“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.

Bir neçə gündür ki, sizlərə lider stillərinin xarakteristikasını təqdim edirdim. İndi də gəlin qısaca 4 lider stilinin xarakteristikasına nəzər yetirək:

1.     Direktiv stil.

Məğzində işçinin stimullaşdırılması dayanan bu stil işçilərin müstəqilliyə və muxtariyyata can atmamaları zamanı təşəkkül tapır. Stimullaşacaqlarını bilən işçilər əmr və tapşırıqları alıb görüləcək işləri mümkün qədər tez görmək istəyirlər. Lider isə dəqiq tapşırıqlar verməklə işin müsbət sonluğunu şərtləndirir.

2.     Dəstəkləyici stil.

Bu stildə stimullaşacaqlarını bilən, bununla belə yenə də özlərinə hörmət tələb edən işçilərlə onlardan qayğısını əsirgəməyən liderin münasibətləri öz əksini tapır.

3.     Nailiyyətə köklənmiş stil.

Bu stildə işçilər nailiyyətlərə tam köklənmiş olur, hədəfi vuracaqlarına tam əminlik duyurlar. Lider isə onların hər biri qarşısında dəqiq məqsəd qoyaraq onlara yüksək nəticə qazanmağın vacibliyini aşılayır.

4.     İdarəetmədə iştirak stili.

İşçilərin özlərini idarəetmədə görmələri bu stilin əsasını təşkil edir. Lider onlarla informasiya bölüşür, onların fikirləri ilə heçablaşmalı olur.

Beləliklə, uğur qazanmanın növbəti mərhələsi olan liderlik əldə etmək, liderlik qazanmaq yollarının ən qabaqcıl metodikası ilə qısaca tanış olduq. Və bu tanışlıq, bizə ən əsası, onu öyrətdi ki, liderlik xüsusiyyətləri qazanmaq yolunda öz üzərində çalışıb bir fərd kimi liderə xas bütün üstünlükləri (bilik, savad, müsbət davranış, müsbət xüsusiyyətlər, qabaqcıl praktik təcrübə) əxz etməyinlə yanaşı, öz potensial elektoratınla, ardıcılların və işçilərinlə münasibəti düzgün təməl üzərində qurmağın da əhəmiyyətli rol oynayır.

Bizim oteldə bir işçi vardı, tez-tez ondan şikayətlər gəlirdi ki, nizam-intizamı pozur, digər işçilərlə yola getmir. Hətta əlinin əyri olması, əyintilərə yol verib gizli pullar qazanması da bildirilirdi. Otel rəhbərliyi ondan canlarını qurtarmaq istəyir, məndən onu işdən azad etməyi xahiş edirdilər. Əlbəttə, bilavasitə bu işçi mənim rəhbərliyim altında olmadığından, mən Bakıda, onun iş yeri isə Qubada olduğundan elə bir tanışlığımız da yox idi, mən ona birbaşa təsir də göstərə bilməzdim.

Bir gün eşitdim ki, illərdir ailə qurub övlad sevinci yaşamadığı halda indi dünyaya övladı gəlib. Qubaya gedəndə pay-pürüşlə onun qapısını döydüm, təbrik etdim. İnsan bu gözlənilməzlikdən o qədər sevinmişdi ki, dili söz belə tutmurdu.

Ertəsi gündən o tamamilə dəyişildi. Artıq otel rəhbərliyi barəsində yalnız müsbət şeylər söyləyir, onu hey tərifləyir, möcüzə baş verdiyini deyirdilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

Cavidan Hacıyev ixtisasca hüquqşünasdır. Şeirə marağı isə sonsuzdur. Və bu maraq da onu ara-sıra şeir yazmağa kökləyir. Yazır, özü də pis yazmır, get-gedə də püxtələşir.

Buyurun, “Ədəbiyyat və incəsənət”in Həvəskarlar rubrikasında bu gün Cavidan Hacıyevin şeirləridir.

Eyni yolla

Eyni yolla gedirik biz fərqli-fərqli mənzillərə
Eyni yolu gedirik biz, heç bilmirik mənzil nərə.
Heç bilmədən səbəbini lal sularda axanlarıq,
Diriləri basdırırıq, meyitlər ilə yaşarıq.

Sevgimizlə isidirik qəlbimizdə nifrətləri,
Sonra isə üşüyürük, qucaqlayıb cəsədləri.
Dönüb biz də buz oluruq, qucaqlayıb buz meyiti -
Məzardakı nəfəslərdən qalxıb yerin hərarəti.

Peyğəmbəri çarmıqlayib, peyğəmbəri daşlarıq biz.
Tanrıları öldürmüşük, indi adi daşlarıq biz. 
Atmayın siz daşı suya, min bir dərdi, min ahı var.
Daş nə qədər daş olsa da, onun da bir Allahı var.

Təzə top

Qəlbimdə incidim güzgüdən o gün,
Baxanda, gözümə sataşdı ağ saç.
Yadıma düşmür ki, nə vaxt böyüdüm?
Dünən oynayırdıq axı gizlənpaç.

Axı o günlərdə dəlilər kimi
Həyətdə səs-küylə biz top qovardıq.
Bəzən də qırardım evdə şüşəni,
Anam əsəbləşib, küncə qoyardı.

O gün də təzə bir oyuna baxdım,
Almaqçün atamdan pul da istədim. 
Evə çatandasa… qapını açdım,
Qızım «ata» deyib, üstümə gəldi.

O anda ad günüm yadıma düşdü:
Üç, iki yazmışdı tordakı şamlar.
Saç hara tələsir? — bu nə vərdişdi?
Otuzu saymasaq, iki yaşım var.

Otuzu saymasaq dünya dağılmaz.
İsanı satıblar otuz qəpiyə.
Zaman ki hissizdir, zaman acımaz:
Ürəksə top istər oynasın hələ.

Dünya başdan-başa ucsuzdur bəlkə,
Ancaq o dünyada doğma küncüm var.
Anam, topdan göz ol, qurbanam sənə.
O topla hələ də oynayasım var. 

Yox, qəti küsmürəm mən o aynadan.
Bu otuz eyləyib məni ərköyün...
...Ana, az qalsın ki, çıxmışdı yaddan,
Qızıma təzə top almışam o gün.

Aşıqsayağ

Bir cənnətdir Vətənimin torpağı.
Ulu onun hər dərəsi, hər dağı.
Həsəd etdi qara libaslı yağı:
Qarlı qışdı — eldən düşdük didərgin.

Nə biləydik dostlar Yalıncıq oldu?
Ədən saydığımız bağçalar soldu.
Biz Əyyubduq — səbr kasamız doldu.
Həmin gecə sonu gəldi zülmətin.

Divə dönüb -  düşmənləri yıxdılar,
Yalın əllə qayalara çıxdılar,
Şimşək olub Qıratlardan çaxdılar
Nağılları gerçək edən şəhidim.

