçün lazımi şərait yaradıb. Lakin Azərbaycanın xoş niyyətindən sui-istifadə edilir. Belə ki, BQXK-ya aid olan nəqliyyat vasitələri ilə qaçaqmalçılıqla məşğul olurlar. Belə qaçaqmalçılıq halları barədə dəfələrlə rəsmi kanallar vasitəsilə BQXK-ya xəbərdarlıq edən Azərbaycan bu halların dayandırılmasını tələb edib. Lakin təəssüf ki, BQXK tərəfindən ciddi tədbirlər görülməyib. Bu, Azərbaycan qanunvericiliyinin pozulması və ölkəmizin etimadından sui-istifadə olmaqla yanaşı, BQKX-nın etibarlı tərəfdaş kimi beynəlxalq imicinə ciddi zərbə vurur. Bununla BQXK, eyni zamanda, Azərbaycanın suverenliyinə qarşı hörmətsizlik edir. Bu, qəbuledilməzdir

Qeyd edək ki, BQXK Rusiya sülhməramlılarının müvəqqəti yerləşdiyi Azərbaycan ərazilərində fəaliyyət göstərən yeganə beynəlxalq təşkilatdır və təəssüf ki, öz mandatından sui-istifadə edir. BQXK-ya aid olan nəqliyyat vasitələrində öncədən bəyan edilmədən malların qanunsuz şəkildə sərhəd məntəqəsindən keçirilməsi, qaçaqmalçılıq faktları ilə təşkilat özünün daim istinad etdiyi humanitar yardım, zəruri humanitar yüklərin daşınması konsepsiyasını faktiki olaraq gözdən salır. Belə bir şəraitdə nümayəndəliyin hər hansı əks arqumenti və yersiz israrı təhrikedici və təxribatçı fəaliyyətdən başqa bir şey deyildir.

BQXK-nın Azərbaycan qanunvericiliyinə qarşı hörmətsizliyi qaçaqmalçılıq faktları ilə məhdudlaşmır. BQXK xəstələrin Xankəndidən Ermənistana tibbi təxliyəsi məsələsində də Azərbaycan tərəfinin insanlıq naminə xoş niyyətindən sui-istifadə edir. Belə ki, məlumatlara görə təxliyə edilənlərin heç də hamısı xəstələr deyil. Bəzi hallarda Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin müvəqqəti yerləşdiyi Azərbaycan ərazilərində yaşayan ermənilər sağlam olsalar belə, müxtəlif yollarla BQXK əməkdaşlarına yol taparaq, Xankəndidən Ermənistana getməyə çalışırlar. Bundan əlavə, BQXK tibbi təxliyə prosesini İsveçrə nömrəli nəqliyyat vasitələri ilə həyata keçirir. Bunun özü də qəbuledilməzdir. Əgər Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinə aid olan nəqliyyat vasitələrində qaçaqmalçılıq faktları aşkar olunursa, onda ermənilərin müxtəlif yollarla BQXK-ya yol taparaq xəstə adı ilə Ermənistana gedib gəlməsi barədə deyilənlər də doğrudur. Bütün bu kimi hallar BQXK-nın öz imicinə ciddi zərbə vurur və Azərbaycanın bu təşkilata olan inamını sarsıdır.

Xatırladaq ki, Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsinin Xankəndi ofisi 1992-ci il martın 3-dən fəaliyyət göstərən Bakı Nümayəndəliyinə tabe deyil. 1996-cı il iyulun 29-da Azərbaycan Respublikası ilə Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsi arasında BQXK-nın və onun Azərbaycan Respublikası ərazisində yerləşən nümayəndəliyinin hüquqi statusu haqqında saziş imzalanıb. Sənədin ikinci maddəsində ifadə olunub ki, BQXK öz vəzifələrini yerinə yetirmək və qarşısına qoyduğu məqsədlərə nail olmaq üçün Azərbaycan Respublikasının ərazisində hüquqi şəxsə xas olan hüquqlardan istifadə edən nümayəndəlik təsis edir. Lakin o zaman Azərbaycanın qarşılaşdığı çətin situasiyadan istifadə edərək BQXK gələcək mənfur planlar naminə Xankəndində açılan ofisi Azərbaycana yox, Ermənistan nümayəndəliyinə bağladı. Baxmayaraq ki, Azərbaycanın Konstitusiyasının 11-ci maddəsinə görə ərazimiz vahiddir, toxunulmazdır və bölünməzdir. BMT Nizamnaməsinin 2-ci maddəsinin 4-cü bəndi, Beynəlxalq hüququn prinsipləri haqqında 1970-ci il Bəyannaməsi və Avropada təhlükəsizlik və əməkdaşlıq üzrə 1975-ci il 1 avqust tarixli Helsinki Yekun Aktında müəyyən olunmuş prinsiplərə görə dövlətlərin ərazi bütövlüyü və dövlət sərhədlərinin toxunulmazlığı əsas şərtdir. Xankəndi də Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsidir, bunu hətta Ermənistan baş naziri də dəfələrlə bəyan edib.

