İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Şəki mədəniyyətimizə çox istedadlı insanlar bəxş edib. Onlardan biri də sənədli filmlər rejissoru Niyazi Bədəlovdur.

Niyazi Bədəlov 10 iyul 1909-cu ildə dünyaya göz açıb. Azərbaycanın ilk sənədli film rejissorlarından olan Niyazi Bədəlov 1931–1936-cı illərdə Moskvada dünyaca məşhur olan Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunda təhsil alıb və ilk azərbaycanlı məzunlarından biri olub. N. Bədəlov həmçinin, böyük rus rejissoru Sergey Eyzenşteynin tələbəsi olub.

Başqaları o yana, tanıdığım şəkililərdən Niyazi Bədəlovu tanıyıb-tanımadıqlarını soruşdum, tanımırlar. Bu cür şəxsləri tanımaq, unutmamaq borcumuzdur. Çox təəssüf ki, təbliğat maşınımız zəif işləyir.

Bizsə portal olaraq ən azından doğum və anım günlərində mədəniyyətimizə töhfələr vermiş şəxsləri xatırlayırıq, adlarının unudulmasına imkan vermirik.

Qayıdaq rejissorun tərcümeyi-halına.

1927-ci ildə Şəkidə "Yeni yol" kinoteatrında kinomexanik köməkçisi işinə qəbul edilib. Moskvadakı təhsilini bitirib Bakıya döndükdən sonra "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında işə düzəlib və ilk işlərini — "Komsomol nəsli" və "Azərbaycan aşıqları" sənədli filmlərini ərsəyə gətirib. Sonra rejissor H.Seyidzadə ilə birgə "Ayna" adlı bədii filmin çəkilişlərinə başlasalar da, iş yarıda dayandırılıb. Ancaq o, çəkilmiş materiallardan istifadə edərək 1942-ci ildə "Sovqat" adlı qısametrajlı bədii filmini hazırlayıb. Film II Dünya müharibəsinin qızğın çağlarında arxa və ön cəbhədə nümayiş olunub, döyüşçülərdə yüksək əhvali-ruhiyyə yaradıb.

Onu da qeyd edək ki, "Sovqat" filmi N.Bədəlovun bədii kinoda ilk və son işi olub. O, bütün bacarığını sənədli filmlərin çəkilişinə həsr edib. Bəzən sənədli filmlərin çəkilişində bədii kadrlara da yer ayırıb. Belə nümunələrdən biri "Məhəmməd Füzuli" sənədli filmidir. Bu film kinematoqrafçılarda Füzulinin poetik irsinə dərin maraq yaradıb.

N.Bədəlov həmçinin, 30-cu illərin sonunda Bakı Teatr Texnikumunda kino texnikası fənnindən dərs deyib. 1941-ci ilin əvvəllərində "Böyük həyat", "Tüfəngli adam", "Oyanmış torpaq" və digər bədii filmləri Azərbaycan dilinə dublyaj edib.

N.Bədəlov gözlənilmədən kinematoqrafiyadan ayrılıb və 1944-cü ilin fevral ayında Salyan şəhərinə ezam olunub. Burada Salyan Dövlət Dram Teatrını təşkil edib və teatrın bədii rəhbəri işləyib. Bir müddət sonra yenidən kinoya qayıdıb.

Görkəmli sənətkar ümumilikdə 40-a qədər sənədli film, "Sovet Azərbaycanı", "Ordenli Azərbaycan", "Gənc nəsil", "İncəsənət", "İdman" və s. kinojurnallar üçün süjetlər çəkib. Lentə aldığı sənədli filmlərin əksəriyyəti Azərbaycanın qəhrəmanlıq tarixinə, Böyük Vətən müharibəsində xalqımızın igid övladlarının şücaətinə, milli-mənəvi dəyərlərimizə, mədəniyyət xadimlərimizə və zəhmət adamlarına həsr olunub.

Rejissor Azərbaycan kinosuna "Övladlarım", "Xəzərin üzərindən körpü", "Azərbaycan aşıqları", "Onun adı Serafino idi" və bir çox başqa filmləri bəxş edib.

Filmoqrafiya

"Rejissor kimi"

- Azərbaycan aşıqları

- Komsomol nəsli

- Sovet gimnastları

- Biz Bakını müdafiə edirik

- Sovqat

- General Həzi Aslanov

"Azərbaycan dilinə dublyajın rejissoru kimi"

Bakılılar

"Ssenari müəllifi kimi"

1. Komsomol nəsli

2. Sovet gimnastları

3. General Həzi Aslanov

4. Dağlıq Qarabağ Hanı mənim övladlarım?

5. Azərbaycan Pedaqoji İnstitutu-50

6. Burada başlanmışdır

"İkinci rejissor kimi"

- Ordenli Azərbaycan

"Rejissor assistenti kimi"

- Xəzər dənizçiləri

"Bədii rəhbər kimi"

- Uzunömürlülər

"Aktyor kimi"

- Əlaqə (rol: qoca)

Niyazi Bədəlov2 noyabr 1997-ci ildə ömrünün 88-ci baharında dünyasını dəyişib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onun “Yasamal gölündə qayıqlar üzürdü” romanı ədəbiyyatımızda əsl hadisə oldu. Amma çox təəssüf ki, bu roman lazımı qiymətini ala bilmədi. Elə yazıçı özü də potensialı tam açılmadan, özünü tam ifadə etmədən getdi. Halbuki, o, ədəbiyyatımızı daha çox zənginləşdirmək qüdrətində idi.