Şəhid çıxdı hər dərədən, hər düzdən.
Ölüm özü o an qorxurdu bizdən.
«Cənnət» ya «El»? — seçsək bu iki sözdən:
Vətən yoxsa, nə dəyəri Cənnətin?

Vətən bağı — yenə xarı bülbül var.
Xan əmilər yenə muğam oxuyar.
«Adaxlı qız bəy corabın toxuyar».
Yenə şair dağa salam söyləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portal ilə birgə layihəsində bu gün fərqli mövzuda danışacağıq: türk dğyüşçülərinin dəbilqə, zireh və qalxanlarının üzərindəki rəmzlər və onların mənası barədə.

Türk döyüşçüsü üçün dəbilqə, zireh və qalxan təkcə müdafiə vasitəsi deyildi. Bu döyüş geyimləri həm də ruhi güc, mənəvi status, tayfa kimliyi və Tanrıya bağlılığın rəmzi kimi qəbul edilirdi. Türk hərb mədəniyyətində bədənə geyilən hər detal – başdan ayağa qədər bir mənanı daşıyır, bir inancı təcəssüm etdirirdi. Bu yazıda həmin rəmzlərin izlərini sürəcəyik.

 Dəbilqə (başlıq, miğfər) türk döyüşçüsünün ən müqəddəs zirehi sayılırdı. Baş Tanrıya ən yaxın orqan olduğuna görə bu başlıq:

• Göy rəmzləri, aypara, quş qanadı, ox ucu ilə bəzədilirdi.
• Bəzi dəbilqələrin üstündə tülkü və ya at saqqalı (tüklü nişan) taxılırdı – bu, igidliyin, çevikliyin və Tanrı tərəfindən qorunmağın simvolu idi.
• Göytürklər dövründə dəbilqə üstündə qurd başı təsviri sıx işlənirdi – qurd türklər üçün soy, güc və yol göstərən ruh idi.

  Məsələn:

• Qızıl dəbilqə (Qazaxıstan – Esik kurqanı): Üstündə 540-dan çox simvol var – günəş, ox, dağ keçisi, at, quş… Bu, döyüşçünün yalnız igid deyil, mifik varlıq olduğunu göstərirdi.

Zireh (gövdəlik və ya sinəlik) təkcə fiziki müdafiə deyil, həm də daxili gücün simvolu idi. Zirehlərin üzərində işlənən rəmzlər adətən aşağıdakı anlamları daşıyırdı:

·         Ay və günəş – Tanrının nurunu və bəşəri gücü göstərir.

·         Maral və at – dözümlülük, azadlıq və nəslin təmizliyi.

·         Göy qurd – soyun himayəçisi, Tanrıdan gələn güc.

·         Üçbucaq, ox başı, X işarəsi – müqəddəs yönlər, tayfa vəliyyələri, dünya ilə ruhani əlaqə.

Zirehlərin arxa və ya daxili hissəsində isə bəzən dua və ya oğuznamələrdən alınan rəmzlər yerləşdirilərdi. Döyüşçü onu bədənində daşımaqla özünü görünməyən qoruyucu qüvvəyə təhvil verərdi.

Qalxanlar həm müdafiə, həm də tanınma və tanıtma vasitəsi idi. Qədim türk qalxanları taxtadan və ya metal lövhədən hazırlanır, üstünə isə simvolik nişanlar, damğalar və ornamentlər işlənirdi.

Ən çox yayılmış rəmzlər:

·         Ox başı – tayfanın döyüşçü ruhunu təmsil edirdi.

·         Quş rəmzi – himayəçi ruh, tezlik və səma ilə bağ.

·         Aypara– Tanrıya yönəlmiş dua və qoruma simvolu.

·         Tayfa damğası – döyüşçünün hansı soy-tayfadan olduğunu bildirirdi.

Qalxanlar eyni zamanda psixoloji savaş vasitəsi idi – üzərindəki rəmzlər düşməni qorxutmaq, öz əsgərinə isə ruh vermək üçün istifadə olunurdu.

Türk döyüş geyimlərində təkcə rəmzlər deyil, rənglər də xüsusi anlam daşıyırdı:

·         Qırmızı– qan, igidlik, döyüşkənlik

·         Qara – sirr, qorxu və güc

·         Ağ – saf niyyət, Tanrının işığı

·         Mavi – Göy Tanrı, səma, əbədilik

·         Sarı – hökmdarlıq, zəfər

Rənglərin və rəmzlərin uyğunluğu təsadüfi deyildi, döyüş geyimi bir növ “zirehli dua” idi.

  Alp Er Tonqa dastanında döyüşçülərin aypara və qurd rəmzli qalxan daşıdığı qeyd olunur.

  Koroğlu dastanında qalxanın əlvan naxışları və aslan təsviri onun güc simvolu olduğunu göstərir.

  Göytürk yazılı abidələrində bəylərin və xaqanların baş geyimində və döyüş libasında qurd, günəş və ox rəmzləri qeyd edilir.

Türk döyüş geyimi yalnız bir qorunma vasitəsi deyildi. O, həm ruhani qalxan, həm şəxsi kimlik, həm də kollektiv yaddaşın daşınan forması idi. Dəbilqə, zireh və qalxanın üzərindəki hər bir nişan düşmənə qorxu, dosta inam, özünə isə güvən verən bir dua idi. Bu simvollar türk savaşçısının təkcə cəsarətli deyil, mənəvi olaraq da güclü olmasına xidmət edirdi. Bu gün biz həmin geyimlərə muzeydə baxsaq da, içindəki rəmzlər hələ də danışır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Xiyavda yaşayan Rza Nuridir.

Rza Nuri

Xiyav

2.

Boğaz yollarına zair düşmüş adını

Göz qapaqlarını rol etdiyin əfyun bir yuxuda

Halqa-halqa üfürdüm

Enib-qalxdım

Ağız boşluğunun çəkməcəsini açıb-bağlayan ağciyərimlə

Səsim azad sulara dağılan adalar

Səsim qafiyə yerinə barmağın ucu, əzilən kağızlar

Səsim izləyicilərini çeynəyən bir səhnə

Səsimdə Urmu ozon qatı dəliyindən qarqara edir

Quş dedikdə

Yuxuların mürəkkəb qabına batmış boyalı-bayğın başım

Göy qursağı sayaq atılır protez dişlərim

Buraq min işarətə bağladığın sözün çərpələng uçuşunu

Həyatımın alt yazısını qatarla sürübsən gözlərinə

Burax təmas xəttini ötmüş bir təyyarənin

Hava limanında yumurtalamasını.

