RƏSSAM MEHRİBAN ALIŞOVANIN RƏNGLƏR DÜNYASINA BİR BAXIŞ

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Oskar Vayld çox gözəl söyləyib ki:

"İncəsənət, həyatın təqlidi deyil, həyatın yenidən yaradılmasıdır."

İncəsənət bizlərə gözəlliyi göstərən aynadır.

İncəsənətin hər növü gözəldir.

Rəssamlar duyğularını boyalarla söyləyən istedadlı insanlardır.

Bugünkü qonağımız da öz daxili duyğularını boyalarla söyləyən ixtisasca iqtisadçı, rəssam Mehriban xanım Alışovadır.

Leonordo da Vinçi isə söyləyib ki: "Rəsm, düşüncələrin səssiz musiqisidir."

Biz Mehriban xanımın tablolarına baxarkən o musiqini çox gözəl duyuruq. Rəssamlığın bütün janrlarına müraciət edən Mehriban xanımın əsərlərində üstünlüyü abstrakt janr təşkil etsə də, mifoloji, surrealizm, simvolizm, kollaj, qrafika, dəzgah rəngkarlığının və digər janrların izlərini görmək olar.

Rəssamın özünün xüsusi üslubu var, bu da onun rəsmlərini sevdirən xüsusiyyətlərindəndir.

0nun Ulu Öndərimiz Heydər Əliyevin 100 illiyinə həsr olunmuş " Rənglərin Sehrli İşığı" adlı sərgisi də maraqla qarşılanıb. Üç gün davam edən bu sərgidə insanların sənətə olan sevgisinin şahidi olan Mehriban xanım o günü uzun müddət unutmayıb.

"Ədəbiyyat və İncəsənət" portalı hər zaman yaradıcıların iç dünyasını izləyicilərə təqdim edərək xalq ilə sənətkar arasında mənəvi körpü yaradır.

Beləliklə, Mehriban xanımın öz dilindən bir neçə rəsminin təhlilinə nəzər salaq.

-Xoş gördük, əziz Rəssamımız! İzləyicilərinizə bu sənətə gəlmə tarixçəsindən, rəsmlərinizin gizli aləmindən söz açın.

-Xoş gördük, Ülviyyə xanım. İlk olaraq “Ədəbiyyat və İncəsənət" portalının rəhbəri sevimli yazarımız Varis bəyə və Sizə təşəkkürümü bildirirəm.

Söyləyim ki, mən bu sənəti daxilimdə daşımışam, son beş ildə üzə çıxarmışam. Hal-hazırda 58 yaşım var və bunu gizlətmirəm.

Mənə Azərbaycanda 53 yaşında bu sənətə  gələn inqilabçı qadın da demək olar.

Demək olar ki,  5 il müddətində yetəri qədər rəsm əsərləri yaratdım. Böyük ölçülü rəsm əsərlərini müxtəlif materiallarla bəzəmək, əlbəttə, çox vaxt alır. Amma bütün bunlar qəlbimin səsidir, qəlbimin izləridir. İstəyirəm əsərlərim ildən-ilə solmaz çiçək kimi ötürülsün, axı rəsm əsərləri solmayan, təravətini itirməyən gözəllikdir.

Mən ixtisasca iqtisadçıyam, Xalq Təsərrüfatı İnistutunu bitirmişəm.

Lakin sonradan pandemiya dövründə  özümü daha da təkmilləşdirmək ücün Rusiya Dövlət Humanitar Universitetinin  Bədii tərtibat və muzey texnalogiyaları, İncəsənətin tarixi fakültəsində  distant təhsil aldım..

Azərbaycanda isə rəssamlıq dərslərini  Azərbaycan  Respublikasının  Xalq rəssamı Sakit Məmmədovun tələbəsi Nizar Məmmədovdan almışam.

-Mehriban xanım, izləyicilərinizə bir neçə rəsm əsərlərinizdən danışaqmı?!

-Əlbəttə, böyük məmnuniyyətlə, hər bir rəsm əsəri mənim sevgi və əməyimdən yaranıb. Hər biri bir dünyadır.

Rəsmlərim mənim dünyaya baxışımdır və o rəsmlərdə mənim nəfəsim yaşayır.

--"Ana təbiət" adlı rəsm əsəri diqqətimizi çox çəkdi, nə üçün onu qadın obrazında vermisiniz və çox maraqlıdır ki, bu obrazın üz cizgiləri yoxdur?

-Bəli, bu rəsm əsərini çəkməyə başlayarkən bir gözəl xanım obrazını yaratmağı düşünmüşdüm.

Ümumiyyətlə, söyləyim ki, rəsm əsərlərimi yaradarkən mən öz dünyamda oluram, duyğularım barmaqlarımdan fırçama ötürülür, sanki duyğularım fırçanı çəkir, barmaqlarım deyil. Sonda rənglər dünyamdan qayıdanda barmaqlarım  və gözlərim çəkilmiş rəsm qarşısında heyrətlə donub qalır. Rəngləri, bütün cizgiləri, hər şeyi duyğularım çəkir.

Bu rəsmi də çəkərkən anladım ki, mən təbiətin rəsmini yaradıram və ona görə üz cizgilərini çəkəndə fırçam dayandı, çünki söylədiyim kimi biz təbiətin bir hissəsiyik bu simada hər kəs özünü görməlidir.

Təbiət gözəl olduğu üçün mənim ruhum, duyğum onu gözəl bir xanım obrazında yaratdı.

Qadın gözəllikdir axı, ən gözəl sənət əsəri kimi möhtəşəmdir.

-Mehriban xanım, abstrakt və simvolik İncəsənətdə gözlər mistik anlamlar daşıyan simvol olaraq istifadə olunur. Sizin rəsmlərinizdə də bunu görmək olur. Sizin təxəyyülünüzdə o gözlər nəyi ifadə edir?

--Doğrudur, Ülviyyə xanım, mən də rəsmlərimdə bu simvollardan istifadə etmişəm.

Gözlər qəlbin aynasıdır və biz dünyanı gözlərimizlə görürük. Hər kəs dünyaya öz pəncərəsindən boylanır.

Rəsm əsərlərimin çoxunda gözlərdən istifadə etmişəm, o gözlərin hər birinin öz anlamı var.

Kiminin gözlərində sevgi var o gözlərin sahibi dünyaya sevgi ilə boylanır, mərhəmət dolu qəlbiylə insanlara şəfa verir. Kiminin qəlbi " qara" içindəki "qara duyğular" onun daxilindəki nurun yayılmasını əngəlləyir və bu gözləri də çəkmişəm.

Gərəkdir ki, qəlb gözümüz Yaradanın ilk yaratdığı kimi hər zaman gözəl görsün, bax o zaman baxışlar- gözlər gözəl olub gözəl görəcək.

-- Əziz Rəssamımız, rəsmlərinizdə gözəl xanım obrazlarını görürük, ümumiyyətlə, reallıqda bir xanım obrazı necə olmalıdır?

-- Ülviyyə xanım, mənim üçün əsl xanımın daxili və xarici gözəlliyi vəhdətdə olmalıdır.

Bir xanım kübar olmalı, anlayışlı olmalıdır.

Mənim üçün mənəviyyatı zəngin olan xanım dünyanın ən gözəl xanımıdır. Zənginlik bahalı daş-qaş, brend geyimlə ölçülmür, zəngin bir xanımın təmiz mənəviyyatı elə ən böyük zənginlikdir.

