Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

33.

NAXÇIVAN TƏCRÜBƏSİ 

Qeyd etdiyimiz kimi, mütaliə mədəniyyətinin yüksəldilməsi prioritet mövzudur və tez-tez diqqət mərkəzində olur. İstəyərdik, bu bölümümümzdə Naxçıvan təcrübəsinə toxunaq. Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət Nazir­liyinin təşkilatçılığı ilə M.S.Ordubadi adına Naxçıvan Muxtar Respublika Kitabxanasında “Müasir gənclik və mütaliə mədəniyyəti” mövzusunda keçirilən dəyirmi masadan söz açmaq istəyirik.

Muxtar respublikanın ali təhsil müəssisələrinin, müxtəlif qurumların, kütləvi informasiya vasitələri nümayəndələrinin iştirak etdikləri tədbirdə  qeyd olunub ki, muxtar respublikada mütaliə üçün geniş imkanlar var. Belə ki, mütaliə həvəskarlarının ixtiyarına 222 kitabxana verilib. Oxucular ənənəvi kitabxanalarla yanaşı, elektron kitabxanalardan da istifadə edə bilirlər. Belə mədəniyyət müəssisələri üçün yeni binaların tikilməsi, mövcud binaların yenidən qurulması, müasir tələblərə cavab verən maddi-texniki bazanın yaradılması, kitabxana fondlarının həm tədris, həm də bədii ədəbiyyatla zənginləşdirilməsi, kitabxanalara ölkə Prezidentinin sərəncamı ilə nəşr olunan Azərbaycan və dünya ədəbiyyatı klassiklərinin, həmçinin müasir dövrün şair və yazıçılarının ən qiymətli əsərlərinin pulsuz verilməsi bunun bariz ifadəsidir.

Dəyirmi masada mütaliəyə marağın azalması ilə bağlı müxtəlif səbəblər üzərində müzakirə aparılıb. Kitabxana-oxucu əlaqələrinin az olması, kitab müzakirələrinin keçirilməməsi, mütaliənin sevdirilməsində ailənin, məktəbin rolu barədə geniş danışılıb. Sosial şəbəkələrdən düzgün olmayan istiqamətdə istifadə hallarının genişləndirilməsinin, telekanallarda özünə yer alan bəzi verilişlərin də mütaliəyə mənfi təsiri vurğulanıb. Bu problemin yaranmasında kitabxanaçı kadrların qeyri peşəkarlığı da diqqətə çatdırılıb.

Bir sözlə, problemlər sadalanıb və onların həlli yolları göstərilib. Hamı bir yerdə mənfilikləri aradan qaldıra bilər, əsas nəticə bu olub. Amma ən əsası isə bu sayaq tədbirlərin mütəmadi keçirilməsi ilə mövzunun gündəmdə saxlanılmasıdır.

Kamil insan olmağın, öz zehnini, təfəkkürünü üstün səviyyəyə gətirməyin, müasir cəmiyyətdə qüsursuz formalaşmanın mükəmməl yolu yalnız mütaliədir. Kitablar həmişə olduğu kimi, bilikli və mədəni insanın həyatının ayrılmaz hissəsinə – ən yaxın dostuna, etibarlı sirdaşına çevrilib. Bunu heç kəs unutmamalıdır.

Növbəti: 34.Yaxşı mütaliəçi üçün faydalı məsləhətlər

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Ədəbiyyat qəzeti”nin baş redaktoru,

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Azər Turanın məqaləsini təqdim edir.

HEYDƏR ƏLİYEV BARƏDƏ YAZILMIŞ İLK POETİK MƏTN –

                   Cənubi Azərbaycanın böyük şairi Bulud Qaraçorlu Səhəndin

                            “Elimin dayağı, yurdumun fəxri” şeiri

Şəhriyarın “O da şeirin, ədəbin Şah dağıdır, şanlı Səhəndi, / O da səntək atar ulduzlara şeir ilə kəməndi, / O da Simurqdan almaqdadı fəndi. / ...Yaşasın şair əfəndi” – deyə vəsf etdiyi o taylı-bu taylı Azərbaycanımızın böyük şairi Bulud Qaraçorlu Səhənd “Elimin dayağı, yurdumun fəxri” şeirini 28 iyul 1974-cü ildə Sov. İKP MK Siyasi Bürosu üzvlüyünə namizəd, Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyevə xitabən yazmışdı və cənublu bir şairimizin qələmə aldığı bu şeir Azərbaycan ədəbiyyatında Heydər Əliyevə həsr olunmuş ilk şeirdir.

Səhənd isə, böyük türk alimi Ahmed Kabaklının dediyi kimi, “coşqun və həssas yapıda bir şairdir. Özəlliklə gənclik ilərində Türkçü-İslamçı  hərəkatlara, demokrasi mitinqlərə felən qatılmış, ömrü boyunca da türk-islam davasının səmimi bir istəklisi olmuşdur. Əsarətin, zillətin kəndisinə ağır gəldiyini ən fazla bağıran Güney Azərbaycan şairlərindəndir...”.

Xəlil Rza Ulutürk də Səhəndin vətəndaşlıq qayəsindəki səmimiyyətə diqqəti cəlb edərək yazırdı: “Səhəndin vətəndaşlığında nə qədər paklıq, nə qədər yanğı, nə qədər ülviyyət var. Böyük vətəndaşlığı Səhəndin şair varlığında oda, alova, yeni bir istedad qaynağına çevrilib”.

Səhənd həm də, yuxarıda qeyd etdiyim kimi, Şəhriyarın ən yaxın dostlarından biriydi və Şəhriyar Azərbaycan poeziyasının incilərindən və bütöv Azərbaycan məfkurəsinin şah əsərlərindən biri olan “Səhəndim” poemasını Bulud Qaraçorlu Səhəndə ithaf etmişdi.

Nə baş verirdi ki, hələ panfarsist ideyaların tüğyan etdiyi, Rza şahın Azərbaycan türklərini ən adi milli hüquqlardan məhrum etdiyi dövrdə, yaxud Xəlil Rza Ulutürkün təbirincə “qocalmış, əprimiş fars millətini gəncləşdirmək, diriltmək üçün əlac axtaran paniranistlər yeganə çarəni Azərbaycan türklərini farslaşdırmaqda gördükləri” 1970-ci illərdə Səhənd Heydər Əliyevə şeir yazırdı və şeirində Əliyevi təkcə Bakının deyil, Təbrizin də, yəni bütöv Azərbaycanın dayağı adlandırırdı?!

“Elimin dayağı, yurdumun fəxri” şeirinin özəllikləri çoxdur. Ən başlıcası isə budur ki, bu şeir, dediyim kimi, ümumiyyətlə, Heydər Əliyevə həsr olunmuş ilk şeirdir. Digər tərəfdən, şeirin müəllifi Cənubi Azərbaycanın böyük şairi Bulud Qaraçorlu Səhənddir. Üçüncüsü, Ümumazərbaycan kontekstində bu şeir Heydər Əliyevlə bağlı Ümummilli lider anlayışını irəli sürən ilk ədəbi mətndir: “Bu gün millətimin dayağı Sənsən, / Elimin çörəyi halalın olsun! / Dünyalar durduqca əsən dur, əsən! / Sənə göz dikmişdir bütün Vətənin!”.

Azərbaycan ədəbiyyatşünasları tərəfindən sətirbəsətir tədqiq olunmasına böyük ehtiyac duyulan bu şeir 1974-cü ildə yazılıb. Yəni o illərdə ki, hələ bizdə Cənubi Azərbaycan probleminin aktuallığı yalnız Bakıda iqamət etmiş mühacirlərlə, eyni zamanda Azərbaycan Demokrat Firqəsi ilə bağlıydı və belə bir dövrdə, yəni 1974-cü ildə Cənubi Azərbaycandan, tutaq ki, Bakıya sığınmış Qulam Yahya ilə heç bir siyasi əlaqəsi olmayan Səhənd Heydər Əliyevə xitabən “Sənə göz dikmişdir bütün Vətənin!” deyə səslənirdi.

Şeirin başqa bir özəlliyi. Səhənd onu tərənnüm, vəsf şeiri olaraq deyil, ağrı, həsrət, ayrılıq, nisgil şeiri olaraq yazır. Hətta şeirdən anlaşılan budur ki, Bulud Qaraçorlu Səhənd Heydər Əliyevi görmək üçün Təbrizdən Bakıya gəlsə də, məqsədinə çata bilməyib, yəni Heydər Əliyevlə görüşə bilməyib. Çünki həmin günlərdə Heydər Əliyev Bakıda deyilmiş: “İstərdim Bakıda Sən də olaydın”. 

Cənubi Azərbaycanın öndə olan aydınlarından, şairlərindən biri kimi, Səhənd Şimali Azərbaycanın liderinə  bütün vətənin göz dikdiyini iqrar edir, Bakıya elin dayağı, yurdun fəxri adlandırdığı Heydər Əliyevlə görüşmək üçün gəldiyini səmimi şəkildə etiraf edirdi:

Mən istərdim doğma bir qardaş kimi

Oturub, əyləşib danışım Sənnən.

Bir məsləkdaş kimi, bir yoldaş kimi

Söz-söhbət açaydım ana Vətəndən.

Səhənd Heydər Əliyevlə ana Vətən barədə nə danışacaqdı? Məsələnin sirr pərdəsi də bu nöqtədədir. Şeirdə belə bir fraza var: “Dağlar boyda ağır dərdi özümnən, Təbrizdən Bakıya daşıdım ancaq”. Səhəndin Təbrizdən Bakıya daşıdığı dağlar boyda ağır dərdi nə ola bilərdi, bu, indi hər kəsə bəllidir. Amma 1974-cü ildə yazdığı şeirdə Səhənd Bakıda Heydər Əliyevdən başqa, dərdlərini deyəcəyi bir adamın olmadığına da işarət edir: “Kimsəyə açmadım, ağır dözümnən / Hələlik lazımdır geri qaytarmaq”.

Yetərincə araşdırılmasa da, bəllidir ki, bütöv Azərbaycan problemi Heydər Əliyevin siyasi fəaliyyətinin aparıcı istiqaməti olub. O, 1990-cı ildə 20 Yanvar faciəsindən az sonra verdiyi bir müsahibədə Azərbaycana rəhbərlik etdiyi yetmişinci illər barədə danışarkən xatırladırdı: “son illərdə bir arzum vardı: Cənubi və Şimali Azərbaycanın əlaqələri güclənsin, onlar yaxşınlaşsınlar və gələcəkdə birləşsinlər”.

1970-ci illərdə Axundov adına kitabxanadan İran kitabxanalarına göndərilən kitablar, yaxud digər tədbirlər, Sovet-İran dostluğu səviyyəsində reallaşdırılırdı, bu, başqa. Lakin Cənubi Azərbaycan amilini Heydər Əliyev açıq siyasi mətnlə Səhəndin 1974-cü ildə yazdığı bu şeirdən təxminən 7 il sonra Azərbaycan Yazıçılarının 1981-ci il iyunun 12-də keçirilən VII qurultayındakı çıxışında ifadə edir: “Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının son qurultayında (deyəsən, VII qurultayı idi) çıxış etdim, ilk dəfə olaraq Cənubi Azərbaycan sözünün üstündən yasaq götürüldü... O vaxta qədər mətbuatda Cənubi Azərbaycan sözü qadağan idi. Guya bu, SSRİ ilə İranın əlaqələrinə zərbə toxundura bilərdi. Cənubi Azərbaycan şairləri ilə ünsiyyət saxlayırdım. Balaş Azəroğluna Azərbaycanın Xalq şairi adını verdik, qurultayda Yazıçılar İttifaqının katibi seçildi. O vaxta qədər onlar çox sıxılırdılar. Onlara mənəvi arxa, dayaq lazım idi”.

Bütün bunları o, 1990-cı ildəki müsahibəsində deyirdi. Bu isə 1981-ci ildə keçirilmiş qurultaydakı çıxışındadır: “Cənubi Azərbaycanla ədəbi əlaqələri möhkəmləndirmək, mədəniyyətin və mənəvi yaradıcılığın bütün sahələrində geniş əlaqələri inkişaf etdirmək, bizdə toplanmış zəngin bədii-estetik təcrübəni qələm yoldaşlarına vermək barədə düşünmək lazımdır”.

Dediyim kimi, məsələ açıq siyasi müstəviyə 1981-ci ildə Heydər Əliyevin bu sözləri ilə keçdi. Doğrudur, Balaş Azəroğludan da əvvəl Yazıçılar İttifaqının rəhbərliyində əslən cənublu Mirzə İbrahimov təmsil olunmuşdu. Lakin 1981-ci ildə Balaş Azəroğlunun katib seçilməsinə, şahlıq üsul-idarəsinin devrildiyi, hakimiyyətə ruhani elitanın gəldiyi, tarixin yeni məcraya adladığı bir mərhələnin kontekstində baxmaq lazımdır. Məhz belə bir dönəmdə, İran-SSRİ münasibətlərinin həssas bir məqamında əslən cənubdan olan Balaş Azəroğlu Yazıçılar İttifaqının katibi seçilmiş və hələ üstəlik, ona Azərbaycanın Xalq şairi fəxri adı verilmişdi.

