Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Dostoyevski “cəsur” yazıçıdır”, – deyir həmsöhbətim... Gülümsəyirəm.  Çünki Dostoyevskini oxumağın tələb etdiyi cəsarətin ölçüsünə bələdəm. Oxumaq nədir ey?! Anlamaq daha çox şey tələb edir.  Bəlkə mənim Kəmalə xanım Umudova (Bakı Slavyan Universitetinin dosenti) ilə Dostoyevskidən danışmağım tapdığım ən asan çıxış yoludur:  ədibin yaradıcılıq döngələrinin qaranlıq künclərinə  işıq tutacaq dəyərli Kəmalə xanım, mən də rahatca o döngələrdə nə var-nə yox, öyrənəcəyəm... İşıq yandıran olanda qaranlıqdan niyə qorxum ki?!

-Dostoyevski yaradıcılığının  cazibəsi nədədir?

-Dostoyevski  “cəsur” yazıçıdır. Bu təşbehin  tez-tez istifadə olunan  və  oxucuya heç bir məlumat ötürməyən “möhtəşəm”, “dahi” və s. bu kimi sözlərin sırasında yer almasını istəməzdim. Bunun üçün “Dostoyevski romanında forma və məzmun vəhdəti necə yaranır?” sualına cavab tapmalıyıq. Süjet quruluşuna görə (!) cani haqqında yazılmış “Cinayət və cəza” romanının bu qədər estetik cazibəyə malik olmasının sirrini axtarmalıyıq... Yeri gəlmişkən, çox zaman estetika mücərrəd qavrayış olaraq anlaşılır. Hamı unudur ki, estetika “hissolunan”dır,   “hiss etmək” feilindən gəlir. Ümumiyyətlə, ədəbiyyat haqqında danışarkən estetikanı daxili bağlılıqdan, cazibədən kənar, mücərrəd qavrayış kimi  görmək doğru deyil.  Dünya ədəbiyyatının böyük müəlliflərinin məqsədi oxucuya dünyanın ilkin gözəlliyini, yəni Tanrıya aid olmasını, sevginin  ilahi mahiyyətini göstərməkdir, təcrübədən yararlanması üçün ona yardım əlini uzatmaq və onu yenilənməyə, fərqliliyə  götürməkdir. “İdiot” romanını nəinki günlərə, saatlara belə, ara vermədən oxuyanlar dünyagörüşlərinin dəyişdiyini, uzun müddət divanə, “səy” kimi dolaşdıqlarını qeyd edirlər. Tanrı ilə bağlılığını itirmiş rus zadəgan cəmiyyətinin ona öyüd vermək əqidəsi ilə şərti uzaqlardan, İsveçrədən, cənnət kimi yerlərdən, qeyb dünyasından gələn Mışkini anlamağa, qəbul etməyə gücü, ruhu yetmədi.  Dostoyevski Mışkin obrazını rus xalqının sevgi yaddaşının, mənəvi mahiyyətinin qoruyucusu, ən çətin tarixi dönəmdə xilaskar  missiyasının daşıyıcısı kimi yaratdı. “Öyüd”süz yetişmiş cəmiyyətdə peyğəmbərlik etmək özünüfədadır,  diri-diri çarmıxa çəkilməkdir, diri-diri dərisi soyulmaqdır – bəlli nümunələrdən danışırıq: İsa Məsihdən, Nəsimidən... Böyük dostoyevskişünas,  filosof Tatyana Kasatkina  on bir yaşında oxuduğu ilk romanın (“İdiot”) onun həyat seçimini, yolunu təyini etdiyini qeyd edir müsahibələrində. On bir yaşlı uşaq qəlbindəki işığın, cənnətin bədii əsərdə əks olunduğunu görür və o görüşün üzərindən  yarım əsrdən artıq vaxt keçdikdən sonra da Dostoyevskini xilas yeri, pənah gətirdiyi yazıçı adlandırır.  Qeyd etməliyəm ki, Qulu Ağsəs poeziyası da başdan-başa ruhun Tanrı ilə bağlılıq təcrübəsini ehtiva  edir: “Şükür o göydəki ismin halına”, “Sevgi bol, dərd də namxuda...”, “Sənsən hər yer”, “Bir də baş qoşan deyiləm”, “Sizə kimdən deyim?”, “Az qalıb” və digər şeirləri teoloji kontekstdən baxılmadıqda anlaşılmayan, çətin mətn olaraq qalır.

-Belə deyə bilərikmi: Dostoyevskinin inancı yaradıcılığının “işıq gələn tərəf”idir?

-Dostoyevski yaradıcılığının "işıq gələn tərəfi" onun İNANCIDIR! Dostoyevski real zaman, tarix, insan münasibətlərini  xristian inancı, İncil motivləri, peyğəmbərliyin, müqəddəsliyin varlığı müstəvisinə gətirərək yeni roman forması yaradır. İncildə yazıldığı kimi: “Çünki elə gizli bir şey yoxdur ki, aşkara çıxmayacaq və elə örtülü bir şey yoxdur ki, bilinib aydın olmayacaq” (Luka 8:17). Fomanın İncilində İsanın dilindən söylənilən bu vəhy yer üzündə baş verənlərin İlahi təcəllə olduğunu ifadə edir, bu dünyadakı təzahürlərdə  Yaradanın Müjdəsini, İlahi mənanı  görmək istəyini, yerdən göyə ucalma məqamını ifadə edir. 

Vəhy  müqəddəs kitablarda  yazılsa da, Yaradanın Həqiqəti hər yerdədir. İnsanın vəzifəsi ona məlum olmayanı axtarmaqdır,  möcüzə ilə, Tanrı Müjdəsi ilə görüşə can atmaqdır. Ruhun qanunlarını araşdıran Dostoyevski “Bednıye lyudi” (bu başlığın dilimizə fərqli tərcümələri barədə bir az sonra danışarıq, mən “Zavallılar” adından istifadə edəcəyəm) əsərində Makar Devuşkin obrazı ilə insanın daxilində peyğəmbər həqiqətinin gizləndiyindən əmin ilahiyyatçı yazar  missiyasını yerinə yetirir. Dostoyevskinin artıq ilk əsərində onun  bütün yetkin romanlarını təyin edən xristian antropologiyasının əsasları qoyulmuşdur.

-Dostoyevskinin “Zavallıları”ı kimlərdir?

- “Zavallılar”da (“Bednıye lyudi”) Dostoyevskinin son dövr romanlarına xas  olduğu  irəli sürülən mövzu ikiləşməsi ilə qarşılaşırıq. Bu ikiləşmə onun əsərinin interpretasiyasında və adının dilimizə fərqli tərcüməsində də özünü göstərir. “Yoxsul insanlar” (Məmməd Qocayev) başlığı oxucuları pulsuz insanların sosial problemlərini önə çəkən yazıçı “humanizm”indən danışmağa sövq edirsə, “Zavallılar” (Etimad Başkeçid)  adı bu konsepti içəridən dağıdır və agah olanlar üçün fərqli dil, semantika yaradır.

Dostoyevski  ilk əsərini “Zavallılar”  adlandırarkən özünü tam şüurlu şəkildə Karamzin ənənəsinin təsir dairəsinə aid edirdi, baxmayaraq ki, onu yanlışlıqla Belinskinin sosial tənqid məktəbinə aid edirdilər. Təsadüfi deyildir ki,  romanın əsasında isməti ləkələnmiş və atılmış  qızın  hekayəsi dayanır. Romanın adının (“Bednıye lyudi”) mahiyyət etibarilə, tavtoloji olduğu qeyd olunur. Çünki Dostoyevskinin  ədəbiyyata geri gətirdiyi sözə verdiyi anlama görə, bütün inanlar zavallıdırlar. Romanda qeyd olunur ki, söhbət yalnız və o qədər də maddi çatışmazlıqdan getmir, baxmayaraq ki,  əsərdə mövzu həm də  budur. Maraqlı odur ki,  bütün insanların zavallı adlandırılması romanda əksini tapan ədəbi süjetlərlə bağlıdır. Makar Devuşkinin təsəvvüründə Puşkin “Stansiya gözətçisi” əsərində hamı üçün ümumi fəlakəti, bəlanı, insanın  öz doğmasını itirməsi ilə bağlı məqamı ifadə edir, başqa sözlə zavallılar -  unudulmuşlar, tərk edilmişlərdir.

