İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Adını türk kinosu tarixinə yazdıqmağı bacarmış Uğur Yücəli yaşlı nəsil türk musiqisi kraliçası Sezən Aksu ilə, eləcə də Müjdə Ar ilə ayrı-ayrı səhnə şouları təşkil etməsindən tanıyır. Sonra isə çəkildiyi filmlərə maraq oyanıb. Beləliklə, şoumen, aktyor, eləcə də yazar – Uğur Yücəlin sənət listəsində bu 3 söz yer almaqdadır.

Uğur Yücəl 26 may 1957-ci ildə İstanbulda anadan olub. İstanbul Bələdiyyə Konservatoriyasının Teatr fakültəsini bitirib. 1975–1984-cü illərdə Kenter Teatrında, Tef Kabare Teatrında, Dormen Teatrında və Şan Musiqi Salonunda müxtəlif tamaşalarda oynayıb. "Selamsız Bandosu" və "Muhsin bəy" (1987) filmlərində oynadığı rollarla böyük rəğbət qazanıb. 90-cı illərin əvvəllərində siyasətçi imitasiyaları və stand-up şouları ilə adından söz etdirib.

Uğur Yücəl televiziyada "Aziz Ahmet", "Qaranlıqda qaçış", "Alatoranlıq", "Oğru Polis" kimi seriallarda oynayıb. O, "Qaranlıqda qaçış" filminin bütövlükdə və "Alatoran"ın bəzi epizodlarını (Əlican Yücel təxəllüsü ilə) ifa edib. O, "Qaranlıq qaçanlar" serialının ssenarisini Ahmet Ümitin detektiv hekayəsindən uyğunlaşdıraraq yazıb və "Alatoran" filminin yazılmasına töhfə verib.

Kitabları 

2013: "Yağmur Kəsiyi", hekayə kitabı

Mükafatları 

1. FIPRESCI Ödülü

2. Ən yaxşı rejissor mükafatı

3. Radikal Xalq Mükafatı

4. Qızıl Lalə ən yaxşı rejissor mükafatı

5. Ən yaxşı Film

6. Mahmut Tali qızıl mükafatı

7. Ən yaxşı film mükafatı

8. Ən yaxşı rejissor mükafatı

9. Ən yaxşı senari müəllifi mükafatı

Allah xeyirli ömür nəsib etsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.05.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Yəqin ki, bir çoxunuz ingilis yazıçısı Kiplinqin qəhrəmanı Mauqli  olan məşhur “Cəngəllik kitabı”nı oxumusunuz. Amma yəqin heç də hamınız bilgili deyilsiniz - hekayənin mövzusu real həyatdan götürülmüşdür.

Sizlərə bu barədə danışacağam.

Bu hadisə 1867-ci ildə Hindistanda baş vermişdir. Hindistanda ovçular canavar sürüsünün içində dördayaqla gəzən, insanabənzər altı yaşında bir uşaq görürlər. Onlar canavar sürüsünü izləməyə qərar verirlər. Sürü bir mağaraya girir. Ovçular qərar verir ki, sürünü mağaradan çıxarsın. Girişdə ocaq qalayırlar və canavarlar tüstüdən boğulmamaq üçün mağaranı tərk edirlər. Canavarları öldürən ovçular uşağı özləri ilə götürürlər. Uşağa Dina Saniçar adını qoyaraq, bir uşaq evinə verirlər.

Tapılan bu canavar uşaq insanların arasında özünə yer tapa bilmir. Həkimlərin bütün səylərinə baxmayaraq, Saniçar insan cəmiyyətinə uyğunlaşa bilməyir. Ancaq çiy ət yeyir, gecələr ulayır, dişlərini itiləmək üçün sümük gəmirirdi. Uşağa yazmaq, oxumaq, danışmağı öyrətmək mümkün olmur. Paltar geyindirə bilmirlər. İnsani vərdişlərdən yalnız siqaret çəkməyi öyrənə bilir Dina Saniçar və 34 yaşında vərəmdən dünyasını dəyişir.