Belə bir vəziyyətdə, Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsinin Xankəndi ofisinin təşkilatın İrəvan nümayəndəliyinə bağlı olması bütün hallarda beynəlxalq hüququn prinsiplərinin pozuntusu, Azərbaycanın suverenliyinə isə hörmətsizlik olmaqla daha bir davam edən pozuntudur və bu tendensiyaya da dərhal son qoyulmalıdır. BQXK Azərbaycanla imzalanan 1996-cı il sazişi ilə öhdəsinə götürüb ki, Azərbaycan Respublikasının dövlət mənafelərini nəzərə almalıdır. Sənədin 9-cu maddəsinin 13-cü bəndində isə ifadə olunur ki, Nümayəndəliyin üzvləri Azərbaycan Respublikasının qanun və qərarlarına onların dövlətin ərazisində qüvvəyə mindiyi vaxtdan hörmət etməyi öhdələrinə götürür. Sazişin 12-ci maddəsinə əsasən, Azərbaycan Respublikası BQXK-ya öz qərarının motivlərini bildirmədən 1961-ci il Vyana müqaviləsinin 9-cu bəndi ilə nəzərdə tutulan şərtlər və onlardan irəli gələn nəticələrlə konkret addımlar atmaq hüququnu özündə saxlayır.

Vətən müharibəsindən sonra Azərbaycan tərəfi dəfələrlə BQXK qarşısında Xankəndi ofisinin Bakı Nümayəndəliyinə tabe etdirilməsi məsələsini qaldırmasına baxmayaraq, Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsi Azərbaycanın haqlı tələbini yerinə yetirməkdən boyun qaçırır. Hazırda baş verən hadisələr BQXK-nın Xankəndi ofisinin Bakı Nümayəndəliyinə tabe etdirilməsi məsələsini yenidən gündəmə gətirir, bunun baş verməyəcəyi təqdirdə, Xankəndi ofisinin bağlanmasını labüd edir.

İndi isə diqqətinizə bir rəyi çatdıraq:

“Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi (BQXK) fəaliyyəti dövründə humanitar hüququ, eyni zamanda, özünün nizamnamə tələblərini bu və ya digər formada daim pozub. Çünki BQXK bölgədə baş vermiş humanitar böhran zamanı məhz konkret olaraq humanitar fəaliyyətlə məşğul olmalıdır. Amma biz bu günlərdə BQXK-nın qaçaqmalçılıqla, missiyasına və nizamnaməsində nəzərdə tutulan funksiyasına zidd işlərlə məşğul olduğuna şahidlik edirik”.

Bu sözləri isə jurnalistlərə açıqlamasında Qərbi Azərbaycan İcmasının İdarə Heyəti sədrinin müavini, Milli Məclisin deputatı Hikmət Babaoğlu söyləyib.

Bir şey gün kimi aydındır. Humanizm carçısı olan təşkilat antihimanizmə əl atır, qanunsuzluq edir, suveren bir öıkəyə hörmətsizlik edir. 

Buna cavab ən sərt şəkildə olmalıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, XXL dərgisi tarixin ən yaxşı 5 rəsmini müəyyənləşdiribz 

1.

“Ulduzlu gecə”. 

Van Qoq.

Yerləşdiyi yer: Nyu-York, Müasir İncəsənət Muzeyi.

2.

“Veneranın doğulması”. 

Sandro Bottiçelli.

Yerləşdiyi yer: Florensiya, Uffitsi qalereyası.

3.

“Mona Liza”. 

Leonardo da Vinçi.

Yerləşdiyi yer: Paris, Luvr muzeyi.

4.

“Adəmin yapılması”. 

Mikelancelo Buonarotti.

Yerləşdiyi yer: Vatikan, Sikst kapellası.

5.

“Sikst madonnası”. 

Rafael.

Yerləşdiyi yer: Drezden, Əski Ustalar Qalereyası.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2023)

Ekspress-sorğumuzun növbəti sualı belə idi: Bu gün yazıçı, rejissor, bəstəkar, rəssam necə bir mədəniyyət nümunəsi ortaya qoymalıdır ki, kütləni internet yoluxmasından qopara bilsin? Hansı kriteriyalara riayət etməlidir?