-Zavallı olmaq Dosyoyevskinin qəhrəmanlarının taleyidir, yoxsa seçimi?

- Maraqlı sualdır. Bu, “Alçaldılmışlar və təhqir olunmuşlar” romanı haqqında   geniş söhbət üçün ən vacib sual ola bilər. “Bednıye lyudi” romanı üçün də mühümdür. Dostoyevskinin yaradıcılığında “kiçik insan” əşya deyildir. O, Tanrıdan nəsibini almış, birmənalı olaraq Tanrının yer üzündə simasını daşıyan varlıqdır. Makar Devuşkini araşdıranlar çox zaman öz şərhlərində onu mühitdən asılı, sosial haqsızlığın qurbanı kimi  təsvir edirlər. Bu cür  şərhlər Dostoyevskinin bədii prinsiplərinin uyğun dəyərləndirilməsinə və əsərin doğru oxunulmasına imkan vermir və mövzunu başqa yerə götürür. Makarın bənzərsiz bir xarakter olduğunu önə çəksək, onunla bağlı yazıçının əsas məramının anlaşılmasına yol açmış olarıq. Qəhrəmanın yaşadığı yer mətbəx küncüdür, lakin o bundan narazı deyil. Onun könlü dünyaya və Tanrıya açıqdır. Onu narahat edən səbəblər başqadır. Çalışdığı departamentdə, yaşadığı cəmiyyətdə onu alçaldan insanlarla, təhqirlərlə üzləşsə də, böyük bir ümidlə üz tutduğu hədəfindən dönmür.  Dostoyevski romandakı  münasibətləri horizontal xətt üzərindən deyil,  Tanrı ilə bağını təsdiq edən  vertikal boyu dəyərləndirir. Bu, Varvara və Bıkov arasında baş verən eşq romanı deyil. Mühüm olan başqa sevginin arayışıdır. Devuşkin insanların qəlbində yaşayan başqa eşqdən xəbərdardır. Lakin dünyanın bundan xəbəri varmı? Xeyr, yoxdur. Məhz buna görə, Makar uzun-uzun məktublar yazır və əslində, Varvaranın timsalında  dünyanı xəbərdar etmək,  könülləri cahanşümul sevgi üçün oyandırmaq istəyirdi. O, Tanrıya sadiqdir. Bu dünyada da, axirətdə də Tanrıya, peyğəmbərinə inanır. Varvara isə başqa dildə danışır, dünyaya və hadisələrə başqa mövqedən baxır, adı da qədim yunan dilindən tərcümədə “özgə”,”yad”, “dildən anlamayan” mənası daşıyır.   

Məktublaşma şəklində yazılsa da, “Bednıye lyudi” iki insanın qarşılıqlı münasibətlərinin inkişafı və onun  nəticəsi  kimi deyil, bir insanın, Makar Devuşkinin sonsuz mənəvi gücünü göstərən bir romandır. Təsadüfi deyildir ki, əsər boyu Makar “fəlsəfədən” danışdığını, “fiosofluq” etdiyini  qeyd edir.  Zavallı Samson Vırin haqqında danışarkən, o,  fikrini bu cür tamamlayır: “Olan işdir, anam, bizim də başımıza gələ bilər. Nevskidə, yaxud sahil küçəsində yaşayan qrafın da başına gələ bilər. Başqa adam kimi görünə  bilər, çünki onlarda hər şey özünəməxsus şəkildə dəbdəbəlidir, lakin o da eyni şeyi yaşayır, hər şey ola bilər. Mənim də başıma eyni şey  gələ bilər” (tərcümə mənə aiddir -U. K. ). Bir məqamı da nəzərdən qaçırmaq olmaz: Dostoyevski “Stansiya gözətçisi” povestinin sonluğunu  “Zavallılar”a köçürür.  “Zavallı Varya”nın hekayəsi onu yoldan çıxarmış  cənab Bıkovla rəsmi nikahla bitir. Qorxduğu Makarın başına gəlir,  gözlədiyi kimi, “bəxtsiz, başıbəlalı” “zavallı Samson Vırin”in vəziyyətinə düşür. Lakin  sözün əsl mənasında hamı tərəfindən tərk edilən, qəlbən bağlandığı insanlardan ayrı düşən yalnız Makar deyil, həm də Varvaradır. Tərk edildikdə, Karamzinin təbirincə, “zavallı”, çarəsiz  vəziyyətə düşdükdə, məhz bu insan  (və digərləri) onun yanında peyda olmuşdular, böyük fədakarlıq göstərmiş,  ona sahib çıxmışdılar.  Qoqolun “Şinel”i  Makarı pərişan edir, qəlbini ağrıdır. Qoqolun  ifadə etdiyi  “zaval” –   yoxsul insanın alçaldılması və alçalması “Zavallılar”da hamının  başına gələ biləcək mənəvi yoxsulluq anlamında  təzahür edir.

Makarın “çəkmələr”lə bağlı  ifadə etdiyi düşüncəsi bu haqdadır.  Pinəçinin ehtiyatsızlıq üzündən altını kəsdiyi çəkmələr onun yuxusuna girir. Cəkmələr kasıbın da, varlının da maddi ehtiyacıdır, hər ikisinin yuxusuna  girə bilər, varlının çəkməsinin “fasonu” fərqli ola bilər, amma nəticə etibarilə eyni istəkdir, eyni yuxudur. “Demək istədiyim odur ki, anam, belə çıxır, biz hamımız, əzizim, bir az çəkməçiyik. Eybi yoxdur, olan işdir, amma məsələnin pis tərəfi odur ki, o varlının yanında elə bir adam yoxdur qulağına pıçıldasın: “Belə şeylər haqqında fikirləşmək, yalnız özünü düşünmək, tək özün üçün yaşamaq olmaz, sən axı çəkməçi deyilsən, uşaqların sapsağlam, arvadın da səndən yemək istəmir; bir dön yan-yörənə bax, başa düşdük, çəkmələrin fikrini eləyirsən, amma bəyəm başqa dərd-sər yoxdur?”. “Şinel” povesti ilə bir çox tellərlə bağlı  bu mülahizədə başlıca məqam insana, onun mənəvi varlığına verilən yüksək dəyərdir. İnsanlar yer üzündəki mövqelərini bir-birinə görə deyil, Tanrı ilə münasibətlərinə görə dərk etməlidirlər: “Sənə xatırladıram, anam, insanın qismətini uca Yaradan verir. Məhz buna görə kimisi general epoletləri taxır, kimi də titulyar müşavir işləyir; kiminin qismətində hökm vermək var, kiminin də alnına dinməz-söyləməz, səbrlə itaət etmək yazılıb. Hər insanın qabiliyyətinə görədir: hərənin əlindən bir iş gəlir, biri bir işi bacarır, digəri də başqa bir işi. Tanrı kimə nə qabilyyət veribsə”.   Makar, söylədiyi kimi, bu dünyada “Tanrı qorxusu daşıyaraq və özünü bilərək”  yaşamaq istəyir.  Yəni, Makar düşünən insandır, öz sözü var, tək olsa da bütün insanlıqa bəs edəcək sevgiyə, səbrə, şükrə malikdir.  Cibində bir qara qəpiyi qalmadıqda belə Makar həyatdan qorxmur, reallığın başqa yerdə olduğunu və başqa məna daşıdığını israr edir.  21 avqust tarixli məktubunda onun məşhur ifadəsi yer alır: “<....> lakin, hər halda mən insanam, qəlbim və düşüncələrimlə mən insanam”. Makar Qoqoldan niyə narazıdır? Qoqolun mövqeyinin ifşası ilə bağlı bir çox tədqiatçılar, hətta ən ciddi məqalələrdə belə,  bir məqamı  nəzərdən qaçırırlar. Əlbəttə,  kiçik məmurun maddi əziyyətləri, ətrafdakıların rəhmsizliyi, sevgisizliyi, yadlığı Makar üçün tanış mənzərədir. Şinelin Başmaçkin üçün əhəmiyyəti nədirsə,  Devuşkin üçün də çəkmələri o dərəcədə önəm daşıyır. Lakin Devuşkin  kasıblığın üzqaralığından danışarkən öz dərdini dilə gətirmir. Onu narahat edən mövzu mənəviyyat, daha doğrusu, mənəviyyatsızlıqla  bağlıdır. Başmaçkinin  şinelə bərabər tutulmasını qəbul etmir, müəllifin  onunla bu cür “amansız” rəftarını anlamır. “Yaza bilərdi ki, o, heç kimə pis şey arzulamırdı, Tanrıya inanırdı və öləndə (əgər mütləq  onun  ölməyini istəyirsə)  dalınca ağlayanları vardı”. Makarın Başmaçkin üçün rəva gördüyü  tale mənzərəsi ölümdən sonra da insanın yaşamasına, ruhun ölümsüzlüyünə  inamı ehtiva edir. 