Xiyabanın əli duraqda

Cibində gilə-gilə udmuş avtobusu,

boyununa qol-boyun meydançalarda 

qalstukunu bağlayan avtobusa udulur İona, 

udulur Ahab

Sırğa sayağı itmiş,

şin saxlamış evini sapmış küçələrə su səpmisən

Çəkib düymələ küçəni

Boyununu süpür yığ qulağına

Murtazlar zurnasına qalxan bağırsağım

Xəyyam parkında bir misra olan skamyada oturan 

qocanın korluğuna çəlik olur

Boğaz yollarına zair adın

Min qucaq ağaclarda baş yerinə bölünən sözün versiyalarını uzatmış

Asılqandan asladığım ağciyər salxımları söyləmində

Boyununun sayıqlayan döngələri var

Qorxmaz dərəcəsində qıvrıq saçın

Əqrəblərin əks istiqamətdə qət edən dəniz dalğalarının 

kələfindən bir parçadır

Boğaz yolları zair adına

Əfyun yuxulara bağla gözünü.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyatvə incəsənət"

Bu yaxınlarda televiziya ilə yenicə istehsal olunmuş "Cavid ömrü" filminə baxdım. Hüseyn Cavid haqqında müəyyən fikirlərə sahib idim. Lakin filmi izlədikdən sonra Azərbaycanlı yazıçıların və şairlərin öz fikirlərini hür şəkildə ifadə etmələrinə necə və hansı yollarla mane olduqlarının birdaha şahidi oldum. Onuda qeyd edim ki filmi 2007-ci ildə Ramiz Həsənoğlu ekranlaşdırıb. 

Böyük mütəfəkkir Hüseyn Cavid haqqında bilgilərim zənginləşdi, xalqımızın bu istedadlı ziyalısının ömür yoluna yenidən nəzər saldım. Açığını deyim ki, Cavidin həyat yolu və yaradıcılığı haqqında oxuduğum əsərlər arasında Rəfael Hüseynovun "Vaxtdan uca" əsəri məni daha çox tutmuşdu və nədənsə hələ o kitabı oxuyarkən onun ssenari kimi işlənməsi ürəyimdən keçmişdi. Amma Cavid haqqında kinossenarini görkəmli yazıçımız Anar yazdı. Anar kinematoqraf sahəsində öz qələmini dəfələrlə sınayıb, neçə-neçə ssenari yazıb, filmlər çəkib. Ulu öndərin sərəncamı ilə çəkilən bu filmin də ssenarisinin müəllifi odur və film uzun intizardan sonra rejissor Ramiz Həsənoğlunun quruluşunda ekran həyatı tapdı.

Söz yox ki, böyük istedad sahibi Hüseyn Cavidin həyat yolu, yaradıcılığı kinematoqraf üçün kifayət qədər dramaturji material verir və müəlliflər əsas diqqəti "sənətkar və zaman" motivləri üzərində qurmuşlar. Aydındır ki, müəlliflər kinodram janrının əsas xüsusiyyətləri və qanunları çərçivəsində Hüseyn Cavidin şəxsi həyatını ictimai mühitin fonunda qurmuş, insan taleyinin faciəsini də buraya məharətlə əlavə edə bilmişlər.

"Hər kəs zəmanəsinin övladıdır" deyimi əslində ona görə doğrudur ki, insan doğulub yaşadığı mühitin, ətraf aləmin bir nümayəndəsi kimi heç vaxt özünü bu mühitdən kənarda hiss edə bilməz. Əks halda zəmanənin qorxunc cəzalarına məruz qalır və özünü məhvə yuvarlayır. Cavid zəmanəsinin fövqündə dayanan bir sənətkar, şair, dramaturq idi. Müəlliflər də məhz bu ucalığı, bu yüksək mənəvi yaşantıları ekrana gətirməklə mənəvi dəyərlər barədə bizi düşünməyə sövq edirlər.

"Cavid ömrü" klassik ənənələrə söykənən filmdir. Orada yalnız bir şairin taleyi deyil, bir xalqın mənəvi dünyasını yaşatmaq səyi var. Və mənə belə gəlir ki, film bizim haqqımızdadır. Bizim xalqın mənəviyyatına zaman-zaman olunan təcavüz haqqındadır.

Cavidin yaşadığı dövrün ağrıları haqqında çox kitablar yazılıb, fılmlər çəkilib. Heç kəsə sirr deyil ki, Stalin rejiminin yaratdığı qanlı ideologiya neçə-neçə istedadları aparıb. Bu gün izsiz-soraqsız itən həmin insanların taleyi əslində dərs olmalıdır. Xalq öz mənəviyyatını qorumağı bacarmalı, onu gələcək nəsillərə çatdırmalıdır.

Qəribədir, bir dövlət başçısının əmri ilə əsərlərinə qadağa qoyulub Sibirə sürgün olunan Cavid, digər dövlət xadiminin səyi ilə ölümündən sonra cəsədi Vətənə qaytarılıb. Ona heykəl qoyalub, ev muzeyi yaradılıb, adına küçələr, parklar, xiyabanlar salınıb. Xalqın oğlunu Vətənə qaytaran dövlət başçısını xalq necə sevməyə bılər? Mən müəlliflərin filmə qoşduğu həmin tarixi sənədli epizodları yerində və əhəmiyyətli hesab edirəm. Və elə filmin də finalında ümummilli liderin Naxcıvanda Cavidin məqbərəsinin açılışındakı iştirakını əks etdirən kadrlar yüksək təsirli epizodlardır.

"Cavid ömrü" fılmi həm də bir ailənin faciəsi haqqında filmdir. Bu film Cavidlə yanaşı Müşkünaz xanımın, Ərtoğrulun, Turanın faciəsi idi. Bu həm də ümumiləşdirilmiş bir ailənin faciəsidir. O dövrün repressiya qurbanlarının hər birinin ailəsi bu ağrıları yaşamamışmı?

Mən baş rolun ifaçısı Rasim Balayey haqqında, onun sənətkarlığı barədə danışmaq istəmirəm. Amma bu filmdəki işi barədə bəzi fikirlərimi oxucularla bölüşmək istərdim. Əvvəla onu deyim ki, Rasim Balayev elə bil Cavidi tam qrimsiz ifa edir. Gözündəki eynək istisna olmaqla, heç bir əlavə qrim elementi görünmür. Bunu başqa aktyorlar üçün də demək olar. Cavid uzaq dövrün adamı deyil. Onun şəxsi fotoları da qalmaqdadır. Bəs elə isə nəyə görə filmin qrim ustası bu vəziyyəti nəzərdən qaçırmışdır? Buna baxmayaraq, Rasim obrazı hiss edib duyaraq oynayır və elə bilirərn, onun rolları arasında Cavid Əfəndinin özünəməxsus yeri var. Yəqin ki, kinotənqidçilər də buna öz münasibətlərini bildirəcəklər. Rasim Cavidi qəlbən yaradıb. Hiss olunur ki, o çox ciddi sarsıntılar içərisindədir. Xüsusilə həbsxanada Müşkünaz xanım və uşaqları ilə görüşündə bu daha aydın hiss olunur. Onun ifasında Cavidin əsil sənətkar, ailəsini, uşaqlarını ürəkdən sevən bir insan olduğıı açıq-açıqdan görünür.

Rasim Balayevin Cavidi dövrünün ağrılarını duyan, xalqının dərdini yaşayan bir sənətkardır. O, ailəsinə ürəkdən bağlıdır. Ümumiyyətlə, Cavid Rasim Balayevin yaratdığı ikinci şair ömrüdür. Lakin Cavidi Nəsimi ilə müqayisə etmək olmaz.