Azərbaycan xalq yazıçısı Sabir Əhmədli 1930-cu il iyulun 10-da Azərbaycanın Cəbrayıl rayonunun Cəbrayıl kəndində anadan olub. Orta təhsilini başa vurduqdan sonra 1946–1951-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsində təhsil alıb.

Cəbrayıl rayon mərkəzində müəllim, Şükürbəyli kəndində orta məktəbin direktoru işləyib. "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzeti redaksiyasında ədəbi işçi, Nəsr şöbəsinin müdiri, baş redaktor işləyib.

1955-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvü idi.

Sabir Əhmədli Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının Mirzə Fətəli Axundov adına ədəbi mükafat komissiyasının sədri seçilmişdi.

Ədəbi fəaliyyətə 1951-ci ildən "Pioner" jurnalında çap olunan "Poçtalyon" hekayəsi ilə başlayıb. Bədii əsərlər və publisistik məqalələri ilə dövri mətbuatda müntəzəm çıxış edib. 1961-ci ildə onun "Bir payız axşamı" kitabı çıxıb. 1989-cu ildə Azərnəşrdə ikicildlik əsərləri çap edilib.

Kitabları

"Kütlə"

"Axirət sevdası"

"Şəhid ruhu"

Əsərləri

1. Aran

2. Pillələr

3. Yamacda nişanə

4. Toğana

5. Yasamal gölündə qayıqlar üzürdü

6. Mavi günbəz

7. Gedənlərin qayıtmağı

8. Kütlə" (1999)

9. Görünməz dalğa

10. Dünyanın arşını

11. Yanvar hekayələri

Sabir Əhmədli 2009-cu il aprelin 17-si Bakıda vəfat edib. Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2025)

Ötən gün Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, qüdrətli şair və böyük maarif xadimi Seyid Əzim Şirvaninin 190 illik yubileyi tamam oldu.  Görkəmli şair və maarifçi Seyid Əzim Şirvaninin 190 illiyinin qeyd edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamından irəli gələn tədbirləri həyata keçirmək məqsədilə Gənclər Kitabxanasında “Böyük söz ustadı Seyid Əzim Şirvani 190” adlı elektron məlumat bazası hazırlanıb.

Məlumat bazası kitabxananın rəsmi saytında https://ryl.az/melumat-bazalari/Seyid_Ezim_Shirvani_el_melumat_bazasi/index.html yerləşdirilib. Elektron məlumat bazasında yazıçının həyat və fəaliyyətinin əsas tarixləri, bir sıra görkəmli şəxslərin onun haqqında söylədikləri dəyərli fikirlər, şairin müdrik kəlamları, rəsmi sənədlərlə yanaşı professor Fazil Qaraoğlunun “Tarixdə iz buraxanlar: Seyid Əzim Şirvani”, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, ədəbiyyatşünas Mətanət Vahidin “Seyid Əzim və Füzuli: ənənə və davamçılıq məsələlərinə ədəbiyyatşünaslığımızın münasibəti” və Əməkdar jurnalist İradə Əliyevanın “Aşiqanə qəzəlxan, realist satirik, maarifçi ziyalı” kimi məqalələrin tam mətni təqdim edilir. Elektron bazada görkəmli şairin  özbək,  rus, ingilis dilinə tərcümə edilən yaradıcılıq nümunələrinin, təmsillərinin, yazıçı haqqında dövri mətbuatda dərc edilmiş publisistik məqalələrin,  qələmə alınan kitabların siyahıları yer alır. Kitabxana əməkdaşları tərəfindən hazırlanan bazada “Seyid Əzim Şirvani və mətbuat”, “Not və əlyazmalar”, “Dissertasiya və avtoreferatlar”, “İzonəşrlər”, “Filmoqrafiya”, “Foto və videoqalereya” bölmələri də təqdim edilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Maraqlı söhbətlərdə yenidən mövzu hədəfimiz alimlərdir.

Görkəmli britaniyalı fizika alimi Uilyam Tomson (Kelvin)  uzun müddət Şotlandiyanın Qlazqo Universitetində nəzəri fizika kafedrasına rəhbərlik etmişdir.

 Bir dəfə o, mühazirəsini ləğv edir və auditoriyada lövhəyə bu sözləri yazır: “Professor Tomson will not meet his classes today".