JALƏ İSLAM:

Böyüdükcə anlayırıq ki, uşaq vaxtı söhbət olsun deyə soruşulan “Böyüyəndə kim olacaqsan?” sualı çox böyük bir məna kəsb edir. Çünki uşaq ağlı ilə xəyalını qurduğumuz hər şey biz heç fərqində olmadan bizi biz edən ünsürlərdir. Həyat bizi istədiyi yerə sürükləsə də, önümüzə maneələr qoysa da, yaxud ən acınacaqlısı, o xəyallara qovuşacaq qədər gücümüz olmasa da, bizim hisslərimiz, düşüncələrimiz yenə həmin xəyallara qucaq açır. 

Gəlin bir suala cavab axtaraq: Neçələrimiz bu zamana qədər sırf çevrə basqısı ilə əlaqədar öz istədiyimiz peşəni seçməyərək fərqli diyarlara səpələnmişik? Bu sual əminəm ki, çoxlarını kədərləndirən bir sualdır, amma kədərlənmək lazım deyil. Bəlkə də bütün yox sayılmaları, əzici baxışları göz ardı edərək öz amalımız üçün mübarizə aparmaq ən ali addımdır. 

Çox uzağa getməyək, elə öz torpağımızdan başlayaq. Azərbaycan kimi zamanla inkişaf edən bir dövlətdə hələ də bu qədər dar düşüncəli insanların mövcud olması məni, həqiqətən də, təəccübləndirir. Belə insanlar incəsənətin bütün sahələrinə bəzəkli sözlər qoşmağı çox yaxşı bacarır. Məsələn, yazıçı olma, sənin boş-boş fikir və düşüncələrin kimə lazımdır? Bəstəkar olma, güya sənin musiqilərini kim dinləyəcək? Rəssam olma, vaxtını niyə mənasız cızma-qaraya sərf edirsən? Bütün bu suallar isə ümumi bir sualda toplanır: Bu işdən nə qədər qazanacaqsan? 

Qəbul edirəm ki, seçdiyimiz peşəni elə seçməliyik ki, gələcəkdə bizim üçün gəlir mənbəyi olsun. Fəqət bütün bu söylənilənlərin, verilən yersiz sualların bir başqasının qəlbini qıra biləcək qədər incidici olduğunu niyə anlamaq bu qədər çətindir? İnsanların gələcəyini, onların həyatında baş verə biləcəkləri heç də asan analiz etmək mümkün deyil. Bir başqasının bacara bilmədiyini, digəri iradəsi və əzmi ilə çox asan qazana bilər. 

Elə məhz bunun üçün xəyallarımız ölçüsüz, gücümüz isə müqayisəsizdir!

Hər kəs öz sevdiyi peşəni seçməlidir, məqsədlərini buna əsasən müəyyən etməlidir. Şəxsin məqsədləri və doğru seçimləri getdiyi yolda onun ən böyük dayağıdır. Peşə doğru seçilmişdirsə, işə həvəs varsa, deməli, orada yenilik mütləq var. İstər yazıçı ol, istər rejissor, istər bəstəkar, istərsə də rəssam, əgər işindən iki əlli möhkəm yapışmısansa, onu həqiqətən sevirsənsə, belə olan halda sən mükəmməl bir mədəniyyət nümunəsi ortaya qoya və kütləni intellekt yoluxmasından xilas edə bilərsən. 

Yaradıcı demək geniş və dərin intellekt gücünə, fərqli düşünmə qabiliyyətinə malik şəxs deməkdir. İncəsənətin yüksəlməsi və inkişaf etməsi üçün yaradıcı şəxslərə ehtiyac var. İncəsənət eynilə qaçdı-tutdu oyununa bənzəyir, bizim incəsənətimiz isə bu oyunda hələ də qovan tərəfdir. Zaman, texnika, maraqlar gün keçdikcə inkişaf edir. Həm yaradıcılar, həm də oxucular bu məsələyə çox yaxşı bələddir. Buna baxmayaraq çoxu bu yöndə nə yenilikçi addım atır, nə də fikir irəli sürürlər. Bir tərəfdən də azad fikirlər xalqın dırnağarası mentalitet cərəyanı arasında yox olur. 

Bir mövzu məni çox narahat edir. Bizim istər müasir əsərlərimiz, istərsə də filmlərimiz sanki keçmiş abu-havanı öz üzərindən ata bilmir. Hələ də bütün əsərlər doğruluq payını isbat etməkdə çətinlik çəkdiyimiz quru “sevgi”, “eşq” mövzuları arasında cərəyan edir. Demirəm ki, olmasın, dərdim odur ki, tutarlı mövzu olsun. Lakin biz indiki hekayə, romanların bir çoxunu müzakirə edəcək olsaq, obrazlar dəyişsə də, mövzunun bir sıra xırdalıqlarını istisna tutmaqla eyni olduğunun şahidi olarıq. Zəif qadın, əzilən qadın, əzazil kişi, göz yaşı, iztirab, xəyanət, bütün bunlar Azərbaycan incəsənətinin qısa özətidir. Əlbəttə mən də başa düşürəm ki, bütün bunları yaşayan yüzlərlə həmcinsim var. Mənim başa düşə bilmədiyim odur ki, niyə zaman keçdikcə obrazlar daxili gücün, dayanıqlılığın təsiri altına düşmür. Bu tipli sadə mövzuları oxuyan hər bir oxucu elə bilir ki, elə ən mükəmməl əsər budur. Onlar düşündürücü bir şeylər oxuyan kimi tez sıxılır və oxuduğunun onun zövqü olmadığını özünə inandırmağa çalışır.