-Belə deyə bilərikmi ki, Dostoyevski mətləbi uzaqdan dolandırıb gətirir? Yəni bunu birbaşa da deyə bilər ki, “filankəs zavallıdır”. Amma o, obrazın daxili həyəcanları, davranışı, düşüncələri ilə anladır: Bu, zavallıdır.

- Bəli, Dostoyevskinin demək istədiyi mətləbləri və müqədddəs kitablarda insana buyrulan sevgini bədii dillə ifadə etmək çox çətin, mürəkkəb iş idi. Mışkin imanla bağlı hiss və düşüncələrin yanlış ifadə edəcəyi halda yoxa çıxacağınıdan qorxurdu.  Makar “çəkmələr”lə bağlı  düşüncəsini  “dolayısı ilə”  ifadə edir.  Və  qəhrəman bunu mətndə açıq söyləyir,  “məcaz dilində danışacağam” deyir. İsanın həvarilərinə söylədiyi “Aranızda birinci olmaq istəyən hamıdan axırıncı olmalı və hamıya xidmət etməlidir” (Mark 9: 35) fikri və digər İncil motivləri üzərindən qurulan bədii obraz və mətn, əlbəttə ki, çoxölçülüdür və xüsusi anlama, xüsusi təhlil tələb edir. Peyğəmbərləri öz ölkələrində qəbul etdilərmi müasirləri!? “Doğru söyləyəni yeddi kənddən qovarlar” ifadəsi hamıya bəllidir. Dostoyevski əbədi həyat haqqında həqiqəti birbaşa, ehkamlarla çatdırmır. O, insanın günahlarını görməzdən gəlməkdən uzaqdır, insanın daxilində baş verən bütün ziddiyyətlər, qorxular, şübhələr,  fantastik düşüncələr və hərəkətlər dünyanın doğru mənzərəsini yaratmağa xidmət edir.  Dostoyevski düşündüklərini birbaşa söyləsə, dünya dağılar, qan düşər.  Bir də ki, müəllif müəllim roluna düşər. Biz Tolstoyda nəyin etik, nəyin qeyri-etik olduğunu yazıçının dilindən eşidə bilərik. Məsələn,“Dirilmə” romanının müəllifinə görə, Nexlyudov gənc Katyuşaya qarşı etdiyi hərəkətdən “utanmalı idi”. Dostoyevskidə isə gizli müəllif strategiyası mövcuddur. O, heç zaman heç bir situasiya üçün qısa həll yolu, təcili çıxış göstərmir, çünki gəldiyi və oxucunu gətirmək istədiyi məqam ruhla, Tanrıya qovuşmaqla bağlıdır və qaranlıqda yaşayan işığın təsdiqi təcrübəsidir. Dostoyevski insanın üzərinə böyük yük qoyur – İsanın daşıdığı çarmıx yükünü. Bütün məsələ Tanrı sevgisini görməkdən, İsa kimi sevgiyə bağlılıqdan gedir ki, bu da metafizika hadisəsidir. Bu, ölümdən öncə və sonrakı həyatı görməkdir, qaranlıqda ağı seçməkdir. Özündən öncə başqasını sevə bilməkdir. Tanrının mərtəbəsində olub heyran qalmaqdır (“gözü ayağının altını görməməkdir” – insan  dünyaya dörd gözlə baxsa belə) və ya “sevdiyini biryolluq sevməkdir ən çətin iş”  (Qulu Ağsəs sevgi formulunu belə ifadə edir). Allaha dost olmağın nəşəsidir, büsatıdır. İnam, iman – bunlar azad seçimidir insanın. Birbaşa deyilə bilməyən, sadəcə qəbul olunan və yaşanılan Həqiqətdir. O,  ən əlçatmaz görünə bilər, amma insanı Özünə və özünə ən etibarlı, sədaqətli dost edən də Odur. 

-Ümid edirəm, “Zavallılar”ı oxumaq istəyənlər üçün bu söhbətimiz əsl səmt ağacı olacaq...

-“Zavallılar” (“Bednıye lyudi”)   yalnız, o qədər də  və  ya heç də  maddi imkansızlıq, kasıblıq haqqında  roman deyil. “Pinəçinin zarıldayan uşaqları və ac arvadından danışmazdım”  deyir Makar (“Bu, boş şeydir və bu haqda heç yazmağa dəyməzdi də, lakin burda belə bir məsələ var, anam <...>”)  və  daha sonra maddi yoxsulluq mövzusunu dilə gətirməkdə məqsədini izah edir. İzah mətndə açıq şəkildə görünür. Maddi ehtiyac insanın və insanlığın  miqyasını təyin etmir. Meyar başqadır, kim olmasından asılı olmayaraq, insan dünya malına bağlı qala bilməməlidir, faniliyə uymamalıdır. Bu mənəvi yoxsulluq mənimsənilən malın, mülkün, əşyanın üzərində bərqərar olan “sevgi”dir,  eqoizmdir. Bu mənada “zavallı” və  “zalım”  sözləri bir-biri ilə qarşılaşdırıla bilər. İnsanlar bir-birini  tərk etməklə  və unutmaqla  özlərini  bədbəxt edirlər. “Bednıye lyudi”  ona görə tavtologiyadır ki, Tanrıya, Yaradana qarşı nankorluq edən, Ondan üz döndərən və  tez bir zamanda özlərini atılmış, Tanrı tərəfindən tərk edilmiş hiss edən  bütün insanlar “zavallıdır”lar. Makarı tərk edib Bıkovla  gedən Varvara xoşbəxt olacaqmı? Qoşulub getdiyi insanda “Tanrının nurunu”, “həyatın özünü”    tapmayacaqsa, necə zavallı olmaya bilər? Makar Varvaraya yazdığı son məktubunda  insanın ontoloji tənhalığının faciəsini dolayısı ilə dilə gətirir.  Varvara  Makarın son məktubunu oxumayacaq, o, artıq uzaqlardadır.  Bəlli bir ünvana yazılan məktub, əslində, bütün insanlara, hər kəsə ünvanlanmış  olur. Mən o məktubu hər zaman eyni həyəcanla oxuyuram, böyük bir ağı mətni kimi... Kiçik bir  monotamaşa üçün gözəl materialdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.04.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə “Bir direktor, bir şagird” adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir.