26 il sonra bu hadisə barədə eşidib əsər yazmağa ruhlanan Cozef Redyard Kiplinq məşhur “Cəngəllik kitabı”nı yazır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.05.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ulusumuz XXI yüzilin 20-ci ilinin 44 günü içində Qarabağda, Gündoğar Zəngəzurda qazandığı Zəfərlə yalnız ərazi bütövlüyünü bərpa etmədi – bu, milli kimliyimizin, dövlətçilik iradəmizin, ulusal iradənin dirçəliş rəmzinə çevrildi. Şuşada və 3 il sonra Xankəndidə ucaldılan üçrəngli qutsal bayrağımız yalnız fiziki məkanlara sancılmadı, həm də ulusun mənəvi zirvələrində dalğalanmağa başladı.

İntibah — sözün klassik anlamında mədəni və mənəvi oyanış dönəmidir. Avropa renessansı kimi, Azərbaycan intibahı da yalnız sənətdə və ədəbiyyatda deyil, daha geniş — siyasi, iqtisadi, diplomatik və sosial sahələrdə də yeni yüksəliş deməkdir və ya belə yüksəlişi (əsaslı şəkildə) vəd edir. Bu gün ölkəmizdə baş verən hadisələr — məhz belə bir dönəmin yaşandığını göstərir.

Azərbaycan Prezidentinin dış siyasət kursu - dəngəli və milli çıxarlara əsaslanan diplomatik uğurlar - Azərbaycanın uluslararası meydanda nüfuzunu artırıb. Moskvada parada qatılmamaqla nümayiş etdirilən prinsipiallıq, Tiranaya, Budapeştə, daha öncə isə Pekinə və Antalyaya edilən məqsədyönlü səfərlər, ölkəmizə gələn nüfuzlu qonaqlar – bunlar hamısı yeni siyasi fəallığın və öz gücünə inamın ifadəsi, təntənəsidir.

Son illərdə ölkədə keçirilən musiqi, teatr, incəsənət və irs tədbirləri, uluslararası şölənlər, bərpa olunan abidələr, yeni yaradılan mədəniyyət ocaqları – milli kimliyin yenidən dərk edilməsi sürəcinin bir parçasıdır. Qarabağ, Gündoğar Zəngəzur torpaqlarında keçirilən sənət tədbirləri, o cümlədən Şəhər günləri isə intibahın simvolik ünvanlarını nişan verir.

İntibah iqtisadi sahədə də özünü göstərir. Qarabağın bərpası ilə yanaşı, bütün ölkə boyu gedən abadlıq, tikinti-quruculuq işləri, infrastruktur layihələri, kənd təsərrüfatı və sənaye sahəsində canlanma - Azərbaycanın öz resurslarına, milli gücünə və strateji gələcəyinə inamının göstəricisi deyilmi? “Böyük Qayıdış” təkcə fiziki köç deyil – mənəvi qayıdış, yeni tarixlə barışıqlığın və gələcək quruculuğunun fəlsəfəsidir.

Azərbaycan intibahı yalnız milli olmaqla sınırlı qalmayıb, eyni zamanda ümumbəşəri xarakter daşıyır. Barışa, işbirliyinə, mədəniyyətlərarası dialoqa yönəlik təşəbbüslər ölkəmizi bölgədə sabitliyin və tərəqqinin lokomotivinə çevirir. Bu, həm də Azərbaycanın öz tarixi rolunu dərk etdiyini və gələcək dünyada layiqli yerini tutmağa hazır olduğunu göstərir.

Bu günlər — yalnız xəbər lentlərinin deyil, gələcək dərsliklərin mövzusudur. Biz tanığıq – Azərbaycanın milli intibahına, xalqın ruhunun dirçəlişinə!.. İntibahlar yalnız keçmişdə qalmayıb, bu gün də yazılır — və biz onu qürurla yaşayırıq!

