Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər dəfə elə düşünürdüm ki, birinə “yox” demək, onu incitmək deməkdir. Sanki ona “yox” deyəndə qəlbini qıracam, gözündə pis insan kimi görünəcəm. Empatiya göstərərək onun ehtiyaclarını öz ehtiyaclarımdan üstün tuturdum...

Hər nə qədər çətin olsa da, qəlb qırmamaq adına susurdum. Və nəticədə istəmədiyim yerlərə gedir, istəmədiyim şeyləri edir, istəmədiyim vədlər verirdim. Nə uğruna deyə soruşsan – cavabı çox sadə idi: Başqaları xoşbəxt olsun deyə. Çünki mənim üçün xoşbəxtlik, bir insan üçün ən önəmli ehtiyac idi. Sanki mən xoşbəxtlik tozunu səpən bir pəri rolunuoynayırdım. Bir gün anladım ki, mən artıq pəri olmaq istəmirəm. Çünki pərilər dəyorularmış bəzən. Onların xoşbəxtlik tozu da bitərmiş.

Və bir gün başa düşdüm ki, mən özüm olmaq istəyirəm. Başqalarına “yox” deyə bilməmək məni yox edirdi. Mən özümü itirirdim. Özümü tapa bilmədikdən sonra mən başqasını necə xoşbəxt edə bilərdim ki? Zaman keçdikcə anladım ki, “yox” demək, əslində incitmək demək deyil, özünü tapmaq və dürüst olmaqdır. Bəzən “yox” demək, öz varlığını qorumaqdır. Özünü dinləməyə başladığında anlayırsan ki, başqalarını xoşbəxt etmək üçün, öncə özün xoşbəxt olmalısan. Sən özün olduqdan sonra həm xoşbəxt ola, həm də xoşbəxt edə bilərsən. Yoxsan deyə nə hisslərini anlayan olacaq, nə də varlığını xatırlayan.İndi mən “yox” deməyi bacarıram. Çünki “hə” deyərkən nə qədər yox olduğumu gördüm. Yoxluq isə mənə heç nə qazandırmadı əksinə çox şeyi əlimdən aldı. Artıq “yox” deyəndə özümü daha xoşbəxt hiss edirəm. Və özümü ilk dəfədir ki, daha aydın görə bilirəm.

“Yox” demək, əslində özünə “hə” deməkdir. Çünki bəzən ən böyük cəsarət başqasını yox, özünü seçməkdir. Bu bir eqo deyil, bu öz dəyərini bilməkdir. Kimin üçün yaşadığını, kimin həyatını yaşadığını seçdiyin andır. Və seçimlərin səni olmaq istədiyin birinə ya dönüşdürər, ya da heç vaxt olmaq istəmədiyin birinə çevirər.

Bəs sən... Sən hansını seçirsən?

Yoxsa sən hələ də “yox” deməyi incitmək, qırmaq kimi görüb özünə göz yumursan?

Ya da “yox” deməyi bacarıb ilk dəfə özünə “hə” deməyə cəsarət edirsən?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün sizə bu gün - aprelin 14-də 75 yaşını qeyd edəcək teatr tənqidçisi, teatrşünas, sənətşünaslıq elmləri doktoru, professor, Əməkdar incəsənət xadimi, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin Teatrşünaslıq kafedrasının professoru Məryəm Əlizadə haqqında söhbət açmaq istəyirəm. Bu məqsədlə araşdırma aparıb, xeyli məlumat da toplamışam.

Məryəm xanım müsahibələrinin birində söyləyib:

“Doqquzuncu sinifdə oxuyurdum. Qəfildən televizorda bir söhbət diqqətimi cəlb elədi. Bir kişi özünün Vatikan səfərindən danışırdı. O elə heyranlıqla, elə aludəliklə danışırdı ki, mənə elə gəldi ki, sanki o adam əlimdən tutub, məni də həmin yerləri gəzdirdi. Sonra gördüm ki, titrlərdə yazılıb: Cəfər Cəfərov – teatrşünas. Həmin dövrdə ailəvi, uşaqlarla birlikdə tamaşalara getmək ziyalılığın göstəricisi idi. Hər şənbə-bazar insanlar teatra gedirdilər. Bu, mədəni həyatın bir tələbi idi. Bizim ailə də belə ailələrdən biri idi. Teatrı nə qədər sevsəm də, teatrşünaslığın nə olduğu barədə heç bir təsəvvürüm yox idi. Böyük qardaşım, professor Əbdül Əlizadədən Cəfər Cəfərovun kim olduğunu soruşdum. Dedi ki, o çox böyük şəxsiyyətdir. Və onunla maraqlandığımı görüb, mənə onun kitablarını, teatrşünaslıq barədə materiallar tapıb gətirdi. İndi də içimdə ona qarşı böyük bir minnətdarlıq hissi var ki, o məni bu dünya ilə tanış elədi. Doqquzuncu sinfi bitirəndə mən artıq bilirdim ki, teatrşünas olacağam. Amma atamla anam həkim olmağımı istəyirdilər. Qardaşım mənə arxa oldu: dedi ki, onun həvəsi teatrşünaslığadı, qoyun bu işin dalınca getsin. Orta məktəbi qızıl medalla bitirdim. İstədiyim universitetə imtahan vermədən gedib oxuya bilərdim. Əlimdə tibb, hüquq kimi fakültələrdə oxumaq imkanı vardı. Mənsə ancaq teatrşünas olmaq istəyirdim. Beləliklə, 1968-ci ildə Teatr İnstitutuna qəbul olundum.”