Rəsmlərimdə də o xanımların gözəl auralarını parlaq rənglərlə yaratmışam.

--  Rəsmlərinizdə Simurq obrazı nəyi ifadə edir?

-- Ümumiyyətlə, Simurq obrazı müxtəlif zəngin mənalar daşıyan simvolik bir obrazdır.

Fars mifologiyasında sehirli və müqəddəs bir quş olaraq təsvir olunur.

Simurq öz küllərindən yenidən doğan bir obrazdır.

Bu da insan ruhunun özünü aşaraq yeni bir səviyyə yüksəlişini göstərən bir simvoldur.

Türk mifologiyasında Simurq " Tuğrul quşu" və ya "Zümrüdü Anka" adlanır. O, qələbə, sülh və gücün simvoludur.

Mənim əsərlərimdə Simurq xeyri, bərəkəti, mərhəməti, köməyi ifadə edir.

-- Mehriban xanım, rəngləri əvvəlcədən seçirsiniz, yoxsa, duyğularınız rəsm çəkərkən özü seçir?

-- Söylədiyim kimi mən rəsm çəkərkən fərqli dünyada oluram, mənim barmaqlarımı duyğularım idarə edir, elə duyğular da həmin an rəngləri seçir.

-- Fluid Art texnikası ilə yaratdığınız bir rəsmi gördük.

Bu abstrakt, rəngli naxışlar Mehriban xanım üçün nəyi ifadə edir?

-- Rənglərin axıcılığı, sərbəst harmoniyası çox xoşuma gəlir, mən dünyanı rəngli görürəm, rənglər dünyaya gözəllikdən hazırlanan don kimi yaraşır.

Mən dünyamızı rəngli, gözəl  görürəm.

Həyat gözəldir, bizə həyatı bəxş edənə Şükürlər olsun!

-- Mehriban xanım  rubrikamızın qonağı olduğunuz üçün Sizə minnətdarıq, bizi rənglər dünyasının sehrinə apardığınız üçün Sizə təşəkkür edir, yaradıcılıq uğurları diləyirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL:

Eşidəndə dəyişmişəm dünyamı,

Çiçəklər də haray salsa, incimə,

Demirdinmi: "Alacaqsan canımı"

Ruhum getsə, canım qalsa, incimə.

Heç bildinmi, sənnən nələr çəkdi can?

Dərdlərinnən bildin necə çökdü can?

Bir dənəydi, elə bildin çoxdu can?

Vicdanında qanım qalsa, incimə.

İstəməzdim ömrüm solan bağ olsun,

Mənsizliyin bir dözülməz dağ olsun,

Qoymadın ki, bircəciyi ağ olsun

Günlər sənə qənim qalsa, incimə.

Yurdum-yuvam oldu hara?-Bilməzsən,

Ürəyimi bir də qıra bilməzsən,

Məzarıma yaxın dura bilməzsən

Məni cahan yola salsa, incimə.

Kar qəlbini daha necə səsləyim?

Sevgidənsə bəlkə nifrət bəsləyim?

Daş ürəklim, can çürüdən tərsliyin,

Məni sənnən vaxtsız alsa, incimə... 

(Vahid Əziz)

Xalqımızın sevimlisi- əziz Şairimiz, sevgi əzabı nə ilə müqayisə olunar?

CAVAB:

-Heç nə ilə, çünki sevgini rentgen göstərmir, kardioqram çıxaran aparat göstərmir. Sevgini ölçə bilən cihaz yoxdur. Düzdür, indi deyirlər ki, ruhun çəkisini tapıblar, amma, sevginin ölçüsü yoxdur. Deyiblər ki: 

"Məhəbbət ürəkdə diş ağrısıdır" Füzuli də gözəl söyləmiş:"  Eşqdən canımı qurtarmağı ölməklə asan etmişəm. Əsl sevgini qorumağı bacarmalısan. Əsl sevgi 1 dəfə və əbədi olur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2024)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik qiraətdə qısa fasilədən sonra sizlərlə yenidən Əlizadə Nuridir. 

“Yığacam yanıma bu adamları

Hamıya darıxmaq öyrədəcəyəm...” - deyir şair. 

Həqiqətən də gözəl deyir. 

Xoş mütaliələr!

Götür əllərini, get buralardan,

Apar əllərini, kölgəsi qalsın.

Götür, bu dünya da halalın olsun

Tək mənə ayrılıq ölkəsi qalsın.

Səndə gizlənmişdim, çıxıram çölə-

Gedib dost olacam o quşlar ilə.

...Dünən əllərinlə oynadığımtək

Bu gün oynayıram yağışlar ilə...

Eşqdən dodaqları çatlayan ömrün,

Özü də bilmir ki, indi necəyəm.

Yığacam yanıma bu adamları

Hamıya darıxmaq öyrədəcəyəm...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12. 2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Hüseyn Bağıroğlunun  şeirləri təqdim edilir.

Dirildik

Nəyinə vuruldu könül bu Yerin?!

Nə ağıl eləyib Yerdə dirildik?!

Yeri-yurdu bəlli deyil bu Yerin,

Gəlib sirr içində sirdə dirildik.

Candan olduq hər gün can oymaq ilə,

Bəzədik bu ömrü min yamaq ilə,

Yaman ölüb getdik kef-damaq ilə,

Düşüb zaman-zaman dərdə, dirildik.

Yanıb kül olsaq da, göz görə-görə,

Kültək üfürmədik şeiri gözlərə.

Neylər indən belə ölüm bizlərə?!

Biz ki, Onda ölüb bir də dirildik.

Eşqsiz yaşamağın 

min bədəli var

Nə zaman tanıyar, nə məkan bilər,

Bu Eşqin nə sonu, nə əvvəli var.

Gözə görünsə də, görünməsə də,

Onun hər könüldə bir heykəli var.

Kim yalan deyirsə, tapmasın xeyir,

Qeybdən qopub gələn bir səda deyir:

Nə yerlər, nə göylər təməlsiz deyil,

Hər şeyin eşq adlı bir təməli var.

Sən yaşa qəmi qəm, kefi kef kimi,

Keçmə bu dünyadan naşı dev kimi,

Uçub tökülərsən köhnə ev kimi, -

Eşqsiz yaşamağın min bədəli var.

Göyün qulağına 

söz pıçıldadıq

Ay oğul, hər oğul söz pıçıldamaz,

Çox da ki, bu sözü az pıçıldadıq.

Bizim sinəmizə dağlar çəkdilər,

Dağların dağına söz pıçıldadıq.

O qərib gələnlər qərib getdilər,

Göylərin bətnini görüb getdilər -

Könül budağını qırıb getdilər,

Gülün budağına söz pıçıldadıq.

Sapa düzmədilər saz deyənləri,

Gözlə görmədilər göz deyənləri,

Bu dünya duymadı  biz deyənləri,

Göyün qulağına söz pıçıldadıq.

Eşqin nə qəribə 

halları varmış?!.

Bakirə baxışdan məhəbbət yağar,

Üzün tökülməyən suyu nur kimi.

Kimlər ki, dünyaya eşq ilə baxar,

Görər göy üzündə Ayı nur kimi.

Hünərdi bu yeri, göyü oxumaq,

Fanidə solmayan xalı toxumaq.

Sən gəl, bu dərvişin halına bir bax,

Gör necə nuş edir meyi, nur kimi.

Dərgahın dolanbac yolları varmış,

Bağında solmayan gülləri varmış,

Eşqin nə qəribə halları varmış,

Allahın aşiqə payı nur kimi.