Biz tarix yazan millətik, əziz dostlar. İyirmi il sonra maşınların uçaraq səmaya qalxacağı, dünyanı robotların idarə edəcəyi bir dünya bizi gözləyir. Lakin bizim əsərlərimizdə qızlar hələ də səhənglə su daşıyır, əzilir, göz yaşı tökür, qüruru ayaqlar altına alınır. Səngərdə vuruşub şəhid olan neçə-neçə qadınlarımız var. İdmanın bir çox sahələrində adlarını zəfərə qızıl hərflərlə yazan kişi qeyrətli qızlarımız var. Dünyanın gerçəkləri bir addım irəlidə sizi gözləyir. Siz düşünün və yaradıcı işlər ortaya çıxarın ki, oxucu da düşündürücü mövzulardan qaçmamağı bacarsın. 

Axı bizim xəyallarımız ölçüsüzdür!

Axı bizim gücümüz müqayisəsizdir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qiraət saatı”nda Fəxrəddin Qasımoğlunun “Son gecə” detektiv romanının dərcini yekunlaşdırdı. Böyük oxucu marağını və istəyini nəzərə alıb romanın davamı olan “On ikiyə işləmiş” romanının dərcinə başlayırıq.

Özü polis orqanlarında çalışan, ən dəhşətli, tükürpədici cinayətlərdən bilavasitə xəbər tuta bilən müəllifin bu romanı da sizləri sonadək gərginlik içində saxlayacaq. Və siz bu romanı da çox bəyənəcəksiniz.

20 –ci dərc

Matvey Semyonoviçin buraya qədər dedikləri, Rasim müəllimin dedikləri ilə uyğun gəlirdi. Onun sözünü kəsmədən dinləməyə davam etdim.

-Axşam saatları idi. Qapının zəngi çalındı. Açanda üç nəfərin qapıda dayandığını gördüm. Üçü də quldura oxşayırdılar. İcazə almadan içəri keçib qapının kilidini arxadan bağladılar. Yoldaşım uşaqlarla arxa otaqda yatmış idi. Onlardan biri sol əli ilə yaxamdan tutub məni dəhlizin divarına söykədi, sonra sağ əlindəki bıçağı boğazıma dayayıb dedi -«İndi mənə diqqətlə qulaq as. Bu gecə meyiti gətirilən cavan oğlanın maşınla vurulması barədə rəy yazacaqsan. Əgər bunu etməsən, uşaqlarını bir daha görməyəcəksən. Ağıllı olsan, sən də, onlar da rahat yaşayacaqsız». Fikrim onsuz da içəri otaqda yatan uşaqlarımın yanında idi. Yəqin bilirsiniz, bir oğlum, iki qızım var. Onda uşaqlar lap körpə idilər. Eşitdiklərimdən dizlərim əsdi, özümü ayaq üstə zorla saxladım. Boğazım qurumuşdu. Heç nə deyə bilmirdim. Onlar bu susmağımı razılıq kimi başa düşdülər. Gələnlərdən biri əlini cibinə atıb bir pul bağlaması çıxardı. Onu köynəyimin döş cibinə qoyub dedi -«Bu pulu bizi buraya göndərən kişi verib, tapşırıb sənə çatdıraq ki, uşaqlarınçün xərcləyəsən, korluq çəkməyəsən. Biz getdik. Yenə deyirəm, çaşıb səhv-zad buraxsan, uşaqlarını ölmüş bil».

-Kimin adamları olduqlarını dedilər?

Bayaqdan baxışlarını aşağı dikib danışan Matvey başını qaldırıb gözlərimin içinə bir xeyli baxdı, sonra pıçıltı ilə dedi:

-Kaş ki, deməyəydilər.

Gözlərimi Matveyin gözlərindən ayırmadan sözünə davam etməsini gözlədim.

Matvey susurdu. Nəhayət özünü toplayıb bir kəlmə dedi:

-«Harun».