Şair, jurnalist, publisist, tərcüməçi Günel Mövlud onun haqqında yazır:- “Universitetdə oxuduğum illərdə Məryəm xanım mənim müəllimim olub. O qədər nəzakətli qadın idi ki, ondan ötrü ürəyimiz gedirdi. İkinci kursdan sonra Məryəm xanımın evində tez-tez qalırdım. Məryəm xanım bilirdi ki, Sumqayıtdan gəlirəm, hər gün çox yolpulum çıxır, ailəmin də imkanı yoxdur. Buna görə, hər bəhanə ilə məni yanında saxlayırdı. Mən onlarda qalarkən bir neçə dəfə evinə qonaq gəldi. Yüksək vəzifədə olan adamlardı, bəlkə etik olmaz deyə, dəqiqləşdirmirəm. Məryəm xanım bu adamlara elə qulluq edir, elə nəzakətlə danışırdı ki, ürəyimdə düşünürdüm, yəqin onlardan çəkinir. Bir gün Məryəm xanım evini dəyişdi. Əşyalarını təzə köçdüyü evə daşımaq üçün fəhlələr tutmuşdu. Adamlar hər şeyi daşıyandan sonra Məryəm xanım onlardan oturmalarını xahiş etdi. Fəhlələrin hamısına, cavan-cavan uşaqlara "siz" deyə müraciət edirdi. Onlara çay süzdü, çaylarına öz əli ilə limon sıxdı. Qalxıb, harasa gedəndə, ya telefonuna zəng gələndə fəhlələrdən üzr istəyirdi. Müqayisə apardım və Məryəm xanımın evinə gələn vəzifəli adamlarla danışığı və bu fəhlə uşaqlarla davranışı arasında zərrəcə fərq tapmadım. Onda anladım ki, başqasına qarşı nəzakətli, hörmət dolu olmaq insanın başqalarına qoyduğundan daha çox, özünə qoyduğu qiymət, dəyərdi...”

Məryəm Əlizadə 1950-ci ildə Bakı şəhərində fəhlə ailəsində anadan olub. Burada 31 saylı orta məktəbi bitirdikdən sonra Mirzağa Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun Teatrşünaslıq fakültəsində təhsil alıb. Əmək fəaliyyətinə Azərbaycan EA Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun Teatr və kino şöbəsində baş laborant kimi başlayıb. Sonra bir müddət Bakı Kitabxanaçılıq Texnikumunda müəllimlik edib. Daha sonra Mirzağa Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda, Teatr tarixi kafedrasında müəllim, baş müəllim, dosent və professor vəziflərində çalışıb. 2005-2015-ci illərdə Teatrşünaslıq kafedrasına iki dəfə ard-arda müdir seçilib. 2015-2020-ci illərdə isə Elm və yaradıcılıq işləri üzrə həmin universitetin prorektoru olub. Hazırda Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin Teatrşünaslıq kafedrasının professorudur...