Azar yer üzündə 

xamın xəyalı

Azar yer üzündə xamın xəyalı,

Nə məscid tanıyar, nə də ki, kilsə.

Görən, necə olar aşiqin halı,

Badəsi qırılsa, meyi tökülsə?!

Kəramət görməsə könül pirində,

Qəm qəmə qarışar nəğmələrində.

Neylərsən, məhəbbət günün birində

Yağlı əppək olub göyə çəkilsə?

Göylərin adından danışma, barı,

Allahın işinə qarışma, barı,

Özünü itirib sən çaşma, barı,

Bəxtin bir gün çaşıb üzünə gülsə.

Birdən bir gül kimi solmazmı dünya,

Göy üzündə mağmın olmazmı dünya?

Suların altında qalmazmı dünya,

Bəşərin üzünün suyu tökülsə?

Nədə xeyir vardı, nədə şər könül,

Bilməz bu işləri bu bəşər könül.

Sənin ətəyinə nə düşər könül,

Göylərin ulduzu, Ayı tökülsə?!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2024)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

“ Biri vardı, biri yoxdu...” Təkcə nağıllar deyil, hər şey burdan başlayır. İki universal xurcun!... Bu iki universal xurcun öz içinə sonsuz dünyaları və sonsuz lüğəti yığa bilir.

2.

İsa Muğanna - Azərbaycan ədəbiyyatının hüdudsuz fantaziyası...

3.

Nəsrdə cümlələr müharibə zamanı bir-birinin ardınca qazılmış uzun və qısa, əyri və düz səngərlər kimidir. Bu cümlə - səngərlər onları oxuyub dəf edənlərə müqavimət yaratmaqdan başqa bir şeyə yaramır. Onların hər birinin öz müqavimət dərəcəsi olur. Materialın müqaviməti olan kimi cümlənin də müqaviməti var

4.

Qafiyə boyunduruğunda olsalar belə, əsl misralar ən azından həyat boyunduruğundakı öküzlər kimi başqa-başqa tərəflərə baxırlar.

5.

“ Nə idi dünyanın o qədim adı

Unutdum - sehr idi bu, tilsim idi?!

Sən su pərisiydin, bu yadımdadı,

Sən su pərisiydin, bəs mən kim idim?!”

6.

U .Eko “Yarımçıq əlyazma” barədə: “Bu roman cəlbedicidir, amma onu plyajda oxumaq olmaz.”

7.

Vaxtı qabaqlayıb tez-tələsik göylərə qalxmaq istəyənlər elə bilirlər, göylərdə maraqlı nəsə var. Göylərdə isə onlar üçün maraqlı heç nə yoxdur. Göylərdə, ümumiyyətlə, maraqlı heç nə yoxdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birlikdə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsi görkəmli Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuliyə həsr edilib.

Molla Məhəmməd Bağdadi türk şairlərinin babası hesab olunur. Ona binaən, Azərbaycan şüəra və üdəbasından bəhs edib də, onların sərvəri və pişrəvi məqamında olan Füzulinin ismi-şəriflərini zikr etməmək bir növ haqqı və əməyi itirmək kimidir. Bir halda ki, ol fəsahət və bəlağət kanının tə’siri bu əsrdəki şüəramızın asar və əş’arında dəxi müşahidə olunmaqdadır.

Məşhur qövlə görə, Molla Məhəmməd ibn Süleyman Kərbəlada və Bağdadın həvalisində Hillə adlı balaca bir qəsəbədə, Sultan Süleymanın əsrində – hicrətin 900-сü tarixində təvəllüd etmişdir. Bə’zi rəvayətə görə, yetmiş sənəyə qədər ömür edibdir. Tarixi-vəfatı dürüst mə’lum deyil isə də, ömrünün müsinn çağında dari-bəqaya rəhlət eləməyi öz kəlamından dəxi anlaşılır. Necə ki, deyibdir:

Ey Füzuli, qədimiz qıldı fələk xəm, yə'ni

Vəqtdir çıxmağa dünya qapısından, əyilin.

Füzuli kimi məşhur və mö’təbər şairin tərcümeyi-halına dair mə'lumat, heyfa ki, çox azdır. Bu barədə özgə bir mə’xəz və mənbədən əhvalat götürməkdə aciz qalıb, ol dürri-yeganənin öz əsərlərinə rücu etməkdən başqa bir çarə bulmadıq. Divani-bəlağət ünvanının dibaçəsində ol fəsahət bustanının əndəlibindən və ibarət çəməninin bülbülündən, yə’ni Füzulinin öz lisani-bolağətsəncindən halına dair bir para mə’lumat verilir, xüsusən onun türk lisanında yazmağına səbəb nə olduğu filcümlə bəyan edilir.

Məzkur müqəddimədən mə’lum olur ki. Füzuli uşaqlıqdan şe'r və qəzəl deməyə ziyada həvəsnak imiş və ol dürri-yeganənin hənuz səbi ikən üfüqi-tə'binə hilali-mövzuniyyət tülu etmişdir və xurşidvəşlərdən iqtibasi-nuri-şövq qılmışdır və onun əş’arının şöhrəti çox yerlərə dağılmışdır. Necə ki, özü deyir:

Seyti-fəsahət ilə sözüm tutdu aləmi,

Mən mehdi-etibardə tlfli-zəbun hənuz,

Buyi-xoşumla oldu müəttər dimağlər,

Mən nafeyi-vücuddə bir qətrə xun hənuz.

Və lakin şair öz əsərlərinə diqqət yetirib, onları hülyeyi-elmdən müərra görüb, bir ınüddət nəqdi-həyatın ülumi-əqliyyə və nəqliyyə kəsbinə sərf edibdir və öz əsrində müt’ədavil fünun və ulumun cümləsinə malik olmuşdur. Əgərçi şair türk lisanında şe’r və qəzəl yazmağına ümdə bunu səbəb göstərir ki, türk tayfalarının sahibi-şövq və məzaqları dəxi onun bustani-kəlamından şükufələr dərib bəhrəmənd olalar və bu təklifi ona guya bir nigari-mişkinxətt etmişdir və lakin həqirin anladığına görə, Füzuli özü türk oğlu olmağa binaən, öz ana dilini artıcıq sevib də, ona rövnəq verməyi baş vəzifələrindən birisi hesab edirmiş. Və insafən demək olur ki, türk ədəbiyyatının banisi Molla Məhəmməd Bağdadi olubdur. Əgərçi ondan müqəddəm türklərdən də bə’zi mö’təbər şairlər olubdur, vəli onun kimi müqtədir və cəm’i lisana malik və came’i-fünuni-nəzm və nəsr olmayıbdır. Və həqiqətdə demək olur ki, türk dilinə rövnəq verən və onu xarü xaşakdan təmizləyib bir göyçək və səfalı çəmənə bənzədən Füzuli olubdur. Və bununla biz türklərin üstə ümumən və Azərbaycan türklərinin boynuna xüsusən böyük bir minnət qoyubdur. Türk dilinin üstündə sərfi-himmət və qeyrət göstərdiyini şair özü bir məqamda bəyan etmişdir:

Ol səbəbdən farsı ləfzilə çoxdur nəzm kim,

Nəzmi-nazik türk ləfzilə ikən düşvar olur.

Ləhceyi-türki qəbuli-nəzmi-tərkib eyləsə,

Əksəri-əlfazi namərbut, nahəmvar olur.