Hazırda təqdimatda 49 nömrəli "İntellekt"  məktəb- liseyidir.

Layihəni təqdim edir: Ülviyyə Əbülfəzqızı

DİREKTOR:

Bağırzadə Elza Əliqulu qızı 1994-cü ildə Azərbaycan Texnologiya Universitetinin “Yeyinti məhsulları texnologiyası” fakultəsinə daxil olmuş, 1998-ci ildə universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. 2001-ci ildə Müəllimlər İnstitunun “İbtidai təhsilin pedaqogikası və metodikası” fakültəsini bitirmiş, Dövlət İdarəçilik Akademiyasında “Dövlət və bələdiyyə idarəetməsi“ fakultəsində təhsilini davam etdirmişdir. 2001-2020-ci illərdə Bakı şəhəri Ərəstun Mahmudov adına 220 nömrəli məktəb-liseydə ibtidai sinif müəllimi, 2020-2021- ci ildə təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini işləmişdir. 2020-ci ilin sentyabr ayında elan edilmiş dövlət ümumi təhsil müəssisələrinə direktor vəzifəsinə işə qəbul üzrə müsabiqənin nəticələrinə əsasən müvəffəqiyyət qazanıb, 2021-ci ilin sentyabr ayından Eldar Məmmədov adına 21 nömrəli tam orta məktəbə direktor vəzifəsinə təyin olunmuşdur. 2023-cü ilin oktyabr ayından isə Rəfail Hüseynov adına 49 № li "İntellekt" məktəb-liseyə direktor vəzifəsinə təyin olunmuşdur.

“Amazon”da satılan “Vaxtın idarə edilməsi: məhsuldarlıq və uğur strategiyaları” adlı kitabın həmmüəllifidir. Bir çox yerlı və beynəlxalq təlimlərdə, eləcə də beynəlxalq təcrübə probramlarında uğurla iştirak edibdir.

ŞAGİRD:

Mən, Humay Elçin qızı Mahmudova 2010-cu ildə Bakı şəhərində anadan olmuşam. Hal-hazırda R. Hüseynov adına 49 nömrəli “İntellekt” məktəb-liseyin IX sinfində təhsil alıram. 2023–2024-cü tədris ilində Liderlik Akademiyasının təlimlərində iştirak etmişəm.

Aprel döyüşlərinə həsr olunmuş bədii qiraət yarışmasında I yerə layiq görülmüşəm. “Yollarda təhlükəsiz davranışı öyrənək” intellektual yarışında uğurla iştirak etmişəm. Məktəbdə təşkil olunan müxtəlif növ layihə və ictimai işlərdə fəal iştirak edirəm.

ESSE:

“Qarabağ – Mədəniyyətimizin Beşiyi”

Azərbaycan yalnız təbii sərvətləri və əlverişli coğrafiyası ilə deyil, həm də qədim və zəngin mədəni irsi ilə fərqlənən bir ölkədir. Bu mədəni irsin ən parlaq nümunələrindən biri isə Qarabağdır.

Qarabağ əsrlər boyu Azərbaycanın tarixini, incəsənətini, memarlığını və musiqisini yaşadan müqəddəs bir diyardır. Qarabağ, Azərbaycan mədəniyyətində özünəməxsus yer tutan, böyük sənətkarlar və ədiblər yetirən bir bölgədir. Xurşidbanu Natəvan, Molla Pənah Vaqif, Mir Mövsüm Nəvvab kimi tanınmış simalar bu torpaqda yaşayıb yaradan dahi şəxsiyyətlərdir. Onların yaradıcılığı təkcə Qarabağın deyil, bütövlükdə Azərbaycanın mədəni inkişafına misilsiz töhfələr vermişdir.

Qarabağ muğam məktəbi isə Azərbaycan musiqisinin zirvəsini təşkil edir. Bu muğam məktəbi təkcə bir musiqi növü deyil, keçmişlə gələcəyi birləşdirən mənəvi körpüdür.

Qarabağ bölgəsi musiqi xəzinəmizə Üzeyir bəy Hacıbəyli, Bülbül, Xan Şuşinski, Niyazi, Fikrət Əmirov, Əfrasiyab Bədəlbəyli kimi dahiləri bəxş etmişdir.

Eyni zamanda Qarabağın zəngin sənətkarlıq nümunələrindən biri olan xalçalar xalqımızın zövqünü, düşüncə tərzini və dünyagörüşünü əks etdirir.

Bütün bu xüsusiyyətlər Qarabağı haqlı olaraq “mədəni irsin beşiyi” adlandırmağa əsas verir. Bu torpaqda doğulmuş sənət və ədəbiyyat nümunələri xalqın milli kimliyini yaşadır və qoruyur.

Bu gün azad Qarabağda həyat yenidən canlanır, musiqi, sənət və ədəbiyyat çiçəklənməyə başlayır. Bu da bir daha sübut edir ki, Qarabağ təkcə bir coğrafi məkan deyil – o, xalqımızın ruhu, ürəyi və mədəniyyətinin beşiyidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.04.2025)

Aygül Bağırova, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Tarix yalnız döyüşlərlə, sərkərdələrlə, siyasi dəyişikliklərlə yazılmır. Bəzən bir insanın sakit ömrü, səsi ucadan gəlməyən sözləri, nümayişsiz davranışları zamanın axarını dəyişdirə bilir.

Bəzən elə qadınlar olur ki, onlar tribunada yox, səssizliyin içində danışırlar. Onlar gündəmin adamı olmurlar, amma gələcəyin ruhuna çevrilirlər. Azərbaycanın tarix və mənəviyyat yaddaşında Zərifə xanım Əliyeva belə bir qadındır – görünmədən yol açan, danışmadan düşüncə aşılayan, susaraq dəyər yaradan qadın.

Zərifə xanımın ömrü bir ömürdən daha artıq idi – o, qadın təbiətinin, zəkasının və əxlaqının bütöv bir simvolu, milli varlığın sakit gücü idi. 1923-cü ilin yazında, Naxçıvanda dünyaya göz açdı – ziyalı və vətənpərvər bir ailədə böyüdü. Atası Əziz Əliyev onu yalnız qızı kimi deyil, xalqın gələcəyinə töhfə verəcək bir insan kimi tərbiyə etdi. Və bu tərbiyə – Zərifə xanımın öz övladlarının və millətin ruhuna hopacaq bir tərbiyəyə çevrildi.

O, tibb sahəsini seçdi. Lakin o, yalnız gözləri müalicə etmədi – könüllərə şəfa verdi, insan ruhunu oxudu. Onun oftalmologiya sahəsində apardığı fundamental tədqiqatlar təkcə elmi yenilik deyildi – bu, insan həyatına hörmətin, sosial ədalətin, sağlamlıq hüququna vicdanla yanaşmanın elmi dilə çevrilmiş forması idi. SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının ilk qadın akademiklərindən biri kimi Zərifə xanım, tibbdə yalnız elm deyil – mənəviyyat daşıdı. Onun yazdığı hər sətirdə insan vardı. Hər reseptində sevgi vardı. Hər baxışında şəfqət.

Lakin Zərifə xanımın böyüklüyü elmi titullarla ölçülmür. Onun böyüklüyü – insanla qurduğu münasibətdə, ailədə yaratdığı harmoniya, həyat yoldaşına verdiyi dayaq, övladlarında yaşatdığı dəyərlər və bütöv bir cəmiyyətə ötürdüyü mənəvi miras idi.

O, sadəcə böyük bir dövlət adamının – Heydər Əliyevin ömür-gün yoldaşı deyildi. O, həm də onun gücünün səssiz mənbəyi, sədaqətin və dəstəyin adını çəkməyən kölgəsi, amma bütün bir tarixin görünməyən dayağı idi. Onların münasibəti afişalara çıxarılmırdı, amma bu münasibətdə sarsılmaz hörmət, qarşılıqlı mənəvi dayaq, vətən sevgisinin ailə modeli yaşanırdı.