“Mən instituta girəndə qəfildən mənə elə gəldi ki, mən mədəniyyət okeanına düşmüşəm. Həmin dövrdə kimlər yox idi orada? Rza Təhmasib, Turan Cavid, Mehdi Məmmədov, Tofiq Kazımov, Cəfər Cəfərov, bir sözlə, hərəsi bir dünya olan dahilər dərs deyirdi. Bu adamlarla təmas məni daxilən çox zənginləşdirdi, formalaşdırdı. Mən o vaxta qədər azərbaycandilli məktəbdə oxumuşdum. Məktəbdə müəllimlə şagird arasında az qala uçurum vardı. institutda isə pedaqoqla tələbə arasında elə bir azadlıq gördüm ki, mən ilk dəfə münasibətlərdə azadlıq nədi, bunu anladım. O böyük insanlar tələbələri özlərinə elə yaxın buraxırdılar, onlara münasibətlərdə elə azad olmağı öyrədirdilər ki, mən heyran qalırdım. Mən dördüncü kursda oxuyanda bizə Cəfər Cəfərov dərs deməyə başladı. Həmin vaxt başa düşdüm ki, mən hələ nə qədər ibtidai qatda imişəm. Onunla bir saatlıq söhbət, bir kitabı oxumağa bərabər idi. O bizə azad düşünməyi, sözünü azad deməyi, fikirlərini azad ifadə eləməyi öyrətdi. O bizə öyrətdi ki, insan ilk növbədə subyektiv düşünməyi bacarmalıdır. Mühakimələrini ələməli, sonda obyektiv qərara gəlməlidir. Nəhayət, o bizə sevməyi öyrətdi. Deyirdi ki, siz müəllifi, aktyorları sevmədən yaza bilməzsiniz. Onlara heyran olmaq lazımdı. Tənqid edəndə belə, bu tənqidin kökündə sevgi durursa, sizi anlayacaqlar. Cəfər müəllimin o vaxt içimə atdığı o sevgi toxumu bu gün də artmaqda davam eləyir. Mən bu gün də tələbələrimə öyrədirəm ki, teatrşünas teatr barədə hökmlər verən adam deyil. O teatra, aktyora, dramaturqa, rejissora xidmət edən mütəxəsisdir.”- söyləyir.

Ədəbi fəaliyyətə 1972-ci ildən "Qobustan" toplusunda teatr tənqidi barədə dərc olunan məqalələrlə başlayıb, bundan sonra dövri mətbuatda teatr tənqidinə və teatrşünaslığa dair məqalələrlə müntəzəm çıxış edib. "Əhməd Ağdamski" və "Həbib bəy Mahmudbəyov" elmi-ədəbi oçerkləri "Unudulmaz səhnə ustaları" kitabında dərc olunub...

Deyir ki:- “Sovet dövrü ziyalıların maddi təminatı vardı. Normal maaş, vaxtlı-vaxtında ev, elmi dərəcələrə görə maaş artımı və s.. Keçid dövründə qəfildən ziyalıların vəziyyəti elə oldu ki, biz hansısa ölkəyə gedəndə maaşımızın miqdarını deməyə utanırdıq. Təsəvvür edin ki, bizim indiki pulla yeddi manat maaş aldığımız vaxtlar olub. Həmin vaxtlar məni bir neçə dəfə Türkiyəyə işləməyə dəvət ediblər. Amma getmədim- çünki o cüzi maaşla bərabər indi bizim azadlığımız da var idi. Az maaş ala bilərdik, amma artıq müstəqil ölkənin ziyalıları idik. İndisə artıq mədəniyyət, incəsənət adamlarına qayğı var. hər şey müqayisəyə gəlməz dərəcədə yaxşılaşıb. Və biz o ağır illərdə belə azadlığımızın qədrini bilmişiksə, deməli problemlərin qat-qat azaldığı bu dövrdə də bilirik...”

2023-cü ildə qardaş Türkiyədə baş verən məlum zəlzələnin nəticələrindən həyacanlanaraq, qəflətən insult keçirib. Necə deyərlər, şükür Allaha ki, sağlamlığı bərpa olunub, fəaliyyətini davam etdirir...

Bəli, yüksək mədəniyyəti, mehriban davranışı, kübarlığı, eləcə də elmi, işıqlı zəkası ilə onu tanıyanların qəlbində yuva qurmağı bacaran professor Məryəm xanım Əlizadənin bu gün 75 yaşı tamam olur. Bu münasibətlə onu təbrik edir, can sağlığı, ağrı-acısız günlər, xoş əhval-ruhiyyə arzulayırıq.

Çox yaşasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2025)

Nail Zeyniyevin ilk şeirlərini portalımızda paylaşan kimi onun pərəstişkarları olan oxucu kütləsi formalaşdı. Sonrakı paylaşımlar artıqü bəlli auditoriya yığdı. Bu onun yeni şeiridir. Yenə də təəccübləndirməyi bacardı Nail bəy.

Boynuma yazılmış günahlar mənim,

Düşmənə qurulmuş cinahlar mənim.

Fəryadlar, nalələr, o ahlar mənim —

Çiynimin yüküdür, daşıyacağam.