Bunun tərcüməsi isə belə idi: “Professor Tomson bu gün  məşğələni apara  bilməyəcək”.

Tələbələr termodinamika üzrə darıxdırıcı mühazirənin ləğvinə çox sevinirlər və professorla  zarafat etmək qərarına gəlirlər. Ona görə onlar “classes” sözünün ilk hərfini silirlər... və "lasses" sözü alınır.

"lasses” isə ingiliscə tərcümədə “məşuqə” deməkdir.

Beləliklə, sözdən bir hərfi çıxarmaqla, ifadənin bütün mənası dəyişir və cümlə belə alınır:  "Professor Tomson bu gün öz məşuqəsi ilə görüşə bilməyəcək"...

Ertəsi gün Tomson lövhədəki yumoristik düzəlişi görəndə, bunu çox sakit qarşılayır. Yaxşı yumor hissinə malik Tomson “lasses” sözündəki ilk hərfi silir və nəticədə “asses” sözü alınır.  Bundan sonra özündən razı qalan alim səssizcə auditoriyadan çıxır.

 “Asses” isə ingiliscə tərcümədə "eşşək" deməkdir.  Beləliklə, alim auditoriyadakı lövhədə nadinc tələbələr üçün belə bir ifadə qoyub gedir: “Professor Tomson bu gün öz eşşəkləri ilə görüşə bilməyəcək”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Racu Şıxlının hekayəsi təqdim edilir. 

Məhləmizdə o qədər it var ki, bizə kimsə qonaq gələndə zooparkın yaxınlığında qaldığımızı zənn edir. Dəfələrlə "Toplan" heyvanların mühafizə xidmətindən gəlib sahibsiz itləri yığsalar da, səhər durub görürdün ki, yağışdan sonra yerdən göbələk çıxan kimi yeni-yeni itlər peyda olub. Bu peydakarların arasında bir it diqqətimi yaman çəkmişdi. Məhlədə hamı o itə xüsusi qayğı göstərirdi. İtin məharətindən danışım. Elə ki məhləmizə yad maşın və ya adam gələrdi, o dəqiqə həmin it quyruğunu dikəldib hürər, tanımadığı obyektə sarı cumub, yad subyektin dərhal məhləni tərk etməsini istəyərdi. Birdən məhlədə balaca uşaqlar oynayanda başqa məhlələrin itləri bizim məhlə uşaqlarının üstlərinə cumub, hürüşməyə başlayardılar. Dərhal hamının diqqət marağı olan bu gözünə döndüyüm özünü olay yerinə yetirib, yad itləri qovar, balacaları qoruyardı. Artıq mən də həmin itlə dostlaşmışdım. Hətta onun bu qədər həssas, məhləmizin asayişini qoruması məni heyrətə gətirmişdi. Bu münasibətlə itə ad da qoymuşdum: "Patiryat". Məhlədə hər kəsin sevimlisi olan Patiryat sakinlər tərəfindən qayğı görür, evlərdə bişən yeməklərdən Patiryat üçün xüsusi olaraq ayrılırdı. Bir gün də biz - məhlə uşaqları yığışıb, Patiryata yuva düzəltmişdik. Öz aramızda sözləşmişdik ki, balaları olan kimi hərəmiz bir balanı götürüb Patiryat kimi böyüdəcəyik.

Bilmirəm, niyə, amma təbiətdən çox, onun dilsiz canlılarını daha çox sevirəm. "Dilsiz" deyəndə ki, bəzilərindəki hissiyyat düşünən, danışan canlılardan aktivdir. Bizim məhlənin Patiryatı da danışa bilməsə də, hissiyyatı o qədər aktiv idi ki, çox vaxtlar zamanımı onunla keçirir, hətta söhbət də edirdik. Təbiətdəki bütün canlılar ilahi düstur üzrə özləri gedərkən mütləq yerlərinə digərlərini əvəzlədər. Necə deyərlər, qadınlar uşaq gətirər dünyaya, dişi çiçəklər tozlanma nəticəsində yeni tumurcuqlarını pöhrələdər, dişi heyvan və quşlar da, ya yumurta üstə yatıb, ətcəbala çıxarar, ya da bəşər övladı kimi, əzabla güc edib doğarlar...

Bizim Patiryatın da halı ağırlaşmışdı. Gözlədiyimiz gün yaxında idi. Dördgözlə gözləyirdik ki, itimizin balaları gəlir dünyaya. Patiryat yuvadan bayıra çıxmırdı. Gecələr yuvasında özünəməxsus hürməyi olan Patiryatın səs-küyü gəlmirdi. Səbəb isə qarnındakı sancılar idi. Doğuşa hazırlaşırdı. Hətta məhləmizin ağsaqqalları bir-iki dəfə baytarlıqdan həkim də çağırmışdılar ki, Patiryatın doğuş gününü təyin etsinlər. Mən də hər dəfəsində orada olardım. Öyrənmişdim ki, həftəsonu doğacaq. İndi məhləmizin gəncləri - hamımız həyəcan və sevinc dolu nəzərlərlə bir-birimizə baxıb, baxışlarımızla "Balaca Patiryatlar gəlir!" - deyirdik. Həmin həftə, demək olar ki, bir saatdan bir yuvaya baş çəkib, Patiryata süd, sümük parçaları aparırdım.