Ulu Öndər Heydər Əliyevin Zərifə xanım Əliyeva haqqında səsləndirdiyi yüksək fikirlər Azərbaycan kişisinin öz xanımına necə dəyər verməsinin sübutudur.

 “Azərbaycan xanımının mənəvi dəyərlərini özündə təcəssüm etdirən Zərifə xanım bir qadın, bir həyat yoldaşı, bir ana, bir həkim, bir alim, bir ictimai xadim olaraq elə sağlığında əfsanəviləşməyi bacarıb və daşıdığı bu titulları mərhəmət, şəfqət, humanizm kimi ali hisslərlə bütövləşdirərək əsl insanlıq zirvəsinə yüksəlib. Həyatımın bütün dövrlərində işlə məşğul olduğuma görə ailə məsələlərinə fikir verməyə vaxtım olmayıb. Bunların hamısı Zərifə xanımın üzərinə düşüb və o da bu vəzifəni şərəflə, sədaqətlə, çox böyük məharətlə yerinə yetirib”, deyə Dahi Lider bildirib.

Bu cümlə təkcə bir qadının obrazı deyil, bir dövrün qadınlıq zirvəsidir. Zərifə xanım bir qadın olaraq təkcə ailənin deyil, bir dövləti idarə edən şəxsiyyətin ruhuna sabitlik bəxş edən bir qüvvə idi. O, göz önündə yox idi, amma ailənin nəfəsində, evin sakitliyində, övladların böyüməsində, həyat yoldaşının üzərindəki yükün bölüşülməsində görünməz qüvvə kimi yaşayırdı.

Heydər Əliyevin dilindən səslənən bu fikirlərdəki dərinlik, əslində, xalqın qadına olan dəyərinin, ailənin içində qadının çəkisinin, dövlətlə ailənin təmasında qadının daşıdığı məsuliyyətin açıq etirafıdır.

Və bu sözlərdə bir etiraf da var – dahi bir insanın insani bir qənaəti...

Zərifə xanım bir övlad böyütdü – İlham Əliyev. Lakin o, sadəcə bioloji ana deyildi. O, Prezident İlham Əliyevin şəxsiyyətini təfəkkürlə, zərifliklə, səbir və mənəvi intizamla formalaşdırdı. İlham Əliyevin siyasətindəki təmkin, xalqa olan sədaqətindəki səmimiyyət, ailəyə münasibətindəki dərinlik – Zərifə xanım məktəbinin canlı sübutudur. Onun ömrünün son aylarını oğlu, möhtərəm prezidentimiz İlham Əliyev belə xatırlayır: "Bizimlə keçirdiyi son günlərdə Zərifə xanım bilirdi ki, ömrü sona çatır, özü də, bütün həkimlər də tam açıq danışırdılar, üstüörtülü danışıqlardan uzaq idilər. Onun ürəyi elə işıqlı qalırdı. Ölüm fikri onu qorxutmurdu. Onu narahat edən, onsuz qalacaq adamlar idi. Gücdən, qüvvədən düşmüşdü. Bütün ömrü boyu olduğu kimi, səssiz bir məğrurluqla əriyirdi. Ölümü də ona həyatı kimi dərin hörmət gətirdi. O, çox gözəl başa düşürdü ki, əbədiyyət qarşısında hər şey kiçikdir, müvəqqətidir, qalan ancaq yaxşılıqdır. Onu sakitləşdirən məhz bu idi. Mənim anam əsl alim idi. O, tibbin bütün incəliklərini öyrənməyə səy göstərirdi. Bununla bərabər mənimlə, Sevillə məşğul olmağa, bizi Azərbaycanın layiqli vətəndaşları kimi tərbiyə etməyə, böyütməyə vaxt tapırdı. O, həmişə mənim qəlbimdədir”.

Bu bir tərbiyə deyildi – bu bir məktəb idi. Ana məktəbi. Dövlətə rəhbərlik edən bir insanın ruhuna hopmuş ana təmkininin və mənəvi bütövlüyün məktəbi...

“Anam həmişə mənim qəlbimdədir” – İlham Əliyevin bu fikrində sadəcə duyğu yox, bir ömrün siyasi, mənəvi və emosional təməlinə olan sədaqət var. Anasını itirmiş bir insanın səsi deyil bu – daxili aləmi anası ilə yoğrulmuş bir liderin qürur və ehtiram ifadəsidir. Onun yaddaşında Zərifə xanım təkcə ana deyil – məsləhət, dayaq, etimad, ləyaqət və örnəkdir.

Zərifə xanımın ömrü necə əbədi bir iz qoymuşdusa, gedişi də qürurla xatırlanan bir fəlsəfi ayrılıq oldu. O, bu dünyanı tərk edərkən yalnız fiziki yoxluq yaratmadı – mənəvi varlığını daha da gücləndirdi.

Zərifə xanım – bir ananın, bir alimin, bir qadının və bir vətəndaşın nə qədər böyük ola biləcəyini sübut edən susqun bir əbədiyyatdır.

…Və bu gün – 15 aprel, Zərifə xanım Əliyevanın anım günüdür. Onun yoxluğunu xatırlayırıq, amma əslində onun varlığının necə böyük olduğunu daha aydın anlayırıq. Bəzən insan bu dünyadan gedəndən sonra daha gur görünür. Bəzən onun fiziki yoxluğu, ruhani varlığını daha parlaq edir. Zərifə xanımın adı təkcə ailə albomlarında, elmi məqalələrdə, tibb tarixində deyil – xalqın yaddaşında, qadınlıq ölçüsündə, mənəviyyat tərbiyəsində yaşayır.

Dövlət və xalq qarşısında əvəzsiz xidmətləri ilə yanaşı, bizə torpaqlarımızı işğaldan azad edib qürurumuzu özümüzə qaytaran dövlət başçısı bəxş edən Akademik Zərifə xanım Əliyevanın xatirəsi hər zaman qəlbimizdə yaşayacaq. Bu gün Zərifə xanının ruhu şaddır. Çünki onun dünyaya gətirdiyi, təlim-tərbiyə verdiyi övlad – Cənab İlham Əliyiyev Azərbaycan xalqının xilaskarı adını qazanıb. O, son 200 illik Azərbaycan tarixinin yeganə müzəffər Ali Baş Komandanıdır. Odur ki, xalqımız Vətənə xilaskar sərkərdə yetişdirən ANA-nın xatirəsini daim uca tutacaqdır!

Onun anım günü sadəcə bir xatirə deyil – bir aydınlanmadır. Zərifə xanım bu dünyanı səssiz tərk etdi, amma arxasında sükutun özündən ucada dayanan bir iz buraxdı. Bu izlə bir lider formalaşdı, bir ailə bütövləşdi, bir xalq onu örnək aldı.

Çünki bəzi insanlar ömür sürməz – onlar zamanla birləşib mənaya çevrilərlər.

Zərifə Əliyeva – ana ömrü ilə dövlət təməli qoyan, susaraq öyrədən, görünmədən dəyişən bir qadındır.

Onun adı gələndə göz önündə səs yox, səssizlikdəki dərinlik canlanır.

O, danışmadı – amma bir xalqı düşündürdü.

O, öyrətmədi – amma bir nəsli yetişdirdi.

O, göstərmədi – amma bütün Azərbaycan qadınına güzgü oldu.

Zərifə Əliyeva – qadınlığın elmi, ananın şəfqəti, insanlığın təmkinidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.04.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bugün mədəni irsin barış və insanlıq adına qorunmasına çağıran rəmzi gündür.

1935-ci ilin bu günündə Vaşinqtonda imzalanan və rəssam-filosof Nikolay Rerixin təşəbbüsü ilə ərsəyə gələn Müqavilə mədəniyyətin insanlıq dəyərləri arasında ön sırada durduğunu təsdiqlədi. Rerix Paktı bu gün də mədəniyyətin müharibədən üstün olduğunu xatırladır.