Hələ qazanmamış uğur görürəm,

Qan-yaşa bulanmış cığır görürəm,

Üstünü kol basmış çuxur görürəm —

Özümün qəbrimdir, qaşıyacağam.

Kimləri basdırdım, eh, diri-diri...

Arxamca sürünür kölgədə biri.

Qırıldı qəlbimin haqq, güman yeri —

Mən elə bu dərdlə yaşayacağam.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Təbiidir ki, illərdir bir çox müəlliflər uğur qazanmağın yollarını göstərmək niyyəti güdən kitablar yazıblar. Onların içində adı dünyalarca məşhurlaşanlar, ən tanınmış motivasiya spikeri adını alanlar da var, yazdıqlarını bestseller səviyyəsinə daşıya bilməsələr belə, kütləvi oxucu qazanmaq şərəfinə nail olanlar da var, heç bir iz qoya bilməyərək yazdıqlarının makulaturaya çevrilməsiylə barışanlar da var.

Əlbəttə ki, mən öz tədqiqatım boyunca ən çox səs-küy qoparan «uğurqazanma bestsellerlərinə» toxunacağam. Oxuculara oxunması məsləhət görülən bu bestsellerlərin əsas müddəalarını göstərəcək, tezislərini qabardacağam.

İndi isə gəlin əksər reytinq sıralamalarında yer alan «bizneçdə və peşəkar fəaliyyətdə uğur qazanmaq» mövzusunda ən populyar motivasiya bestsellerləri arasından sizinçün seçdiyim ən yaxşılara nəzər yetirməyi davam etdirək.

Marşal Qoldsmit «Başından uca tullan»

Dünyanın ən böyük biznes liderlərinin məsləhətçisi olan Marşal Qoldsmitin bu kitabı mahiyyətcə çox paradoksaldır. O, həyatda uğur qazanmaq istəyən insanlara yox, artıq uğur qazanmış insanlara həsr olunub. O insanlara ki, onlar can atdıqları hər şeyə çatıblar, özləri ilə qürur duya bilirlər.

Bəs belə insanlar nədən narahat olsunlar ki? Müvəffəqiyyətdən baş gicəllənməsinin qurbanı olmaqdan!

Marşal Qoldsmitə görə, pik nöqtəyə çatan insanlarda əksərən «daxili kartı» itirmək sindromuna rast gəlinir. Özündənrazılıq, özündən müştəbehlik elə bir həddə çatır ki, belə insanlar daha öz hərəkətlərinə görə hesabat vermir, cəmiyyətlə hesablaşmırlar. Başqalarının rəylərinə daha ehtiyac duymur, təkmilləşməyə, öyrənməyə, inkişafa daha maraq göstərmirlər. Beləcə də yerlərində saymağa başlayırlar. Amma bu da hələ hamısı deyil. Yerində saymaqdan sonra mütləq geriləmə, qazanılanların itirilməsi fazasının gəlməsi labüddür.

Marşal Qoldsmit müvəffəqiyyətdən başın gicəllənməməsi yollarını göstərir və oxucusunu da əmin edir edir ki, bu yazılanlara əməl etsə o, mütləq başından uca tullana biləcək!

Müəllifin əsər boyu aşılamaq istədiyi odur ki, əvvəlki uğurlar elə bir an gəlir ki, insana daha böyük uğurlar əldə etmək üçün maneçilik törətməyə başlayır. Bundan qaçmaq çox vacib və zəruridir. Uğur qazanmaqla gələn mənfi, zərərli vərdişlərdən qopmağın Qoldsmit qaydaları çox effektivdir, bunu öz üzərilərində yüzlərlə  biznes liderləri təcrübədən keçiriblər.

Təsadüfi deyil ki, «Forbes» bu şəxsi dünyanın yüksək idarəetmə sisteminin ən nüfuzlu 5 mütəxəssisindən biri adlandırıb.

«The Wall Street Journal» isə onu dünyanın 10 ən dahi biznes-kouçundan biri elan edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1969-cu ildə Arif Babayevin ekranlaşdırdığı "Uşaqlığın son gecəsi" filmi barədə danışmaq istəyirəm.  

Filmdə mərkəzi fiqurlar olan Murad və Rüstəmin  hekayəsindən söhbət açılır.

Məktəbi yeni bitirən Murad ali məktəbə daxil ola bilməyib. Onun qohumu və dostu Rüstəm isə institutu bitirərək təyinatını mühəndis kimi ət kombinatına alır. Kombinatda onlar ət oğurlayan, qazandıqları pullar hesabına qlamur həyat keçirən dəstəylə toqquşur. Dəyərlər arasında ziddiyyətlər, məsuliyyət hissi, vətəndaş mövqeyi süjetdə ön plana çıxır.