Səbirsizliklə doğuşunu gözləyirdim. Hətta bir gün qardaşım işdən gələndə kağız sellofanda xeyli sosiska da almışdı ki, Patiryata aparım. O günü də həvəslə aparmışdım. Nədənsə həmin gün Patiryatın sancıları azalmışdı və sosisləri ləzzətlə yemişdi.

Həftəsonu yetişdi. Bütün məhlə həyəcanla Patiryatın doğuşunu gözləyirdi. Deyəsən, baytarın diaqnozu düz çıxmamışdı. Hələ doğuş baş tutmadı. Mən yarıbikef, yarısevincli evə gəldim. Ümidlə sabahı gözləməli oldum. Patiryatın səsinə elə öyrəşmişdim ki, hər səhər onun özünəməxsus səsinə oyanırdım yuxudan. Hər səhər üfüqdən gün yarı boylananda hürüşünə diksinib oyandığım Patiryatın, son vaxtlar halı ağır olduğu üçün həvəssiz idi, hürmürdü və mən də diksinib yuxudan oyana bilmirdim. Günortaya yaxın yuxudan oyandım. Paltarımı geyinib, cəld məhləyə - Patiryatın yuvasına qaçdım. Gördüyüm mənzərə heç də ürəkaçan deyildi. Məhlə uşaqları məndən cəld tərpənmişdilər. Gecədən dünyaya gələn balaları seçib hərəsi birini götürmüşdülər. Yuvada bircə ətcəbala qalmışdı. Patiryat eləcə həmin balasını yalayır, çənəsini balasının başına söykəyib, zingildəyirdi. Arabir də qabaq ayaqları ilə balasını ehmalca sağa-sola çevirirdi. Heyrətdən gözlərim böyümüşdü. Zavallı ətcəbala doğuşdan əngəlli doğulmuşdu. Arxa ayağının biri, bir də sol gözü yox idi. Astaca əlimi yuvaya uzadıb bu şikəst doğulan balaya toxunmaq istədim. Lakin Patiryat həvəssiz, çox da ucadan olmayan səslə havladı. Və mənə imkan vermədi ki, balasına toxunam. Bir müddət kənardan durub, yuvaya tamaşa etdim.

İndi bir başqa aləm məni əhatə etmişdi. Bir ananın şikəst balasına olan həssas duyğularla yanaşması və əgər dili olsaydı: "Tanrım, axı əzab çəkirəm bu balam üçün", - deyərdi. Patiryat o qədər üzgün görünürdü ki, hətta gözlərindən burnuna uzun iz salmış xətləri aydın görmək mümkün idi. Bu Patiryatın göz yaşları idi. Bikef evə qayıtdım. Məhləmizdə də qəribə bir durğunluq var idi. Hamı Patiryatın 7 baladan bircə əlil doğulan bu balasına heyfsilənir, acıyırdı. Şər qarışmışdı. Mən hələ də eyvanda durub, həyətdə - söyüdün dibindəki yuvaya boylanırdım. Sanki ümid gözləyirdim. Amma heç cürə təkrar yuvaya getmək istəmirdim. Patiryatı o vəziyyətdə, aciz, şikəst balasını qolları arasına sıxıb, zingildəyən görmək istəmirdim. O gecəni birtəhər başa vurub, sübh tezdən Patiryata baş çəkməyə getdim. Həyətə düşəndə gördüm ki, söyüdün ətrafı məhlə sakinləri ilə doludur. Addımlarımı itilədib yuvaya yaxınlaşdım. Qapı qonşumuzun oğlu burnunu çəkə-çəkə mənə sarı gəldi. Əlinin dalı ilə üzünə süzülən göz yaşını silib, boğunuq səslə dedi:

- "Patiryat artıq yoxdur!"

"Ola bilməz ki, Patiryat şikəst doğduğu balasını özbaşına yuvada tərk edib getsin". Bu fikirləri öz-özümə mızıldandım. Adamların arasından cəld yuvaya soxuldum. Gördüyüm mənzərə mənə aylarla psixoloji təsir bağışladı. Patiryat yumurlanmış, ətcə balasını sinəsinə sıxmış, bir qolunu balasının boynu ardına, o biri qolunu qarnına qoyub, burnunu balasının burnuna dirəyib hər ikisi uzun bir yuxuya getmişdi... Məhləmizin ağsaqqallarının kövrək səsi məni sükutda boğulmuş halımdan ayırdı:

- "Elə bu söyüdün dibi münasibdir. Bel gətirin! Burada qazın yerlərini!.."