İndi ikimiz də susurduq. Matvey bəlkə də son otuz ildə ilk dəfə bu adı dilinə gətirməyə cəsarət etmişdi, mən isə aldığım informasiyanı həzm etməklə məşğul idim. Matveydən hansı adı desən gözləyirdim. Ancaq etiraf edim ki, təkcə bu addan başqa. Səksən-doxsanıncı illərdə bütün Qafqazın cinayət aləminə nəzarət edən «qanuni oğru» «Harun»…

«Harun» onun adı deyil, ləqəbi idi. «Oğru» yığıncaqlarının birində, cinayət aləminin bütün Qafqaz məkanına baxan «xəlifəsi» təyin edilərkən bu ləqəbi ona vermişdilər. Uzun illər bu «vəzifə»ni yerinə yetirmiş adam xüsusi qəddarlığı ilə tanınmışdı. Onun adı gələn yerdə bir çox özündən deyən «avtoritetlər» sadəcə susmağa üstünlük verirdilər. Bu adam heç kimə, heç nəyi bağışlamır, verdiyi cəzalar isə, dediyim kimi, xüsusi qəddarlığı ilə seçilirdi. Onun, hansısa «səhv»inə görə yanına çağırıldıqdan sonra yoxa çıxan adamların aqibətini bu günə qədər heç kim bilmirdi. Keçid dövründəki xaosdan sonra hüquq-mühafizə orqanlarının onun ətrafında yaratdığı «halqa»nın daraldığını hiss edən «Harun» ölkəni tərk etmişdi, indi, xarici ölkələrdən birində yaşayırdı. Matveyin narahatçılığı əbəs deyildi. Uzun müddət hüquq-mühafizə orqanları ilə əlaqəli işləmiş Matvey Proxorov da, təcrübəli əməliyyatçı kimi mən də gözəl başa düşürdük ki, belə adamlar harada olmalarından asılı olmayaraq heç vaxt tutduqları yoldan geri qayıtmırlar. Onların tərk etdikləri məkanlarında qalan geniş əlaqələri həm daim məlumatlı olmağa, həm də istənilən məsələni çözməyə imkan verirdi. Hər yerdə olan adamları isə bircə kəlməsi ilə istənilən addımı atmağa hazır idilər.

 Yaxşı bəs, Day-dayın oğlunun ölümü ilə «Harun»un nə əlaqəsi ola bilərdi? Əlbəttə, mən bu hadisənin cinayət aləmi ilə bağlılığı olduğunu ilk gündən ehtimal etmişdim. Buraya qədər də bu ehtimalımın təsdiqini dolayısı ilə də olsa, bir-neçə dəfə tapmışdım. Ancaq məsələnin bu dərəcəyə, tək burada deyil, illərlə bir neçə qonşu respublikanın cinayət aləmində əsas söz sahibi olmuş, xaricdə yaşasa da, hələ də əllərinin haraya qədər uzandığını təxmini ehtimal etdiyim «Harun»a qədər gedib çıxacağını, etiraf edim ki, gözləmirdim. Polkovnikin niyə son dərəcə ehtiyatla davrandığı və məndən də bunu tələb etməsi yavaş-yavaş aydın olur. Harada yaşamasından asılı olmayaraq, bu adamın adı bu gün də yalnız həyəcan, təhlükə ilə assosiasiya olunur. Bəli, bu araşdırmada tapdığım hər sualın cavabı, özündən daha böyük sual yaradırdı. Gözləmədiyim halda, Matvey sükutu pozdu.

-Həmin gecə yatmadım, səhərə qədər fikirləşdim. İsfəndiyar da elə-belə adam deyildi. Oğlunun ölümü ilə bağlı yalan rəy verməyin mənim üçün nə ilə nəticələnəcəyini gözəl başa düşürdüm. Ancaq yaranmış vəziyyətdə İsfəndiyardan fərqli olaraq, «Harun» real təhlükə idi və adamlarının boğazıma dirədikləri bıçağın bütün gecə unuda bilmədiyim soyuq təması, o bıçağın uşaqlarımın boğazını kəsməsini təsəvvür edərkən yaşadığım dəhşət, səhər saatlarında bildiyiniz qərarı verməyimə səbəb idi. Səhər işə gələn kimi ilk işim həmin o saxta rəyi tərtib etmək oldu. Komissiya üzvləri tələbələrim olmuş, kifayət qədər savadlı ekspertlər idilər. Ancaq onlar da, təcrübəmə və obyektivliyimə əmin olduqlarından, heç vaxt mənim verdiyim heç bir rəyə qarşı çıxmamışdılar. Bu dəfə də belə oldu, sual vermədən rəyi imzaladılar. İmza edərkən, onlara ilk qənaətimin yanlış olduğunu bildirməyim kifayət etdi. Bir gün əvvəl şifahi olaraq oğlanın öldürülməsi barədə bildirdiklərimi unutmaları üçünsə, cibimə qoyulmuş iki min manatdan hərəsinə yüz manat verib İsfəndiyarın göndərdiyini dedim. Bunu hər ehtimala qarşı, əməkdaşlarımın nəzərində rəydə hər hansı yanlışlığın olduğunu istisna etmək üçün etdim. Daha pul da göndərmiş birinin məsələsində saxtakarlığa yol verildiyini düşünmələrinə bir əsas qalmamışdı. Bu olanları hamıdan gizlətdim. İstintaqın sonuna qədər böyük həyəcan içində yaşadım. Sonda elə ən çox mənim verdiyim rəyə əsaslanan istintaq başladığı kimi də yekunlaşdı. Oğlanı gecə saatlarında qaranlıq küçədə naməlum maşının vurub hadisə yerindən yayınması qənaətinə gəlindi. Bildiyiniz kimi də, nə maşın tapıldı, nə də sürücüsü.