Məndə tövfıq olsa, bu düşvarı asan eylərəm,

Novbahar olğac tikandan bərgi-gül izhar olur.

Burada bunu dəxi əlavə etmək lazımdır ki, Füzuli özündən müqəddəm və ya öz dövründə olan ali və rəqiq bir şair bulub da, onun əsərlərinə təqlidən bir şey vücuda gətirməmişdir. Nəsr və nəzmdə bir şəxs onun ustadı olmayıbdır. Əazimi-üdəbadan bir nəfərinin asarını sərməşq və ittixaz etməyibdir. Necə ki, bu barədə Məhəmməd Cəlal “Osmanlı ədəbiyyatı nümunələri” nam məcmuəsində buyurubdur: “Bağdadi-gülzar ədəbiyyatının əndəlibi-xoşəlhanı olan Füzuli Osmanlı şairlərindən əsərlərinə ətba olunacaq bir şair və yaxud nasir görmədiyi halda bu gün ədəbiyyati-səhihəyi əhya edəcək bədaye’ vücuda gətirmiş. Bu bədaye’i bir şairdən deyil, bəlkə, dərələrin cuşeşindən, ruzigarın iniltisindən, bir ahunigahın suzişindən, bir təbəssümün tə’sirindən, bir bədəvi qızın hüsni-mə’sumanəsindən iqtibas eyləmişdir. Bu cəhətlə ən birinci şair mütləq Füzulidir”.

Onun müqəllid olmadığı xüsusda Məhəmməd Cəlal belə yazır: “Əgər bir şəxs bizə bu günə sual versə: “Bəlkə, Füzulidən əvvəl ərəblər, əcəmlər “Leyli və Məcnun”u, “Yusif və Züleyxa”nı, “Xosrov və Şirin”i yazmış olsunlar da Füzuli də təqlid etmiş olsun?”

Biz cavab veririz: “Xeyr! Hətta mərhumun ruhi-lətifi nitqə gəlib bizə bu babdə: “Bən də müqəllidəm!” – demiş olsa, inanmayız. Ehtimal ki, bu böyük şairin zehninə fikri-təqlid gəlmiş olsun. Fəqət “Leyli və Məcnun” təqlid olmaq üzrə yazılan asardan deyil.

Bəs nədir?

Bütün göz yaşlandır. Lakin burasını düşünməli: iqtibas başqa, təqlid yenə başqadır. Bünaünileyh “Leyli və Məcnun” bütün-bütün Füzuliyə aiddir. Bu xəzineyi-qiymətdara heç bir əcnəbi müdaxilə edəməz!”

Divani-əş’arını cəm etdikdən sonra Füzuli kəmali-inkisar ilə ərbabi-bəlağət və əshabi-fəsahətə üz çöndərib, onlardan təvəqqe eləyir ki, onun divani-kelamını mütaliə etdikdə deməsinlər ki, Füzuli tamami-ömrünü bir məhəldə, yə’ni İraqi-Ərəbdə keçirib, qeyri bir məmləkətə səyahət etməyibdir və lazimeyi-təcrübə və kəmali-təhsil qılmayıbdır. Bu illəti mucibi-süquti-e’tibar bulmasınlar və məhəlli-məqamına görə rütbeyi-iste’dadına həqarətlə baxmasınlar. Zira, qızıl torpaqda yatmaqla ciladan düşməz...

Bundan sonra şair dərgahi-ilahiyə üz tutub deyir: “İlahi! Bu məhəbbət-nameyi-nami və bu fərzəndi-dilbəndi-girami ki, zadeyi-təb’i-fusunsaz və nəticeyi-idraki-sehrpərdazımdır, nə diyara getsə və nə vilayətə yetsə, məqdəmi-şərifin mübarək və meymun və mətlə’i-lətifm xücəstə və hümayun edəsən”. Doğruluqla demək olur ki, Füzulinin bu duası dərgahi-həqqdə dəreceyi-qəbula irişdi və onun təb’i-füsunsazından vücuda gələn fərzəndi-dilbəndi, yə’ni divani-əş’arı hər ölkə və diyarda əziz və möhtərəm oldu...

Füzuli türklər ədəbiyyatında “Ustadi-şüəra" ləqəbini alıbdır və bu zati-şərif məzkur ləqəbdən səva Azərbaycan vilayətində “Ustadül-məkatib” ismilə dəxi şöhrətlənmişdir. Füzulinin məşhur əsərləri bunlardır: 1) “Külliyyati-divani-Füzuli”, 2) "Hədiqətüs-süəda”, 3) “Şikayətnamə” ki, nəsr ilə yazılmışdır...

Bu “Külliyat"ın ən mö’təbər çapı sabiqdə İstanbulda fars dilində təb’ olunan “Əxtər” cəridəsinin mətbəəsində 1308-ci sənədə çap olunanıdır...

“Hədiqətüs-süəda” dəxi türk dilində inşa olunubdur.

Əgərçi “Hədiqətüs-süəda” nəsr ilə təhrir olunubdur və bə’zi məqamlarda münasibi-hal və müvafiqi-məqal gözəl şe’rlər vasitəsilə şərhi-mə’na qılınıbdır və lakin bu nəsrdə Füzuli o qədər məharət və fəsahət göstərmiş ki, və əhvali-keyfiyyəti-şühədanı elə bir gözəl və şirin dil ilə yazmış ki, əhli-zövq və ərbabi-mə’rifət indində onun dərəcə və mənziləti çox nəzmlərdən artıqraqdır. Bu vaxta kimi füsəhayi-türk və əcəmdən bir kəs belə bir xoş ibarəli və şirin ləhcəli və gözəl şivəli əsər vücuda gətirməyibdir – desək, səhv etməmiş olarıq.

Füzulinin asari-qələmiyyəsindən nümunələr göstərməyi lazım görmədik. Bu cəhətə ki, Azərbaycan türklərinin handa azacıq savadlısı varsa, onun əsərləri ilə az-çox tanışdır. Hətta bu axır vaxtlara kimi onun divani-qəzəliyyatı və “Leyli və Məcnun” hekayəsi məktəblərdə tə’lim kitabı olub, uşaqlara ondan dərs verilirdi, indi də köhnə məktəblərdə tə’lim almış adamlardan hər birisini dindirsən, “Leyli və Məcnun” hekayəsinin ibtidasını... başlayıb əzbərdən oxuyacaqdır...

Füzulinin asari-qələmiyyəsinin hələ daha da çox zamanlar həyat üzrə davam edib, tərü-təzə qalmağına iki ümdə səbəb vardır. Onlardan birisi budur ki, haman əsərlərin tamamisi pak, həqiqi və təbii hissiyyatdan nəş’ət etmiş əsərlərdir ki, eşqi-həqiqidən bəhs edir. Füzulinin özü həqiqi aşiq olduğu üçün kəlamı dəxi başdan-ayağa aşiqanədir. O pakizəlik və lətafət və o naziklik və nəzakət ki, Füzulinin şe’rlərində hiss olunur, heç bir şairin kəlamında o dərəcədə məhsus deyildir. Bilafərq Füzulinin hansı qisim kəlamını mütaliə etmək istəsəniz, mütaliə buyurun, onun hüsni-tə’sirini oxuduqda öz vücudunuzda dərk edəcəksiniz. Və bu tə’sirdən içəri aləminiz bir növ təmizlənib paka çıxacaqdır, vicdanınız uyqudan ayılan kimi olacaqdır. Fikir və xəyalınız sizi başqa bir ali məqama – mənəviyyat aləminə tərəf çəkəcəkdir...