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsini təqdim edir. Bu gün sizlər üçün  Diqəm Əhmədin “Azərbaycan milli komitəsinin üzvü: irəvanlı Cabbar Ərtürk” məqaləsi təqdim ediləcək.

II Dünya müharibəsi dövründə Əbdürrəhman Fətəlibəylinin yaratdığı Azərbaycan Milli Komitəsinin üzvü olan Cabbar İbrahimoğlu 1915-ci ildə İrəvanın Xaçaparaq (Zəhmət) kəndində doğulub. Xatirələrində doğulduğu kəndin yerini belə təsvir edib: "Bizim kənd və bölgəmiz Araz çayının şimalında İrəvan xanlığına daxildi. İrəvan xanlığı Qərbi Azərbaycanın bir bölgəsi idi. İrəvanın əhalisinin 90 faizi türklərdən mütəşəkkildi. Doğulduğum kənd İrəvandan 8 km cənubdaydı. Göyçə gölündən çıxan Zəngi çayı kəndimizin yanından axaraq Arpaçay ilə birləşir və Araz çayına tökülürdü".

Qacar tayfasından olan Cabbar bəyin ulu babasının adı Əhməd xan olub. Ardıcıllıqla: Əhməd xan – Zeynəl bəy – Abdullah bəy – İbrahim bəy – Cabbar bəy. Atası İbrahim bəy Gülüs xanımla evlənib, ilk övlad Cabbar bəy olub. İkinci övladları Əsəd iki yaşında ikən çayda boğularaq həyatını itirib. 1923-cü ildə doğulan digər övladlarına yenidən Əsəd adı qoyublar.

1920-ci ilin iyununda bölgədəki xaosdan istifadə edən ermənilər, Zəngibasar başda olmaqla, türklərin yaşadığı bölgələrə hücum etmiş, nəticədə əhali Osmanlı Türkiyəsinə və Cənubi Azərbaycana köç etmək məcburiyyətində qalmışdı. İbrahim bəy ailəsini Qarsa aparmaq istəsə də, mümkün olmamış, ona görə də Cənubi Azərbaycana keçmişdilər. Fəqət burada da müxtəlif dəstələrin qarətçi hücumlarına məruz qalıblar, nəticədə bolşeviklər İrəvanda daşnakları məğlub etdikləri dövrə qədər iki Azərbaycanın sərhədində tarlalarda yaşayıblar. Bu ərəfədə Ərəblər kəndi civarında olarkən iki yaşlı bacısı Zəhra soyuqdan donaraq vəfat edib. Ermənistanın bolşevikləşdirilməsindən sonra İbrahim bəy ailəsini yenidən kəndlərinə aparıb.

1929-cu ildə orta məktəbi bitirən Cabbar bəy ardınca iki il İrəvandakı Ziraət Texnikumunda oxuyub, 1933-cü ildə ali təhsil almaq üçün Bakıya gedib. Ədəbiyyat fakültəsini qazansa da, ailəsinin istəyi ilə kimya-biologiya fakültəsinə keçirilib. Beş il ali təhsil aldıqdan sonra Basarkeçər qəzasının Zod kəndindəki orta məktəbə direktor təyin edilib. Bir neçə il burada çalışdıqdan sonra İrəvan Pedaqoji Texnikumuna göndərilib. Cabbar bəy məcburi xidmətini bitirdikdən sonra doktorantura pilləsində təhsil alsa da, Almaniyanın Rusiyaya hücumu nəticəsində 23 iyun 1941-ci ildə hərbi xidmətə çağırılıb, 177-ci alaya göndərilib. Onları aparan qatar Uluxanlı stansiyasından keçdiyi üçün sonuncu dəfə ailəsi ilə görüşə bilib.

Ukrayna cəbhəsinə göndərilən Cabbar bəy almanların şiddətli hücumları qarşısında tab gətirə bilməyən rus ordusundan ayrılaraq oktyabr ayında yoldaşları ilə Mariupol şəhərində alman cəbhəsinə keçib. Almanlar onları Azov dənizi sahilindəki əsir düşərgəsinə aparıblar. Xatirələrində düşərgələrdəki ağır vəziyyətdən geniş bəhs edən Cabbar bəy 1941-ci ilin dekabrındakı 200 min əsirdən 1942-ci ilin aprelində sadəcə iki min nəfərin sağ qaldığını yazıb. O, müharibə dövründə qələmə aldığı gündəliyində almanların insan əti yeməyə başlayan erməniləri güllələmələrindən də bəhs edib. Cabbar bəyin sağ qalmasının önəmli səbəblərindən biri də Bakıda ali təhsil alarkən bir az alman dili öyrənməsi olub: "Əsir düşərgəsinə gəlməyimizin üçüncü həftəsində tərcüman axtarılması ilə bağlı elan asılmışdı... Rusca, almanca və müxtəlif türk ləhcələrini bildiyimi söylədim, məni tərcüman olaraq qəbul etdilər". Bu vəzifədə ikən 1942-ci ildə xəstələnən Cabbar bəy Vyana yaxınlığındakı bir qəsəbədəki xəstəxanaya göndərilib. Sağaldıqdan sonra o, Berlinə çağırılıb, orada türk xalqlarının tarixini mükəmməl bilən professor Mende və azərbaycanlı mayor Əbdürrəhman Fətəlibəyli ilə tanış olub.