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.05.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən inanmaq istəmişdim — hər şeyin daha yaxşı olacağına. Amma bəzən inanmaq yetərli deyilmiş. Bəzi şeylər inanmaqla, istəməklə dəyişmir. Bəlkə də heç nə ilə dəyişmir. Bəzi şeylər dəyişmək, dəyişilmək üçün yaranmayıb, bəlkə də. Dəyişmək istəyən üçün bir əngəldir dəyişməyənlər. Sənə bənzəməyə çalışmazlar, bənzətmək istərlər özlərinə.

Bir qayadan atılmağa bənzəyir bu — səni də arxasıyca aparır. Sorğulamadan, nə istədiyini hiss etmədən, düşünmədən. Sən isə daş parçalarında ilişib qalmısan — nə düşə bilirsən, nə də ki, qalxa. Hər ikisi ağır, hər ikisi məğlubiyyət gətirir. Və anlayırsan ki, dəyişmək həm də özünlə savaşmaqdır. Keçmişi buraxmaq və sənə bənzəməyənləri geridə qoymaqdır. Çünki hər kəsin dəyişmək istəyi olmur. Və sən nə qədər buna çalışsan da, dəyişmək istəməyən birini dəyişə bilməzsən — ta ki, özü bu cəsarəti tapana qədər.

Və bunu da anladım ki, kiminsə dəyişməyini gözləməyə ehtiyac yoxdur. Mən öz yolumu, öz doğrularımı seçə bilərəm. Bəlkə də hələ yolun başındayam, kiçik addımlarla irəliləyirəm. Amma yol hələ bitmir. Mən öz yolumu özüm cızacağam — hər şeyə, hər kəsə rəğmən…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.05.2025)

Murad Vəlixanov,“Ədəbiyyat və incəsənət”

Xəbər verdiyimiz kimi Azərbaycan əsilli İran rejissoru Cəfər Pənahi Kann Beynəlxalq Film Festivalının əsas mükafatına sahib olub. O, bu mükafatı "Bir sadə qəza" filminə görə qazanıb. O, İran hökumətinin təqibləri, həbsxana həyatı nəticəsində Kanna 15 il idi ki gedə bilmirdi, fasilədən sonra yenidən bu mötəbər festivala qatılması möhtəşəm oldu. Onun "Qızıl Palma budağı"na layiq görülməsi kino aləminin böyük hadisəsi hesab edildi.

Cəfər Pənahi: İran kinosunun üsyankar səsi

Cəfər Pənahi 1960-cı ildə İranın Miyane şəhərində anadan olub və bu gün dünyanın ən məşhur, eyni zamanda ən çox senzura və qadağalarla üzləşən rejissorlarından biri kimi tanınır. O, İran Yeni Dalğa kino hərəkatının öncüllərindən sayılır və dövrünün ən cəsarətli sənətkarlarından biri kimi siyasi, ictimai və etik mövzularda açıq danışır.

O, gənc yaşlarından kino və sənətə maraq göstərib, lakin İran cəmiyyətinin konservativ və senzura ilə dolu mühiti onu daim sıxışdırıb. İlk vaxtlar Qızıl Aypara Cəmiyyətində işləyən Pənahi, burada qısametrajlı sənədli filmlər çəkərək təcrübə qazanıb. Daha sonra Tehran Kino və Televiziya Məktəbində təhsil alaraq professional rejissorluq sahəsində inkişaf edib.

İlk uğurlar və tanınma

Cəfər Pənahinin beynəlxalq arenada tanınması Abbas Kiarostami ilə əməkdaşlığından sonra baş verdi. Onun ilk bədii filmi “Ağ balon” (1995) Kann kinofestivalında Qızıl Kamera mükafatını qazandı. Film sadə bir süjet üzərində qurulmuşdu: kiçik bir qız Novruz bayramı üçün qızılbalıq almaq istəyir, lakin yolda müxtəlif maneələrlə qarşılaşır. Pənahi bu sadə hekayə ilə İran cəmiyyətindəki sosial maneələri, qadağaları və məhdudiyyətləri ustalıqla nümayiş etdirmişdi.