...Füzulinin əş’ar və kəlamının bəqasına ikinci səbəb onların elm və təcrübə üzü ilə təb’i-səlimdən doğub vüqua gəlmələridir. Necə ki, şair özü deyir ki, şairliyim təsdiq olub, avazeyi-nəzmim ilə aləmlər dolub şöhrət tapdımsa da, məşşateyi-himmətim rəva görmədi ki, müxəddəreyi-hüsni-nəzmim pirayeyi-maarifdən xali və rişteyi-silki-şe’rim cəvahiri-elmdən ari qalsın. Zira ki, elmsiz şe’r əsası yox divar kimi olur və əsassız divar qayətdə bie’tibar olur (Bu irada bizim şüəra diqqət yetirməlidir və elm və maariflə öz şe’rlərinə möhkəm bina və əsas saz etməlidir). Pəs, Füzulinin qələmi-gövhərrizindən vücuda gələn lö’lö və cəvahir ilə tikilmiş imarətin divarları elm və maarifin möhkəm bünövrəsi üstündə qərar tutmuşdur və afəti-zəmanədən ona bir xövfü xətər yoxdur, zira bir xanənin binası nə qədər möhkəm olsa, bir o qədər onun daimi və əbədi olması yəqindir. Bu cəhətə, Füzulinin təb’i-gövhərbarından zühur etmiş və ülum və maarifin ələyindən ələnmiş və əqli-səlimin tərəzisində müvazinə olunmuş əş’ari-hakimanə və asari-fəlsəfanə onun ismi-şəriflərini, necə ki, dünya vardır və türk tayfaları sağdır, baqi saxlayacaqdır. Ol dürri-yeganənin uşaqlar əlinə tə’lim üçün verilən "Leyli və Məcnun” dastanında o qədər hikmətamiz sözlər, dərin fikirlər, nazik imalar və rəqiq işarələr, şairanə nəzmlər və fəlsəfanə şe’rlər vardır ki, cümləsini burada zikr etməyə və şərh qılmağa nə xamədə qüdrət və nə lisanda bir o qədər təlaqət və fəsahət vardır. Avropa hükəma və fəlasifəsindən məşhur Şopenhauer “Məhəbbət nədən ibarətdir” sərlövhəsilə yazdığı bir əsərində bəst verdiyi şərh və bəyanatın çoxunu Füzulinin abdar şe’rlərində tapırıq. O fikirlər ki alman filosofu əlli sənə bundan irəli bəyan etmişdir, onları Molla Məhəmməd Bağdadi üç–dörd yüz sənə bundan müqəddəm xeyli ədibanə və mərğub surətdə rişteyi-nəzmə çəkmişdir...

...Füzuli, demək olur ki, möhnət yükünün barkeşi olub aləmi-insaniyyətdə tamam qəmzədələrin və möhnətkeşlərin yüklərini götürmək və məzlumların halına yanmaq üçün xəlq olunmuşdur. Füzulinin ahü-nalələri qarelərə dəxi sirayət edib onları da özü ilə atəş və hüzn və ələmə yandırır. Amma bu yanmaqda bir feyz və səadət və ülviyyət vardır ki, o atəşə yanan istər ki, bir də yansın. Bu cansuzluq pərvanənin şam başına dolanıb yanmağına bənzəyir...

(Firudin bəy Köçərli. Azərbaycan ədəbiyyatı,

 İki cilddə, I cild. Bakı, “Elm”, 1978, s.84–98)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazıçı Muğanda yaşayan Hümmət Şahbazidir.

Hümmət Şahbazi

Muğan

ŞEİRİMİZDƏ TANRININ HALLARI

Fridrix Nitsşe «Tanrını öldürür». «Tanrının ölümü» ilə «İnsanın dirilməsi»-nə imza atır. Beləliklə, yer üzü tanrısız qalmır, bu dəfə, «insan» tanrı olur. Demək «insan» yeni əsrin həyat fəlsəfəsinə çevrilirdi. Bunun nümunəvi fəlsəfəsini böyük miqyasda «var-oluşculuq» [egzistansiyalizm] da görürük. Bu axımın düşüncəsində insan hətta özündən öncəki fəlsəfədə ən zirvələrdə duran «Tanrı» anlayışıından da yüksəklərə ucalır. Bu, Nitsşenin anlayışında fövqəl-insan (üst-insan) adlanırdı.

Qəza-qədərçi məzmunlu şeirlərimiz daha çox divan şeirindəözünü göstərir. Bu kimi şeirlərin başında «Tanrı» anlayışı durur. Divan şeirində, bugünkü ortalıq anlayışda olduğu kimi, hər bir şey taleyi, tanrıya bağlı qəza-qədərçiliklə

dəyərləndirmə aktuallıq daşıyır.

Tanrıya müraciət etmək dörd istiqamətdə nəticələnir şeirimizdə ümumiyətlə:

A) Tanrı ilə barışmaq

B) Tanrıdan asılı olmaq

C) Tanrıya qəzəblənmək

D) Tanrıya üsyan.

Ara vermədən deyim ki, ilk iki xüsusiyyət ümumiyətlə divan şeirinə aiddir. Hərçənd onun çalarlarını yeni çağ şeirimizdə də görürük. Üçüncü və dördüncü keyfiyyət isə, daha çox yeni çağ şeirimizdə özünü göstərir. Yeni çağda tanrıya qəzəblənmə məsələsi, tanrıdan üz döndərmə məsələsi ilə əvəz olunur. Nəticədə isə «tanrıya üsyan» məsələsi yaranır və «tanrı ilə barışmaq» məsələsi qəza qədərçi anlayışla eyni qapıya çıxır. Bunun əsas motivini insanların əlacsız qalaraq, tanrı qapısına gedib onunla tamami ilə barışmaq təşkil edir. Poetiknümunələr buna göstərmək istəriksə, divan şeirində olan «münacat»ları göstərə bilərik. Bu kimi janrlarda, şair əlacsız qaldığı məqamı duyduqda sanki tanrı tərəfindən ona yazılan hər bir yazını bir qəza-qədər olaraq qəbul edir və bununlatanrı ilə barışığa çıxır.

İkinci məsələ isə: Sofizmdə özünü göstərir. Sofilər, hər bir şeyi tanrıdan asılı bilirlər. İnsana aid olan dərd-kədər, həyat-ölüm, qüssə-şən, və... Tanrının bəxş etdiyi gözəlliklərdir. Doğru oxudunuz: Gözəlliklər. Bu məqamda, dərd, ölüm, kədər kimi üzücü hallar insan üçün xoş anlardır. Naqis insan, tanrıdan asılı olan bu sınaqlardan uğurcasına keçdikdə «kamil insan» olur. Bu isə insanın tanrısal məqamı deməkdir. Tanrısal məqam isə, insanı tanrıdan asılı edir. Tanrıya qəzəblənmək isə, şeirimizin bütün hallarında özünü göstərir. Tanrıya asılı olduqda, hər şey şirindir. Ona görə tanrıya şikayətlənmə yoxdur. Tanrıya qəzəblənmək isə kökü şikayətlənmə ilə başlayır. Özünü yalqız görən, mənəvi tənhalıqda heç bir nəticə ala bilməyən insan, ya özünü qınayır ya da tanrını. Bunların hər ikisinin çıxış yolu isə tanrıya qəzəblənmə ilə nəticələnir. Buhallar bəzən yalvarışlı münacatlarda, bəzən zarıltılı sofizmdə, bəzən dünyanın gedişatından narazı qalan bunların hər ikisində və hətta tanrıya üsyan zamanında baş verir.