Məntiqlə, Matvey Semyonoviç hər şeyi demiş, mən də dinləmişdim. Psixoloji nöqteyi-nəzərdən fərqi yoxdur, cinayəti yaxud hansısa başqa bir əməlini etiraf eməyə başlayan birisi qarşısındakı adamı bir növ məhrəm hesab etməyə başlayır, bundan sonra ürəyini ona açır və sanki bununla bir yüngüllük tapır. Bu zaman tək tələb olunan şey həmin adamın sözünü kəsmədən onu dinləməkdir. Bir müşahidəmi də bölüşüm. Bəzən insan illərlə tanıdıqlarından çox, ilk dəfə gördüyü və bir daha görməyəcəyini bildiyi biri ilə daha yaxşı paylaşır. Bu qoca ilə əvvəli bir qədər təzyiqlə başlayan söhbətimizin məhrəmliyə çevrildiyini, artıq aramızda belə bir kontaktın yarandığını görürdüm. İndi polis sıralarında xidmət etdiyim illərdə sorğu aparmaq üsulları ilə bağlı özüm üçün işləyib hazırladığım və illərlə sınaqdan çıxardığım nəzəriyyəmdən istifadə etməyin vaxtı idi. Dediyim kimi, ev sahibi məni maraqlandıran məsələ barədə hər şeyi olduğu kimi danışmışdı. Sözünü tutduğu üçün bundan artıq nə isə deyib-deməyəcəyinə özü qərar verəcəkdi. Ancaq bəzən saatlarla edilən söhbət bitəndən sonra deyilən tək bir cümlə həmin söhbətdən daha dəyərli olur. Matveyin hər şeyi dediyini, yoxsa mənim üçün maraqlı ola biləcək daha hansısa məlumatının olub-olmamasını bilmək üçün ilk baxışdan bayaqdan verdiyim suallar içində ən sadə görünən, əslində isə bu qocanın məni daha da məhrəm hesab edərək danışa biləcəyi bütün şeyləri dilinə gətirməsinə hesablanmış əsas sualımı verdim. 

-Bəli, başınız çox şeylər çəkib, Matvey Semyonoviç, sizi başa düşürəm, çox çıxılmaz vəziyyətə düşmüsüz. Heç olmasa bundan sonra sizi rahat buraxdılarmı?

Sualımı dinləyən ev sahibi qəribə şəkildə mənə baxdı, sonra gülümsədi.

-Təəssüf ki, yox.

-Yəni?