Film kimi bir həyat yaşamış, nazirdən mürdəşirə qədər ömür yolu keçib sonunda Təbrizdə kimsəsizlər evində dünyasını dəyişən cənublu şair Məhəmməd Biriya barədə yazılan tədqiqatlarda onun taleyi ilə bağlı mühüm bir məqam hər dəfə pərdə arxasında qalır. Məhəmməd Biriya ilə bağlı Heydər Əliyevin fəaliyyətini nəzərdə tuturam: “Cənubi Azərbaycanın böyük bir şairi var idi – Məhəmməd Biriya. Cənubi Azərbaycan hərəkatı zamanı nazir olmuşdu. Sonra Azərbaycana gəlmişdi. Təəssüf ki, 1949-50-ci illərdə Rusiyanın Saransk şəhərində düşərgədə cəza çəkirdi, onu həbs etmişdilər. Mən Respublika Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsində işləyərkən 1958-ci ildə şəxsən Saranska getdim, Biriya ilə görüşdüm, onu Bakıya gətirdim. Çox böyük şair idi”. Heydər Əliyev Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsində işləyərkən Rusiyadan – Saransk həbsxanasından “Arama qəbrimi, axtarma mənim başdaşımı, / Rəsimdə Həzrəti Nuh, ismdə xatəm də mənəm” deyən yazıq Biriyanı vətənə gətirmişdi.

Heydər Əliyev Rza şah hakimiyyətinin son illərində ölkəmizdə cənub mövzusuna təkan vermişdi. İslam inqilabından sonra – 1981-ci ildə Bakıda Şəhriyarın “Aman ayrılıq” kitabının nəşri isə bu prosesin yeni mərhələdə ideoloji başlanğıcı oldu: “Bizi yandırır yaman ayrılıq, bu darıxdıran duman ayrılıq, aman ayrılıq, aman ayrılıq”.

Yenə də Səhəndə və Səhəndin həmin şeirinə qayıdıram. Şeir ilk dəfə Ulutürkün təbirincə, “bizim ədəbiyyat institutunun əməkdaşı Ruqiyyə Qənbərqızının tərtibi və ayıq milli şüur işığına qərq olmuş ön sözü ilə” buraxılmış “Sazımın sözü” (1984) kitabında çap olunub. “Elimin dayağı, yurdumun fəxri” şeiri Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının elmi dövriyyəsinə ilk dəfə tənqidçi Elnarə Akimovanın “Poeziyada Heydər Əliyev idealı” məqaləsi ilə daxil olub...

Şəhriyarın təbirincə, “ulduzlara şeir ilə kəmənd atan”, şeir yazanda “qələmindən ulduzlar ələnən” Səhənd Pəhləvi rejimi tərəfindən dəfələrlə həbs olunmuşdu, Azərbaycanın birliyi, bütövlüyü, ana dilimiz uğrunda mücadilə etmişdi. Tehran Universiteti professorlarının “zəbani Azərbaycan” deyib dilimizlə bağlı lağlağı kitablar yazdıqları dövrdə necə ki Şəhriyar “Heydərbabaya salam”ı yazmışdı, Səhənd də eləcə, fars millətçilərinin qarşısına Dədə Qorqud dastanlarının poetik versiyası ilə çıxmışdı: “Mənim də əlimdən bu gəlir ancaq, / Səni keçmişinlə eyləyim tanış. / Başuca yaşamaq istəsən əgər, / Bax, gör babaların necə yaşamış”.

Burda həssas bir nöqtəyə də toxunmaq istəyirəm. 1978-ci ildə SSRİ-nin İrandakı səfirliyinin birinci katibi Baranov Kremlə Cənubi Azərbaycan şairləri, o cümlədən Səhənd barədə ilk məlumatları ötürəndə artıq Səhənd “Yolumu kəsəmməz qara zülumat” deyib iki dəfə (1971 və 1974-cü illərdə) Azərbaycana gəlib-getmiş və hətta Azərbaycan poeziyasının Heydər Əliyev səhifəsinin ilk misralarını – Vətən havalı ilk şeiri də yazmışdı.

23 yanvar 2022

SƏHƏND

ELİMİN DAYAĞIı, YURDUMUN FƏXRİ

Ustadım Vurğundan söz dilənərək

Qoy belə başlayım, şeirimi noolar,

O dahi sənətkar söylədiyitək

“Mən çocuq deyiləm, xeyli yaşım var”.

Ömrümdə çox isti-soyuqlar görüb,

Başımda bostanlar əkərkən həyat

Çətinliklər mənnən bacarammayıb,

Yolumu kəsəmməz qara zülumat.

Hər ağır dəhşətə mən dözə-dözə

Məsləkdaş, vətəndaş deyibən gəldim.

Ürək sandığını açmaqçün Sizə

Səfər yarağını geyibən gəldim.

Dağlar boyda ağır dərdi özümnən,

Təbrizdən Bakıya daşıdım ancaq.

Kimsəyə açmadım, ağır dözümnən

Hələlik lazımdır geri qaytarmaq.

Taledən gileyli olmayam gərək,

Ellərimi gördüm, gözlərim aydın!

Nəsibim olmadı, ancaq nə etmək?!

İstərdim Bakıda Sən də olaydın.

Hamıdan dinlərkən vəsfini Sənin,

Heyif ki, görüşmək qismət olmadı.

Bisütunlar çapdım mən Fərhad təkin,

Ancaq ki su gəlib arxa dolmadı.

Mən istərdim doğma bir qardaş kimi

Oturub, əyləşib danışım Sənnən.

Bir məsləkdaş kimi, bir yoldaş kimi

Söz-söhbət açaydım ana Vətəndən.

Sənin həvəsinlə doğma Bakıda

Dayana bilmədim, qaçdım da gəldim.

Yaman mənsiz qaldı o əziz yuva.

Qol-qanad açıban uçdum da gəldim.

Demişlər, qara bəxt dağa çıxarsa,

Günəş də gizlənər, dağ duman olar.

Məsəlçün, çağlayan dənizə varsa,

Yay üçün isti su buzlayıb donar.

Qardaşım, görüşmək olmadı qismət,

Nə qədər çırpındı ürəklərimiz.

Nə bilim, nəsibim beləymiş, əlbət,

Qəribə taledə yaranmışıq biz.

Sənə can sağlığı arzulayaraq,

Əminəm ki, bir gün görüşəcəyik.

İnsan istədiyin tapacaq ancaq,

Ürəklər görüşsün qoyaq hələlik.

Ancaq vaxtın olsa, Səhəndi dinlə,

Elinin səsidir Səhəndin səsi.

Bacarsan bu solğun gülləri iylə,

Vətən nəfəsidir, Vətən nəfəsi.

Bu gün millətimin dayağı Sənsən,

Elimin çörəyi halalın olsun!

Dünyalar durduqca əsən dur, əsən!

Sənə göz dikmişdir bütün Vətənin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı QADIN ŞAİRLƏRİMİZ bölümündə sizləri bu dəfə Zülfiyyə Yaqubla tanış edəcək. Oxuyun və fikirlərinizi bizə yazın.

ŞƏRQİN ÇIÇƏYI

Öncə kölgələr sərinlədər ruhunu,
sonra küsüb gedən 
qaranlığın soyuqluğu barışar
titrəyən baxışınla.
Verər əllərinə ətəyini ayrılıq,
yapışarsan bərk-bərk.
Sən artıq sönmüş ümid,
o, səmitsiz bir külək...
Uçurar xəyalını,
qanadlı quş olarsan.
Səmadan bulud-bulud,
müammalı baxışla
öncə səssiz dayanıb,
sonra pıçıldayarsan:
''Şimal Buzlu Okean,
Gəl bir yerdə üşüyək!''
Səhralar gülümsəyər
bu çağrışa, nidaya,
qum selinin dilindən
səda qalxar səmaya:
“Qalın buz qatları da
günə yanır, deyəsən,
uç, get, Şərqin çiçəyi,
geri dönmə yerə sən”.

TANRININ SÖZ KİTABI

Gecəni dönüb-dolaşıb,
Söz çəkir azan vaxtına. 
Yarpaq-yarpaq ömür düşür 
Qələmin yazan vaxtına.

Kəpənək qanadlarında
Qırx nərgizəm, qırx bənövşə.
Qırx gizli qapıdan keçib
Tələsərdim bu görüşə. 

Deyirlər, ulduzum da var,
Mənə bənzər, öz yaşıdım.
Göylər tanrılaşan gündən
Sirrimi əl-əl daşıdım.

Yağış, qar, dolu şəklində
Bulud ovcumda dincəlir.
Toxumu qəlbimdə olan
Cismimdə ruhum cücərir.

Nə gizlinəm, nə aşikar, 
Layla səsi, sur səsiyəm.
Tanrının söz kitabında
Bir bənd şeir bəndəsiyəm.

VƏTƏN OLAN YUXULARIM

Anam məni qadın doğub,
Yuxuda əsgər oluram.
Hər gecə eyni səhnələr, 
Hər gecə eyni yuxular. 

Nə yolumdan çəkilirəm,
Nə ürəyimdə qorxu var.

Anam məni qadın doğub,
Yuxuda bayraq oluram.

Sancılıb Ana torpağa,
Dalğa-dağla ucalıram.
Şəhid qanına boyanıb
Zəfərimdən güc alıram.

Anam məni qadın doğub, 
Yuxuda torpaq oluram.
Ovuc-ovuc səpilirəm
Murovdağdan Şah dağına.

Dağ-dağ olub, çöl-çöl olub,
Vətən olub üz tuturam
Qarabağdan İrəvana...

Gələn yuxunun birində
Bir də şəhid ola bilsəm, 
Bir də şəhid ola bilsəm,
Oyatma məni, ay ana!

QAĞAYI NƏĞMƏSİ

Səma aydınlıqdı, dəniz bulanlıq...
Suların dibinə çökən qaranlıq
yatıb yuxusunu, sübh  oyanacaq. 
Orda – çox uzaqda,
lap uzaqlarda
dan yeri əyninə günəş geyinər,
sonra libasını yağış isladar.
Buludlar dənizə səpələndikcə
göylərin tamını balıqlar dadar...
“Səma aydınlıqdı, dəniz bulanlıq” –
deyir bu nəğməni bəxtsiz qağayı.
Sahibsiz qayıqlar, sınıq qayıqlar
baxıb gülümsəyir  günəş sayağı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı akademik Nizami Cəfərovun “Katarsis” məqaləsini təqdim edir. Məqalə Varisin və Əlibala Məhərrəmzadənin birgə qələmə aldıqları “AMİN” romanı barədədir. Bu roman 2021-ci ildə Moskvada, İSP nəşriyyatında 5000 nüsxə çap edilib və Moskvada dərc edilən Qarabağ müharibəsi barədə azərbaycanlı yazıçının yazdığı ilk roman kimi tarixə düşüb. Roman hələ Azərbaycan dilində çap edilməyib.

Varislə Əlibala Məhərrəmzadənin birgə yaradıcılıq axtarışlarının son dərəcə uğurlu məhsulu olan “A.M.İ.N.” romanı zəmanəmiz üçün olduqca aktual problemlərə nüfuz etməklə yanaşı, zəngin həyat hadisələrini eyni bir məcraya gətirərək onlara məhz arxaik (və əbədi!) mənəvi- əxlaqi prinsiplər əsasında geniş şərh vermək cəhdləri ilə böyük maraq doğurur. Roman həm birnəfəsə oxunur, həm də elə ilk oxunuşdan oxucunun bütün  varlığına hakim kəsilmək iqtidarında olan güclü bədii- estetik aura yaradır ki, bunu təsvir edilən hadisələrin gur işıq altında verilməsi, xarakterlərin təqdiminin istər mənfi, istərsə də müsbət “poza”lardakı sadəlövhlüyə varacaq qədər səmimiliyi, təhkiyənin nağıl- dastan plastikası konteksində yeri gəldikcə baş qaldıran, ümumi ideyanın açılmasına təkan verən  psixoloji dramatizmi şərtləndirir.

Əsərdə biri digərinin ideyaca davamı olan iki süjetdən birincisinin qısa məzmumu bundan ibarətdir ki, Bakının məşhur Kubinka məhəlləsində müxtəlif  taleli ailələrdə dünyaya gəlmiş, eyni məktəbin eyni sinfində təhsil almış, dostlaşmış dörd yeniyetmə 80- ci illərin sonu, 90- cı illərin əvvəllərində baş verən mürəkkəb ictimai- siyasi hadisələrin, xüsusilə Ermənistanın Azərbaycana hərbi təcavüzünün təsiri altında belə bir təbii arzu ilə yaşayırlar ki, məqam düşən kimi cəbhəyə gedib Qarabağ torpaqlarını  müdafiə etsinlər. Və cəbhəyə  getmək zamanının gəlib çatdığı günlərdə dostlardan biri – Mərdan Moskvaya, bazarda alver edən dayılarının yanına gedir... “Həmin ərəfədə ölkədən çıxmaq müşkül idi, səfərbərlik elan edilmişdi, vağzallar, aeroport nəzarət altındaydı, bir qatar bələdçisi tapıb ona pul verərək gizli yolla Moskvaya gələ bildi. Qəti qərarı vardı, mütləq geri dönəcəkdi, dostlarından ayrılmayacaq, birlikdə, ölkəsinə qarşı müharibəyə başlamış, torpaqlarını işğal etmiş erməni qəsbkarları ilə vuruşacaqdı. Amma  bir həftə ərzində fikri tam  dəyişdi. Əlinə pul gəldikcə, yeyib- içmək məclislərindən ləzzət aldıqca, sarışın gözəllərlə yaxın olduqca  Bakıya qayıdıb müharibəyə yollanmaq, cavan canını qurban vermək fikri onu qorxutmağa başıadı”.