Tanrıya üsyan etmək isə, ümumiyətlə «aydınlanma» dönəmindən başlayaraq daha çox real faktları məniməsəyərək özünü göstərir. Bu dönəmdə insan nə özünə qapılır, nə yalvarır, nə də qəzəblənir. Sadəcə özünü haqlı bilərək

mövhümatı kanara vurur; və real faktlar üzərində davranmağa çalışır. Bu isə onu çox zamanda tanrının həyatda rolu olmadığı nəticəsinə gətirib çıxarır. Bu, onun dünyaya obyektiv baxışından irəli gəlirdi. Beləliklə dünyanı yenidən qurmaq məqsədi ilə, bütün tarix boyu kökləndiyi özül inancları sındırmağa qəsd etdiyi anda, tanrıya olan özül inancı da sarsıtmağa başladı.

İxtisarla divan-çağdaş şeirimizin dünya görüşlərinin fərqlərini səsləndirmək istəsək belə bir ümumi nəticəyə çata bilərik.

Dünyanı fani sanan şairin son sığınacaq yeri tanrıya üz tutmaqdır. Belə olmadıqda onun əhvalını yalnız ümidsizlik çulğayaraq fərdi duyğularının içinə yuvarlanacaqdır. Bu əski şeir düşüncəsinin özəyi sayılırdı. Dünyanı, həyatı fani sanmaq, ona görə də yalnız tanrının ətəyindən yapışmaq. Çağdaş dönəmdə də xüsusi ilə modernizmin bəzi qollarında səslənən mənəviyyatsızlıq ön sıraya keçir. Ancaq onlar bu bucaqdan həyatı, dünyanı fani bilmirdilər. Elə bu mövqelərinə görə də insanın mənəvi həyatının çökməsinin carçısı olaraqyaşatmaq istəyirdilər. Daha doğrusu, insana maddi həyatın gərəkli olmasını vurğuladıqları halda, mənəvi həyatın da insan bütövlüyünün yetkinləşməsində önəmli rolu olduğunu da vurğulayırdılar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

33.

NAXÇIVAN TƏCRÜBƏSİ 

Qeyd etdiyimiz kimi, mütaliə mədəniyyətinin yüksəldilməsi prioritet mövzudur və tez-tez diqqət mərkəzində olur. İstəyərdik, bu bölümümümzdə Naxçıvan təcrübəsinə toxunaq. Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət Nazir­liyinin təşkilatçılığı ilə M.S.Ordubadi adına Naxçıvan Muxtar Respublika Kitabxanasında “Müasir gənclik və mütaliə mədəniyyəti” mövzusunda keçirilən dəyirmi masadan söz açmaq istəyirik.

Muxtar respublikanın ali təhsil müəssisələrinin, müxtəlif qurumların, kütləvi informasiya vasitələri nümayəndələrinin iştirak etdikləri tədbirdə  qeyd olunub ki, muxtar respublikada mütaliə üçün geniş imkanlar var. Belə ki, mütaliə həvəskarlarının ixtiyarına 222 kitabxana verilib. Oxucular ənənəvi kitabxanalarla yanaşı, elektron kitabxanalardan da istifadə edə bilirlər. Belə mədəniyyət müəssisələri üçün yeni binaların tikilməsi, mövcud binaların yenidən qurulması, müasir tələblərə cavab verən maddi-texniki bazanın yaradılması, kitabxana fondlarının həm tədris, həm də bədii ədəbiyyatla zənginləşdirilməsi, kitabxanalara ölkə Prezidentinin sərəncamı ilə nəşr olunan Azərbaycan və dünya ədəbiyyatı klassiklərinin, həmçinin müasir dövrün şair və yazıçılarının ən qiymətli əsərlərinin pulsuz verilməsi bunun bariz ifadəsidir.

Dəyirmi masada mütaliəyə marağın azalması ilə bağlı müxtəlif səbəblər üzərində müzakirə aparılıb. Kitabxana-oxucu əlaqələrinin az olması, kitab müzakirələrinin keçirilməməsi, mütaliənin sevdirilməsində ailənin, məktəbin rolu barədə geniş danışılıb. Sosial şəbəkələrdən düzgün olmayan istiqamətdə istifadə hallarının genişləndirilməsinin, telekanallarda özünə yer alan bəzi verilişlərin də mütaliəyə mənfi təsiri vurğulanıb. Bu problemin yaranmasında kitabxanaçı kadrların qeyri peşəkarlığı da diqqətə çatdırılıb.

Bir sözlə, problemlər sadalanıb və onların həlli yolları göstərilib. Hamı bir yerdə mənfilikləri aradan qaldıra bilər, əsas nəticə bu olub. Amma ən əsası isə bu sayaq tədbirlərin mütəmadi keçirilməsi ilə mövzunun gündəmdə saxlanılmasıdır.

Kamil insan olmağın, öz zehnini, təfəkkürünü üstün səviyyəyə gətirməyin, müasir cəmiyyətdə qüsursuz formalaşmanın mükəmməl yolu yalnız mütaliədir. Kitablar həmişə olduğu kimi, bilikli və mədəni insanın həyatının ayrılmaz hissəsinə – ən yaxın dostuna, etibarlı sirdaşına çevrilib. Bunu heç kəs unutmamalıdır.

Növbəti: 34.Yaxşı mütaliəçi üçün faydalı məsləhətlər

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Ədəbiyyat qəzeti”nin baş redaktoru,

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Azər Turanın məqaləsini təqdim edir.

HEYDƏR ƏLİYEV BARƏDƏ YAZILMIŞ İLK POETİK MƏTN –

                   Cənubi Azərbaycanın böyük şairi Bulud Qaraçorlu Səhəndin

                            “Elimin dayağı, yurdumun fəxri” şeiri

Şəhriyarın “O da şeirin, ədəbin Şah dağıdır, şanlı Səhəndi, / O da səntək atar ulduzlara şeir ilə kəməndi, / O da Simurqdan almaqdadı fəndi. / ...Yaşasın şair əfəndi” – deyə vəsf etdiyi o taylı-bu taylı Azərbaycanımızın böyük şairi Bulud Qaraçorlu Səhənd “Elimin dayağı, yurdumun fəxri” şeirini 28 iyul 1974-cü ildə Sov. İKP MK Siyasi Bürosu üzvlüyünə namizəd, Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyevə xitabən yazmışdı və cənublu bir şairimizin qələmə aldığı bu şeir Azərbaycan ədəbiyyatında Heydər Əliyevə həsr olunmuş ilk şeirdir.

Səhənd isə, böyük türk alimi Ahmed Kabaklının dediyi kimi, “coşqun və həssas yapıda bir şairdir. Özəlliklə gənclik ilərində Türkçü-İslamçı  hərəkatlara, demokrasi mitinqlərə felən qatılmış, ömrü boyunca da türk-islam davasının səmimi bir istəklisi olmuşdur. Əsarətin, zillətin kəndisinə ağır gəldiyini ən fazla bağıran Güney Azərbaycan şairlərindəndir...”.

Xəlil Rza Ulutürk də Səhəndin vətəndaşlıq qayəsindəki səmimiyyətə diqqəti cəlb edərək yazırdı: “Səhəndin vətəndaşlığında nə qədər paklıq, nə qədər yanğı, nə qədər ülviyyət var. Böyük vətəndaşlığı Səhəndin şair varlığında oda, alova, yeni bir istedad qaynağına çevrilib”.