Filmdə Mircəfər Bağırovun rolunu ifa edən Ramiz Novruzovun da ifasını qənaətbəxş hesab etmək olar. Lakin burada da qrimlə bağlı çatışmazlıqlar aydın hiss olunur. Bu xalqın yaddaşında Mircəfər Bağırovun çox aydın obrazı yaşayır. Onu məhz elə xalqın yaddaşında olduğu kimi vermək daha məqsədəuyğun olardı.

Filmdə Müşkünaz xanım rolunda çəkilmiş Dilarə Əliyeva kinoda ilk addımlarını atır. Buna baxmayaraq hiss olunur ki, aktrisa obrazı duyub.

Digər aktyorların işi barədə də müsbət fikirlər söyləmək olar. Amma bizə belə gəlir ki, rejissor bəzən aktyor seçimində daha ciddi götür-qoy etməli idi. Aktyor Məmmədsəfanın rolu isə filmin uğurlu tapıntılarındandır. Onun "iblis" siması tamaşaçıda sözün əsl mənasında hiddət, nifrət yaradır.

Ümumiyyətlə, filmdə təsirli kadrlar çoxdur. Xüsusilə, Cavidin həbsxana həyatı ilə bağlı epizodlara həyəcansız baxmaq olmur. Əlbəttə ki, film qüsurlardan da xali deyil. Həm rejissor işində, həm aktyor oyunlarında, həm də yuxarıda qeyd etdiyimi kimi, qrim işində irad tutulası elementlər var.

Azərbaycan xalqı başı min bir müsibətlər çəkmiş Cavid haqqında onun özünə layiq film gözləyir. Bu film Cavidin ömür yoluna sadəcə bir nəzər olaraq ilkdir. Onu kino sənətimizin böyük nailiyyəti kimi qiymətləndirmək olmaz. Sadəcə, film çəkilməli idi və çəkildi. Bunlar, əlbəttə ki, bizim subyektiv fikirlərimizdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

NİGAR RƏFİBƏYLİ             

MƏHƏBBƏTİM BÖLÜNMƏDİ...

Birinci nəvəm oğlandı,

Bir dünya sevinc gətirdi

anadan olanda.

Ürəyimdə əvvəllər duymadığım

bir məhəbbət oyandı.

Ağlayanda,

ürəyimin başı sanki sökülürdü.

Gülüşündən hər tərəfə

qucaq-qucaq

işıq, sevinc tökülürdü.

Düşünürdüm:

Bir nəvəm də olsa,

Onu sevmək üçün

Qəlbimdəki məhəbbəti

Necə yarı böləcəyəm?

Ağlayanda kədərlənib

Qımışanda sevinəcək,

Güləcəyəm...

Sonra bir qız nəvəm oldu,

Gözləri göy, üzü göyçək,

Yanaqları dağ laləsi,

Dodaqları incə çiçək...

Qələm qaşı çatılanda,

Ala gözü süzüləndə,

Hərdən incik baxıb mənə

Dodaqları büzüləndə

Qəmlənirdim dərin-dərin.

Günlərimə çiçək-çiçək

Səpilirdi gülüşləri...

Elə bil ki, ürəyimdə

Nəğmə səsi eşidirdim

O yatanda mışıl-mışıl

yatağında.

Bir cüt nəvəm böyüyürdü.

Məhəbbətim bölünmədi,

az olmadı.

Oğlan nəvəm, qız nəvəmə

məhəbbətim yetər oldu,

artdı, artdı, azalmadı.

Üçüncü qız nəvəm oldu,

Qızıl saçlı, qonur gözlü,

Şirin dilli, şirin sözlü...

Ağlayanda yanğın saldı

Ürəyimin başına o.

Hərdən məni qərq elədi

Gözlərinin yaşına o.

Duzlu, şirin, göyçək bala

Hərdən şıltaq-şıltaq oynar,

Hərdən dalar xoş xəyala...

Məhəbbətim bölünmədi,

azalmadı.

Hər üçünə yetər oldu,

az olmadı.

Bir qız nəvəm yenə oldu,

Qaşı qara, gözü qara,

Elə bil ki, nur ələndi,

nur çiləndi buludlara...

Gülüşündən könül güldü,

Ağlayanda qəm töküldü.

Gah məzəli, gah dincdi o,

Həm fərəh, həm sevincdi o.

Şevdim onu

əvvəlki üç nəvəm kimi.

Məhəbbətim azalmadı,

Dördünə də yetər oldu,

az olmadı,

Bu körpəyə məhəbbətim

Onlardan da betər oldu.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

Fariz Əhmədov, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

Bəzən dönüb geriyə baxdıqda zamanın çox sürətlə keçdiyini və bizim nə narahatçılıqlarımızın, nə də sevinclərimizin fayda verdiyini görürük. Düşündüyümüz sadəcə acılı-şirinli xatirələrdir. Bu xatirələrin arasında bizi ən çox xoşbəxt edən məsum olduğumuz anlardır. Bəli, məsum olduğumuz anlar.

Hər şeyin nisbi olduğu bu xəyali dünyada ömür sadəcə səhvlə-düzün arasında keçir. Bir-birimizlə savaşa-savaşa, didişə-didişə bizə verilən zaman payının sonuncu kuponunu bu savaşda uduzuruq. Bir az da dərin düşünəndə özümüzün qurban olduğunu görürük.

Necəmi? Əlbəttə izah edəcəm.

Mən Əhmədov Fariz evin tək oğluyam. Özümü tanıdığım qədər yaxşı mütaliəm var amma və lakin evin tək oğlu olduğum üçün ata-anamı buraxıb xaricə və yaxud dünya turuna çıxıb daha yaxşı bir ədəbiyyat ortaya qoya bilmirəm. Çünki mən qurban seçilmişəm.

Bütün ailələrdə mütləq ki, qurbanlar var. Kimisi bu missiyaya layiq görülüb, kimisi isə özü seçib bu “şərəfli” missiyanı. Hər birimiz yüz faiz xoşbəxt görünməyə çalışırıq, fəqət, bu göründüyü kimi deyil. Başımızı qoyduğumuz yastığın islanmış tərəfini sadəcə biz görürük. Sanki göz yaşlarımız da kimisə incitməmək, kiməsə görünməmək üçün heçkəsin görmədiyi tərəfə axır.

Bəzən dediyimiz, bəzən də demədiyimiz sözlər bizi qocaldır. 30 ildə qazandığımız etibarı elə bir andaca bir sözlə Everest zirvəsindən heç nə olmamış kimi atmağı bacarırıq. Bəzən də qarşımıza çıxmayanlara tələsərkən, bizi gözləyənlərə çox gecikirik. Düşünün bir insanı şüşə kimi sındıra bilsək, qarşımıza çıxan mənzərə heç də o şüşüədən fərqli olmayacaq. Şüşə necə əlimizdən saldığımız zaman parça-parça olursa, insan da məhz bu cür sınır. Və bir müddət sonra heçnə olmamış kimi çalışırıq ki, o qırıqları toplayaq yenidən həmin insanı yaradaq. Fəqət, düşünmürük ki, biz onun ruhunu öldürdük, yerinə düzəldib qoyduğumuzun isə bir maketdən fərqi yoxdur.