1943-cü il noyabrın 6-da Berlində "Kayserof" mehmanxanasında Fətəlibəylinin təşkilatçılığı ilə Milli Azərbaycan Qurultayı keçirilib. Qurultay saat 10-da 300 nəfər azərbaycanlının iştirakı ilə baş tutub. Qurultayın Berlin nümayəndələrindən Məhəmməd Tuğayın təklifi ilə tədbiri 1920-ci il Gəncə üsyanının rəhbərlərindən Cahangir bəy Kazımbəy açıb. Cahangir bəydən sonra Abbas bəy Atamalıbəyov çıxış edib. Ardınca mayor Fətəlibəylinin 1 saat 10 dəqiqəlik çıxışı dinlənilib. Qurultayda Azərbaycan Milli Birlik Məclisi formalaşdırılıb. Cabbar bəy Fətəlibəylinin xarici siyasət və təhsil məsələləri üzrə müavini seçilib.

Bu mühüm qurultayın tarixini yazmaq da Cabbar bəyə qismət olub. Onun redaktorluğu ilə 1944-cü ildə "Birinci Azərbaycan Birlik Qurultayı" adlı broşür çap olunub. Bu əsər "Azərbaycan legionunun səyyar kitabxanası" seriyasından dördüncü nəşr idi. Seriyanın ilk nəşri də Cabbar bəyin İbrahimoğlu imzası ilə 1944-cü ildə Berlində çıxan "Azərbaycanın istiqlal mübarizələri" adlı əsəridir. 1945-ci ildə Berlində onun "Doğu türklərinin istiqlal savaşları" adlı kitabı işıq üzü görüb. "Boraltan"da ruslara təhvil verilən azərbaycanlı əsirlərdən Ənvər Qazıyev istintaqda verdiyi ifadəsində Cabbar İbrahim oğlu Məmmədovun "Azərbaycanda milli hərəkat" adlı əsərindən bəhs edib. Ehtimal ki, bu əsər Cabbar bəy İbrahimoğlu imzası ilə çap olunan ilk kitabıdır. Bu dövrdə Cabbar bəy alman cəbhəsində vuruşan Azərbaycan legionunun qəzeti olan "Azərbaycan"da və "Milli birlik" jurnalında İbrahimoğlu imzası ilə müxtəlif məqalələr yazıb.

"Azərbaycan" qəzetində onun "Novruz bayramı haqqında", "Vətən müdafiəsi və milli saflıq", "Gənc yazıçılarımızda ana, Vətən və millət hissi", "Milli ideal, birlik və qurtuluş", "Biz məğlub olduqmu?", "Sovetə ümid bağlamaq olarmı?" və s. yazıları dərc olunub. "Milli birlik" jurnalının 6-cı sayında Cabbar bəyin "Azərbaycanın yabancılara qarşı mübarizəsi" adlı məqaləsi fotoşəkli ilə birlikdə çıxıb.

Cabbar bəy xatirələrində və digər əsərlərində Nuru paşa və Məhəmməd Əmin Rəsulzadədən də bəhs edib. O, Rəsulzadənin milli komitənin rəhbəri olmaqdan imtinasının səbəbini bu şəkildə açıqlayıb: "O kritik illərdə Polşada və sonra da Avstriyada olan Məhəmmədəmin Rəsulzadə şəxsən Fətəlibəyli tərəfindən dəvət edildi. "Gəlin bizim Komitə sədrliyini sizə təhvil verim və keçmiş dövlət başqanımız olaraq bizi almanların və digər dövlətlərin qarşısında təmsil edin" dediyi halda mərhum Rəsulzadənin verdiyi cavab bu oldu: "Mən keçmiş dövlət başqanı olaraq Almaniya idarəçiliyindəki bir komitənin başqanı olaraq özümü kiçiltmərəm".