Pənahinin filmləri əsasən cəmiyyətin marginal təbəqələrini, qadınların və uşaqların problemlərini, senzuranın və sərt rejimin doğurduğu məhdudiyyətləri əks etdirir. Onun tanınmış filmlərindən bəziləri bunlardır:

“Güzgü” (1997) — Film realiti və sənət arasındakı sərhədi silir. Baş roldakı qız qəfildən çəkiliş meydançasından getmək istədiyini deyir və kamera sanki “filmin içindən çıxır”. Bu film Berlində Ən Yaxşı Rejissor mükafatı qazandı.

“Dairə” (2000) — Qadınların İranda yaşadığı məhdudiyyətləri göstərən, tənqidi və kəskin film. Venesiya Film Festivalında Qızıl Şir mükafatını qazandı.

“Offside” (2006) — İranlı qızların futbola olan marağını və onların stadionlara buraxılmamasını hekayə edən film. Berlində Gümüş Ayı mükafatı qazandı.

“Bu film deyil” (2011) — Ev dustaqlığında çəkilmiş bu əsər senzura və qadağaların sənətçini necə boğduğunu göstərir. Pənahi evində telefonla və əl kamerası ilə film çəkərək sanki “bu artıq film deyil” mesajını verir. Film Kannda nümayiş olundu və böyük rezonans doğurdu.

Senzura, həbs, qadağalar...

2009-cu ildə İran seçkilərindən sonra baş verən iğtişaşlar zamanı Pənahi açıq şəkildə hökuməti tənqid etdi. Nəticədə o, 2010-cu ildə həbs edildi, 6 il şərti həbs cəzası aldı və 20 il film çəkmək, ssenari yazmaq, ölkəni tərk etmək və müsahibə vermək qadağası ilə cəzalandırıldı. Lakin bu, Pənahini susdurmadı. O, qadağalara baxmayaraq yaradıcılığını davam etdirdi, gizli yollarla filmlərini çəkib xaricə göndərdi və beynəlxalq festivallarda böyük uğur qazandı, Amnesty International, Human Rights Watch kimi insan hüquqları təşkilatlarının mükafatlarına layiq görüldü. O, həm də Berlinale festivalının xüsusi simvolik figurlarından biri oldu; 2015-ci ildə Berlinale münsiflər heyətində formal olaraq iştirak edə bilməsə də, onun boş stulu festivalın ən simvolik görüntülərindən biri oldu.

Son illərdə Pənahi İran rejiminin artan təzyiqlərinə baxmayaraq yaradıcılığını davam etdirir. Onun filmləri əksər hallarda xaricdə nümayiş etdirilir, çünki ölkə daxilində rəsmi qadağalar hələ də qalır.

2022-ci ildə o, digər rejissorlar Mohammad Rasoulof və Mostafa Al-Ahmad ilə birlikdə yenidən həbs edildi, lakin beynəlxalq təzyiqlər nəticəsində azadlığa buraxıldı.

Bəli, Pənahi bütün dünyanın qəbul etdiyi nüfuzlu bir rejissor, ictimai və siyasi fiqurdur və İran hakimiyyəti onunla açdığı savaşda uduzmağa məhkumdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün söz jurnalın baş redaktoru, ustad şairimiz Qulu Ağsəsindir, onun “Nəsrin mərtəbəsi” adlı essesini sizlərə təqdim edirik.