Mərdan evlənir, dayılarının nəzarətindən çıxıb daha nüfuzlu bir himayəyə- imkanlı qaynanasının nəzarətinə düşür, ev- eşik, biznes sahibi olur,  uşaqları dünyaya gəlir... Həmin illərdə isə Mərdanın dostları cəbhəyə gedir, Qarabağ uğrunda döyüşüb qəhrəmanlıqla həlak olurlar, əvvəl anası, sonra isə atası vəfat edirlər...

Əslində, Mərdanın “qayğısız”, hər cür “uğur” və “zirvələr” vəd eləyən Moskva həyatı elə bu cür də davam edə bilərdi. Lakin bu nə müəlliflərin, nə də Zamanın maraqlarına (yaxşı olar deyək, fəlsəfəsinə!) uyğun gəlməzdi. Və yeni evə köçmək üçün yır- yığış edərkən oğlu Kolya bir vərəq kağız tapır. Bu, o kağız idi ki, Mərdan on doqquz il qabaq Bakıdan Moskvaya gələndə ata- anasına, sevdiyi qıza, dostlarına, onların valideynlərinə hansı hədiyyələr alıb aparacağını yazmışdı.

Əlbəttə, bir həyat ukladından digərinə adlamaq, psixoloji maneələri yarıb keçmək, müqavimətlərə sinə gərmək elə də asan deyildi... “Mərdan od- alov püskürürdü, əvvəlki sakit təbiətli, fağır adama əsla bənzəmirdi. Sən bir işə bax. Hətta valideynləri rəhmətə gedəndə belə bu adamı Bakıya getməkdən çəkindirmək mümkün olmuşdu, indi hansısa bir vərəq parçasından onun doxsan dərəcə dönməsi əsla ağlasığan deyildi”. Hansısa  izahedilməz (və qarşısıalınmaz)  bir hissin təsiri ilə Mərdan kağıza- siyahıya yazmış olduğu şeyləri alıb Bakıya yollanır... Lakin məlum idi ki, Bakıda onu daha güclü, daha amansız müqavimət gözləyir... “O təhrik etdi dostlarını... Uşaqlar cəbhəyə yollandılar, gedib qəhrəmancasına vuruşdular, şəhid oldular, o özü isə arvad kimi qaçıb gizləndi...

Özünün bu cür aşağılanması ürəyincə olmadı, yerə tüpürüb daha kəskinini dedi, dedi, “gedib Anastasiya Sergeyevnanın yubkasının altında gizləndim...”

...İndi ha rola girsin, ha reallığı təhrif etsin, ha gerçəkliyə müxtəlif  bəhanələrlə əyrilik donu geydirməyə çalışsın, özünü ha aldatsın, hamısı boşunaydı, otuz yeddi illik həyat salnaməsində o ata, ana və üç dost qatiliydi”. Və əmin idi ki,  “vəfasızlıq, etibarsızlıq, dönüklük, satqınlıq”dan ibarət bu cür qatilliyi heş kim ona bağışlamayacaq.

Əvvəl Şəhidlər Xiyabanına gedib dostlarını ziyarət eləyir, onların gecikmiş hədiyyələrini məzarlarının üzərinə qoyur, sonra vəfasızlıq elədiyi Arzugilə baş çəkir, sonra isə dostlarının valideynlərinə... Onu  təmkinlə, anlaşıqlı qarşılayan yalnız Naumun artıq Qubanın Qırmızı qəsəbəsinə köçmüş valideynləri – Yakov dayı ilə Liza xala olurlar... “Naumun əşyalarına, ondan qalan yadigarlara baxdı. Birdən yerindəcə quruyub qaldı. Sanki bir cərəyan keçdi içindən. Üstündə qırmızı hərflərlə AMİN yazılmış albom vərəqi”.

Mərdanı oğlu Kolyannın təsadüfən tapdığı birinci vərəq bütün maneələrə rəğmən vətənə qayıtmağa məcbur etdiyi kimi, ikinci vərəq də Şahdağın  zirvəsinə qalxmağa, düşdüyü  hazırki rəzil vəziyyətdən qurtarmaq üçün ağlasığmaz hərəkətə təhrik eləyir... Xatırlayır ki, Xocalı faciəsi barədə eşitdikdə yeniyetmə dostlar qərar qəbul etmişdilər  ki, “Azərbaycanın Qarabağ savaşında qələbəsini niyyət edərək Şahdağın zirvəsinə çıxacaqlar... Naum albomdan bir vərəq cırdı, Şahdağa çıxmağa and içib dördü də sıra ilə baş barmaqlarını çərtdilər, qanları ilə vərəqə hərə öz adının baş hərfini yazdı:

AMİN

Vərəqi sinəsinə lap bərk sıxdı, gözləri yenidən yaşardı”...

Hadisələrin elə bu məqamından etibarən birinci süjet bitib ikincisi başlayır. Lakin romanın bədii konstruksiyası elə düşünülmüşdür ki, bunu ancaq həssas oxucu dərk edə bilər. Və əslində, hər iki süjetin elə əvvəldən paralel təqdimi birinin bitib digərinin isə davam etdiyini xüsusi fərqləndirməyə imkan vermir.

Mərdan düşdüyü vəziyyətdən xilas yolunu onda tapır ki, “Yakov dayını dilə tutsun, onunla dördlüyün ən müqəddəs arzusunun həyata keçməsini – Qarabağın işğaldan azad edilməsi diləyi ilə Şahdağın zirvəsinə ucalmağı həyata keçirsin, zirvəyə dörd hərfi həkk etsin. Qoy AMİN kəlməsi orada həkk edilərək qələbəni yaxınlaşdırsın, qələbə üçün canlarını fəda edən dostlarının qanı yerdə qalmasın”.

Yakov dayı əvvəl- əvvəl təklifi etirazla qarşılayır ki, əslində. buna onun haqqı da vardı: “...Dovşan kimi qaçıb gizləndin, üstəlik, dostlarını güdaza verdin. İndi də hoppana- hoppana durub gəlmisən ki, Yakov kişi, gəl mənimlə Şahdağa çıx, mənə rahat  olsun”. Və buna haqqı da var idi. Əslində, Mərdan elə uşaqlıq illərindən bütöv bir xarakter sahibi deyildi... “Dörd dostun hərəsinin bir ayaması var idi. Anar Vurubyıxan, Naum Oxumuş, İnam Çoxbilmiş idi. Mərdanı isə qeyri- müəyyənliklərinin, müəmmalarının qarşısında “nə ət, nə balıq” kimi tərcümə olunan rusca “Ne rıbo, ne myaso” deyə çağırırdılar”.

Mərdanın Şahdağ səyahəti nə qədər dostlarının, xüsusilə Naumun təşəbbüsü ilə olsa da və bu təşəbbüsü həyata keçirmək imkanı neçə illər (özü də necə illər!) sonra yaransa da, heç bir şübhə yoxdur ki, məsələ xronologiyada deyil, “əbədi zaman” deyilən bir şey var ki, hər bir mübhəmin açarı onun əlindədir... “Yenə nə qədərsə vaxt keçdi. Ani olaraq gözləri qapandı, gözlərinin qarşısında upuzun ağ saqqalı olan, başı fəsli bir qoca peyda oldu, soruşdu, dağlara hansı niyyətlə çıxmısan?

...Bütün bədəni, bədəniylə qarışıq ruhu tir- tir titrəyirdi.

Bəlkə, hər halda xilas olunacaq?

Bəlkə, çağırsın o zalımları?

...Yakov dayı, Yakov dayı” deyə qışqırdı”.

Şahdağ zirvəsinə qalxan yolda baş verən hadisələr, xüsusilə Mərdanın keçirdiyi az qala hər biri ölüm qorxusu ilə müqayisə oluna biləcək həyəcanlar onu ruhən söküb yenidən yığır desək, elə də romantik səslənməz. Keçilən hər bir mərhələ ona təskinlik verir, seyr etdiyi qeyri- adi gözəlliklərdən aldığı zövqlə canın elə həmin qeyri- adilikdəki ağrıları ilə  qarşı- qarşıya gəlir:

“Şəlalənin öncə səsi, sonra möhtəşəm görünüşü gələndə qeyri- ixtiyari gözünün yaşardığını hiss elədi. Buraya kimi gəlmişdisə, burada düşərgə salıb istirahət edəcəkdilərsə, demək artıq ilk qəhrəmanlığını etmişdı... Düşmək çıxmaqdan yüz dəfə rahatdır. Tam olmasa belə, artıq qismən borcundan çıxmış olacaqdı ən azı. Nəticə olmayanda belə cəhd təqdirəlayiq hesab edilir”.

Lakin həyat (tale!) onu nə qədər əzab- əziyyətə düçar etməli olsa da arzusunda  olduğu zirvəyə qədər çıxacaqdı. Hər şeydən əvvəl ona görə ki, bu, təkcə onun deyil,  ürəyi vətənpərvərlik, humanizm hissləri  ilə dolu dörd yeniyetmənin birlikdə arzusu idi. Və sadəcə  sağ qaldığı üçün bütün məsuliyyət onun üzərinə düşürdü... “Mərdanın ürəyi ağzının içinə gəlmişdi, başının zoqqultusu, gözlərinin qaralması artmışdı, qan- tərə batdığından başına  bürmələnmiş dəsmalı, əynindəki alt paltarını suyun içində hiss edirdi, bədəni alışıb yanırdı, dodağının qan tamını hər dəfə onları dili ilə yaladıqda daha kəskin hiss edirdi...

Amma bu dəfə şikayətlənmədi, arxadan məğrur siluetinə göz qoyaraq Yakov dayıya ürək- dirək verəsi oldu:

˗ Allah Nauma rəhmət eləsin, Allah hər üçünə rəhmət eləsin. Nauma da, Azərə də, İnama da.

Ardınca özü üçün pıçıldadı:

˗ Allah mənə də lənət eləsin ki, indi onların yanında deyiləm”.

Mərdanın çəkdiyi həm fiziki, həm də  mənəvi əzablar bir- birini əvəz etdikcə Yakov dayının “Tovrat”dan dediyi ayələr səslənir ki, bu həmahənglik məlum katarsis – günahın yuyulması prosesini həm dərinləşdirir, həm də ona ilahi məzmun, ruhi enerji verir.

Şahdağa qalxmazdan bir gün əvvəl Mərdan Qırmızı qəsəbədəki sinaqoqda olmuş, Allahın Musa peyğəmbərə və İsrail övladlarına ünvanlanmış on buyruğu dinləmiş, ravvindən xeyir- dua da almışdı.

Zirvə fəth olunandan sonra “əllərini göyə açıb həyatında ilk dəfə Allaha pıçıltı ilə yox, qışqırtı ilə” dua edən “Allahım, sən mənim darda olan vətənimi düşmən tapdağından xilas et” deyə yalvaran Mərdan qaya üzərində dörd yeniyetmə dostun adlarının baş hərflərini – A.M.İ.N. yazmağı da unutmur.

Dünya xali deyilmiş. Həm yəhudi sinaqoqunun, həm xristian kilsəsinin, həm də islam məscidinin təbliğ etdiyi kimi, bu dünyada haqq- ədalət deyilən müqəddəs bir gözləntinin həyata keçməsi, gerçəkləşməsi, haqsızlığın, ədalətsizliyin isə məhşər ayağına çəkilməsi varmış.

Roman ona sonralar – bizim günlərdə əlavə edilmiş bir epizodla bitir... Şuşanın erməni işğalçılarından geri alınmasında bir döyüşcü olaraq iştirak edən Mərdan Gövhər ağa məscidində yenə ağ saqqallı, başında fəs olan qoca ilə rastlaşır. Qoca ona “Şahdağın ətəyində xudahafizləşərkən yadındaır nə demişdim? Demişdim ki, dağlar ora xoş niyyətlə gedən adama qucaq açar, bəd niyyətlə gedənə də məzar olar” deyib gözdən itir. Və Mərdan  əmin olur ki, niyyəti yerinə yetdisə, deməli, günahını artıq bütünlüklə yumuşdur.