Dövrün tanınmış türk ziyalılarından Nejdət Sançar bəy Cabbar Ərtürk barədə yazdığı bioqrafik məqaləsində onun müharibənin sonlarındakı həyatından bu şəkildə bəhs edib:

"...İtaliyanın Milan şəhərinə gələn Cabbar Ərtürk bu məmləkətdəki alman bölüklərinin amerikalılara təslim olması üzərinə amerikalıların əlinə keçdi... Bir müddət sonra Santa Mariya adasındakı türk qaçqın düşərgəsinə aparıldı. Fəqət iki ay qədər sonra ingilislər onu və iki dostunu alıb Bari şəhərindəki suçlulara məxsus həbsxanaya saldılar. Dörd aya qədər qaldıqları bu həbsxanada çox pis rəftar gördülər. İngilislərin məqsədi onların rusiyalı türk olduqlarını təsbit etmək və Moskvaya təslim etməkdi. Cabbar Ərtürk və yoldaşları bunu anladıqları üçün özlərini türkiyəli türk olaraq göstərdilər, təhsil və ya ticarət üçün Avropaya gəldiklərini, müharibədə vəsiqələrini itirdiklərini iddia etdilər. İngilislər bir ipucu əldə edə bilməyincə Cabbar Ərtürk ilə yoldaşlarını sədrləri general-leytenant olan yeddi nəfərdən ibarət ali rütbəli Moskva heyətinin qarşısına çıxardılar. Cabbar Ərtürk bu heyətin qarşısında da türkiyəli olduğu iddiasından vaz keçmədi. Moskva heyəti başda general-leytenantları olduğu halda rusca ən ağır söyüşləri söyür, bu surətlə Cabbar Ərtürkün rusca bildiyini təsbit etməyə çalışırdılar. Fəqət o bu söyüşləri anlamazlıqdan gəldi və bu surətlə əllərindən qurtuldu. Adriatik sahilindəki Rimini şəhərinə gətirilən Cabbar Ərtürk oradakı ingilis əsir düşərgəsinə salındı və 1946-cı ilin dekabr ayında buradan sərbəst düşərgəyə göndərildi... 1947-ci ildə İtaliyaya misirli bir şahzadə gəlmişdi. Türküstanlılardan bir neçə nəfər yaşlı mühacir bu şahzadə ilə görüşüb Türkiyəyə qəbul edilənə qədər Misirdə yaşamaları üçün kömək istədilər. Şahzadə kral Faruk ilə təmas qurub işi həll etdikdən sonra 123 nəfər Misirə hərəkət etdi. Bu qafilədə Cabbar Ertürk də vardı. Cabbar Ertürk Misirdə misirlilərin türk düşmənliyi altında iki il qaldı. Bu arada Qahirə baş konsulluğunda da çalışdı. Misirlilərin bu türkləri Avstraliyaya göndərməsi təhlükəsinin yaranması üzərinə ozamankı baş konsulun hümməti ilə bu bəxtsiz qafilə, nəhayət, Türkiyəyə göndərildi. Bu surətlə 1949-cu ilin sonlarında Cabbar Ertürk ikinci ana vətəninə qovuşdu". 1950-ci ildə Türkiyə vətəndaşı olan Cabbar bəy iki il sonra Ayşə Veciha adlı xanımla evlənib. Bu evlilikdən Alparslan (1953), Gülsüm (1954) və Türkhan (1956) adlı övladı olub. Böyük oğlu 1968-ci ildə vəfat edib. Cabbar bəy Qahirədə ikən Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru paşa ilə görüşüb. Bu görüşdə Nuru paşa ona deyib: "Qardaşımın şəhid olması qəlbimi nə qədər yandırdısa, Azərbaycanın istilası qəlbimi ondan da çox yandırdı. Qardaşım bir fani idi. Fəqət Azərbaycandakı türklük əbədi idi. Kaş öz həyatımı itirəydim, amma Azərbaycan türklüyün kənarında qalmayaydı". Ərtürkün Türkiyədə aşağıdakı kitabları çap olunub: "Ana yurdda unudulan türklük" (Kayseri, 1955), "Türkiyə türkləri və ana yurddakı türklərin qurtuluşları" (Kayseri, 1957), "Üçüncü Dünya hərbinin zəngləri çalınırmı?" (Kayseri, 1957), "Atatürk süfrəsində türklük və milliyyətçilik" (Ankara, 1994). Vəfatından sonra 2005-ci ildə "Bir türkün İkinci Dünya hərbi xatirələri" adlı geniş həcmli kitabı işıq üzü görüb. Ərtürk "Mücahid", "Ocaq", "Yeni Ərciyəs", "Orkun", "Türk birliyi" kimi qəzet və jurnallarda məqalələr, şeirlər qələmə alıb. Eləcə də əsərləri haqqında geniş resenziyalar yazılıb. "Ocaq" qəzetində onun geniş həcmli "Dörd əsarətdən sonra qovuşulan vətən" adlı memuarı da çap olunub. Bu qəzetdə həmçinin onun müxtəlif ictimai-siyasi məqalələri işıq üzü görüb. "Yeni Ərciyəs" jurnalında isə "Köç yollarında qalan türklər" adlı silsilə məqalələri dərc edilib. Cabbar bəy 10 avqust 2004-cü ildə Muğlanın Milas rayonunun Mumcular qəsəbəsində vəfat edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yarıda qırılan bütün ömür hekayətləri təsirli və ürəkdağlayıcı olur.