Elə də olur ki, bir insana dəyər verib ona qəlbimizi açırıq. Sonra onu bu halı ilə çox sevdiyimizi və ona nə qədər dəyərli olduğunu xatırladırıq. Bir müddət sonra hacətimiz qəbul olduqda isə onu qırıb, parçalayıb ondan böyük bir “mən” düzəldirik. “Mən” istəmirəm filan tədbirə gedəsən. “Mən” istəmirəm belə olasan. Beləcə “mən” istəmirəmlərin ardı-arası heç bitmir. Adını da qoyuruq sədaqət. Bəs həqiqətdə bu adam qurban deyil? Hər şeyini bizə qurban verən bu adamı lazım gəldikdə çox asanlıqla əvəzedə, dəyişə bilirik.

Mənim düşüncəmə görə insan kamil varlıq deyil. Mütləq ki naqisliyi var. Gəlin düşünək əgər biz kamil olsaydıq yer üzündə nə müharibə, nə fitnə, nə də bizi yaradana ehtiyac qalmazdı. Zənnimcə hər birimizə bərabər paylanan ağıl payını fərqli istifadə etdiyimizə görə fərqliliklər ortaya çıxır və biz bunun adını naqislik qoyuruq. Məsələn mənim mütaliəm çoxdu amma içimdəki uşaq heç böyüməyib. Mən uşaqlığımdan yarım qalmışam. Başqası uşaqlığını  yaşayıb amma qabiliyyəti yoxdu. Yəni bütün enerjisini o uşaqlığı tam yaşamağa həsr edib. Bəs siz nədən yarım qalmısız həyatda? İnanıram ki hər kəs bu yazıda özünü tapacaq.

Mən özümə çox sual verirəm ki, kiməm mən deyə? Əvvəl daha çox Fariz idim, mütaliəm artıqca Dumanlı Təbrizdə Həsən bəy, Dahidə Yuşin, Amin Mooalfın Səmərqəndində Ömər Xəyyam, Ovoddakı Rivaris, Dirilişdəki Nexlyudov, Bilqamısdakı hər şeyi bilən adam, 6 nömrəli palatadakı Andrey Yefimiç, Sergi atadakı Kasatski oldum. İndi mən özümdə bilmirəm kiməm. Bəlkə batan ulduz, ölən şamam. Bəlkə də hamının getdiyi, heç kəsin qalmadığı yarım adam yarımçıq adamam indi.

Ən azından mən artıq bilirəm ki, kiməm mən.

Bəs siz kimsiniz?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 Bu gün Türkiyənin məhsuldar yazıçılarından biri Rüfət Ilgazın anım günüdür. O, şeir və yumoristik hekayələr, romanlar və uşaq kitabları yazıb. Əsərlərini bəzən Remzi İşık, Mehmet Rıfıt və Stepne imzası ilə yazıb.

1911-ci ildə Kastamonu ilinin Cidə kəndində anadan olan Rüfət, yeddi uşağın ən kiçiyi olub, doğum tarixi dəqiq bilinmir. Əhali qeydiyyatının qeydlərinə görə, doğum tarixi 7 may 1911-ci ildir, amma anasına görə "qalın qar olanda" anadan olub. Bu, Ilgazın özünə görə, 1910-cu ilin fevralına uyğundur.

Məktəbi bitirdikdən sonra atasının ölümü səbəbilə Ilgaz, Kastamonu Pedaqoji Məktəbinə girmək məcburiyyətində qalıb. Məzun olduqdan sonra Qerede və Akçakoca bölgələrində ibtidai sinif müəllimi işləyib.

Bolu bölgəsində müəllim işləyərkən sonradan ilk həyat yoldaşı olan Nuryə xanımla tanış olub (1931). 1932-ci ildə onların Gönül adlı qızları olub. 1933-cü ildə orduya çağırıldıqdan sonra ilk həyat yoldaşından boşanıb. Ankara Qazi Pedaqoji İnstitutunun ədəbiyyat fakültəsinə daxil olub. Universitetdə yazıçı ikinci həyat yoldaşı Rikkat xanımla tanış olub. Bu evlilikdən yazarın oğlu Aydın və qızı Yıldız olub.

İnstitutu bitirdikdən sonra yazıçı Adapazarı ilinə işə göndərilib, lakin İlqaz vərəm xəstəliyinə tutulandan sonra işinə davam edə bilməyib, "Yakajik" sanatoriyasında müalicə üçün İstanbula gedib.

İstanbulda olduğu müddətdə İlqaz, Karağıyumruk mahalının orta məktəbində türk dilindən dərs deyib və eyni zamanda universitetin fəlsəfə şöbəsində təhsil alıb. Bu dövr, sonradan müəllifin əsərlərində əks olunan İkinci Dünya müharibəsinə təsadüf edib. Məsələn, "Qaranlıq Gecələr" (türkcə: "Karartma Geceleri") romanının arxa fonunda müharibə açıq şəkildə hiss olunur.

Rüfət İlqazın ədəbi həyatı 1926-cı ildə Kastamonu qəzetinin "Nazikter" də "Sevilənin qəbri üstündə" (tur. "Sevgilimin Mezarında") şeirinin yayımlanması ilə başlayıb. Şeir yazarkən şair on beş yaşında olub və sonra özünü "Mehmed Rüfət" təxəllüsü ilə imzalayıb. O, Kastamonudan keçən şair Faruk Nafizin diqqətini belə çəkməyi bacarıb. Ilgaz bir müddət şəxsi mövzularda şeir yazıb, şeirləri "Varlık", "Oluş" kimi jurnallarda dərc olunub. Lakin sonradan Ilgaz bu şeirlərinin heç birini kitablarına daxil etməyib. Onun fikrincə, bu şeirlərdəki misralar qapalı gözlərlə keçən illəri simvolizə edib. Bir müddət ona inanan Nazim Hikmətlə birlikdə çalışıb. Hikmətin Bursa şəhərinin həbsxanasından göndərdiyi şeirlər Ilgaz tərəfindən İbrahim Səbri təxəllüsü ilə çap edilib. Nazim Hikmət də Ilgazın gələcəyinə çox ümid edib.