Səhənd həm də, yuxarıda qeyd etdiyim kimi, Şəhriyarın ən yaxın dostlarından biriydi və Şəhriyar Azərbaycan poeziyasının incilərindən və bütöv Azərbaycan məfkurəsinin şah əsərlərindən biri olan “Səhəndim” poemasını Bulud Qaraçorlu Səhəndə ithaf etmişdi.

Nə baş verirdi ki, hələ panfarsist ideyaların tüğyan etdiyi, Rza şahın Azərbaycan türklərini ən adi milli hüquqlardan məhrum etdiyi dövrdə, yaxud Xəlil Rza Ulutürkün təbirincə “qocalmış, əprimiş fars millətini gəncləşdirmək, diriltmək üçün əlac axtaran paniranistlər yeganə çarəni Azərbaycan türklərini farslaşdırmaqda gördükləri” 1970-ci illərdə Səhənd Heydər Əliyevə şeir yazırdı və şeirində Əliyevi təkcə Bakının deyil, Təbrizin də, yəni bütöv Azərbaycanın dayağı adlandırırdı?!

“Elimin dayağı, yurdumun fəxri” şeirinin özəllikləri çoxdur. Ən başlıcası isə budur ki, bu şeir, dediyim kimi, ümumiyyətlə, Heydər Əliyevə həsr olunmuş ilk şeirdir. Digər tərəfdən, şeirin müəllifi Cənubi Azərbaycanın böyük şairi Bulud Qaraçorlu Səhənddir. Üçüncüsü, Ümumazərbaycan kontekstində bu şeir Heydər Əliyevlə bağlı Ümummilli lider anlayışını irəli sürən ilk ədəbi mətndir: “Bu gün millətimin dayağı Sənsən, / Elimin çörəyi halalın olsun! / Dünyalar durduqca əsən dur, əsən! / Sənə göz dikmişdir bütün Vətənin!”.

Azərbaycan ədəbiyyatşünasları tərəfindən sətirbəsətir tədqiq olunmasına böyük ehtiyac duyulan bu şeir 1974-cü ildə yazılıb. Yəni o illərdə ki, hələ bizdə Cənubi Azərbaycan probleminin aktuallığı yalnız Bakıda iqamət etmiş mühacirlərlə, eyni zamanda Azərbaycan Demokrat Firqəsi ilə bağlıydı və belə bir dövrdə, yəni 1974-cü ildə Cənubi Azərbaycandan, tutaq ki, Bakıya sığınmış Qulam Yahya ilə heç bir siyasi əlaqəsi olmayan Səhənd Heydər Əliyevə xitabən “Sənə göz dikmişdir bütün Vətənin!” deyə səslənirdi.

Şeirin başqa bir özəlliyi. Səhənd onu tərənnüm, vəsf şeiri olaraq deyil, ağrı, həsrət, ayrılıq, nisgil şeiri olaraq yazır. Hətta şeirdən anlaşılan budur ki, Bulud Qaraçorlu Səhənd Heydər Əliyevi görmək üçün Təbrizdən Bakıya gəlsə də, məqsədinə çata bilməyib, yəni Heydər Əliyevlə görüşə bilməyib. Çünki həmin günlərdə Heydər Əliyev Bakıda deyilmiş: “İstərdim Bakıda Sən də olaydın”. 

Cənubi Azərbaycanın öndə olan aydınlarından, şairlərindən biri kimi, Səhənd Şimali Azərbaycanın liderinə  bütün vətənin göz dikdiyini iqrar edir, Bakıya elin dayağı, yurdun fəxri adlandırdığı Heydər Əliyevlə görüşmək üçün gəldiyini səmimi şəkildə etiraf edirdi:

Mən istərdim doğma bir qardaş kimi

Oturub, əyləşib danışım Sənnən.

Bir məsləkdaş kimi, bir yoldaş kimi

Söz-söhbət açaydım ana Vətəndən.

Səhənd Heydər Əliyevlə ana Vətən barədə nə danışacaqdı? Məsələnin sirr pərdəsi də bu nöqtədədir. Şeirdə belə bir fraza var: “Dağlar boyda ağır dərdi özümnən, Təbrizdən Bakıya daşıdım ancaq”. Səhəndin Təbrizdən Bakıya daşıdığı dağlar boyda ağır dərdi nə ola bilərdi, bu, indi hər kəsə bəllidir. Amma 1974-cü ildə yazdığı şeirdə Səhənd Bakıda Heydər Əliyevdən başqa, dərdlərini deyəcəyi bir adamın olmadığına da işarət edir: “Kimsəyə açmadım, ağır dözümnən / Hələlik lazımdır geri qaytarmaq”.

Yetərincə araşdırılmasa da, bəllidir ki, bütöv Azərbaycan problemi Heydər Əliyevin siyasi fəaliyyətinin aparıcı istiqaməti olub. O, 1990-cı ildə 20 Yanvar faciəsindən az sonra verdiyi bir müsahibədə Azərbaycana rəhbərlik etdiyi yetmişinci illər barədə danışarkən xatırladırdı: “son illərdə bir arzum vardı: Cənubi və Şimali Azərbaycanın əlaqələri güclənsin, onlar yaxşınlaşsınlar və gələcəkdə birləşsinlər”.

1970-ci illərdə Axundov adına kitabxanadan İran kitabxanalarına göndərilən kitablar, yaxud digər tədbirlər, Sovet-İran dostluğu səviyyəsində reallaşdırılırdı, bu, başqa. Lakin Cənubi Azərbaycan amilini Heydər Əliyev açıq siyasi mətnlə Səhəndin 1974-cü ildə yazdığı bu şeirdən təxminən 7 il sonra Azərbaycan Yazıçılarının 1981-ci il iyunun 12-də keçirilən VII qurultayındakı çıxışında ifadə edir: “Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının son qurultayında (deyəsən, VII qurultayı idi) çıxış etdim, ilk dəfə olaraq Cənubi Azərbaycan sözünün üstündən yasaq götürüldü... O vaxta qədər mətbuatda Cənubi Azərbaycan sözü qadağan idi. Guya bu, SSRİ ilə İranın əlaqələrinə zərbə toxundura bilərdi. Cənubi Azərbaycan şairləri ilə ünsiyyət saxlayırdım. Balaş Azəroğluna Azərbaycanın Xalq şairi adını verdik, qurultayda Yazıçılar İttifaqının katibi seçildi. O vaxta qədər onlar çox sıxılırdılar. Onlara mənəvi arxa, dayaq lazım idi”.

Bütün bunları o, 1990-cı ildəki müsahibəsində deyirdi. Bu isə 1981-ci ildə keçirilmiş qurultaydakı çıxışındadır: “Cənubi Azərbaycanla ədəbi əlaqələri möhkəmləndirmək, mədəniyyətin və mənəvi yaradıcılığın bütün sahələrində geniş əlaqələri inkişaf etdirmək, bizdə toplanmış zəngin bədii-estetik təcrübəni qələm yoldaşlarına vermək barədə düşünmək lazımdır”.