Azərbaycanlı jurnalist və şair Fikrət Mursaqulov 10 iyul 1955-ci ildə Gürcüstan SSR-nin Marneuli rayonunda anadan olub. İki il sonra görmə qabiliyyətini itirib. 1964-1975-ci illərdə Bakı Respublika Kor uşaqlar üçün orta internat məktəbində ibtidai təhsil alıb, ali təhsilini Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsində alıb.

1980-ci ildə təhsilini tamamlayıb, həmin ilin 1 sentyabrından 1988-ci ilin may ayına qədər Azərbaycan Korlar Cəmiyyətinin məətbəəsində baş redaktor vəzifəsində çalışıb.

Fikrət Mursaqulov gözdən əlilliyinə baxmayaraq, XX əsrin 80-ci illərində fəal poetik, publisistik və elmi yaradıcılıqla məşğul olub. Yazıları "Ulduz", "Azərbaycan" jurnallarında, eləcə də "Ədəbiyyat və incəsənət", "Azərbaycan gəncləri", "Gürcüstan", "Axali Marneuli" qəzetlərdə, eləcə də "Yaşıl budaqlar" almanaxinda dəfələrlə dərc edilib.

1986-1988-ci illərdə "Aşıq Ələsgərin poetikası" namizədlik dissertasiyasi şair-alimin ölümü səbəbindən yarımçıq qalıb. 31 may 1988-ci ildə - cəmi 33 yaşında vəfat edib və Marneuli rayonundakı (Gürcüstan) Qızılhacılı kəndində ailəvi məqbərədə torpağa tapşırılıb.

Şairin ölümündən sonra Məmməd Nazimoğlunun təşəbbüsü və Qulu Kəngərlinin himayədarlığı ilə "Təsəlli" şeirlər toplusu (Bakı, 2007, 220 səhifə) oxucuların ixtiyarına buraxılıb. 2005-ci il 10 İyul tarixində Fikrət Mursaqulovun 50 illik yubileyi münasibətilə "Onu ananların xüsusi buraxılışı" oxuculara təqdim edilib. 2012-ci ildə publisist Həzi Həsənlinin mərhum şair haqqında "İşıq əlifbası" adlı publisistik kitabı "Uğur" nəşriyyatında (140 səhifə) fikrətsevərlərə ərməğan edilib.

 2015-ci ildə millət vəkili, Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşovun təşəbbüsü və himayədarlığı ilə şairin rus dilində "Utesheniye" kitabı rusdilli oxuculara təqdim olunub. Şeirləri rus dilinə şairin yaxın dostu Giya Paçxataşvili tərcümə edib.

Fikrət Mursaqulovun 60 illiyində Azərbaycan Dövlət radiosunun "Qərib axşamlar" verilişinin biri məhz ona həsr edilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2025)

“YAŞAT” Fondunun və “ASAN Könüllüləri” Təşkilatının birgə təşkilatçılığı, "TABİA Group"un və “Lankaran Springs Wellness Resort” Hotelin birgə tərəfdaşlığı ilə keçirilən 4-cü “YAŞAT” düşərgəsinin 4-cü həftəsinə start verilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portallna “ASAN”dan verilən məlumata görə, budəfəki həftə 12-14 yaş aralağında olan iştirakçıları əhatə edib.

Açılış mərasimində düşərgənin qaydaları, həyata keçiriləcək tədbirlər izah edilib və suallar cavablandırılıb.

Hoteldaxili əyləncə, hovuz saatlarında, futbol və voleybol yarışında, həmçinin stolüstü idman oyunlarında uşaqlar əyləncəli və xoş vaxt keçiriblər. Parkur saatında birincilik uğrunda mübarizə də marağa səbəb olub.

"ABAD" tərəfindən təşkil olunan təlimdə uşaqlar praktik biliklər əldə ediblər. Hotelin dəstəyi ilə kulinariya mövzusunda reallaşdırılan ustad dərsində isə dadlı təamlar hazırlanıb.

ASAN Radio və TV-nin təşkilati dəstəyi ilə baş tutan konsert proqramında  Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti Aygün Kazımova möhtəşəm canlı ifaları və dəstəyi ilə düşərgəni daha da rəngarəng edib.

Həftə çərçivəsində düşərgə iştirakçıları Səid Əsədzadənin və Zeynəb Paşazadənin doğum günləri də qeyd olunub.

Tərəfdaşlar: "TABİA Group" və “Lankaran Springs Wellness Resort” Hotel;

Sponsorlar: "NEQSOL Holding", Bakcell, Norm, "AMO Corporate Group", "GILTEX" MMC, Nar,  DTİK,  DadHouse;

Dəstəkçilər:  “ASAN xidmət”in “İnnovasiyalar Mərkəzi”, “ABAD”, “PAŞA Həyat”, “Badamlı Mineral Suları”, “INNOLAND” İnkubasiya və Akselerasiya Mərkəzi, Milla, "Bilim Bakı" mərkəzi

Media dəstəyi: ASAN Radio/TV

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.07.2025)