Ət kombinatında baş verən cinayətkarlıq, onun üstünün açılmasında qəhrəmanların göstərdiyi köməklik, müxtəlif insanlarla tanışlıq onlara ciddi həyat dərsi verir, yetkinləşdirir, bərkidir və uşaqlıqlarından daha bir neçə addım ayırır. Əhvalat eyni zamanda hər iki qəhrəmanın ilk sevgisindən bəhs edir. Murad və Rüstəm obrazlarının xarakterindəki əksliklər süjeti daha da dinamikləşdirir, bəzən komik ziddiyyətli situasiyalar yaradır.

Film haqqında

• Filmin hazırlıqlarına 1967-ci ildən başlanılır və 1968-ci ildə çəkilişlərə start verilir. Film 6 aya çəkilib. 1969-ci ildə ekranlara çıxmışdır.

• Film aktyor Səməndər Rzayevin kinoda ilk işidir.

• Filmin bəstəkarı, xalq artisti Polad Bülbüloğludur. Final səhnəsindəki "Gəl, ey səhər!" rejissora elə təsir etmişdi ki, bəstəkara "Görərsən, bu mahnı sənin ən məşhur mahnılarından birinə çevriləcək" deyib. Filmdə eyni zamanda The Beatles qrupunun məşhur "In My Life", "Michelle" mahnılarından istifadə edilib.

• Muradla Rüstəmin işə getdiyi kadrlar Böyük Qala küçəsində lentə alınıb və bu zaman filmdə ayaqqabı ustası öz köşkündən çıxaraq Muradı səsləyir. Həmin ayaqqabı ustası Əhməd dayının işlətdiyi köşk, həqiqətən də, pinəçi köşkü idi. Həmin köşk uzun illər İçərişəhərdə fəaliyyətdə olub və ayaqqabı ustası Məmməd kişi həmin köşkdə çalışıb. O, populyar müğənni Elarizin atasıdır.

• Filmin ilk səhnələri İçərişəhərdə Şirvanşahlar sarayının yanındakı məhəllədə aparılıb. Digər ev səhnələri isə Prezident Administrasiyasının arxasındakı məhəllədir. Davudun dama çıxdığı səhnənin həyət çəkilişi Çəmbərəkənddə, dam səhnəsi isə İçərişəhərdə aparılıb. Tikinti səhnəsi indiki Milli Məclisin binası yerləşən yerdir. Daha sonra ət kombinatında, “Yaşıl teatr”da, bulvarda, şəhərin küçələrində, binaların girişlərində çəkilişlər aparılıb. Yeməkxana səhnəsi kinostudiyanın yeməkxanasında nahar vaxtı çəkilib.

• Filmdə məşhur Davud obrazı rejissorun qardaşı Akifin prototipidir. Akif özü də quş saxlayan və baməzə adam olduğu üçün Arif Babayev Davudun timsalında qardaşının surətini filmə gətirib. Məmmədsadıq Nuriyev də Akifi yaxşı tanıdığı üçün obrazı məharətlə yaradıb. Nənə rolunu oynayan Törəxanım Zeynalova Musiqili Komediya Teatrında kostumer vəzifəsində çalışırdı. Elya obrazını yaradan Meqi Kejeradze Gürcüstandan dəvət olunmuşdur. Megi Kejeradze 1960-65-ci illərdə Tbilisi Xarici Dillər İnstitutunda təhsil alıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Şamaxı mətbəxi Azərbaycanın zəngin və qədim kulinariya ənənələrini əks etdirən bölgə mətbəxlərindən biridir. Qafqaz dağlarının ətəyində yerləşən bu bölgə həm təbii sərvətləri, həm də mədəni irsi ilə fərqlənir. Şamaxı mətbəxində həm ət yeməkləri, həm də təbii məhsullardan hazırlanan ləzzətlər mühüm yer tutur.

Şamaxı mətbəxinin bəzi məşhur yeməkləri:

1. Piti – Balqabaq, noxud, qoyun əti və quyruq yağı ilə gil qabda bişirilən milli yeməkdir. Şamaxı usulunda bəzi fərqli ədviyyatlar da əlavə olunur, bu da Şamaxı pitisini fərqləndirir.

2. Düşbərə – Kiçik ölçülü, ətlə doldurulmuş xəmirdən hazırlanan bu şorba həm ləzzətli, həm də doyumludur.

3. Sürhüllü – Ət bulyonunda bişirilmiş ev xəmiri, üstünə sarımsaq və sirkə əlavə edilərək yeyilir.

4. Qutab – Ətli, göyərtili və ya balqabaqlı içliklərlə hazırlanır.

5. Ərik turşulu bozbaş – Şamaxıya məxsus ləzzətlərdən biridir. Ərik turşusu yeməyə xüsusi dad verir.