Əsərin qəhramanının keçirdiyi katarsisin əsası, əslində, Bakıya ilk səfərindən sonra Moskvaya qayıdanda “ailəsindən yüz ildir ayrıldığı təəssüratı var idi. Ondan qopa bilməyən uşaqlara Bakıdan, Qubadan danışdı, azərbaycanlıların necə qonaqpərvər, mehriban xalq olmalarından bəhs etdi. Yurdsuz- yuvasız ermənilərə ürəkləri yanıb yaşamaları üçün torpaq vermələrindən, sonradan da ermənilərin bu torpaqlara sahib çıxmaq üçün müharibəyə başlamalarından danışdı, bu müharibənin nə qədər canlar aldığını, Azərbaycanın hər bölgəsində Şəhidlər xiyabanlarının yarandığını, biri yəhudi  millətindən olan üç dostunun da,   o dostlarının ki, Kolya tapan siyahıda adları var idi, müharibədə qəhrəmanlıqla vuruşub həmin Şəhidlər Xiyabanında  uyuduğunu söylədi”.

Vətənində baş verən hadisələrə illər uzunu laqeyd qalan Mərdan birdən- birə öz vətəndaşlıq  məsuliyyətini anlayır, dünyanın müxtəlif yerlərinə səpələnmiş yəhudilərin Qırmızı qəsəbəyə göstərdikləri  köməyin  həm maddi, həm də mənəvi təsirini  görür və dərk etməyə başıayır ki, harada  yaşayırsansa yaşa, çox zərif mənəvi tellərlə bağlı olduğun bir məkan var ki, onun taleyi üçün cavabdehsən.

Azərbaycan nəsrində Bakı koloritini təsvir edən nümunələr az deyil, lakin “A.M.İ.N.” dəki təsvirlər də özünəməxsusluğu ilə həmin təsvirləri zənginləşdirir:

“Görən, hanı indi Zerkalo Klara, Aydınçik?

Köhnə Bakının yastı- yapalaq evləri, həyətlərə atılmış kilim, gəbələr, pırıltıyla uçan göyərçinlər, starıveş (işlənmiş əşyalar – red.) satanların səs- küyü, çığıraraq oynaşan uşaqlar, kətil qoyub əyləşən əlitəsbehli ağsaqqallar, tinlərdə dayanan “aerodrom kepkalı” cavanlar...

Kim kimi görürdüsə tanıyıb tanımamasından asılı olmayaraq salamlaşırdı, cavanlar yaşlıları görcək siqaretlərini gizləyərdilər... Böyüyə hədsiz hörmət vardı...”

Və təkrarolunmaz Kubinkanın təkrarolunmaz mənzərələri...

Romanda Azərbaycan yəhudilərinin həyat tərzi, istedadı, zəhmətkeşliyi, başlıcası isə vətənpərvərliyi böyük ehtiramla tərənnüm olunur ki, bunu ilk növbədə Yakovun timsalında görürük.

Yakov dayının müdrikliyi, yəqin ki, bir şeyə yaramazdı, əgər onun humanizmi, yıxılana əl uzatması, vətəninə məhəbbəti olmasaydı. Və bu sözlər də ona aid olmaqla yanaşı, yaşı altmışı adlamış adi bir dağ yəhudisinin idrak- təfəkkür səviyyəsini göstərir: “Mayası məğlubiyyətdən yoğrulmuş heç bir qələbə sonadək davam edə bilməz, qələbənin süqutu deyilən bir anlayış da var. O vaxt ermənilər Şuşanı alanda onların tank alayının  flaqman tankını bizim yəhudimiz Albert Aqarunov vurmuşdu. Albert ermənilərin komandirləri Qaqik Avşaryanı da, mexaniki, atıcı arteleristi də gəbərtmişdi. Amma ermənilər yanmış həmin o T- 72 tankını bərpa edib, tünd yaşıl rəngə boyayıb 442  nömrəsini də ağ rənglə gövdəsinə yazıb təpənin başında, Şuşaya tuşlanmış vəziyyətdə, bir abidə kimi qoyublar. Bu nadanlar  anlamırlar ki, ölünü diriltmək, yıxılanı yıxan kimi qələmə vermək heç vaxt uğur gətirməz”.

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Albert Aqarunovun xatirəsinə həsr olunmuş  romanda onun haqqında olduqca hərarətli sətirlərin olması tamamilə təbiidir: “Onun hərb tarixinə gətirdiyi yeni bir tank döyüşü metodu da var idi ki, bu metod “yəhudi buterbrodu” adını almışdı. Düşmənin tanklarını nişangahda saxlayan Albert bir müddət atəş açmadan onların bir- birinə yaxınlaşmasını gözləyirmiş. Elə ki yaxınlaşdılar, bir mərmi ilə ikisini birdən vururmuş”.

Və Albertə qəhrəmanlıq şöhrəti gətirən bir də o idi ki, düşmən  gülləsinə tuş gələn döyüş yoldaşının  cəsədini kənara çəkmək üçün yolda tankı saxlayıb düşəndə erməni snayperi  tərəfindən vurulmuşdu.

Hadisələr romanda o dərəcədə iç- içə, yerli- yataqlı, bir- birilə əlaqədə, biri digərini şərtləndirərək təsvir olunur ki,  sanki sənədli bir kino- filmin ssenarisini oxuyursan. Hansı hadisənin, hansı şəxsin adı çəkilirsə, onun haqqında müfəssəl təsəvvür yaratmaq cəhdləri, demək olar ki, hər məqamda hiss olunur. Ən təqdirəlayiq də odur ki, hər nə qədər təfsilata, təfərrüata varılsa da, əsərin (və müəlliflərin) ideya-estetik qayəsi, izlənilən strateji mətləb heç zaman dumanlanmır. Və şübhə etmirəm ki, istedadlı qələm adamlarımızın  bu birgə yaradıcılıq uğuru yalnız onların vətənində deyil, onun hüdudlarından uzaqlarda da məmnunluqla qarşılanacaqdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında sizlərə uğur qazanmağın yolunu göstərən, ən çox tələb olunan, ümumiyyətlə adi insanı uğurlu insana çevirən, insanın düşüncə tərzini, adət və xasiyyətini, xarakterik cəhətlərini dəyişən ən populyar kitablardan biri barədə danışacağıq.

Robin Şarma «Titulsuz lider»

Uğur qazanmağın, lider olmağın sirlərini motivasiya, liderlik və şəxsiyyətin inkişafı üzrə ən məşhür Amerika mütəxəssisi, əslən Kanadadan olan Robin Şarmadan, onun bu kitabından öyrənmək çox effektiv hesab olunur. Təsəvvür edin ki, bu şəxs Microsoft, IBM kimi dünyanın ən nüfuzlu və gəlirli şirkətlərinin, Yel Universitetinin, ABŞ-ın Qırmızı Xaç Cəmiyyətinin məsləhətçisidir.

Hazırda, xüsusən, gənclik Robin Şarmanı sevə-sevə oxuyur. Mən şəxsən Bakı şəhərində ən müxtəlif auditoriyalarda, ictimai nəqliyyatda əlində bu müasirimiz olan motivasiya spikerinin kitablarını tutmuş gənclərlə mütəmadi rastlaşıram.

Gəlin onun qiymətli fikirlərinə diqqət edək:

1.   Xoşbəxtlik gedib çıxacağın hansısa bir məkan deyil, bu, sənin özünün yaratdığın daxili haldır.

2.   Nə qədər ki, düz hərəkət etdiyini bilirsən, qoy səni başqalarının fikri narahat etməsin.

3.   Biz hamımız bu dünyaya hansısa bir vacib səbəbə görə gəlmişik. Öz keçmişinin əsiri olma. Öz gələcəyinin memarı ol.

4.   Olmağı arzuladığın insan olmaq heç vaxt gec deyil.

5.   Ağrı – müəllimdir, uğursuzluqsa uğura gedən düzgün yol. Gitarada çalmağı öyrənmək əvvəlcə bir neçə falş akkordlar götürmədən mümkün deyil. Eləcə də yelkənli qayıq sürməyi öyrənməkçün mütləq qayığı bir neçə dəfə əyməlisən.

6.   Bizim Yer kürəmizdə xaos yoxdur. Sizinlə baş verən hər bir şeyin özülü var, eləcə də hər bir baş verəcək şeyin. Başınıza nə gəlirsə, hər biri bir dərsdir. Odur ki, hər xürdalığı əhəmiyyətlilik ranqına qaldırmayın. Həyatdan həzz alın!

7.   Heç kəs sizin icazəniz olmadan sizi incidə və təhqir edə bilməz. Harmoniyanın qızıl açarlarından biri qarşınızda baş verən hadisələrə sizin interpretasiyanızdır.

8.   Hər şeyin öz səbəbi var. Hər şey hansısa məqsədçün baş verir və hər bir uğursuzluq özlüyündə bir dərsdir. Mən dərk etmişəm ki, həm şəxsi, həm peşəkar, və hətta, həm də mənəvi cəhətdən itkilərlə üzləşən insanlar öz şəxsiyyətlərinin üfüqlərini genişləndirmək bacarığına malikdirlər. İtkilər daxili inkişafa aparır və bol mənəvi zənginliklər gətirir. Heç vaxt keçmişiniz barədə təəssüflənməyin. Yaxşısı budur ki, ona yaxşı bir müəllim kimi yanaşın.

9.   Ağır zamanlar güclü liderləri yaradırlar.

10.               Hər səhər güzgü qarşısında beş dəqiqə gülün. Gülüş bizim orqanizmimizdə bir çox faydalı elementləri aktivləşdirir. Gülüş həm də orqanizmi balanslaşdırılmış qaydaya qaytarır. Gülüş terapiyasından ən müxtəlif xəstəliklərin müalicəsi üçün müntəzəm istifadə olunur. Həm də o, həyat problemlərindən qoruyan möcüzəli dərmandır. 4 yaşlı uşaq orta hesabla gündə 500 dəfə gülür, böyük insan isə çətinliklə bunu 15 dəfə edir. Gülmək vərdişinizi geri qaytarın, sizin həyatınız daha canlı olacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər vaxtınız xeyir. Beləcə, tədricən bu ayı və bu ili də gün-gün xırdalamaqdayıq.

4 dekabr.

Qəhvəyi ayaqqabı gəzdirmə günü

Nəyi qoyub nəyi axtarırsınız, ay şimali avropalılar. Bir gün öncədən kimdə bu rəng ayaqqabı yoxdursa alır, 4 dekabrda hamı ancaq qəhvəyi ayaqqabı geyinir. Gözəl mənzərədir, bütün ayaqlarda eyni rəngdə ayaqqabılar. Əsatirə görə, dəridən düzəlmiş ilk ayaqqabı məhz qəhvəyi olub, ona görə də ilin bir günü həmin o ilk ayaqqabı yad edilir.

İd-il-Burbara günü

Böyük bir təzad: Helloun bayramına bənzəyən bu gün xristian müqəddəsi Varvaranın şərəfinə qeyd edilir, amma gördüyünüz kimi, ad özü ərəbcədir, xristianlı müqəddəsin adına bayramı əsasən islam dünyasında - İordaniyada, Livanda, Suriyada, Fələstində, hətta qardaş Türkiyədə bayram edirlər.

Beynəlxalq hepard günü

Afrika savannalarının ən görkəmli sakini olan hepardlar (dilimizə çita kimi tərcümə edilsə də mən nədənsə bu çita variantını qəbul edə bilmirəm) bir də İranın Xorasan bölgəsində yaşayırlar. Bir vaxtlar Azərbaycanda da yaşayırdılar, amma kökləri kəsilib. Onların sürəti hətta saatda 135 km-ə çatır. Bu, bir rekord. Həmçinin, 120 km/saat sürəti sadəcə 3,1 saniyəyə yığırlar. Bu, digər rekord. Əgər hepard bu sürətlə uzun müddət qaçarsa bədən hərarəti 460 C-ni keçər (bu, növbəti rekord), bu isə onun beyin fəaliyyətinə ciddi zərər verə bilər, buna görə də onun ov vaxtı 1 dəqiqədən çox çəkmir. Ən çox 20 il yaşayan hepardların maksimal sürətdə qaçarkən addımlarının arasındakı məsafə bəzən 15 m-ə çata bilir. Bu da daha bir rekord. Bu qeyri-adi canlının kökünün kəsilməməsi naminə bu gün onun günüdür, onları qorumaq cəmiyyətə ismarıc ediləcək.

Görkəmli rus yazıçısı Nikolay Tixonovun doğum günü

Bu Azərbaycan sevdalısını xatırlamaq borcumuzdur. 1914-1918-ci illər Birinci Dünya müharibəsi, 1918-1920-ci illər Rusiyanın Vətən müharibəsi və 1941-1945-ci illər II Dünya müharibəsinin iştirakçısı olmuş Nikolay Tixonov üçün həyat ən böyük müəllim olub, üstəlik, ona gen-bol material verib. Görkəmli yazıçının yaradıcılığında sülh, şərq xalqlarının milli azadlıq və istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsi, Sovet xalqlarının dostluğunun tərənnümü başlıca yer tutub. Əsərləri keçmiş SSRİ xalqlarının dillərinə, o cümlədən Azərbaycan dilinə və bir çox xarici dillərə tərcümə edilib. Tixonov 1941-ci ildə Sankt-Peterburqda - Ermitrajda Nizami Gəncəvinin 800 illik yubileyinin keçirilməsinin təşkilatçılarından olub. Blokada şəraitində, aclıq və ölümlə üzbəüz qalmış bir şəhərdə azərbaycanlı şairin anılması kitablara düşən, yaddaşlardan silinməyən bir hadisədir əlbəttə. Tixonov dəfələrlə Azərbaycana gəlib, ölkəmiz haqqında bır sıra şeirlər, Azərbaycan ədəbiyyatı, onun görkəmli simaları haqqında məqalə və xatirələr yazıb. Azərbaycan xalqını ilk dəfə  “şair xalq” adlandıran da məhz o olub.