Qulu AĞSƏS

“NƏSRİN ... MƏRTƏBƏSİ”

(Məmməd Məmmədlinin “Yerdələnin birinci mərtəbəsi” kitabına ön söz əvəzi)

“Diqqət, diqqət! Yupiterin atmosferinə daxil oluruq. Toqquşmaya hazır olun...” – Məmməd Məmmədli povestinin (qabaq uzun hekayəyə elə deyirdilər) əlyazmasını mənə çatdıranda gözüm ilk bu cümlələri aldı, ardınca müəllif bərk-bərk tapşırdı ki, əsəri başdan ayağa deyil, ayaqdan başa (!) nəzərdən keçirim. “Qarabasma” janrında qələmə alınmış “Yerdələnin birinci mərtəbəsi” mənə elmi-fantastik-bədii nümunədən daha çox pandemiya günlərini xatırlatdı və özümü yenidən dörd divar arasına məhkum elədim:

“Bu dəmdə,

Quşlar səkidə gəzir,

Adamlar damda...”

Məmmədin yaratdığı əsas obraz torpağın altından üstünə can atır, Günəşi, səmanı, yeri görmək istəyir.

Eynilə karantində:

doğmalarını,

həyət-bacanı,

çayxananı,

hətta sevmədiklərini belə,

bağrına basmağa təşnə olan COVID-19 məhbusları kimi!

Təsadüfdü, ya nəydisə, mərhum alimimiz Arif Əmrahoğlunu xatırladım. Daha doğrusu, onun dilimizdə “hördüyü” “Yeddinci mərtəbə”ni: adi bir mərəzdən ötrü (yaxşı tanımadığı) şəhər xəstəxanasının yeddinci mərtəbəsində yüngülcə müalicə alan,

hər dəfə bir bəhanəylə aşağı endirilən,

hər qatda sağlıq durumu daha da pisləşən,

birinci mərtəbədə həyatla vidalaşan qəhrəmanın

(bəlkə qorxağın?!)

hekayəti başdan-ayağa

(bu dəfə ayaqdan başa yox!)

rəmzlərlə nağıl olunduğundan uzun müddət onun təsirindən çıxa bilməmişdim.

Söhbət Dino Butsatidən gedir. İtalyan yazıçısından.

Məmməd Məmmədli bu hekayənin astarını yazıb.

Amma Məmməd italyan deyil. İspandı.

Ciddi deyirəm.

Onun gözəl tərcümələri var. “Ulduz” jurnalında da dərc eləmişik, ayrıca kitab kimi də! “Ulduzlu nəşrlər” seriyasında gənc tərcüməçi-yazıçı Məmməd Məmmədlinin ispandilli ədiblərin yaradıcılığından çevirdiyi əsərləri “Ay işığı” adı altında çapa vermişdik. 2019-cu ildə “Ay işığı” kimlərin üzünə düşməmişdi:

X.Serkas,

Q.Bekker,

V.İbanyes,

X.Rulfo...

Gördünüzmü, Məmməd həqiqətən ispandı.

Tərcüməçi-yazıçı indi defisin yerini dəyişib: yazıçı-tərcüməçi olur.

Olsun.

Yeni kitabını oxumağa dəyər.

Mən bir əsərindən danışdım, siz hamısına baxarsınız.

Kitaba dikiləndə nəzər nöqtəsi dəyişir.

Məmmədə bircə iradım var. Adı soyadındandı. Növbəti kitabda nəhayət ki, özünə təxəllüs götürsün.

Vəssalam.

Nəsrin ... mərtəbəsinə xoş gəldin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.05.2025)

Əlibaba Rəmzi Bakı şəhərində yerləşən Elçin Şəmiyev adına 149 saylı məktəbin şagirdidir. Məktəbdə də, elə yaxın ətrafında da hamı onu yeniyetmə qəzəlxan şair

kimi tanıyır. Onun yaradıcılığından bir nümunə yayımlayaraq Əlibalaya dərslərində və yaradıcılığında uğurlar arzulayırıq.

Yeri gəlmişkən, “Oldu” adlı bu qəzəli sizlərin də bəyənəcəyinizə əminik.

                                Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 OLDU

Ey yar, vəfadan ürəyin, bixəbər oldu,

Eşqində nəsibim, gecə-gündüz kədər oldu.