6. Şirəli plov – Meyvələrlə və ya şirniyyatlı əlavələrlə bəzədilən plov növüdür.

7. Xəngəl - Şamaxı mətbəxində xəngəl kimi xəmir yeməyi də geniş yayılıb.

8. Toyuq ləvəngi - Ləvəngi əsasən Lənkəran bölgəsi ilə tanınsa da, Şamaxıda da xüsusi tərzdə hazırlanır. Soğan, qoz, nar şərbəti və müxtəlif ədviyyatlarla doldurulmuş toyuq sobada bişirilir. Ləzzətli və ətirli olur.

9. Ərməki aş - Bu, Şamaxıya xas olan maraqlı düyü yeməyidir. Ərmək (xırda yaşıl noxud növü) ilə düyü birgə bişirilir, bəzən üstünə kərə yağı əlavə olunur. Xüsusilə kənd toylarında və xüsusi günlərdə süfrəyə verilir.

10. Şamaxı dolması - Üzüm yarpağından hazırlanan dolmalar fərqli ədviyyat qarışıqları ilə seçilir. 

Qoyun əti, düyü, göyərti və bəzən qozla bəzədilir.

11. Doğramac - Yay aylarında çox məşhur olan bu yemək qatıq, göyərti, soğan və xıyarla hazırlanır. Bəzən qayğanaq doğranaraq əlavə edilir.

Şirniyyatlar və içkilər:

*Paxlava və şəkərbura* – Novruz bayramında hazırlanır, bölgənin ənənəvi şirniyyatlarındandır.

*Ətirləndirilmiş təbii meyvə kompotları və mürəbbələr* – Şamaxının bağlarında yetişən meyvələrlə hazırlanır. Şamaxının meyvələri (xüsusilə alma, armud, albalı) ilə hazırlanan şərbətlər və kompotlar süfrələrdə mühüm yer tutur.

*Şamaxı şərabı* – Təbii ki bölgənin kulinariyasında süfrə şərabı mədəniyyəti xüsusi yer tutur. Min illik ənənəsi olan Şirvan şərabçılığı dünyaca məşhurdur. Mədrəsə və Meysəri – buranın əsl şərab mərkəzləridir.

Çörək və təndir mədəniyyəti

Şamaxıda təndir çörəyi çox məşhurdur.

Əllə yoğrulan xəmir xüsusi təndirdə bişirilir. Bəzi kəndlərdə bu çörəyə zirə və ya digər ədviyyatlar əlavə edilir.

Şamaxı kulinariyası həm təbii iqlim şəraitindən, həm də tarixi və mədəni təsirlərdən bəhrələnir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Sağ olarkən quşlar qarışqaları yeyir. Quş öləndən sonra qarışqalar onu yeyir. Sadə, lakin dərindən düşündürücü bir həqiqət gizlənir bu cümlədə. Təbiətin, həyatın, bəlkə də, kainatın yazılmamış qanunudur bu: Hər şey bir-birinə bağlıdır və heç nə sonsuz gücə sahib deyil.

Bir gün səmada azadcasına qanad çalan quş torpağın üstündə qaçan kiçik qarışqanı ovlayır. Onu yediyində özünü qalib sayır. Güclüdür, çevikdir, havadadır. Amma zaman keçər, küləklər dəyişər, həyat tərsinə dönər. O quş da ölər və bu dəfə torpağın dərinliyindən çıxan yüzlərlə qarışqa onun ətini yeyər. Eyni dünya, eyni planet, eyni həyat – başqa rollarda, başqa vəziyyətdə.

Bu, sadəcə bioloji bir tarazlıq yox, eyni zamanda insana dərs verən bir metaforadır. Həyatda üstün olanlar, özünü toxunulmaz sayanlar, “mən yuxarıdayam, digəri aşağıda”- deyənlər bir gün eyni torpağa qarışırlar. Güclü zəifi, varlı kasıbı, vəzifəli adi insanı yediyində zaman susur. Amma zaman unutmur. O, yadda saxlayır. Və vaxtı gələndə hər şeyi yerinə qoyur.

Bəlkə də, elə buna görədir ki, insan təvazökar olmalı, etdiyi hər hərəkətin sonrasını düşünməlidir. Bu gün sən zirvədəsən, sabah isə səssiz bir torpağın dərinliyində. Bu gün sənin sözün qanundur, sabah isə susqun bir daşın altında olacaqsan, adını belə xatırlayan olmayacaq.