Sadalamıram, Nikolay Tixonov SSRİ-nin bütün mükafatlarına layiq görülüb, 40 il dalbadal deputat olub. Bizimkilər də ona “Xalq şairi” fəxri adını veriblər. O, 1979-cu il fevral ayının 8-də Moskva şəhərində vəfat edib. Xaçpərəst də olsa,  Allah rəhmət eləsin deyək ona.

Kamal Abdulla, Pol Elüar və Ömər Xəyyam

İnformatika günü. Məktəblərdə artıq belə bir fənn keçilir. Bu gün kimin informatika dərsi varsa ikiqat səylə çalışsın. Barburka günü. Şaxtaçılar günü bayramıdır, təşəbbüs polyaklardan gəlib. Kaberne-fran günü. Şərabsevənlərə sübut edilir ki, bu növ şərab adi qarışıq növ deyil, daha artığıdır. ABŞ-da isə milli peçenye günüdür. Düzdür, ABŞ-ın Qazaxla heç bir əlaqəsi yoxdur, amma nədənsə məndə məhz indi bir sual doğuldu, görəsən niyə Qazaxda peçenyeyə qəlet deyirlər?

1987-ci ildə krım tatarları SSRİ-dən növbəti zərbə alıblar, onlara öz ana vətənləri olan Krımda və Krasnodarda qeydiyyata alınma məhdudiyyəti qoyulub. Həmin gün qəzadan sonra Çernobıl AES-in 3-cü enerji bloku fəaliyyətini davam etdirib. 1982-ci ildə tetraamelya sindromu ilə doğulmuş, əlsiz-ayaqsız olan dünyaca məşhur motivasiya məşqçisi, missioner Nik Vuiçiç dünyaya gəlib. 1950-ci ildə Azərbaycanın xalq yazıçısı, “Yarımşıq əlyazma” romanı ilə adını ədəbiyyat tariximizə yazmış Kamal Abdullanın doğum günüdür. 1946-cı ildə Moskvada ilk “Moskviç – 400” avtomobili yığılıb. 1922-ci ildə ünlü fransız aktyoru, “Fanfan tülpan” filmi ilə adını tarixə yazmış Jerar Filipp dünyaya gəlib. 1913-cü ildə televiziya pultunu kəşf etmiş amerika ixtiraçısı Robert Adler doğulub. 1895-ci ildə dünya poeziyasının ən görkəmli nümayəndələrindən olan fransız Pol Elüar doğulub. 1808-ci ildə Napoleon nəcib iş görərək əsarətdə saxladığı İspaniyada inkvizisiyanı ləğv edib. 1791-ci ildə Britaniyanın “Observer” qəzetinin ilk sayı işıq üzü görüb. 1674-cü ildə fransız yezuitləri ABŞ ərazisində Çikaqo adlı şəhər salıblar. 1131-ci ildə dahi fars-tacik şairi, dünyanın bütün sirlərini şərab üzərindən açan filosof Ömər Xəyyam dünyadan köçüb.

“Məşhurlarla üzbəüz” rubrikasında bu dəfə “Ədəbiyyat və incəsənət” sizlərə  Azərbaycanın əməkdar artisti, Opera və Balet teatrının və Milli Konservatoriyanın solisti Gülüstan Əliyevanın fikirlərini təqdim edəcək. Fikirləri ondan Aysel Kərim alıb.

Gülüstan Əliyeva 8 aprel 1967-ci ildə Yevlaxda doğulub. Kiçik yaşlarından musiqi ilə məşğuldur. Yevlaxda orta məktəbdə oxuyanda atası onu və bacılarını musiqiyə cəlb etmişdir, Pionerlər evində musiqi ilə məğul olmağa başlamış, musiqi məktəbində bunu davam etdirmişdir. 1982-ci ildə Ulu Öndər Heydər Əliyevin sərəncamı ilə keçirilən Gənc İstedadların Respublika Müsabiqəsində iştirak etmiş və üç turun üçündən də əla qiymət alaraq müsabiqənin qalibi olmuşdur.

Elə həmin ildə Bakı Bülbül adına Orta İxtisas Musiqi Məktəbinə qəbul olmuşdur. Burada Xalq artisti İslam Rzayevin sinfində muğamın sirlərini öyrənmişdir. 1985-ci ildə məktəbi fərqlənmə ilə bitirərək həmin il Üzeyir Hacıbəyli adına Dövlət Konservatoriyasının tarixində ilk dəfə açılan muğam sinfinin ilk tələbəsi olaraq, 1990-cı ildə həmən sinfin ilk məzunu olmuşdur. Müəllimi Xalq artisti, professor Arif Babayevdir. Hələ tələbəlik illərində (1986) Gürcüstanda keçirilən beynəlxalq tələbə gənclər festivalının iştirakçısı və qalibi də olmuşdur.

1992-ci ildə Beylaqan royonu Günəşli qəsəbə inməktəbdə musiqi müəllimi kimi fəaliyyətə başlamışdır. 1993-cü ildə ailə həyatı quraraq yaşadığı Cəbrayıl rayonu  işğal olunduqdan sonra məcburi köçkün kimi Bakiya qəlmişdir. 1994-cü ildə Sabunçu rayonunun 170 saylı orta məktəbdə müəllim kimi işləmişdir. 1994–1995 illərdə eyni zamanda Muğam Teatrında işləmişdir. 1995-ci ildən isə Opera müğənnisi kimi Opera və Balet Teatrında işə başlamışdır və bu günə qədər Opera və Balet Teatrında yüksək dərəcəli solist kimi çalışır.

2003-cü ildən Azərbaycan Milli Konservatoriyanın muğam kafedrasının müəllimi, 2015-ci ildən baş müəllimi, 2017-ci ildən kafedranın dosenti, 2022-ci ildən isə sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktorudur. Dissertasiyası "Azərbaycan Bəstəkarların opera yaradıcılıqında qadın obrazlarının musiqili drammaturji həlli" adlanır.

Gülüstan Əliyeva konsert fəaliyyəti ilə olduqca ciddi və səmərəli məşğul olur. Müxtəlif televiziya kanallarında xalq və bətəkar mahnılarını, muğamları böyük ustalığla ifa edir. Müğənni həmçinin dövlət konsertlərində, tədbirlərdə də müvəffəqiyyətlə çıxış edərək ona göstərilən etimadı daim doğruldur. 

Azərbaycan Milli musiqisini və muğam sənətini dünyanın bir sıra ölkələrində — Türkiyə, İran, Moldova, Rusiya, Avstriya, İsveç və s. ləyaqətlə təmsil edib. 1997-ci ildə Ulu Öndər Heydər Əliyev rəhbərlik etdiyi Neft Konsorsiumu çərçivəsində keçirilən tədbirdə iştirak edib.

2005-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti fəxri adına layiq görülüb. 1 may 2017-ci ildə, 9 may 2018-ci ildəvə 10 may 2019-cu ildəPrezident Mükafatına layiq görülüb.

2021-ci ildə Xarı Bülbül Best Awards mükafatına layıq görülüb. 

Səsi – sopranodur.

Hansı janrdaki əsərlər onun ruhuna fərahlıq gətirir? İfaçı olmaq onun üçün nədir?

-Bilirsiniz  yaradıcılıqla məşğul olan insanlar bir ömür öyrənirlər, dinləyirlər və yaradıcılıqlarında əxz edirlər. Mənim üçün pis janr, pis mahnı, hansısa sevmədiyim  mövzu yoxdur. İnsanın ruhu nəyi dinləmək istəyirsə zamanın tələbinə uyğun olaraq ona müraciət edir. O zaman da sənətkar nəyi hiss edirsə onu oxuyur, onu yaşayır. Çünki hər insan yaşadığı mühitin məhsuludur. Yaşadığı mühitə cavab verməlidir. Mən düşünürəm ki,  hər bir müğənni,  xanəndə, vokalçı kim olursa olsun öz həyatını, qəlbinin  səsini, sevgisini oxuyur, hislərini tamaşaçıya çatdırır və onunla bölüşür. Bunun qarşılığında da sevilir, alqış, sevgi qazanır. Çünki kim olursan ol yaşadığın dövrün müasirisən. O insanların düşüncə tərzi də, fikirləri də sənlə eyni olur, səsləşir. Bir fərq odur ki, sən onu öz səsinlə, musiqiylə çatdıra bilirsən. Amma başqa sahə adamlarında bu belə deyil. Sən onlara qəlbində oxuduqları, qəlbini dinləndirən, dindirən o səsləri müğənni olaraq, xanəndə olaraq çatdırırsan. Əlbətdəki bu çox gözəldir. Hər  insan dünyaya gələndə bir missiyası olur yəqin ki, mənim də missiyam budu. İnsanlara sevinc, sevgi, gözəl, qəmgin, xoşbəxt hisslər bəxş edə bilirəmsə mən özümü bütün bunlarla xoşbəxt sayıram.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə təqdim etdiyi layihədə Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının seçimində 51 türk müəllifinin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Ben Öğretmen Olamadım…”

Sümeyra Karaca

Henüz arka sırada uyuyanlara kesin çözüm getiremedim mesela…

Az da olsa hâlâ, “Çok komikse anlat biz de gülelim.” klişesini bırakamadım…

Yazılı sınav sonucunu beğenmediğinde öğrenciye, eğer hata yoksa kırarım notunu demeyi bırakalı da çok olmadı…

Kırgın kalplere dokunmayı kendi hocalarım kadar beceremiyorum…

İçinde cevher olan öğrencileri keşfedemiyorum…

Köy öğretmenleri gibi lokmamın yarısını da paylaşmıyorum öğrencilerle…

Yüz kişiye sorduk, öğrencilik yıllarınızda en sevdiğiniz öğretmenin sevmenize sebep olan özelliği nedir diye…

Kimi sevecenlik, kimi hoşgörü, kimi beni önemsemesi diye cevap verdi…

Bazıları esprili olması, bazıları selam vermesi, bazısı hayatı öğretmesi dedi… 

Ama hiçbiri “Çok iyi ders anlatması…” demedi….

Farkında değillerdi; ama akıllarında kalan öğretmenler iyi ders anlatmanın dışında yüreklere dokundukları için akıllarında kalmış, yüreklerinde yer tutmuştu…

Bilmem hangi filozof ya da bilgin diyor ki:

“İnsanoğlu bilgi karşısında eğilir… Şefkat karşısında diz çöker.”

Sevgimizle, inandığımız, yaşadığımız ve yaşattığımız değerlerle gerçek öğretmen olabiliyormuşuz ancak bunu anladım zamanla…

Oysa ilk öğretmenliğe başladığım ve çok iyi ders anlattığım gün kendimi dünyanın en iyi öğretmeni sanmıştım…

Şimdi anlıyorum ki, en iyi öğretmen olmak, çok güzel ders anlatmak değil; neyi, nasıl ve niçin öğrettiğini anlamakmış…

Yıl 2002… Daha dün gibi öğretmenliğe başladığım gün…

Yıl 2019 ve hâlâ öğretmen olmaya çalışıyorum…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

32.

ANAİB-in MÜSTƏSNA FƏALİYYƏTİ

Çox şübhəsiz ki, yeniyetmə və gənclər arasında kitabın populyarlaşmasına töhfə verənlərdən danışırıqsa, burada mütləq  "Azərbaycan Nəşriyyatlar Assosiasiyası" İctimai Birliyinin (ANAİB) adını xüsusi vurğulamalıyıq. Qurumun idarə heyətinin sədri Şəmil Sadiq başda olmaqla anaibçilər yorulmadan kitabın təbliğinə yönəli fəaliyyət həyata keçirirlər. Bakıda və bölgələrdə ənənəvi kitab festivalları, uşaq kitabının təbliği forumları, müxtəlif oxu müsabiqələri, kitab sənayesinin problemlərinin həllinə yönəlmiş ictimai görüşlər, xüsusi günlərlə bağlı tədbir və müxtəlif mövzulu ödənişli seminarlar hamını və hər kəsi kitab oxumağa sövq eləməyə hesablanıbdır. Ölkə nəşriyyatlarının qurultayının yüksək səviyyədə təşkili isə qurumun “dilinə görə necə bir dilçəyinin olmasından” xəbər verir.

Hazırda ölkənin ən fəal nəşriyyatları - "Alatoran", "Altun kitab", "Audiokitab", "Bookzone", "Çapar", "Çinar", "Everest", "Hədəf", "İpəkyolu", "Libra", MİMTA, "Parlaq imzalar", "Təhsil", XAN, "Qələm", "Qədim qala", "TEAS Press", "Şərq-Qərb" və digərləri ANAİB-ə üzvdürlər. 