Bir qətrəcə rəhm eyləmədin sən mənə, zalim,

Gözyaşım, aman, ayrılıqından xəzər oldu.

Vaiz, bizi niran ilə qorxutmaq, əbəsdir,

Hicr atəşi aşiqlərə, ondan betər oldu.

Bil qədrini ömrün, yaşayıb eşq ilə hərdəm,

Bir ömr ki sərf olmadı eşqə, hədər oldu.

Rəzmi, gərək eşqində fədəkar ola aşiq,

Cananına can verdi kim, əhli-hünər oldu!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.05.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün müasir türk mütəfəkkiri, şair və yazıçısı Necip Fazıl Kısakürekin doğum günüdür. O, 26 may 1904cü ildə İstanbulda dünyaya göz açmışdır. Nəcib Fazilin uşaqlığı məhkəmə rəisi vəzifəsindən təqaüdə çıxmış atasına məxsus İstanbulun Çəmbərlidaş məhəlləsindəki evində keçmişdir. İbtidai və orta təhsilini Amerikan və Fransiz kollecləri ilə "Bəhriyyə" məktəbində (Hərbi Dəniz Litseyi) almışdır.

Onun litseydəki müəllimləri arasında dövrün məşhur adamlarından olan Yəhya Kamal, Əhməd Həmdi (Aksəki), İbrahim Aşkı kimi söz ustadları var idi. N.F.Qısakürək İstanbul Universitetinin ədəbiyyat fakültəsinin fəlsəfə bölümünü bitirdikdən sonra Fransaya göndərilmiş, Sorbonna universitetinin fəlsəfə fakültəsində təhsil almışdır.

Türkiyəyə qayıdandan sonra "Hollandiya", "Osmanlı" və "İş" banklarında müfəttiş və mühasibat şöbəsinin müdiri vəzifələrində işləmişdir. Sonra "Fransız okulu"nda, "Robert kolleci"ndə, İstanbul İncəsənət Akademiyasında, Ankara Dövlət Konservatoriyasında, Ankara Universitetinin dil və tarix-coğrafiya fakültəsində müəllimlik etmişdir.

Parisdən qayıtdıqdan sonra nəşr etdirdiyi "Hörümçək toru" ("Örümcek Ağı", 1925) və "Səkilər" (bu şeri çox məşhur olduğu üçün ona bəzən "Səkilər şairi" (türkcə "Kaldırımlar şairi") də deyirlər) ("Kaldırımlar", 1928) adlı şeir kitabları onu çox gənc yaşda dünyaya tanıdır. Hələ otuz yaşı tamam olmamış nəşr etdirdiyi "Mən və ötəsi" (1932) kitabı ilə isə bu şöhrəti daha da artır. "Toxum", "Pul", "Bir Adam Yaratmaq", "Rəis bəy" kimi pyesləri böyük əks-sədaya səbəb olur. Bu əsərlərdən "Bir Adam Yaratmaq" türk dramaturgiyasının əsasını təşkil edir.

1975-ci ildə onun anadan olmasının 50 illiyi Türkiyə Böyük Millət Məclisində qeyd edilir. Nəcib Fazil 1980-ci ildə Mədəniyyət Nazirliyinin "Böyük Mükafat"ına, "İman və İslam atlası" adlı əsərinə görə fikir əsəri kimi "Milli Kültür Vəqfi mükafatı"na (1981), Türkiyə Yazıçılar Birliyinin "Ali Xidmət mükafatı"na (1982) layiq görülmüşdür.

Türk Ədəbiyyatı Vəqfi tərəfindən 1980-ci ildə "Sultan-üs Şüara" (Şairlər Sultanı) Fəxri adını almışdır. Əsərlərinin bir qismi Azərbaycanda da nəşr edilmişdir.

Ünlü, ustad yazar 25 may 1983-cü ildə vəfat etmişdir. Qəribə təsadüfdür – 26 mayda doğul, 25 mayda vəfat et!

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.05.2025)