"Şeir kitabları"

- Yarenlik

- Yaşadıkça

- Devam

- Üsküdarda Sabah Oldu

- Soluk Soluğa

- Karakılçık

- Uzak Değil

- Güvercinim Uyur mu

- Kulağımız Kirişte

- Ocak Katırı Alagöz

"Romanları"

1. Qara dəniz sahillərində

2. Meşrutiyet Kırathanesi

3. Şimal-qərb-qərb (Yıldız Karayel)

4. Sarı Şal (Sarı Yazma)

5. Hoca Nasrettin ve Çömezleri

6. Çoxmərtəbəli binanın uşaqları

7. Dəhşətli Sinif işin içində

"Xatirələr kitabları"

- Yokuş Yukarı

- Kırk Yıl Önce Kırk Yıl Sonra

- Dördüncü Bölük

"Mətbuat nəşrləri"

Nerde Kalmıştık

Səbət pərdəsi

Hekayələr toplusu

- Radarın Anahtarı

- Don Kişot İstanbul’da

- Kesmeli Bunları

- Nerde O Eski Usturalar

- Saksağanın Kuyruğu

- Şevket Ustanın Kedisi

Rüfət İlqaz çox məhsuldar bir yazıçı olub: şeir və yumoristik hekayələr, romanlar və uşaq kitabları yazıb. Bir vaxtlar qadağan edilmiş və satışdan çıxarılan "Qaranlıq Gecələr" romanı (türkcə: "Karartma Geceleri") 2004-cü ildə Türkiyə Cümhuriyyəti Təhsil Nazirliyinin tövsiyə etdiyi 100 əsas əsər siyahısına daxil edilib.

Bu günə qədər müəllifin əsərləri yazıçının oğlu Aydın İlqaz ilə birlikdə qurduğu "Çınar Yayınları" nəşriyyatı tərəfindən nəşr olunub.

Ünlü yazar 7 iyul 1993-cü il tarixində 82 yaşında vəfat edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Gənc yazıçı İlkin Əbəlfəzin tezliklə işıq üzü görəcək romanı “Küçə uşaqları” adlanır. Roman valideyin himayəsindən məhrum edilmiş 6 uşağın taleyi barədədir.

Əlbəttə ki, belə uşaqlar az deyillər, onların taleyi hər bir kəs üçün maraqlı olmalıdır, bu uşaqlar valideyin himayəsindən məhrum olsalar da, humanist insanların və dövlətin qayğısını görməlidirlər.

Roman olduqca maraqla oxunur, dili sadə və anlaşıqlıdır, epizodlar bir-birini təqib edərək sonsuz maraq içində oxucunu kulminasiyaya və finala yaxınlaşdırır.

Bestseller yazmaq qaydalarına görə, 3-cü minillikdə oxucunu cəlb etmək üçün yazıçıya cəmi 3-5 abzas şans verilir.

İlkin Əbəlfəz bu qaydaya bacarıqla əməl edibdir. Roman elə ilk cümlələrdəncə oxucunu özünə cəlb edir:

“Mən Boranam.

      Bilmirəm, adımın xarakterimlə uyğunluğu nə qədərdir, amma hərdən özümdə qış     soyuqluğu, sonsuz qəzəb hiss edirəm. Tufan kimi, boran kimi coşmağm, çağlamağım da var.

Deyilənə görə, aləmlərin Rəbbi Adəm övladını yaradanda hələ ana bətnində ikən ilk olaraq onun taleyini yazıb. Dünyaya gəldikdən sonra isə özü ilə birlikdə ruzisini verib. Taleyi ilə ruzisi üst-üstə düşən insan bəxtəvər insan sayılıb. Bəxtəvər insanlar elə xoşbəxt insanlardır. Ta bizim kimi yox. Bizim bu həyatda nə bəxtimiz, nə də ruzimiz oldu. Yəqin bizim üçün onları yazmaq Tanrının ya yadından çıxıb, ya da həmin vaxt qələminin mürəkkəbi qurtarıb. Ona görə də hər şeyimizlə yarımçıq doğulmuşduq...

Bizə “küçə uşaqları” deyirlər. Mənasında nəyin nəzərdə tutulduğunu bilməsəm də,  bu sözü tez-tez eşidirəm. Ancaq biz küçələrdə yox, evdə yaşayırıq axı. Hərdən də “qaraçılar” deyib bizdən qaçırlar. Halbuki, biz heç qaraçı da deyilik. “Qaraçı” gəlmədir, deyilmi? Bizsə hamımız burada - Bakıda anadan olmuşuq. Hər halda, insanların gözündə biz fərqli görünürük, bizim onları gördüyümüz kimi...

İkiotaqlı bu balaca evimizdə biz beş nəfər yaşayırıq. Hamısından böyük olduğumdan ailəni, demək olar ki, mən idarə edirəm...”

İndi isə sizlərə romnın preambulasını təqdim edirəm. Düşünürəm ki, bu faktlar və statistik məlumatlar hamınız üçün diqqətçəkən olacaq:

“Dünyada yetim (ən azı bir valideyni vəfat etmiş) və valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların sayı ilə bağlı fərqli təxminlər mövcuddur, çünki məlumatlar ölkələrə və mənbələrə görə dəyişir.

BMT-nin uşaq təşkilatı olan UNICEF-i ən mötəbər qurum hesab edərək ona istinad etsək, dünyada təqribən 150–153 milyon uşaq bir və ya hər iki valideynini itirib.

Bu sahədə ixtisaslaşmış Humanium.org saytı da 147 milyon yetim uşaq olduğunu bildirir. Worldmetrics.org-a görə isə bu rəqəm 140 milyon civarındadır.

Təxminən 14–18 milyon uşaq hər iki valideynini itirib. Uşaq evlərində yaşayan uşaqlar (hansılar  ki bəziləri yetimdirlər, bəziləri isə valideyin imtinasına məruz qalıblar), yəni institusional qayğıda olan uşaqların sayı təxminən 2–8 milyon arasında dəyişir. Digər mənbələr bu rəqəmi 8 milyon və daha çox olaraq qeyd edir  “Yetim” anlayışı özündə bəzən yalnız valideyn ölümünü, bəzən isə valideynin uşaqla əlaqəsinin olmamasını (maddi, psixoloji, hüquqi səbəblərdən) ehtiva edir. Azərbaycanda “atalı-analı yetim” deyə bir ifadənin olması da elə buradan qaynaqlanır.

Statistika problemləri də mövcuddur. Statistlər bəzən qeyri-qanuni uşaq evlərinin uşaqlarını, küçə uşaqlarını və qeydə alınmamış halları hesaba qatmaya bilirlər. UNICEF, Humanium, lokal hökumət statistikaları arasında metodologiya və yanaşma fərqləri də olur. Bir valideynini itirən uşaqların sayı 140-153 milyon göstərilir. Hər iki valideynini itirən uşaqların sayı 14-18 milyon aralığındadır. Valideyin himayəsindən məhrum olan uşaqlar – yəni atalı-analı yetimlərin isə 2-8 milyon olması təxmin edilir.

Yetim, atılmış və valideyn himayəsindən məhrum olan uşaqların aqibəti çox vaxt ciddi risklərlə doludur. Onların həyat yolu yaşadıqları ölkənin sosial sistemindən, qanunlarından və yardım təşkilatlarının fəaliyyətindən çox asılıdır.