Hazırda ANAİB-in strategiyasına diqqət edəndə qarşıda duran əsas vəzifələr bu cür sıralanır:

-Azərbaycan ədəbiyyatının dünya dillərində nəşri və tanıdılması üçün dəstək fondunun yaradılması, bu fondun fəaliyyətinin şəffaflığının təmini, bütün xarici nəşriyyatlara bu fondun tenderində iştirak etmək üçün demokratik şəraitin yaradılması;

-Ölkədə nəşriyyatların əsas problemi tirajla bağlıdır. Tirajın azlığı bu sahənin inkişafına mane olan və bu sahədə çalışan insanların gəlirlərinin azlığının əsas səbəbidir. Hər nəşr olunan kitabdan müəyyən sayda, məsələn, 500 ədəd kitabxanalar üçün alınarsa bu, tiraj probleminin həllinə qismən kömək edə bilər. Bu gün dövlət kitabxanalarında olmayan minlərlə kitab tərcümə sayəsində ədəbiyyatımıza qazandırılıb. Belə populyar əsərlərin dövlət kitabxanalarında olması ora gələn oxucu sayını artıra, passiv vəziyyətdə qalan bu qurumlarda canlanma yarada bilər;

-Məlumdur ki, gənc yazıçıların əsərlərini öz hesabına nəşr edən nəşriyyat yox dərəcəsindədir. Əsas səbəb isə kitab sektorunun acınacaqlı durumda olması və kitabların satılmamasıdır. Bu da Azərbaycan ədəbiyyatına ciddi zərbə vurur, yeni yazıçılar meydana çıxmır; xüsusilə son illərdə yazıçılıq fəaliyyəti ilə məşğul olan gənclərin sayında ciddi azalmanı görmək mümkündür. Yazıçıları yaradıcılığa, nəşriyyatları isə gəncləri nəşr etməyə təşviq üçün dövlət tərəfindən gənc yazıçıların nəşr xərclərinin bir hissəsini qarşılamağa dəstək planı hazırlanması məqsədəuyğun olar;

-Bu gün Azərbaycan oxucusu kitab əldə etməkdə ciddi çətinlik çəkir. Rayon və şəhərlərimizdə, demək olar, kitab mağazaları yoxdur. Dövlət kitabxanalarına yeni nəşrlər verilmir, şəhərdə isə mağazaların sayı xeyli azdır. Görünən, əl çatan yerlərdə kitab mağazaları yoxdur. Çünki kitabçılar o icarə haqqını ödəyə bilmir. Bunun üçün də məhz kitab köşkləri adı ilə şəhərin bir çox yerində layihə icra edilə bilər;

-Bildiyiniz kimi, ölkəmizdə kitab az gəlirli sahə hesab olunur. Bunun bir səbəbi reklam strategiyasının düzgün qurulmamasıdır. Kitab sektoru reklam bazarında digər sahələrlə ayaqlaşa bilmir. Nəzərə alsaq ki, kitabçılıq sadəcə biznes sektoru deyil, həm də strateji və ideoloji məsələdir, deməli, ədəbiyyatın təbliği ilə bağlı televiziya və radiolarda silsilə verilişlərin, sosial reklamların olması dövlət üçün də vacib məsələdir. Kitabların reklamı Azərbaycan Dövlət Reklam Agentliyində sosial reklam kimi qəbul olunsa, AzTV, İTV kimi dövlət televiziyalarında kitabla bağlı veriliş, sosial çarxlar yayımlansa, bu, işə təkan vermiş olarıq.

Yeri gəlmişkən, bu sadalananlar həm də yuxarıda qoyduğumuz NƏ ETMƏLİ sualına verilən bilmərrə cavabdır.

Növbəti: 33.Naxçıvan təcrübəsi

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2024)

Sumqaylt -75 çərçivəsində TVA - Türkiyə-Azərbaycan Sənətçilər Platformu, AYB Sumqayıt bölməsi ve “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə hazırladıqları "Xəzərdən Egeyə" projesinin bu dəfəki qonağı ünlü qələm adamı, araşdırmaçı, Kızılcagün TV- nin, “Son söz” Televiziyonunda “Gizlenenin peşinde" proqramının sunucusu, Zəfər internet xəbər saytının köşe yazarı ve akademisyen  Taner Topçudur.

Projeni AYB Sumqayıt bölməsinin sədri Gülnarə Cəmaləddin təqdim edir. 

-Nasılsınız, Taner Bey?

-Çok iyiyim, çok teşekkür ediyorum Gülnare Hanım. Sizinle böyle bir röportajı yapıyor olmaktan da gerçekten mutluluk duyuyorum. 

-Azerbaycan sizin için hangi önemi taşıyor?

-Azerbaycan topluca kültürüyle, sanatıyla, tarihiyle, coğrafyasıyla Anadolu coğrafyasında yaşayan bir Türkler için elbette çok kıymetli, çok değerli.

Ancak benim özel olarak gerçekten çocuk yaşlarında başlayan hem sanatın bütün dallarıyla ilgili olarak verilen eğitime, donanıma müthiş bir hayranlığım var ve bunu çok uzun yıllardır da takip ediyorum. Zaman zaman da kendi ülkemdeki benzer faaliyetlerle de karşılaştırmıyor değilim açıkçası. Bizim müzik dediğimizi siz çok daha ileriye, çok daha karmaşık, daha kompleks yerlere çok uzun yıllar öncesinden beri taşıdığınızı görüyorum. Bu da çok heyecan verici. 

-Siz uzun süre Ankara Büyükşehir Belediyesi’nin başkan yardımcısı olarak çalıştınız. Edebiyat ve sanat adına hangi işleri yaptınız? Sanat adamlarına ne gibi yardımlarınız oldu?

-Ankara Büyükşehir Belediyesi'nde başkan yardımcısı olarak değil ama 1989'dan itibaren Sayın Murat Karayalçın'ın Büyükşehir Belediye Başkanlığı sırasında ben de yine Büyükşehir Belediyesi’nin büyük işletmelerinden olan Metropol İmar grubunda genel müdür yardımcısı olarak görev yaptım. Bu aslında sanatla çok iç içe olan bir işletme değildi, hiç kuşkusuz. Ancak bizim coğrafyamız açısından çok kıymetli, bugünlerde çok daha yaygın bir biçimde popüler olan kentsel dönüşüm meselesinde ve yeni kentlerin kurulması meselesinde çok önemli görevler üstlendi bu grup. Ben de orada uzun yıllar koordinatörlük yaptım. Türkiye'nin ilk ve bence hala onun gösterdiği performansı gösterememiş kentsel dönüşüm uygulamalarını yaptık, Ankara'daki Dikmen Vadisi projesiyle. Bu arada da yaklaşık 7-8'er bin konutluk Eryaman, Elvanköy kentsel yenileme ya da yeni kentlerin kurulmasıyla ilgili projelerde de görev yaptım. Ama görevim için de sorunuzla belki ilişki kurulabilecek sanat ve edebiyat değilse bile estetik kaygıları çok öne çıkartan kentsel tasarımlar ürettik diyebilirim. Sanatla ve sanat insanlarıyla olan ilişkilerim tamamen kişisel entelektüel yaşamımla ilişkili.

-Sumgayıtla ilgili bilgileriniz nelerdir? Bu şehirle ilgili araştırmalarınız oldu mu?

-Evet, Sumgayıt'la ilgili bilgilerim sizinle tanışma sonrasına rastlıyor açıkçası. Ama Sumgayıt'ın Azerbaycan'ın ikinci büyük yerleşmesi olduğunu biliyorum ve hayranlıkla ifade etmeliyim ki ben de kısmen bir şehirciyim. Kentlerin planlanmasıyla uğraştım uzun yıllar. Çok hoş ve çok doğru bir ölçekte konumlanmış bir kent parçası Sumgayıt.

Yanılmıyorsam işte bugünlerde herhalde 340-350 bin nüfusuyla çok insan ölçeğinde, çok yaşanası bir büyüklüğü ifade ediyor. Çok düşük yoğunluklu bir yapılaşmayla da bir şey parlıyor diye düşünüyorum, çok pırıltılı bir kent. Çok özel bir araştırmam hiç kuşkusuz olmadı ama sizinle tanıştığım andan ve günden itibaren de benim radarıma girdi hiç kuşkusuz.

-Karabağ Savaşı, Karabağ hakikatleri ile ilgili film yapmayı düşündünüz mü?

-Anlamaya, doğru kavramaya çalışıyorum. Evet, Karabağ Savaşı, Karabağ hakikatleri ile ilgili film yapmayı elbette düşündüm ve bu meseleye duyarlı bir vatandaş kimliğimle dikkatle takip ettim hiç kuşkusuz.

Ben ayrıca Başkent Ankara Strateji Enstitüsü, bu bir think tank kuruluşu, onun yöneticisi olarak da görev yapıyorum yine uzun yıllardır. Uluslararası ilişkiler dış politika konularında orada çalışıyoruz. Film yapma meselesi değilse de benzer çabaları, girişimleri izliyorum.

Benim film yapma konusundaki hassasiyetlerimi sohbetin ilerleyen bölümlerinde daha derinlemesine değerlendirmeyi düşünüyorum. 

-Siz Türkiye ve Türkiye dışında tanınan bir televizyoncu, araştırmacı ve Kızılcagün TV’de Gizlenenin Peşinde programının sunucususunuz. Kızılcagün ve Kızıl elma çok benziyor değil mi?

-Evet, çok teşekkür ediyorum. Ülkemde tanıdığımı biliyorum ama yurtdışında ne kadar tanıdığımı bilmiyorum açıkçası.Benim televizyoncu, araştırmacı bir kimliğim var. Yaklaşık 7-8 yıldır önce Türkiye'm TV'de başlayan, sonra Kızılcagün TV'de devam eden, şimdi de Son Söz TV'de sürdürdüğüm, benim bir programım var, Gizlenenin Peşinde. Formatı şu, genel olarak Anadolu'nun her köşesiyle ilgili ama özel olarak başkenti Ankara ile ilgili az bilinen, bilinmeyen ya da yanlış bilinen hususlarla ilgili ortalama yarım saati bulan söyleşilerle süslediğim, değerlendirdiğim programlar yapıyorum.

Yanılmıyorsam 700'e yakın şimdiye kadar program çektim. Çektikten sonra da ya bu olmadı, içime sinmedi dediğimde bir program olmadı açıkçası. İstisnasız tamamında yeniye dair, gerçekliğe dair Başkent'in tarihi, kültürü, coğrafyası, edebiyat dünyasıyla ilgili bunlar programlar.

Evet Kızılcagün sözcüğü, televizyonumuza adını veren sözcük, sizin de dikkatinizi çekmiş bir kızıl elma benzetmesi. Hiç kuşkusuz benzeyen yanları vardır ama bir anımsatma yapmak istiyorum. Kızılcagün biz Türklerin Oğuz geleneği biliyorsunuz Türkler yeni devlet başkanlarını seçtiklerinde ya da bir başkanı görevden aldıklarında, indirdiklerinde bir Kızılcagün ilan ederler.

Aslında o bir tür baş seçme ya da kurulan devletin duyurulması törenidir. İçinde bir sürü özel ritüeller barındırır. Bizim Kızılcagünümüz de, Anadolu coğrafyasının Kızılcagünü de hiç kuşkusuz 27 Aralık 1919 tarihidir.

Bu tarih niçin önemli? Bu tarihte Gazi Mustafa Kemal Atatürk ilk kez Ankara'ya gelmektedir. Dönemin koşullarını uzun uzun daha anlatabilirim ama programlarımda bunu göreceksiniz. Ankaralılar yine bir Oğuz geleneği içinde seymenler bizim bir ahilik kültürümüz var. Başkent Ankara'da o kültürün bir parçası olarak da çok örgütlüler, Atatürk'ü onlar karşılarlar. Bunlar yaklaşık 700 atlı, 3000'e yakın seymendir. Mustafa Kemal onları karşıladığında şeyi sorar “Buraya beni karşılamaya geldiniz. Niye geldiniz? Niçin buradasınız?”dendiğinde onlar hep bir ağızdan, “Sana güç vermeye, kuvvet vermeye yanında olmaya karar verdik. Onun için buradayız”derler. Atatürk de evet bu konuda kararlı mısınız diye sordukları sorduğunda ant olsun diyerek yanıtlarlar.

O andan itibaren aslında Anadolu seymenlerle birlikte uzun sürecek Kurtuluş Savaşı yıllarını ve sonra inşa edilecek Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerini atmışlardır. O gün karar verilmiştir. Biz o güne Kızılcagün dedik.

Televizyonumuzun adını da Kızılcagün olarak o gün ilan ettik. Evet bir Türk arzusu ‘Kızıl Elma’ meselesi de hiç kuşkusuzbütün Türk dünyasının birlikte olması birlikte bir refah toplumunu inşa etmeleri meselesinin adı olduğunu da hiç kuşkusuz biliyor ve bu iki manayı ben de benzetiyorum.

-Bana araştırmalarınızla ilgili belgeseller yolluyorsunuz. Türk tarihinden, tarihi şahsiyetlerden, ünlü sanat insanlarından bahsediyor. Zamanım olunca bakıyor ve çok şeyleri öğreniyorum. Yormuyormu sizi ilçe- ilçe, şehir- şehir dolaşıp bunları kameranın yaddaşına kayd etmek?