Qarışqalar öz işlərini görür. Təkbaşına çox zəifdirlər, amma birlikdə dağlar aşarlar. Quş isə təkdir, sərbəstdir, amma ölümsüz deyil. Təbiət bir tərəzidir – orada hər şey ölçülür, hər şey balanslanır.

Bu yazı bir xəbərdarlıq deyil, bir xatırlatmadır. Hər kəs bir gün sıraya düzüləcək. Kimin nə yediyi, kimin nə geyindiyi, kimin necə yaşadığı yox, kimin necə davrandığı, nə qədər yaxşılıq etdiyi, kimlərə əl uzatdığı yadda qalacaq.

Unutma: quş da, qarışqa da həyatın iştirakçısıdır. Heç kim həmişə yuxarıda, heç kim həmişə aşağıda qalmaz. Əsas odur ki, harda olursansa, ol, ədalətli ol, mərhəmətli ol. Çünki fırlanan dünya bir gün səni də yerini dəyişməyə məcbur edəcək!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Vantroloq (və ya vantrolog) – səhnədə kuklalarla çıxış edən və danışarkən dodaqlarını tərpətmədən səsini idarə edən bir sənətkardır. Tamaşaçılarda elə təəssürat yaranır ki, sanki danışan kukladır, insan deyil. Bu sənət Türkiyədə "karnından danışmaq" (yəni qarından danışmaq) adı ilə də tanınır. Vantroloqlar müxtəlif səslərlə kukla obrazlarına fərqli xarakterlər verirlər və tamaşalar yaradırlar. Əyləncə dünyasında, xüsusilə uşaqlar üçün maraqlı və sevilən bir performans növüdür. Məhz Türkiyə təcrübəsinə əsaslanaraq bu sənət barədə danışacağıq.

Necə vantroloq olmaq olar?

1. Bacarıq inkişafı:

Vantroloq olmaq üçün ilk növbədə dodaqları tərpətmədən danışmağı öyrənmək lazımdır. Xüsusilə “B”, “F”, “M”, “P”, “V” kimi səslər çətin hesab olunur və xüsusi texnika ilə öyrədilir.

2. Təlim və Məşq:

Peşəkar vantroloq olmaq üçün mütəmadi məşq vacibdir. Bəzi universitetlər və akademiyalar bu sahədə kurslar və təlimlər keçirir. Bu kurslarda səs texnikası, kukla idarəsi və səhnə davranışı öyrədilir. Məsələn Karabük Universiteti və  İstanbul Gedik Universiteti bu sahədə təlimlər təşkil edir.

3. Yaradıcılıq və Doğaçlama:

Vantroloqlar doğaçlama bacarığına malik olmalıdır. Kuklalarla dialoq qurmaq, fərqli səs tonları ilə fərqli kukla xarakterləri canlandırmaq və tamaşaçını əyləndirmək əsasdır.

4. Səhnə Təcrübəsi:

Təcrübə qazanmaq üçün tədbirlərdə, məktəblərdə, tədbirlərdə çıxış etmək faydalıdır. Hər çıxış yeni təcrübə və bacarıq deməkdir.

Vantroloqluqda istifadə olunan kuklalar

Vantroloqlar müxtəlif növ kuklalardan istifadə edirlər. Bunlar arasında:

Əl kuklaları: Əl ilə idarə olunan sadə kuklalardır.

Mexaniki kuklalar: Göz, ağız və bəzən əlləri hərəkət edə bilən kuklalardır. Bu cür kuklalar tamaşalara daha çox canlılıq qatır.

Təbiətə bənzər kuklalar: İnsan və ya heyvan formasında olan, daha real görünüşlü kuklalardır. Tamaşa zamanı kukla ilə vantroloq arasında sanki canlı bir dialoq yaranır.

Vantroloqun səhnə hazırlığı

Hər vantroloqun çıxışı xüsusi ssenariyə əsaslanır. Bu ssenarilərdə zarafatlar, situasiyalar və tamaşaçı ilə interaktiv səhnələr olur. Həmçinin vantroloq bir neçə kukla obrazı ilə çıxış edə bilər, hər birinin səsi və şəxsiyyəti fərqli olur.

Məsələn:

- Bir kukla gülməli və dəcəldir.

- Digəri ağıllı və ciddi danışır.

- Başqası yerli dialektdə danışa bilər.

Bu müxtəliflik tamaşanı daha maraqlı edir və vantroloqun peşəkarlığını göstərir.