-Əslində bura qədər dediklərimlə kifayətlənə bilərdim və bundan sonra deyəcəklərimi heç vaxt bilməzdiz. Ancaq fikirləşirəm ki, onsuz da əsas şeyləri dedim. Qoy daha nə olur olsun. Həm də, verdiyiniz sualdakı «incəliyi» nəzərə alıram, cavan oğlan. Sizin mənim ikinci ixtisasım barədə məlumatınız yoxdur. Ardına qulaq asın. Onlar üç gündən sonra yenə də gəldilər. Mən o vaxtki Tibb İnstitutunu qırmızı diplomla bitirmişəm. İkinci ixtisasım psixiatriyadır və bu sahədə doktorluq dərəcəm var. Patoloji Anatomiya İnstitutunda rəhbəri olduğum komissiya ilə yanaşı Mərkəzi Ruhi-Əsəb Xəstəxanasındakı komissiyanın da üzvü idim. Onlar bunu da öyrənmişdilər və ikinci dəfə gələrkən məndən bir nəfərə ruhi-əsəb xəstəsi olması barədə rəy verilməsinə təsir göstərməyimi tələb etdilər. Bu dəfə heç bir hədə-zad olmadı. Sadəcə min manat verib adamın ad və soyadını deyib getdilər. Artıq onların əlində idim, dediklərini etməkdən başqa çarəm yox idi. Komissiya üzvləri ilə çox yaxşı münasibətim var idi. Onlarla danışdım. Təbii ki, ortaya qoyulmuş min manat da öz rolunu oynadı. Həmin adamı lazım olan diaqnozla xəstəxanaya yerləşdirib bir müddət orada saxladıq. Şübhə oyatmamaq üçün gündəlik olaraq dərman əvəzinə adi vitaminlər verilirdi ona. Altı ay sonra təkrar komissiya təşkil edib, onun cəmiyyət üçün təhlükəli olmaması barədə rəy verib evə yazdıq. Müalicəsini ambulator qaydada davam etdirəcək, ancaq mütəmadi olaraq xəstəxanaya gəlib yoxlamadan keçəcəkdi. Qoyduğumuz diaqnozun şərtləri belə idi. Ancaq prosesdə ortaya çıxmış maraqlı bir şeyi də sizə deyim. Dərmanların əvəzinə vitaminlər verdiyimiz kimi, başqa xəstələrdən fərqlənməməsi üçün həmin adamı hərdən müayinələrə də çağırırdıq. Bu müayinələr zamanı onun əslində həqiqətən də bəzi psixi pozuntularının olduğunu müşahidə etdim. Pullarını almış komissiya üzvləri üçün bu müayinələr maraq doğurmadığından onlar buna fikir verməyə bilərdilər. Ancaq mənim yanaşmam məlum səbəblərdən fərqli idi və mən bu pozuntuları aşkar etdim.

Bu yerə çatanda artıq qocanın sözünü kəsməyi lazım bildim.

-Pozuntular özünü nədə büruzə verirdi?

-Məsələ burasındadır ki, heç nədə, məhz heç nədə.

-Başqa sözlə?

-Bilirsiniz, şizofreniyanın çox növü var. Dediyim növ adamlar adi həyatda normal insanlardan heç nə ilə fərqlənmir. Hamı kimi yeyir, içir, gəzir, dolanır, işləyir, ailə qurur. Əgər sakit həyatını pozacaq heç nə baş verməzsə, adamın özünün belə heç vaxt öz diaqnozu barədə məlumatı olmur. Məsələ bundadır ki, belə adamların ekstremal vəziyyətlərdə hansı addımlar atacağı məlum deyil. Yəni təhlükə ilə rastlaşdıqda, onlar özləri daha böyük təhlükə mənbəyinə çevrilirlər.

-Bəs hansısa xüsusi əlamətləri olurmu belə xəstələrin?

-Bəli. Şizofreniyanın bu növü on beş-iyirmi beş yaş arasında ortaya çıxır. Əsasən motivasiya pozğunluqları ilə xarakterizə olunur. Halüsinasiyalar cəmi bir neçə dəfə baş verir və davam etmir. Fəlsəfi mövzulara, təcrid olunmağa və heç bir məqsədi olmayan davranışlara  yönəlməyə meyilli olurlar, davranışları boş və qeyri-sabitdir.

-Bəs gündəlik həyatda belə insanların davranışlarında bu dedikləriniz özünü necə büruzə verir?

-Adi həyatda onlar heç nə ilə fərqlənmirlər. Dediyim kimi, belə adamlar bir ömür yaşayar və ətrafdakılar onların şizofrenik pozuntularının olmasını duymaya bilərlər. Ancaq ayrı-ayrı vəziyyətlərdə davranışlarını proqnozlaşdırmaq xeyli çətindir.

-Aydındır.

-Beləcə, bu adamı əlində rəsmi sənədi olan dəliyə çevirməyimiz onların son tələbi oldu. Bir daha o adamları görmədim. Ancaq inanın, onları bir daha görməməkçün indinin özündə də çox şeydən keçməyə hazıram. Yetər ki, ailəmə dəyməsinlər.

-Həmin adamın neçə yaşı olardı, xatırlamırsınız?

Qoca bir xeyli fikrə getdi. Sonra öz-özü ilə danışırmış kimi dedi:

-Sırf rəylə bağlı nə varsa, hər şeyi xatırlayıram. Bir şey insanın beyninə yeriyib onu yatmağa qoymayanda heç nəyi unutmaq olmur. Ancaq bu ikinci epizodda nəyisə düzgün xatırlamaya bilərəm. Səhv etmirəmsə, iyirmi yeddi yaşı vardı o adamın. Bir qəribə də adı, soyadı var idi, ancaq yadıma sala bilmirəm. 

Hiss olunurdu ki, həmin günlərə qayıtmaq Matvey Semyonoviç üçün nə qədər çətin oldu. O, sualımı cavablandırıb bir müddət gözümün içinə baxdı. Sonra başını yelləyib gülümsədi və dedi:

-Mən hər şeyi olduğu kimi danışdım. Hətta sualınıza aid olmayan və heç vaxt öyrənə bilməyəcəyiniz şeyləri də. İndi, siz də mənim bir sualıma cavab verin. Oğlum və ailəsi barədə vurulan eyhamlar yalnız «blef» idi və məni danışmağa vadar etmək üçün edilmişdi?