Dediyim kimi, məsələ açıq siyasi müstəviyə 1981-ci ildə Heydər Əliyevin bu sözləri ilə keçdi. Doğrudur, Balaş Azəroğludan da əvvəl Yazıçılar İttifaqının rəhbərliyində əslən cənublu Mirzə İbrahimov təmsil olunmuşdu. Lakin 1981-ci ildə Balaş Azəroğlunun katib seçilməsinə, şahlıq üsul-idarəsinin devrildiyi, hakimiyyətə ruhani elitanın gəldiyi, tarixin yeni məcraya adladığı bir mərhələnin kontekstində baxmaq lazımdır. Məhz belə bir dönəmdə, İran-SSRİ münasibətlərinin həssas bir məqamında əslən cənubdan olan Balaş Azəroğlu Yazıçılar İttifaqının katibi seçilmiş və hələ üstəlik, ona Azərbaycanın Xalq şairi fəxri adı verilmişdi.

Film kimi bir həyat yaşamış, nazirdən mürdəşirə qədər ömür yolu keçib sonunda Təbrizdə kimsəsizlər evində dünyasını dəyişən cənublu şair Məhəmməd Biriya barədə yazılan tədqiqatlarda onun taleyi ilə bağlı mühüm bir məqam hər dəfə pərdə arxasında qalır. Məhəmməd Biriya ilə bağlı Heydər Əliyevin fəaliyyətini nəzərdə tuturam: “Cənubi Azərbaycanın böyük bir şairi var idi – Məhəmməd Biriya. Cənubi Azərbaycan hərəkatı zamanı nazir olmuşdu. Sonra Azərbaycana gəlmişdi. Təəssüf ki, 1949-50-ci illərdə Rusiyanın Saransk şəhərində düşərgədə cəza çəkirdi, onu həbs etmişdilər. Mən Respublika Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsində işləyərkən 1958-ci ildə şəxsən Saranska getdim, Biriya ilə görüşdüm, onu Bakıya gətirdim. Çox böyük şair idi”. Heydər Əliyev Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsində işləyərkən Rusiyadan – Saransk həbsxanasından “Arama qəbrimi, axtarma mənim başdaşımı, / Rəsimdə Həzrəti Nuh, ismdə xatəm də mənəm” deyən yazıq Biriyanı vətənə gətirmişdi.

Heydər Əliyev Rza şah hakimiyyətinin son illərində ölkəmizdə cənub mövzusuna təkan vermişdi. İslam inqilabından sonra – 1981-ci ildə Bakıda Şəhriyarın “Aman ayrılıq” kitabının nəşri isə bu prosesin yeni mərhələdə ideoloji başlanğıcı oldu: “Bizi yandırır yaman ayrılıq, bu darıxdıran duman ayrılıq, aman ayrılıq, aman ayrılıq”.

Yenə də Səhəndə və Səhəndin həmin şeirinə qayıdıram. Şeir ilk dəfə Ulutürkün təbirincə, “bizim ədəbiyyat institutunun əməkdaşı Ruqiyyə Qənbərqızının tərtibi və ayıq milli şüur işığına qərq olmuş ön sözü ilə” buraxılmış “Sazımın sözü” (1984) kitabında çap olunub. “Elimin dayağı, yurdumun fəxri” şeiri Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının elmi dövriyyəsinə ilk dəfə tənqidçi Elnarə Akimovanın “Poeziyada Heydər Əliyev idealı” məqaləsi ilə daxil olub...

Şəhriyarın təbirincə, “ulduzlara şeir ilə kəmənd atan”, şeir yazanda “qələmindən ulduzlar ələnən” Səhənd Pəhləvi rejimi tərəfindən dəfələrlə həbs olunmuşdu, Azərbaycanın birliyi, bütövlüyü, ana dilimiz uğrunda mücadilə etmişdi. Tehran Universiteti professorlarının “zəbani Azərbaycan” deyib dilimizlə bağlı lağlağı kitablar yazdıqları dövrdə necə ki Şəhriyar “Heydərbabaya salam”ı yazmışdı, Səhənd də eləcə, fars millətçilərinin qarşısına Dədə Qorqud dastanlarının poetik versiyası ilə çıxmışdı: “Mənim də əlimdən bu gəlir ancaq, / Səni keçmişinlə eyləyim tanış. / Başuca yaşamaq istəsən əgər, / Bax, gör babaların necə yaşamış”.

Burda həssas bir nöqtəyə də toxunmaq istəyirəm. 1978-ci ildə SSRİ-nin İrandakı səfirliyinin birinci katibi Baranov Kremlə Cənubi Azərbaycan şairləri, o cümlədən Səhənd barədə ilk məlumatları ötürəndə artıq Səhənd “Yolumu kəsəmməz qara zülumat” deyib iki dəfə (1971 və 1974-cü illərdə) Azərbaycana gəlib-getmiş və hətta Azərbaycan poeziyasının Heydər Əliyev səhifəsinin ilk misralarını – Vətən havalı ilk şeiri də yazmışdı.

23 yanvar 2022

SƏHƏND

ELİMİN DAYAĞIı, YURDUMUN FƏXRİ

Ustadım Vurğundan söz dilənərək

Qoy belə başlayım, şeirimi noolar,

O dahi sənətkar söylədiyitək

“Mən çocuq deyiləm, xeyli yaşım var”.

Ömrümdə çox isti-soyuqlar görüb,

Başımda bostanlar əkərkən həyat

Çətinliklər mənnən bacarammayıb,

Yolumu kəsəmməz qara zülumat.

Hər ağır dəhşətə mən dözə-dözə

Məsləkdaş, vətəndaş deyibən gəldim.

Ürək sandığını açmaqçün Sizə

Səfər yarağını geyibən gəldim.

Dağlar boyda ağır dərdi özümnən,

Təbrizdən Bakıya daşıdım ancaq.

Kimsəyə açmadım, ağır dözümnən

Hələlik lazımdır geri qaytarmaq.

Taledən gileyli olmayam gərək,

Ellərimi gördüm, gözlərim aydın!

Nəsibim olmadı, ancaq nə etmək?!

İstərdim Bakıda Sən də olaydın.

Hamıdan dinlərkən vəsfini Sənin,

Heyif ki, görüşmək qismət olmadı.

Bisütunlar çapdım mən Fərhad təkin,

Ancaq ki su gəlib arxa dolmadı.

Mən istərdim doğma bir qardaş kimi

Oturub, əyləşib danışım Sənnən.

Bir məsləkdaş kimi, bir yoldaş kimi

Söz-söhbət açaydım ana Vətəndən.

Sənin həvəsinlə doğma Bakıda

Dayana bilmədim, qaçdım da gəldim.

Yaman mənsiz qaldı o əziz yuva.

Qol-qanad açıban uçdum da gəldim.

Demişlər, qara bəxt dağa çıxarsa,

Günəş də gizlənər, dağ duman olar.

Məsəlçün, çağlayan dənizə varsa,

Yay üçün isti su buzlayıb donar.

Qardaşım, görüşmək olmadı qismət,

Nə qədər çırpındı ürəklərimiz.

Nə bilim, nəsibim beləymiş, əlbət,

Qəribə taledə yaranmışıq biz.

Sənə can sağlığı arzulayaraq,

Əminəm ki, bir gün görüşəcəyik.

İnsan istədiyin tapacaq ancaq,

Ürəklər görüşsün qoyaq hələlik.

Ancaq vaxtın olsa, Səhəndi dinlə,

Elinin səsidir Səhəndin səsi.

Bacarsan bu solğun gülləri iylə,

Vətən nəfəsidir, Vətən nəfəsi.

Bu gün millətimin dayağı Sənsən,

Elimin çörəyi halalın olsun!

Dünyalar durduqca əsən dur, əsən!

Sənə göz dikmişdir bütün Vətənin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2024)