-Evet size yaptığım programları göndermeye çalışıyorum.Hazır makalelerimi de gönderiyorum. Çünkü ben aynı zamanda birkaç iş birden yapmaya çalışıyorum. Bir Son Söz TV'de Gizlenenin Peşinde programlarını yapıyorum. Türkiye tarihi ile ilgili şahsiyetleri ile ilgili coğrafyası ile ilgili bilinmeyen meseleleri ile ilgili programlar bunlar. Elbette çok vaktimi alıyor hiç kuşkusuz ve de bir fikri takibi çok derin bir araştırmayı gerektiriyor her bir program. 

Bu beni yormuyor. Ben de 67 yaşındayım ama bu coşkumu heyecanımı hiç kaybetmedim diye düşünüyorum. Öte yandan www.zafergazete.org diye bir internet haber sistemimiz var. Hem orada yöneticilik yapıyorum hem de doğrudan haftada iki gün yine bu Televizyon içeriğine uygun makaleler yazmaya çalışıyorum.

-İnsan ve dünya. Dünya neden herkesi kendine benzetmeye çalışıyor?

-Evet insan ve dünya… Aslında dünya kendine mi benzetmeye çalışıyor, yoksa biz mi kendimizi dünyaya anlatmaya, benzetmeye çalışıyoruz bu biraz ironik bir karşılaştırma.

Biz dünyaya doğal hali ile benziyor olsaydık doğayla uyumlu şahane bir hayatımız olabilirdi ama biz doğaya meydan okuyan kimliğimizle zaman zaman onunla çatışıyoruz. Ve her seferinde de açıkçası biz kaybediyoruz. Keşke kendimize benzetmeye çalışmasak.

-Paranın ruhlara hâkim olduğu bir dünyada yaşıyoruz. Sanki edebiyat, medeniyet, insanlık bile para dışında kalmış gibi gözüküyor. Sizce?

-Bu kişisel olarak benim için hiç böyle olmadı. Çok uzun bir çalışma hayatının içinden geliyorum. Akçeli işlerle ilgili paraya taalluk eden, karşılık gelen işler içinde oldum. Yüz binlerce konutun üretiminde görev yaptım. Ama para benim için hiç kıymetli olmadı. Ben bu yaşımda hala üç yüz dört yüz bin konut üretmiş biri olarak şu anda Ankara'da kirada oturuyorum. Parayla akçeli işlerle yaşamım boyunca hiçbir temasım olmadı. Uzak kalmaya gerçekten özen gösterdim. Bu da beni mutlu kılıyor açıkçası.

-Yalnız kaldığınızda kiminle sohbet ediyorsunuz?

-Burada söylemeliyim. Yaklaşık 2500-3000 kitaplık bir özelkütüphanem var. Bunlar okunmuş kitaplar. Çok ciddi bir bölümünü okudum. İki kız çocuğum var. İkisinin de eğitimi sırasında hep şuna dikkat ettim. Bu bir gelenek bizim ailemizde. Kızlarım şimdi ileri yaşlardalar. Günde yüz sayfa Türkçe ya da İngilizce kitap okumadan hiç uyumadılar. Günlük performansları buydu. Onlar da elbette evde anne babalarını takip ediyorlardı.

Ben kitaplarla ilişkilerim çok derin. Okumayı çok seviyorum açıkçası. Yalnız kalırsam eğer Herhalde okuduğum romanın kahramanlarıyla edebiyat dünyasının içinde onlarla beraber oluyorum diye düşünüyorum açıkçası.

Ayrıca bizde biliyorsunuz yalnız kaldı kendi kendine konuşanlara deli derler ama aslında o delilik hoş bir haldir espriyle söylüyorum. Yalnızlığım yok denilebilir. Ya eşlerim dostlarımla beraberim, ya televizyon programım var, ya makale yazıyorum ya da kitap okuyorum açıkçası.

-Neden Ana toprak, ana vatan denir? Ata toprak, ata vatan değil. Ama toprağı vatan yapan, uğruna can koyan erkekler oluyor. Düşündünüz mü nedenini?

-Ana toprak, ana vatan; ata toprağı, ata vatanı değil. Çünkü kadın meselesi önemli. Onun doğurganlığı üretkenliği çok kıymetli. Onun için biz Anadolu diyoruz. Bizim topraklarımızın adı o. Yani resmi adı da o. Anadolu toprakları burası. Muhtemelen bundan 5 bin yıl öncesinden ana tanrısı Kibele'den bile gelmiş olabilir. Bir tür üretkenliği, üretimi şefkati barındırıyor. Buna can koyan erkekler değil. Benim toprağımda bu topraklar için ölmüş, savaşmış çok kıymetli kadın figürlerimiz de var bizim. Hele bizim emperyalizme karşı 1900'lü yıllarda sürdürdüğümüz ulusal kurtuluş mücadelesi sırasında çok sayıda kadın kahramanımız var. Yani hem de erkeklerin yanı başında ve o savaşı birlikte omuz omuza götürdüklerini de iyi biliyorum. Böyle değerlendiriyorum.

-Sizi ve Türkiye’mizin ünlü isimlerini bize tanıtan Fethi Akın beyle dostluğunuzun hikayesi?

-Fethi Bey ile benim aslında çok eski bir dostluğum yok. Çok geçmişe dayanmıyor ama şimdi çok kıymetli bir yakınlığım var. Kendisiyle yanılmıyorsam 6-7 yıl kadar önce tanıştım ve aynı ilk günkü yoğunluğunu da bu süreç korudu.

Beraber çok kıymetli bir iş yaptık. Yaklaşık işte 1919'da başlayıp 1922'de sonlanan bizim ulusal kurtuluş mücadelemizin bu bir ayıptı aslında, bir eksiklikti; hiç romanı yazılmadı. Gerçekten Kurtuluş Savaşı'nı roman tadında bir edebi eser tadında hiç romanı yazılmadı.

Birkaç tane girişim diye sayılabilecek husus var. İşte Halide Edip Adıvar'ın Ateşten Gömlek kitabını sayabiliriz ki orada bir bölümünde bir sahne dekoru olarak geçer Kurtuluş Savaşı. İşte Tarık Buğra'nın kitabında bir miktar Kurtuluş Savaşı'ndan ifade edilir.

Yeni dönem sayılabilecek Turgut Özakman'ın kitaplarında biraz Anlatılır ama onlar roman değildir. Biz bu eksiği bunun ciddi bir ihtiyaç olduğu konusunu bir çalışma arkadaşımla yıllardır dillendirirdik. Yani bunun hala kaliteli bir romanı yapılmadığı kaliteli bir filmi yapılmadığı diye tam da o günlerde tanıştığımız bence Türkiye'nin en iyi edebiyatçılarından Güner Dinç Aslan.

O gün tanıştığımızda 13 tane romanı vardı ama elbette savaş romanları, Kurtuluş Savaşı Destanı ile ilgili romanlar değildi. Biz bir karar verdik. Sevgili dostum Murat Sururi Özbülbül, Güner Hanım ve ben bir çalışmayı başlattık önce.

Dedik ki en iyi bildiğimiz yakın dönem savaşlarından biri Sakarya Savaşı. Çünkü o savaş Türkiye'nin varlık ve yokluk meselesidir. 22 gün 22 gece sürmüştür. Eğer o savaşı biz kaybetseydik şimdi Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nden de söz edilemezdi. Bu topluluk Anadolu topraklarında yaşamaya devam edemezdi. Bizim varlık ve yokluk savaşımızdı o. Savaşın top sesleri Başkent Ankara'dan duyuluyordu o tarihte.

Ankara başkent değildi henüz. Burada şuna karar verdik. Bu savaş 22 gün 22 gece yapılmıştı. Biz de bu romanı 22 gün 22 gecede yazmalıydık. Tarihi gerçeklikten hiç kopmadan %100 tarihi gerçeklikle örtüşen ki bunu sağlayan bir dostumuz da oldu. Emekli bir albay, bir Başkent gönüllüsü, Sakarya Savaşları'nın gönüllüsü Kadim Koç'la birlikte.

O bizi doğru yönlendirdi. Hiçbir tarihi hata olmadan neredeyse genel kurmay kayıtlarını esas alarak o gerçeklik içinde ama bir roman tadında bir roman yazdık önce. Romanı Güner Hanım yazdı.

Biz bu demin ismini zikrettiğim arkadaşlarımla birlikte onu asiste ettik. Romanın adı 22. Bu da basıldı ve Türk okuruyla da buluştu. Sonra bu grup dedik ki Sakarya Savaşı 22 gün 22 gece sürdü. Biz düşmanı en azından durdurduk. Biraz gerilettik. Ama onlar hala Anadolu topraklarında yaşamaya devam ediyorlar. Onların bu topraklardan atıldığı 9 Eylül'le sonuçlanacak İzmir Savaşı'yla sonlanacak bir hale dönüştürmeliydik. Oturduk, hiç ara vermeden savaşın kalan kısmını 30 Ağustos'la başlayıp 9 Eylül'le biten savaşı romanını bir devam romanı niteliğinde devam ettik. İlk romanımız yanılmıyorsam 350 sayfaydı. İkinci romanın adı Dörtnala ve o 400-450 sayfalık bir roman olarak yayın hayatına katıldı. Yine bu ekip demin Kızılcagün üstüne konuşmuştuk. Aslında Kızılcagün bir günü anlatıyor. 27 Aralık 1919. Tam da o bir günü yine bir romana dönüştürdük. Zaman zaman geri dönüşlerle ama ileri gitmeden geri dönüşlerle bir günün hikayesini o Kızılcagün’ün o büyük buluşmanın hikayesini de romana dönüştürdük.

Yanılmıyorsam önümüzdeki ay itibariyle de o da Türk Edebiyat alanına dünyasına katılacak. Ben Fethi Bey'i bu sürecin içinde tanıdım.

-Azerbaycan’ın ünlü isimlerinin, tarihi şahsiyetlerinin hayatını araştırmayı düşündünüz mü?

-Aslında bu soruya verilecek sağlıklı yanıt şu; benim prensip olarak çektiğim programlar Gizlenenin Peşinde formatında aslında kamuoyunda son derece az ve yanlış bilinen, çok radikal biçimde bir yanlışın düzeltilmesine yönelik olarak gelişiyor. Genel kabul görmüş doğruların anlatımıyla alakalı değil. Bu çerçevede elbette program çekmeyi çok isterim. Ancak burada sizlerin katkıları önem kazanır. Benim kamuoyunda neyin yanlış anlaşıldığı konusunda bir kanaatimin olması takdir edersiniz ki son derece güç. Sizlerin katkıları ve uyarıyla bir araştırma gerekliyse bunu seve seve yaparım. Bunu sadece görsel olarak yapmak değil hem görsel hem de ardından yazılı olarak makaleler ve haberler olarak da geliştirmek mümkün. Ancak bu konuda bana katkı ve destek sağlamanızla alakalı söz vermeniz gerek. Böyle düşünüyorum. 

-Türkler için Ana Vatan, Ata Vatan neresi?

-Hiç kuşkusuz, yeryüzünde bütün dünya itibariyle yaşayan bütün Türkler için hepsinin ortak ana vatanı, ata vatanı diye bir tarifin çok zor olduğunu düşünüyorum açıkçası. Anadolu toprakları hiç kuşkusuz, Anadolu coğrafyasında yaşayan biz Türkler için bizim ana vatanımız, ata vatanımız.

Sizler için, Azerbaycan'da yaşayan Türkler için o coğrafya öyledir. Ama yanılmıyorsam birkaç yıl önce okuduğum National Geographic'de bir makale, fotoğrafla süslenmiş bir makale. Genetik olarak DNA'lar üstünden bir tarifle yola çıkılarak yapılmış çok akademik bir çalışmaydı.

Onun Orta Asya'nın ta ortalarında hala bir yapıdan yola çıkılarak oradan bulunduğunu öğrendim açıkçası. Tahmin ediyorum ki Kuzey Amerika'yı, Güney Amerika'yı, Ant Dağları'nı, Kızılderilileri, Aztekleri, İnkaları düşündüğümde Bering Boğazı'ndan geçerek oralara gitmiş Türkler olduğuna dair bir kanaatim var. Kıta Avrupa'sına kadar gelip Altınorda ülkesini inşa edenler, sonra Kuzey Avrupa'ya gidenler, bugün bizlerin Viking diye tarif ettiğimiz gruplarla bir ortaklığımızın olduğuna kanaatim çok yüksek.

Yani kullandığımız alfabe açısından, runik alfabe, onların alfabesiyle müthiş benzerlikler arz ediyor. Kıta Avrupa'sının ortasında işte bugünün bizim Hungary dediğimiz Macarlarla ortak 400'e yakın sözcüğü paylaşıyoruz. Kuşkusuz yeryüzünün bütün insanlığın başlangıç noktası neredeyse Orta Asya'nın ortalarından o steplerden çıkan biz Türkler olduğu kesin.

Ama bir vatan tarifi bu çerçevede, bu anlamda bir vatan tarifi yapmıyorum açıkçası. Biz Anadolu Türkleriyiz ve buradayız, siz oradasınız ama bizim aramızdaki bu bağ çok kıymetli ve çok değerli. Kendimizi iyi hissettiğimiz coğrafyalar ve ben iki yıl kadar önce hem Kırgızistan'ı hem Özbekistan'ı dolaşma fırsatı buldum.