Bu uşaqlara olan psixoloji və emosional təsirlərdə travma və itki hissi başlıca rol oynayır. Valideyn itkisi uşaqların psixoloji inkişafına ciddi zərbə vurur. Çoxu depresiya, travma sonrası stress pozuntusu və özgüvən əskikliyi yaşayır. Sevgi və qayğı çatışmazlığı da öz sözünü deyir: Uşaq evləri və institutlar adətən şəxsi diqqət və emosional bağlılıq imkanları baxımından zəifdirlər, onlar ailəni əvəz edə bilmirlər.

Belə uşaqların istismar riski də həmişə aktualdır. Onlar pulsuz uşaq əməyinə cəlb oluna bilərlər: bu uşaqlar, xüsusən də yoxsul ölkələrdə tez-tez istismara məruz qalır – ağır işlərdə işlədilir və ya dilənçiliyə məcbur edilirlər.

Onların insan alveri və cinsi istismara məruz qalmaları da mümkün risklərdəndir: bəzi hallarda uşaqlar fahişəliyə və orqan mafiyalarına da yönləndirilə bilirlər.

Qız uşaqları üçün daha böyük bir risk də var – onlar erkən yaşda məcburi evliliyə məcbur edilə bilirlər.

Əlbəttə ki, bu səbəblərdən də valideyin himayəsindən məhrum olan uşaqların uşaq evlərində və ya institutlarda yaşamaları problemin ən yaxşı həll formasıdır. Bununla belə, bu vəziyyətdə də müəyyən risklər mövcuddur. Çünki uşaq evlərində və ya institutlarda qayğı keyfiyyəti aşağı olur: uşaq sayının çox, işçinin az sayda olması, sevgisiz mühit, təhsildə və sosial bacarıqlarda gerilik bu həyatın xarakteristik xüsusiyyətləridir.

Cəmiyyətə uyğunlaşmada çətinlik də Domokl qılıncı kimi uşaqların başlarının üstünü kəsdirir.  Bu uşaqlar yetkinlik yaşına çatdıqda tez-tez işsiz qalır, evsiz olur və ya cinayətə meyilli olurlar. Sonra isə  "18 yaş sindromu" özünü göstərməyə başlayır. Bir çox ölkədə 18 yaşdan sonra belə uşaqlara dövlət qayğısı kəsilir və uşaqlar həyatda tək qalırlar – evsiz qalmaq, işsizlik və sosial izolasiya riski artır.

Amma tam ümidsiz də olmayaq. Bütün yetim uşaqların həyatı fəlakətlə nəticələnmir. Bir çox beynəlxalq və yerli təşkilatlar bu uşaqların həyatını yaxşılaşdırmaq üçün çalışırlar. Məsələn, UNICEF, SOS Uşaq Kəndləri, Save the Children kimi təşkilatlar bütün dünyada valideyin himayəsindən məhrum uşaqlara təhsil, sığınacaq və psixoloji dəstək təmin edirlər.

Vəziyyətdən ən ümdə çıxış yolu, bir növ, xilas növü isə son illər daha da aktuallaşan Himayəçilik - Foster care sistemləridir – bəzi ölkələrdə uşaq evləri əvəzinə ailə mühitində qayğı sistemi uğurla tətbiq olunur. Əlbəttə ki, valideyin qayğısından məhrum olub da buna ehtiyac duyan uşaqlar vardırsa, bu və ya digər səbəbdən valideyin ola bilməyən ailə cütlükləri də vardır, bu halda sadəcə iki tərəfi bir-biri ilə uzlaşdırmaq lazımdır.

Əmək bacarıqlarının inkişafı, təqaüd proqramları, mentorluq layihələri ilə də bu uşaqların həyatında dönüş yaradıla bilər.

Azərbaycanda valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların aqibəti haqqında daha konkret faktlara istinad etsək, aşağıdakı mənzərənin şahidi olarıq:

2023-cü ilin iyulunda Prezident sərəncamı ilə ölkədə rəsmi “foster family” institutu tətbiq olunmağa başlayıb. Hazırda 47 uşaq bu sistemə yerləşdirilib (18 oğlan, 29 qız), onlardan 25-i Bakıda, 22-si müxtəlif regionlarda yaşayır.

Dövlət bu ailələrə aylıq maliyyə dəstəyi göstərir: 0–6 yaş 355 AZN, 7–13 yaş 375 AZN, 14–18 yaş 395 AZN.  Uşaqlarda əlillik varsa, məbləğ daha yüksək olur.

Foster family və digər daha uğurlu vasitələr tətbiq olunduqca əvvəlki institutların tədricən bağlanması nəzərdə tutulur ki,  2006–2016-cı illərdə “Deinstitutionalization and Alternative Care” proqramı çərçivəsində ənənəvi uşaq evlərində uşaq sayları 14 500-dən  təqribən 10 000-ə düşüb. Lakin təkcə səkkiz müəssisə transformasiya olunub – bu islahatlar hələlik yetərincə sürətli deyil.

Reformların məhdud problemləri ondadır ki, uşaq evlərində nadir hallarda fərdi inkişaf planları və monitorinq var. Bu sistemlər hələ də qeyri şəffaf, korpusiya riskli və qeyri-kafi resurslarla işləyir.

Rəqəmlər göstərir ki, Azərbaycanda təxminən 10 000 uşaq böyüklərə aid müəssisələrdə yaşayır; infiradlı qayğı və əmək istismarı halları da məlumdur.

Dövlət komitəsi, UNICEF, AIDA, USAID və digər qurumlar tərəfindən psixoloji, sosial, təhsil məqsədli layihələr həyata keçirilir.

Azərbaycan uşaqlarının bir şansı da onlara arxa-dayaq olan Heydər Əliyev Fondunun mövcudluğudur.

2025-ci ilin iyununa qədər 360-dan çox autizmli və əlilliyi olan uşağa reabilitasiya xidməti göstərilib; övladlığa götürmə yolu ilə 730-dan çox uşaq ailələrə verilib, son iki ildə isə 47 uşaq isə, qeyd etdiyimiz kimi, “foster” sisteminə daxil edilib .

Dövlət büdcəsi, AIDA və xarici donorlarla əməkdaşlıq nəticəsində ən yoxsul ailələrə yardım və sosial proqramlar tətbiq olunur. 2022-ci ildə 63 000 ailə dəstək alıb.

Beləliklə, gələcək prioritetlər arasında Foster care-i genişləndirmək, regionlarda nəzarəti gücləndirmək, istismar hallarını aşkar etmək və ailə üçün sosial motivasiyanı artırmaq əsas məqsədlərdir.”

P.S. Kitabın sentyabr ayında işıq üzü görəcəyi planlaşdırılır. Xoş mütaliələr.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qeyri-adi, bəlkə də zəif şair və mükəmməl bəstəkar, gözəl müğınni!