Mədəniyyət – sadəcə keçmişin yadigarı deyil, həm də gələcəyə ünvanlanan mənəvi kodlarımızdır. Bu kodların qorunması, yaşadılması isə dövlət siyasətinin ayrılmaz tərkibidir. Azərbaycanda mədəniyyətin sistemli şəkildə inkişafı Ümummilli lider Heydər Əliyevin siyasi iradəsinin, bu gün isə ali dövlət rəhbərliyinin ardıcıl diqqət və qayğısının bariz nəticəsidir. Mədəniyyət – şəxsiyyətin mayası, millətin yaddaşı, bəşəriyyətin ortaq dilidir. Bu dildə danışmaq – barışa, dözümlülüyə və həmrəyliyə xidmət etmək deməkdir.

 Ümumdünya Mədəniyyət Günü qutlu olsun!

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.04.2025)

Zəhra Allahverdiyeva, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

Bu gün – 15 aprel – Azərbaycan tibb elminin görkəmli nümayəndəsi, dünya şöhrətli oftalmoloq, akademik Zərifə Əziz qızı Əliyevanın vəfatının ildönümüdür. 

1985-ci ilin bu günü Azərbaycan xalqı sevimli alimini, parlaq şəxsiyyətini itirmişdir. Bu il Zərifə xanımın anımının 40-cı ildönümüdür.

Zərifə Əliyeva 28 aprel 1923-cü ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şərur rayonunun Şahtaxtı kəndində ziyalı ailəsində dünyaya gəlib. O, Azərbaycan elminin korifeylərindən biri olan Əziz Əliyevin qızı, ümummilli lider Heydər Əliyevin həyat yoldaşı və hazırkı Prezident İlham Əliyevin anasıdır.

Zərifə Əliyeva ömrünü Azərbaycan oftalmologiya elminə həsr etmiş, bu sahədə mühüm elmi araşdırmalar aparmışdır. O, təkcə Azərbaycanda deyil, bütün SSRİ miqyasında ilk alimlərdən biri olmuşdur ki, peşəkar fəaliyyətini peşə xəstəliklərinin profilaktikası və müalicəsinə yönəltmişdir. Onun elmi əsərləri bu gün də oftalmologiya sahəsində tədqiqat aparan alimlər üçün dəyərli mənbə sayılır.

Zərifə xanım Əliyeva əkiz sahənin – tibb və pedaqoji fəaliyyətin parlaq siması idi. O, həmçinin uzun illər Azərbaycan Tibb Universitetində pedaqoji fəaliyyət göstərmiş, gənc həkimlərin yetişməsində mühüm rol oynamışdır.

1985-ci ildə Moskvada vəfat edən Zərifə Əliyeva əvvəlcə Novodeviçi qəbiristanlığında dəfn edilmişdir. 1994-cü ildə onun nəşi Bakıya – Fəxri Xiyabana köçürülərək, atasının məzarı yanında dəfn olunmuşdur.

Bu gün onun adı Azərbaycan tibb elminin tarixində şərəflə çəkilir. Ölkəmizdə onun adına təhsil və səhiyyə müəssisələri fəaliyyət göstərir, elmi irsi araşdırılır və yeni nəsillərə örnək kimi təqdim olunur. 

Zərifə xanımın xatirəsi hər zaman xalqımızın qəlbində yaşayır.

Allah rəhmət eləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.04.2025)

Fariz Əhmədov, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

Təhsil Tələbə Kredit Fondunun İdarə Heyətinin sədri Bəhruz Əzimovla müsahibəni sizlərə təqdim edirik.

- Təhsil Tələbə Kredit Fondunun məqsədi və missiyası nədir?

-Təhsil Tələbə Krediti Fondu təhsil haqqını ödəməkdə çətinlik çəkən tələbələrə dəstək olmaq məqsədilə dövlət başçımız cənab İlham Əliyevin 2021-ci ildə 1367 nömrəli Fərmanı ilə Elm və Təhsil Nazirliyinin tabeliyində yaradılmışdır. Bu kreditlər, respublika ərazisində fəaliyyət göstərən təhsil müəssisələrinin ali təhsil pilləsinin bakalavriat və magistratura səviyyələrində, orta ixtisas təhsili pilləsində və peşə təhsili pilləsinin texniki peşə və yüksək texniki peşə təhsili səviyyəsində əyani və ödənişli əsaslarla təhsil alan tələbələr üçün nəzərdə tutulub. Burada əsas məqsəd təhsildə bərabər imkanlar yaratmaq, əhatə dairəsini genişləndirmək və keyfiyyəti artırmaqdır.

-Kredit almaq üçün tələb olunan əsas şərtlər hansılardır?

-Təhsil tələbə krediti tələbələrin təhsil haqqını ödəyə bilmələri üçün onlara dövlət tərəfindən verilən uzunmüddətli və güzəştli kredit növüdür.  İki növü var: sosial və standart növ təhsil kreditləri. Sosial TTK 2 faizlə verilir. Sosial TTK almaq üçün aşağıdakı şərtlərin biri tələbəyə aid olmalıdır.

1. Ünvanlı dövlət sosial yardımı alan ailələrin üzvləri;

2. Orqanizmin funksiyalarının 31-60 faiz pozulmasına görə (3-cü qrup) əlilliyi olanlar;

3. Ailə başçısını itirməyə görə əmək pensiyası alanlar;

4. Ailə başçısını itirməyə görə sosial müavinət alanlar;

5. Hər iki valideyni (tək valideyni olduqda isə həmin şəxs) və ya digər qanuni nümayəndələri:

- orqanizmin funksiyalarının 61-100 faiz pozulmasına görə (1 və ya 2-ci qrup) əlilliyi olanlar;

- işsiz kimi rəsmi qeydiyyatlıdırsa;

- yaşa görə əmək pensiyası alırsa;

- yaşa görə sosial müavinət alırsa;

- ailə başçısını itirməyə görə pensiya alırsa;

- orqanizmin funksiyalarının 81-100 faiz pozulmasına görə və ya 18 yaşınadək əlilliyi müəyyən edilmiş şəxslərə qulluq etdiyinə görə Azərbaycan Respublikası    Prezidentinin təqaüdünü alandırsa;

- Azadlıqdan məhrumetmə və ya azadlığın məhdudlaşdırılması cəzasına məhkum edilmiş şəxsdirsə.

Standart TTK 6 faizlə verilir. Standart TTK almaq üçün tələbə aşağıdakı şərtlərin hamısına aid olmalıdır.

1. Ümumi orta müvəffəqiyyət göstəricisi (ÜOMG) 71 bal və yuxarı olduqda;

2.İllik təhsil haqqının 20 faizini özü ödədikdə;

3.Sosial TTK almaq hüququ olmayanlar;

4. Birinci tədris ilinin ilk semestri üçün DİM imtahanında əldə etdiyi qəbul balına baxılır:

- Bakalavriat səviyyəsi üçün 250 (xüsusi qabiliyyət tələb edən ixtisaslara daxil olan tələbələrə münasibətdə – 100 bal);

- Magistratura səviyyəsi üçün 50 (xüsusi qabiliyyət tələb edən ixtisaslara daxil olan tələbələrə münasibətdə – 30 bal;

- Subbakalavriat səviyyəsi üçün 110 bal;

- Yüksək texniki peşə və texniki peşə təhsili səviyyəsi üçün attestata müvafiq fənlər üzrə yazılmış yekun qiymətlərin ədədi ortası 3.

-Naxçıvan təhsil müəssisələrinin bu kredit imkanlarından yararlanma statistika necədir?