Orada da çok hoş programlar da çektim. Orada kendimi hem de bugünün Türkçesiyle kullandığım Türkçenin bile bu haliyle yeterli olduğunu gördüm ve günlük ihtiyaçlarımın tamamını da karşılayabildim. Bu çok heyecan vericiydi, çok keyif verici bir durumdu açıkçası.

-Canınızı sıkan reng. Hangi rengi daha çok seviyorsunuz?

-Canımı hangi rengin sıktığını siz sorduğunuz anda düşündüm açıkçası. Bu yaşıma kadar hangi renk beni sıkıyor? Muhtemelen ana renklerin dışında karmaşık olanlar sıkar herhalde. İki rengin birleştirilerek ortaya çıkılmış halini sevmem.

Sevdiğim şey bir saflık, bir temizliktir. Ama prensip olarak hangi rengi sevmediğimi söylemeyeyim ama maviyi çok sevdiğimi söyleyeyim. 

-İnsan neden ve neyin hasretini çekiyor? 

-Neyin hasretini çekiyor insan? Domestik bir soru, çok kişisel bir soru. İnsan olarak açıkçası huzurun, mutluluğun, refahın hasretini çektiğimiz söylenebilir. Yaşamın merkezine bunu koyarsanız bunun özlemiyle hayatınızı kat edersiniz, tamamlarsınız. Ama esas olan bunu refahın bir parçası olarak bunu önce müzikle, sanatla, edebiyatla, estetikle taçlandıran insanların da şanslı olduğunu düşünüyorum.

Bütün bunlardan uzak, bütün bu keyiflerden uzak yaşayan milyonlar var. Hele bu Azerbaycan'da ne kadar var bilmiyorum ama benim ülkemde çok saçma sapan üretimlere sanat dediğimiz, sanatçı diye tarif ettiğimiz, televizyonlarda onları köpürttüğümüz bir sürü insanı görüyorum ve bundan hicap duyuyorum açıkçası. Ne benim sanat tarifime uyuyor ne sanatta ahlak anlayışıma uyuyor ama böyle bir zaman zaman böyle bir garabet içinde yaşıyoruz.

Bu meseleyi çok önemsiyorum. Bir fırsatta çok özel olarak sanata nasıl baktığım konusunu bir tarihi perspektif içinde değerlendirme fırsatı da önümüzdeki günlerde buluruz diye düşünüyorum. Hatta size bir sözüm olsun, yeryüzünde sanatın nasıl evirildiğini, nasıl değiştiğini, hangi coğrafyalara nasıl yayıldığı konusunu, hangi coğrafyalarda nasıl şekillendiği konusunu da bir başka sohbetimizde de konuşuruz.

-Herkese sevgimiz yettiği halde neden kendimizi başkaları kadar sevemiyoruz?

-Herkesin sevgimizin yettiği halde kendimizi başkaları kadar sevemiyoruz. Gülnare Hanım çok katılamıyorum size. Ben açıkçası kendimi seviyor muyum bilmiyorum ama kendime çok saygı duyuyorum.

Kendimi çok önemsiyorum ve kendime yatırım yapıyorum. İşte bu kitap okumaları da üretimlerim de bunun bir parçası açıkçası. Kendime saygımla yapıyorum ve bütün yaşamım boyunca da kendime saygıyla yaşamımı devam ettirmeye özen gösteriyorum.

Herkesi sevdiğimizi bilmiyorum. Herkesi seviyor muyuz bilmiyorum. Ben biraz bu konuda seçiciyim. Sevmediklerim var hiç kuşkusuz ve bu sevmediğim meseleleri de dillendirmekten de geri kalmam. Sevmediğimi, niye sevmediğimi de ifade ederim. Yani bu noktada hiç oportünistdavranmadım. Davranmayı da düşünmüyorum açıkçası. 

-Dünya bi kürbettir anlayana. Sizce?

-Bu gurbet meselesi insanın kendi içine yolculuğu diye düşünüyorum ben. Yani gittiğiniz her yeri kendinize vatana dönüştürebilirsiniz. Vatanınızı beyninizde, ruhunuzda gittiğiniz yere taşıyabilirsiniz. Bu sadece fiziksel bir ayrılıktan söz etmiyorum. Ama insanın gurbeti, yolculuğu kendi içine doğrudur diye değerlendiriyorum açıkçası. Ben de size soruyorum ya sizce? 

-Nereden gelib nereye gidiyoruz?

-Biyolojik olarak sürdürdüğümüz, kat ettiğimiz bir mesele var. Bir yanıyla da kendi iç dünyamızda yaşadığımız bir serüven var. Herkes topluca bir yere doğru gitmiyor açıkçası. Hep beraber bir yere gittiğimizde söylenemez. O aslında bir ideal olur, bir ütopya olur.

Kendi iç dünyamızda başka serüvenleri yaşıyoruz. Kesişme noktaları olabiliyor. İşte bu tartışma 5-6 yıl önce benim Fethi Akın Bey'le kurduğum bir ilişki. Bugün sizinle bu sohbet noktasına taşıyor bizi. En azından beni. Nereye gidiyorum derken bu yolda beklediğim, umduğum bir karşılaşma değildi bu. Bu kısmen rastlantısaldı. Ama dünyaya benzer gözlüklerle baktığımız konusunda çok kuşkularım yok açıkçası. Benzer şeyleri hissettiğimizi değerlendiriyorum, düşünüyorum.Herhalde böyle bir yolculuk yapıyoruz. 

-Memleket şiirleri ve memleket hasreti ile dolu Nazım Hikmet’i neden Türkiye uzun zaman sevemedi?

-Aslında bunu doğru değerlendirmek için Nazım Hikmet'i çok iyi ve doğru anlamak lazım. Benim için Nazım Hikmet, yeryüzünde karşılaştığım, okuduğum, hele en çok da neredeyse bütün eserlerini okuduğum tek şair diyebilirim. Hatta şair de dememek lazım. O aynı zamanda hem romancıhem hikayeci hem de bir ressam.

Çok özel biri. Niye sevilmemiş olması meselesi tümüyle yaşadığı dönemin siyasal konjonktürüyle ilgili. Onu sevmeyenler bugün de hala sevmiyorlar zaten. Çünkü burada ideolojik bir şey var. Ama şunu söyleyeyim, ne kadar ideolojik olarak dünya görüşü itibariyle karşı olsalar da sanatı konusunda çok da haksızlık edemiyorlar. Yine de onu dünyanın en iyi şairleri noktasındaki dünyanın algısıyla örtüştürüyorlar diye düşünüyorum.

Hatta ironik bir şey söyleyeyim. Yani Nazım Hikmet'i sevmeyenler utansın bence. Onları o ilkellikleriyle, o primitif halleriyle baş başa bırakmayı tercih ediyorum. Nazım Hikmet onu doğru anlayanlar açısından çok değerli ve çok kıymetli. Ve gelmiş geçmiş en iyi şairlerden bir tanesi. 

-Azerbaycan’dan bildiğiniz ve tanıdığınız ünlü isimler?

-Böyle sorulara yanıt vermekte güçlük çekiyorum. Elbette tanıdığım, bildiğim ünlü isimleri var Azerbaycan'ın, Ancak bunları sayarken eksik bırakma halimde bunu da tanımıyormuş, bunu da sevmiyormuş değerlendirmesi yapılabilir. Onun için biraz kaçamak olacak ama ben burada isim vermeyeyim. Ama topluca Azerbaycan'ın kıymetlendirdiği, önem verdiği insanları elbette tanıyorum. 

-Gizlenenin Peşinde - ne arıyorsunuz ve neyi tapıyorsunuz?

-Aslında ne güzel bir soru. Çünkü Gizlenin Peşinde aradığım şey aslında bilgi. Bilgi bana göre 21. yüzyılın en kıymetli hazinesi ve insanlık bence hem bilginin üretimi hem de bilginin saklanması konusunda da en büyük harcamayı yapıyor. Milyarlarca dolar para harcıyor. Ulaşmak istediği şey bilgi ve de bilgiyi koruma konusu. Onu doğru saklama konusu. Benim merakım da bilmediklerimle ilgili. Ben bildiklerimden merak duymuyorum. Bilmediğim şeyler beni meraklandırıyor. 

Bu önce Başkentle ilgili ortaya çıktı. Çünkü bildiğiniz gibi Ankara 5000 yıllık tarihi olan çok özel bir şehir. Roma'nın Roma döneminin ikinci büyük şehri. Herhalde Türk dünyasının en önemli şehirlerinden biri. Bu ülkede Galatlar, Frigler, Persler, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı ve yeni Genç Cumhuriyet. Yani binlerce yıldır çok farklı medeniyetlere başkentlik yapmış çok özel bir şehir. Zaman zaman Ankyra denmiş, Angora denmiş, Engürü denmiş sonunda da Ankara demişiz. Hatta Ankara'nın nereden geldiğine ilişkin tartışmalar sırasında da rivayet muhtelif.

Ne kadar çok mitolojik anlatımımız var Ankara'nın adına dair. Buradan başlayarak, buradan yola çıkarak gerçeği doğruyu ama esas olarak da bilgiyi anlamaya çalıştım. Şimdiye kadar söylediğim 600-700 program çektim. Hiçbirinde de iddiayla söylüyorum, hiçbirinde de program sonrası bu bilginin yanlış olduğuna dair bir geri dönüş almadım. Bunu gururla söylüyorum. Bütün programlarım sonrası ya insanlar yanlış bildiklerini doğrusunu öğrenmiş oldular ya da evet biz bu bilgiyi zaten biliyorduk dediler.

Ama izleyenlerimle, okurlarımla yanlış bir enformasyonu hiç paylaşmadım. Evet 

-Bu yıl Sumgayıtımızın 75 yılı tamam oluyor. Şehirimize ne arzu ederdiniz?

-Sumgayıtımızın 75. yılını tamamlıyorsunuz. Sizi tebrik ediyorum, kutluyorum. Böyle dönümler çok kıymetli. Dilerim 775'i, 1075'i kutlarız. 

Şehrimize ne arzu edersiniz? Valla çok hazırlıksız olduğum bir soru. Bu kenti sadece Google taramalarıyla paylaşılan bilgilerle anlamaya çalıştım. Elbette benim düzeyimde biri, gizlerinin peşinde merakı olan biri bununla yetinmez yani yetinemem. Herkesin bildiği bir şeyi genel olarak da paylaşmam. Belki siz bu konuda yardımcı olabilirsiniz ve sizin de az bildiğinizi düşündüğünüz, Sumgayıtlıların az bildiğini düşündüğünüz hususlar olabilir. O benim açıkçası bu meraklı gözlerimle orada benzer değerlendirmeleri, programları yapabiliriz diye düşünüyorum.

Yani benim uğraşı alanım hiç kuşkusuz Anadolu coğrafyası ama Azerbaycan coğrafyası da beni heyecanlandırıyor. Dilerim, umut ederim, böyle söyleyeyim. Önümüzdeki dönem Azerbaycan'ın bilinmeyenleriyle ilgili program yapacak bir ortamı, bir vasatı birlikte oluşturabiliriz diye düşünüyorum.

-Azerbaycan Yazarlar Birliği ile ilgili neleri biliyorsunuz? Nazım Hikmet’in Azerbaycanda, AYB üyeleri sırasında çoklu dostları olduğundan haberiniz var mıydı?

-Azerbaycan Yazarlar Birliği'yle ilgili bilgilerim sizinle, sizin bulunduğunuz platformlardan yaptığınız paylaşımlarla, bütün o uzun Covid günlerinde yaptığımız Zoom toplantılarıyla anlamaya çalıştım ve tabii ki küçük okumalar yaptım. Nazım Hikmet’in Yazarlar Birliği arasında çoklu dostları olduğundan haberim tabii vardı. Çünkü ben, anımsayacaksınız, Nazım Hikmet’in ressam yönü Türkiye'de bile bilinmez. Onun kayıp bir tablosuyla ilgili çok hoş bir program yapmıştım. O resim hala duruyor, o tablosu. O programı yaptıktan sonra işte sizlerden geri dönüşü olmuştu. O programın Azerbaycan'da da karşılık bulduğunu siz söylemiştiniz zaten. Bir de Azerbaycan Yazarlar Birliği Başkanı Anar Rızayev'in babası, daha önce de Yazarlar Birliği'nde başkanlık yapmış Resul Rızayev'di. Nazım Hikmet'le yakın dost olduklarını da zaten biliyorum.

Bu söyleşi için size çok teşekkür ediyorum. Dilerim kendimi bu kısa sürede anlatma fırsatım olmuştur. Sizleri, Azerbaycan'ı, Yazarlar Birliği'ni ve Sumgayıt'ı daha da yakından tanıma fırsatının oluşmasını çok isterim.

Benim adıma, benim yapabileceklerimle sınırlı, hiç kuşkusuz ne varsa sizin için yapmaya hazırım. Her türlü göreve de hazırım. Size iyi günler diliyor ve 75. yılınızı da bu vesileyle tebrik ediyorum…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.12.2024)