Uşaqlar və böyüklər üçün Vantroloqluq

Uşaqlar üçün: Kuklalarla nağıllar danışmaq, əxlaqi dərslər vermək, əyləncəli dialoqlar qurmaq çox effektlidir.

Böyüklər üçün: Sosial mövzulara toxunan, yumorlu, bəzən satirik çıxışlar təqdim oluna bilər.

Başlamaq üçün nə lazımdır?

1. Sadə bir əl kuklası alın və ya özünüz düzəldin.

2. Kuklaya ad, xarakter və səs verin.

3. Güzgü qarşısında dodaqları hərəkət etdirmədən danışmağa çalışın.

4. Qısa səhnələr quraraq məşq edin – məsələn, kukla ilə dialoq.

5. Çıxışlarınızı video ilə qeyd edib analiz edin.

Başlanğıc üçün sadə məşqlər

Vantroloqluqda ən vacib məsələ dodaqları hərəkət etdirmədən danışmaqdır. Xüsusilə bəzi hərflər çətinlik yaradır. Budur, bu bacarığı inkişaf etdirmək üçün bir neçə məşq:

1. Dodaqsız danışma məşqləri

Aşağıdakı cümlələri güzgü qarşısında tələffüz edin və dodaqlarınızın hərəkət etmədiyinə əmin olun:

- “Salam, mən sənin dostunam!”

- “Bu gün hava çox gözəldir, elə deyilmi?”

- “Mən şokolad yeməyi sevirəm!”

2. Əvəzedici səslər

Dodaq hərəkətinə səbəb olan səsləri aşağıdakı kimi əvəz etməyi öyrənin:

B → D

P → T

M → N

Məsələn, “Baba” əvəzinə “Dada”, “Papa” əvəzinə “Tata”, “Məmnunam” əvəzinə “Nənnunam” kimi deyərək məşq edin.

3. Kuklanın səsini tapın

Kuklanı əlinizə alaraq onun danışıq tərzini müəyyən edin:

- Hündür səsli, enerjili?

- Alçaq tonlu və sakit?

- Dialektli və ya spesifik aksentli?

Səs tonunu tapdıqdan sonra sadə sual-cavablarla məşq edin:

-Sən kimsən? – Mən Dodo kuklayam!

-Necə hiss edirsən özünü?– Çox şadam, çünki səhnədəyəm!

Səhnə Performansı üçün tövsiyələr

1. Tamaşaçı ilə təmas qurun: Kukla vasitəsilə zarafatlar edin, suallar verin.

2. Göz kontaktı saxlayın: Tamaşaçı ilə deyil, kukla ilə danışın – bu daha inandırıcı görünür.

3. Ssenari yazın: Kuklanın kim olduğu, nə danışacağı və tamaşanın başdan sona quruluşunu əvvəlcədən planlaşdırın.

4. Çeşidli xarakterlər yaradın: Əgər birdən çox kukla istifadə edirsinizsə, hər birinin fərqli danışıq tərzi və şəxsiyyəti olmalıdır.

İlhamverici nümunələr

Dünyada tanınmış vantroloqlar arasında:

*Jeff Dunham* – Böyüklər üçün komedik çıxışları ilə tanınır.

*Terry Fator* – Musiqi və komediyanı birləşdirən çıxışları ilə məşhurdur.

*Darci Lynne Farmer* – Gənc yaşında vantroloqluqla məşhurlaşıb və musiqi ilə çıxış edir.

Onların çıxışlarına baxmaq, sizə texnika, səhnə idarəsi və kukla xarakterləri barədə yeni ideyalar verə bilər.

Karyera imkanları və gəlir

Vantroloqlar televiziyada, uşaq şənliklərində, teatr səhnələrində və tədbirlərdə çıxış edə bilərlər. Təcrübəyə, tanınırlığa və səhnə bacarığına görə qazanc da dəyişə bilər.  Türkiyədə orta aylıq maaşları 4,250 TL ilə 5,50 TL arasında dəyişir. Bu sahədə uğur qazanan şəxslər şəxsi şoular, YouTube kanalları və ya təlim proqramları ilə daha geniş auditoriyaya çıxış əldə edə bilirlər.

Təlim və sertifikat Proqramları

Qardaş Türkiyədən 3 ünvan nümunə gətiririk:

- Karabük Universiteti Vantroloq Sertifikat Proqramı 

- İstanbul Gedik Universiteti Vantroloq Təlimi

- Edessa Akademi Vantroloq Təlimi.

Bəs Azərbaycanda vəziyyət necədir? Bu barədə ayrıca danıçacağıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2025)