-Statistikaya əsasən, Fond fəaliyyətə başladığı gündən portala 66 mindən artıq müraciət daxil olmuş, 52 mindən artıq təhsil tələbə krediti müqaviləsi rəsmiləşdirilmişdir.

NMR-də fəaliyyət göstərən təhsil müəssisələri üzrə müraciət və rəsmiləşmə sayına baxarsaq, bugünə qədər portala 2054 müraciət sayı daxil olmuş, onlardan 1746 təhsil tələbə krediti müqaviləsi rəsmiləşdirilmişdir.  Nəzərinizə çatdırmaq istərdik ki, bu rəqəmlər hər an artan dinamika ilə dəyişilir.

-Naxçıvandakı görüşlərdə suallar və narahatlıqlar nələrdir?

-Naxçıvan Muxtar Respublikasına səfər çərvəsində Naxçıvan Dövlət Univeristeti, Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu, NDU-nun nəzdnindəki kolleclər, həmçinin Naxçıvan şəhəri, Şərur, Babək, Ordubad, Kəngərli, Şahbuz və Sədərək rayonlarında yerləşən ümumi təhsil müəssisələrinin şagirdləri, Naxçıvan Dövlət Peşə Təhsil Mərkəzində təhsil alan tələbələr və pedaqoji heyəti ilə də görüşlər keçirdik.

Təhsil tələbə kreditləri üçün müraciət prosesi, kreditlərin növləri, tətbiq olunan güzəştlər, geri ödənişlər və sair kimi suallar tələbələrin maraq dairələrində olan, əsas suallar sırasında idi. Əsas narahatlıq təhsil kreditlərin istehlak kreditləri ilə qarşılaşdırılması oldu. Lakin biz izah etdik ki, TTK ümumiyyətlə, bank kreditlərindən çox fərqlənir. Bu istehlak krediti deyil.  Girov və zaminlik tələb olunmur, uzunmüddətli və çox kiçik faizlərlə verilir. Ümumiyyətlə Fondun qeyri-kommersiya qurumu olduğunu, gəlir və mənfəət məqsədinin olmadığını bir daha vurğulamaq istəyirəm.

-Əlavə güzəştlər və ya xüsusi proqramlar planlaşdırılırmı?

-Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2021-ci il 24 iyul tarixli 226 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Təhsil Tələbə Krediti Fondunun vəsaiti hesabına təhsil tələbə kreditlərinin verilməsi Qaydası”na əsasən, təhsil tələbə kreditləri ilə bağlı hər hansı əlavə güzəştlərin tətbiq edilməsi üçün təkliflərin təsdiq edilməsi Fondun Himayəçilik Şurasının təsdiqinə əsaslanır. Bu o deməkdir ki, təhsil kreditlərinə əlavə güzəştlərin tətbiqi, müvafiq təkliflərin Himayəçilik Şurası tərəfindən nəzərdən keçirilməsi və təsdiqlənməsi ilə mümkündür.

-Kreditlərin ödənilməsi mərhələsində hansı güzəşt mexanizmləri mövcuddur?

-Kreditə görə faizlərin hesablanmasında və kreditin qaytarılmasında təhsilin nəticələrindən asılı olaraq tətbiq edilən güzəştlər tələbənin təhsil göstəricilərindən asılıdır.  Belə ki:

1.Sosial növdə ÜOMG-si 71,

2.Standart növdə isə 91 bal və yuxarı olan tələbələrə həmin semestr üçün götürdüyü kreditə görə faiz hesablanmır;

3.Təhsilin normativ müddətində bütün tədris semestrlərində ÜOMG-si 91 bal və yuxarı olan tələbələr aldığı Sosial TTK-nın 50 faizi, Standart TTK-nın isə 25 faizi hissəsinin geri ödənişindən azad olunur.

Tələbə və məzunların gələcəkdə götürdükləri kreditləri geri qaytarmalarına dəstək məqsədilə Fond tərəfindən daimi iş aparılır. Fondun daxili imkanları hesabına tələbə və məzunlar təlimlərə cəlb olunur, onların əmək yarmarkalarında və təcrübə proqramlarında iştirakı təmin edilir. Həmçinin, məzunların əmək bazarına inteqrasiyasına dəstək olmaq üçün müxtəlif dövlət və özəl qurumları ilə Əməkdaşlıq Memorandumları imzalanıb. Memorandumlar könüllü və təcrübə proqramları, o cümlədən seminar və təlimlər keçirilməsinin dəstəklənməsi, tələbə və məzunların ixtisaslarına uyğun təcrübə proqramlarına cəlb edilməsi, müvafiq sahə üzrə vakansiyalar yaranarsa təhsil tələbə kreditlərindən yararlanmış təhsilalanlara və məzunlara üstünlük verilməsi məqsədilə birgə fəaliyyətin təşkilini nəzərdə tutur.

-Kreditlərin ödəmə şərtləri necədir və geri ödəniş dövrü nə zaman başlayır?

-Valideynlər bilməlidirlər ki, təhsil krediti tələbəyə verilir və o, oxuduğu dövrdə heç bir vəsait qaytarmır, faiz hesablanması getmir, üstəlik, təhsilini bitirəndən sonra da 2 il güzəşt müddəti olur. Bu müddət ərzində o, iş tapar və işə başlayarsa, sistem onu avtomatik olaraq aşkarlayır və geri ödəmə dövrünü başladır. Geri ödəmə dövrü 10 il davam edir. Bu müddət üçün bərabər hissələrə bölünmüş qrafik formalaşdırılır. Tələbə məzun olduqdan sonra onun təhsil nəticələrinə uyğun olaraq götürdüyü krediti faizsiz, yaxud güzəştlə qaytaracağına qərar verilir.

-Sosial həssas kateqoriyadan olan tələbələr üçün hansı dəstəklər mövcuddur?

-Fondun təşəbbüsü ilə TTK-dan yararlanmış hər bir tələbə müxtəlif layihələrə, təlimlərə və təcrübə proqramlarına cəlb edilir. Bu, tələbələrin həm akademik, həm də peşəkar inkişafını dəstəkləyən əhəmiyyətli bir addımdır. Belə proqramlar sayəsində tələbələrə nəzəri bilikləri praktikada tətbiq etməyi, müvafiq sahələrdə təcrübələr qazanaraq əmək bazarında  rəqabət qabiliyyətliliyi artırmaq imkanı yaradır.

-Kredit alma prosesi tam onlayn mümkündür, yoxsa müəyyən sənədləşmə tələb olunur?

-Təhsil krediti üçün müraciət etmək istəyən tələbənin yaşı 18-dən aşağı olduqda valideynləri və ya himayəçisi ilə, yaşı 18-dən yuxarı olduqda isə özü notarial xidmətə yaxınlaşaraq bir sıra razılıqları ərizəsi ilə təsdiq etməlidir.  Daha sonra tələbə kredit almaq hüququnun müəyyənləşdirilməsi üçün https://e-ttkf.edu.az/ portalına daxil olur. Portala giriş identifikasiya nömrəsi, asan imza və e-imza ilə mümkündür. Tələbənin kredit almaq hüququ elektron qaydada müəyyən edilir və kredit müvəkkil bank tərəfindən verilir. Bunun üçün kredit almaq hüququ olan tələbənin müraciət zamanı qeyd etdiyi smart telefon nömrəsinə bank tərəfindən SMS vasitəsilə müvafiq link və birdəfəlik şifrə (OTP) göndərilir. Tələbə linkə keçid etdikdən sonra müvafiq OTP şifrəni daxil edir və bu zaman müvəkkil bankın üz tanıma sistemi işə düşür və bu sistem vasitəsilə müştəri eyniləşdirilir. Müvafiq məlumatlar tələbə tərəfindən sistemdə təsdiq edildikdən sonra kredit müqaviləsi və kreditin sığorta müqaviləsi rəsmiləşdirilir, təhsil haqqı təhsil müəssisəsinə köçürülür. 