Alim dostlarımdan biri- texnika elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Mir Rəsul Tağıyev ayaqqabı firmalarından birinə, Sumqayıtda fəaliyyət göstərən təmir və satış məntəqəsinə rəhbərlik edir. Bir dəfə onu ziyarət edərkən qəribə bir hadisənin şahidi oldum. Özünü Elza Seyidcahanın bacısı kimi təqdim edən Lalə adlı bir xanım içəri daxil olub, bacısının sifarişinin hazır olub-olmadığını soruşdu. Mir Rəsul ağa arxa otağa keçib bir ayaqqabı gətirdi. Ayaqqabının üst hissəsi ənənəvi qadın ayaqqabısı, altlığı isə əsgər çəkməsinin altlığından idi. Necə deyərlər, kobudla incənin sintezindən yaranan qeyri-adi bir şey...

Doğrudur, onun Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə üzv qəbul olunmasına əks reaksiya verənlərdən biri də mən oldum. Amma sonra dərindən düşünüb təhlil edəndə, bunun bizim cəmiyyət üçün adi bir hal olduğunu başa düşdüm. Bu gün o qədər adamlar var ki, aidiyyəti olmadığı təşkilatların üzvüdürlər. Odur ki, bu mövzuda uzun-uzadı danışmaq istəmirəm. Necə deyərlər, özləri bilərlər...

 Deyir ki:- “Əməkdar artist, bəstəkar, səhnənin ən ekstravaqant müğənnisi adlarını qazanmışam. Bunlar hər biri eyni anda kimdə var? Biri var, o birisi yoxdur. Mən səhnəyə gələndə hit mahnılarla efirə çıxmışam. "Bağlar" mahnısı ilə tarixə düşmüşəm. "Gözəllik", "Qəlbin üsyanı", "Həsrət nəğməsi", "Hisslər" və bu kimi mahnılarla yaddaşlara həkk olmuşam. Ara mahnıları oxuyan müğənni deyiləm. Nə də ayda 3 dənə mahnı yazanlar sırasına daxiləm. Elə müğənni ola da bilmərəm. Çünki elə mahnılar bu qulaqdan girib, o birisindən çıxır. Hər zaman özümü olduğum kimi qoruyub saxlamağa çalışıram. Elza Seyidcahan, hər zaman elə Elza Seyidcahandır.”

Bəli, bu dəfə sizə Elza Seyidcahandan danışmaq istəyirəm. Axı, bu gün- iyulun 7-si onun üçün əlamətdar bir gündür, yeni yaşı tamam olur. Amma əvvəlcə onun həyat dastanına nəzər yetirək: Qasımova Elza Nuru qızı 1968-ci ildə Siyəzən şəhərində dünyaya gəlib. 1975-ci ildə Siyəzən şəhəri 1 saylı məktəbə daxil olsa da, orta təhsilini Sumqayıtda, 17 saylı məktəbdə başa vurub. Sonra Soltan Hacıbəyov adına Orta İxtisas Musiqi məktəbinin nəzəriyyə şöbəsində, daha sonra Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının bəstəkarlıq fakültəsində təhsilini davam etdirib. Respublikanın əməkdar artisti, I dərəcəli vokalistdir. Bir sıra bədii filmlərin musiqilərini bəstələyib. Müxtəlif musiqi festivallarının, eləcə də müsabiqələrin qalibidir. Konsertləri Azərbaycanda və xeyli xarici ölkələrdə də baş tutub. Azərbaycan və Qırğızıstan Bəstəkarlar İttifaqlarının üzvüdür. Eyni zamanda, 2023-cü ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə də üzv olub...

“Bəstəkarlıq etmək hər adamın işi deyil. Məni ifaçı kimi qəbul etmək istəməyənlərin ifaçılıqdan və bəstəkarlıqdan xəbəri yoxdur. Adi bəstəkar deyiləm. Tutaq ki, bir konsertdə on nəfər müğənni oxuyur və hamısı bir-birinə bənzəyir. Bilinmir ki, bu mahnıları kim yazıb. Bu sözü müğənni kimi yox, bəstəkar kimi deyirəm. Heç kəsə də paxıllıq etmək fikrim yoxdur. Çoxlarından fərqlənirəm. Mənim ifamda rəngarənglik var. Dırnaqarası müğənnilərə oxşamaq istəmirəm.”- söyləyir.

Haradasa sözlərində həqiqət var. O, öz işinə yaradıcı yanaşdığı üçün fərqli mahnılar bəstələyə və onları fərqli bir üslubda ifa etməyi bacarır. Ümumiyyətlə, qeyri-adi istedadlı adamlar cəmiyyətdə ləng qəbul olunurlar. Bəlkə də on il bundan qabaq onun bəstələrini heç bir müğənni ifa etməyə tələsmirdi, amma bu gün həmin mahnıları bir sıra gənc müğənnilər də oxuyurlar… 

Deyir ki:- “Həyatda heç nədən narazı deyiləm. Mən bu vaxta qədər nədənsə narazı olmamışam. Hər şey ürəyimcədir. Bilirsiniz ki, sənətə kiçik-kiçik addımlarla gəlmişəm. Toyda da oxuyuram. Sənətə bəzi gələnlər elə bilirlər ki, toyda oxuyandan sonra adam əsl sənətkar olur. Əslində mən heç kimə fikir vermirəm. Paxıllığımı çəkənlər çoxdur. Sanki məni parçalamaq istəyirlər.”

Hə, az qala yadımdan çıxmışdı. Onun yazıçılar birliyinə qəbulunu birmənalı qarşılamayan adamlara xalq yazıçısı Anar belə münasibət bildirib:- “Elza heç də o birilərdən əskik deyil. Yəni Yazıçılar Birliyinin üzvlərinin bir çoxundan. Biz ancaq istedada baxırıq. Kimin istedadı, qabiliyyəti var, səmimi şəkildə buranın üzvü olmaq istəyir, onu da qəbul edirik. Kim qalmaqal yaratmaq üçün gəlirsə, onları qəbul etmirik...”

Xalq yazıçısının nə qədər haqlı olub-olmadığını deyə bilmərəm. Çünki şairlərə əsl dəyəri Zaman verir. Amma etiraf edirəm ki, Elza Seyidcahan musiqiyə, eləcə də poeziyaya özünəməxsus yenilik gətirən bəstəkar, məlahətli səsi olan, istedadlı müğənnidir...

Bəli, iyulun 7-si onun növbəti ad günüdür. Bu münasibətlə əməkdar artisti təbrik edir, fəaliyyətində uğurlar arzulayırıq...

Və sonda Elza Seyidcahanın “Get işinlə məşğul ol!” şeirindən bir neçə misra gətirirəm:

 “Vermək almaqdan daha izzətlidir

Gülmək ağlamaqdan şərafətlidir.

Sevmək sevilməkdən ləyaqətlidir.

Susmaq danışmaqdan kəramətlidir.

Bəzən çox vaxt dinləmək, dinləmək

Ləyaqətlidir.

Atalarımız deyiblər

Yaşınla

Ağ başınla

Sirdaşınla

Get işinlə məşğul ol.

Ağıllı ol,

Get işinlə məşğul ol!..”

Öz aramızdır, hər kəsin öz işi ilə məşğul lmasının nəyi pisdir ki?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)