-Təbii ki.

-Bunu, sizinlə yaxından ünsiyyətdə olduqdan sonra anladım. Ancaq gec idi və etiraf edirəm ki, əvvəl inanmışdım. Hər halda hesab bərabərləşdi.

-Bərabərləşdi deyərkən nəyi nəzərdə tutursunuz?

-Söhbətimi bitirdikdən sonra, qəlbimə girib məhrəmlik yaratmaqla daha çox məlumat almaq üçün işlətdiyiniz «cümlənizi» nəzərdə tuturam. Yəqin ki, ikinci ixtisasım barədə dediklərimi unutmamısız. Biləsiniz ki, fəndiniz heç bir rol oynamadı. Bunu özüm istədim. Ünsiyyətimiz zamanı məramınızın təmiz olduğunu aydınlaşdırmışdım özümçün. Ona görə də, bəlkə işinizə yarayar deyə, danışdıqlarımla kifayətlənməyib üç gün sonra baş verənləri də danışdım. Ehh, cavan oğlan, mən təkcə psixiatr deyil, bu sahədə də, patoloji anatomiya sahəsində olduğu kimi, öz dövrümün ən yaxşı mütəxəssislərindən biri olmuşam, səhiyyə naziri məni şəxsən tanıyırdı. Yaxşı psixiatr olmaq isə, yəqin bilirsiz, psixologiyanı bilmədən mümkün deyil.

-Razıyam. Ancaq hələ də hesab iki-birdir.

Matvey Semyonoviç qaşlarını qaldırıb təəccüblə mənə baxdı. Sonra birdən şaqqanaq çəkib güldü:

-Siqaret məsələsini deyirsiz?

Mən də ucadan güldüm.

-O fənddən biz tələbə olarkən keçirdiyimiz eksperimentlər zamanı istifadə edərdik. Deyim ki, bir neçə dəfə də işə yaramışdı. Mən qoca axmaq isə, bütün bunların çoxdan köhnəldiyini nəzərə almadım. Ancaq bəraətim üçün deməyə sözüm var. Bir dəqiqə gözləyin, indi gəlirəm,-deyən ev sahibi o biri otağa keçdi və çox keçmədən geri qayıtdı.

-Maraqlıdır. Nə ilə bəraət alacaqsınız, -gülümsəyib, birdən-birə əhvalı yüz səksən dərəcə dəyişmiş Matveydən soruşdum.

-Bilirsiniz, Bəxtiyar müəllim, hamı gəlib detektiv olduğunu deyə bilər. Ancaq bunu hələ sübut etmək lazımdır. Siz bunu sübut etdiniz, mən isə, ilkin etapda peşəkarlığınıza dırnaqarası yanaşmağımın cəzasını çəkdim. Təbriklərimi qəbul edin. Siz, öz dövrünün ən yaxşı mütəxəssislərindən birinə psixoloji mübarizədə qalib gəldiniz.

-Hər halda, mən də söhbətin həmin yerində psixoloji təzyiq altında olduğunuzu nəzərə alıram. Bu aspektdən yanaşsaq, hesabın bərabər olduğunu demək olar.

-Hesabı bir kənara qoyaq. Bacarığınıza və ədalətli biri olduğunuza əmin olduqdan sonra sizdən bir xahişim olacaq, -Matvey birdən-birə ciddiləşdi.

-Əlbəttə, buyurun.

-Bəxtiyar müəllim, əvvəlcə sizi onlardan biri hesab etmişdim. Məni düz başa düşün, özüm üçün yox, Nataliyam, uşaqlarım üçün qorxurdum. Otuz il bu qorxunu ürəyimdə gəzdirmişəm. Heç kimə bir kəlmə də deməmişəm. Amma ünsiyyətimizlə elə bil ki, üstümdən böyük bir yük götürüldü. Daha heç nə vecimə deyil. Qoy gec də olsa, haqq-ədalət yerini alsın. Sizdənsə, xahişim budur. O gəncin qatilini tapın. Bilmirəm, danışdıqlarımın sizə bir köməyi olacaq ya yox. Ancaq azca da olsa, köməyim dəydiyini bilsəm, bəlkə vicdanım məni rahat buraxar. Bəlkə daha məni gecələr yatmağa qoymayan o kabus çəkilib gedər, bəlkə daha o dəhşətli yuxuları görmərəm.

Əlimi kövrəlmiş Matvey kişinin çiyninə qoydum.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2023)