-Prosedurların sadələşdirilməsi üçün hansı dəstək vasitələri mövcuddur?

-Müxtəlif dəstək vasitələri mövcuddur. Bu dəstəklər arasında Fondun 146-5 Çağrı Mərkəzi, Yardım Masası və TTKF-nin təşkil etdiyi Könüllülər layihəsində iştirak edən könüllülər tərəfindən göstərilən yardımlar.

Çağrı Mərkəzi vasitəsilə tələbələr təhsil kreditinin şərtləri, müraciət qaydaları və digər suallar haqqında məlumat ala bilərlər. Fondun ofisində Yardım Masası fəaliyyət göstərir. Vətəndaşların müraciət etdikləri vaxt  birbaşa xidmət göstərilir, onların müraciətlərinə sürətli cavab verilir və yardım təmin edilir. Həmçinin, könüllülər bu prosesdə tələbələrə məsləhət verərək, onların müraciətlərini izləyir və düzgün məlumatların çatdırılmasında kömək edir.Bu vasitələr tələbələrin kredit almaq üçün lazım olan bütün məlumatları düzgün əldə etmələrini təmin edir və onların təhsil alma yolunda çətinliklər yaşamadan irəliləmələrinə kömək edir.

-Fondun yaxın gələcək üçün prioritetləri nələrdir?

-TTKF-nin prioritetləri arasında təhsil kreditlərinin verilməsinin genişləndirilməsi, təhsil sahəsində maarifləndirmə tədbirlərinin daha da artırılması və təhsil müəssisələri ilə əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi nəzərdə tutulur.

Qeyd edək ki, 2024-2025-ci təqvim ilinin hədəf prioriteti ilin sonuna qədər 60 000-dir. Qarşıya qoyulan hədəfə isə çox yaxınıq.

-Əvvəl çalışdığınız sahə bu sahədə uğur qazanmağınıza yol açdı?

-Uzun illər sosial sahədə çalışdığım üçün, vətəndaşların rifahının yaxşılaşdırılması məqsədilə dövlətimiz tərəfindən həyata keçirilən müxtəlif layihələrdə geniş təcrübə qazanmışam.  Qazandığım bu təcrübə dövlətin sosial siyasətinin insanlar üzərində necə konkret təsir yaratdığını öyrətdi və bu biliklər mənim daha geniş peşəkar hədəflərimə çatmaqda mühüm rol oynadı.

-Təhsil almaq istəyən tələbələrə nə tövsiyə edərdiniz?

-Təhsil almaq hər bir gəncin gələcəyini formalaşdıran vacib amillərdən biridir. Təhsil Tələbə Krediti Fondu olaraq, biz bütün sosial həssas qruplardan olan tələbələrə dəstək olmaqdan məmnunluq duyuruq. Tələbələrin önündəki maliyyə çətinliklərinin onları narahat etməməsini bildirmək istəyirik. Şərtlərə uyğun olaraq təhsil haqqını ödəməkdə çətinlik çəkən tələbələrə dəstək olmaq bizim başlıca prioritetimizdir. Fərq etmir, tələbələr ucqar ərazidə yaşayırlar, yoxsa şəhər mərkəzində, biz hər bir tələbəyə eyni dərəcədə dəstək olmağa çalışırıq. Əsas məqsədimiz, hər bir gəncin təhsilini davam etdirməsi və gələcəyini qurması üçün lazım olan imkanları təmin etməkdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.04.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sizlər üçün seçdiyim qəribə və maraqlı məlumatlardan  növbətin 5 dənəsini diqqətinizə çatdırıram.

11. Kosmos: – Saturnun sıxlığı o qədər azdır ki, o, suyun üzərində üzə bilərdi – təbii ki, əgər kosmosda o qədər böyük bir su hövzəsi olsaydı!

12. Dillər: – “Pangram” dediyimiz cümlələr dilin bütün hərflərini əhatə edir. Məsələn: “The quick brown fox jumps over the lazy dog.” (Cəld qəhvəyi tülkü tənbəl iti aşır) – bu cümlə ingilis əlifbasının bütün hərflərini ehtiva edir.

Azərbaycan dilində bütün hərfləri əhatə edən (pangram) bir cümlə 

"Zəfər, cülyan qoxulu, düşkün hippopotamı tez-bazar çevik şəkildə saxladı."

Bu cümlədə Azərbaycan dilinin bütün 32 hərfi var

13. Bitkilər: – Bambuk ən sürətli böyüyən bitkidir. Gündə 91 sm-ə qədər böyüyə bilər!

14. Beyin: – Beyin ağrı hiss etmir. Yəni beyin özü sinirlərlə ağrı hiss etmədiyi üçün birbaşa beyin əməliyyatları zamanı xəstə oyaq ola bilər.

15. Heyvanlar aləmi: – Dəvələr susuzluğa görə deyil, isti hava şəraitinə görə dözümlü ola bilirlər. Onların qan hüceyrələri ovaldır – bu da qanın daha sürətli dövr etməsinə və susuzluğa tab gətirməyə kömək edir.

Sizlər bəs hansı maraqlı hadisələr barədə bilgilisiniz? Həmən yazın, bölüşək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.04.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

Şamil Mahmudbəyovun 1969-cu ildə ekranlaşdırdığı  "Şərikli çörək" filmi barədə danışmaq istəyirəm. Filmin qəhrəmanlarının yaşanan çətinliklərinin, psixoloji sarsıntılarının səbəbləri ikinci dünya müharibəsi idi. Müharibənin ən ağır "zərbəsinə" tuş gələn isə uşaqlar olmuşdu. Bu balaca qəhrəmanlarımızın demək olar ki hamısı atalarını itirmişdi…

Bu gün haqqında danışacağım filmdə də balaca Vaqif müaribənin valideyn sarıdan növbəti qurbanlarındandı. Vaqif atasını itirdikdən sonra anası ilə birlikdə yaşamağa başlamışdı. Müharibə elə bir şeydir ki, insanı hər cür çətinlikdə buraxır. Vaqif atasını itirdiyi gün böyüdüyünü anladı və işləməyə, öz halal çörək pulunu qazanmağa başladı. O dönəmdə "kartoçkan" yox idisə çörək belə ala bilməzdin. Balaca Vaqif qarma-qarışıq ortamda kartoçkasını itirmişdi və çörək almağı mümkün deyildi. O vaxtlar valideyn qorxusunun başqa bir şey olduğunu nəzərə alsaq karotçkanı itirmək Vaqif üçün ölüm fərmanını imzalamağa bərabər idi.

O anasının yoxluğunda boş dayanmır çalışıb, çabalayıb öz pulunu qazanmaq uğrunda mübarizə aparırdı. Bəzi "qonşular da" bunu fürsət bilib Vaqifi müəyyən ev işlərində çağırırdılar. Çox uşağın "əzrail" dediyi Roza xanım Vaqifi ev işləri zamanı köməyə çağırırdı. Uşaqların Roza xanıma "əzrail" deməsinin səbəbi isə onun zəhmli baxışı idi. Vaqif daha sonra  "Qırçı" Məhəmməd kimi tanınan Məhəmməd kişiyə müəyyən işlərdə kömək elədi və bunun qarşılığında da Məhəmməd kişi onların evinin damını qırladı.

Filmdə xüsusilə Bakımızın gözəlliyi göz oxşayır. O dönəm işıq dirəklərində səsgücləndiriclər olardı və orda Azərbaycanın gözəl musiqiləri səslənər, həm yerli əhalini, həmdə şəhərimizin qonaqlarını valeh edərdi. İndi isə həmin səsgücləndiri vasitələr yerini saatlıq internetə buraxıb. İndiki "musiqilərdə" öz yerində. Kim nə deyir desin, o vaxtkı Bakımızın da, mədəni irsimizin də gözəlliyi bambaşqa idi. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.04.2025)