İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsnət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Mədəniyyət Nazirliyinin "Öyrədərək öyrənirəm" layihəsi çərçivəsində gənc rejissor Abdulla Elşadlı Xalq yazıçısı Anarın” Qaravəlli” əsərinə quruluş verib. Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında reallaşan premyera uğurlu alınıb.

Müəllifdən gələn ironiya, yumor, meydan tamaşası üslubuna xas detallar rejissor yozumunda uğurlu səhnə həllini tapıb. Truppa üzvləri bir neçə obraz yaratmalarına rəğmən tam fərqli oyun nümayiş etdirirlər. Hər obraz özünün çalarları ilə fərqlənir.

Tamaşanın bədii tərtibatı Nizami Dadaşova, musiqi tərtibatı Elay Xasıyevə, ritmika Ramazan Xanlarova aiddir.

Rejissor assistenti Rəvan Hüseynzadə, rejissor köməkçisi Fazilə Rzayevadır.

Rollarda Əməkdar artist İzaməddin Bağırov, aktyorlar İlham Səfərli, Habil Xanlarov, Kamran Muradlı, Şəmistan Süleymanlı, İlahə Səfərova, Elmir Mehdiyev, Aynur Hümbətova, Ramazan Xanlarov, Əmrah və Etibar Əmirov oynayırlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir səhər oyanırsan. Hər şey yerindədir. Stol, yerində. Divar, susur. Pəncərə, hər günkü kimi açıq, amma nəfəs almır. Və sən də yerindəsən, amma yoxsan. Yəni varsan, amma səssiz. Adın var, amma səsin yox. Hissin var, amma dilin yox. Çünki bu dövr, bu şəhər, bu cəmiyyət səssizləri sevir. Onların içində nə qədər qışqırıq varsa, bir o qədər dəyərlidir səssizlikləri.

Əslində sən bağırırsan. Gecənin içində, günorta yol gedərkən, metroda, telefona baxarkən, musiqinin ritmində, mesaj yazıb silərkən. Amma səni eşidən yoxdur. Çünki bu dövrün ən böyük səsi səssizlikdir. Bu dövrün "normalı",ruhi boşluqda möhkəm görünməkdir. Sən uçuruma yaxınsan, amma saçını darayırsan. Sən dağınıqsan, amma Instagram bio’n nizamlıdır.

 Sartr demişdi ki, “İnsan azaddır, amma bu azadlıq lənətdir.” Və biz bu lənəti “stabil həyat” deyə paketləyib satırıq bir-birimizə. Özümüzü sevməyə vaxtımız yoxdur, amma “özünü sev” statusu paylaşmağa zaman tapırıq. Dostoyevskinin qaranlıq qəhrəmanları kimi özümüzlə danışırıq, amma bunu dilimizə gətirməkdən qorxuruq. Çünki bir cümlə səni yıxa bilər. “Dəlicə düşünürsən.” Və sən bilirsən ki, bu cümlədən sonra heç nə əvvəlki kimi olmur. Biz içimizdəki “dəli”ni artıq kilidlə bağlamırıq. Biz onu çiynimizdə daşıyırıq, amma ona ad qoymamışıq. Hər gün ofisdə təbəssüm edərkən, sevgilimizə cavab yazarkən, ata-anaya “narahat olmayın, yaxşıyam” deyərkən, o “dəli” bizim yerimizə baxır həyata. Nitşe yazırdı: “Əgər uzun müddət uçuruma baxsan, uçurum da sənə baxar.” Biz artıq baxmırıq. Çünki baxsaq, orda özümüzü görəcəyik. O dəliyi. O parça-parça olmuş “mən”i. Ruhumuzun yerini artıq motivasiya əvəz edir. Kitablar “necə xoşbəxt olaq?” sualıyla doludur. Amma heç kim soruşmur: “Əgər xoşbəxt olmaq istəməsəm, nə olacaq?” Bəlkə mən sadəcə yaşamaq istəyirəm. Tələsmədən, düzəlmədən, özümü tanımadan belə. Sadəcə yaşamaq. Ağrılı, səssiz və həqiqi..

 Əslində biz sağalmırıq dostum. Biz uyğunlaşırıq. Yəni hər kəsin oynadığı səhnədə rolumuzu qəbul edib ssenariyə uyğun danışırıq. Tənha bir adam psixoloqa gedir, içini tökür, sonra metroya minir və yenidən susur. Yəni psixoloqun otağında danışırıq, amma cəmiyyətin içində yenə də lalıq. Qışqırmaq istəyən bir xalqıq, amma sözümüz çox zaman dizayndır, ruh deyil. Bu dünyada insanlar artıq xoşbəxtlik üçün yox, xoşbəxt görünmək üçün yaşayır. Tədbirlər keçirilir. “Ruhun gücü” konfransları, “özünü tap” seminarları, “psixoloji rahatlıq” təlimləri. Orda ruh yoxdur. Orda sadəcə çıxış var. Sponsor var. Stiker var. Amma ruh? YOXDUR. Çünki ruh özünü belə təqdim etmir. O səssizcə yanır. O zaman aydın olur ki, artıq gecdir. O zaman artıq maskanı çıxarmaq faydasızdır, çünki altındakı üz də maskalaşıb. Sənin gülüşün gülüş deyil. Sənin susqunluğun sakitlik deyil. Sən artıq öz ağrına da yalan danışırsan.

Bax buna görə, dostum, bu dövrün ən dəli adamı, həqiqi hiss edəndir. Həqiqi yaşayan. Hissinə ad qoymayan, amma onu gizlətməyən. Qışqırmaq istəyəndə qışqıran. Əzildiyini biləndə susmayan. O adam, bu sistemin "problemidir". Amma bəlkə də tək normal olan odur.  Sənin susqunluğunla başlanan bu çağırış, indi başqa bir səssizliklə davam edir. Tədbirlərin içində boğulan mədəniyyətin səssizliyi ilə. Çünki bu sistem təkcə insanı deyil, sənəti də susdurur. Hisslərini maskaya çevirən cəmiyyət, indi eyni maskanı poeziyanın, musiqinin, düşüncənin üzünə taxıb. Bəs biz hansı mədəniyyəti qeyd edirik əslində? Gəl bir də ora baxaq. Səhnələrin arxasına, mikrofonların titrəmədiyi yerlərə, misraların titrətmədiyi ürəklərə...

 Hər yerdə tədbir var. Gecə-gündüz konfranslar, seminarlar, sərgilər, poeziya gecələri, “yaradıcı görüşlər”. Zəngin fon musiqiləri, pastel rəngli afişalar, “mədəniyyətin inkişafı” üçün yaradılmış komitələr. Giriş pulsuz, amma çıxış bahalı. Çünki hər çıxışda ruhundan bir şey itirirsən. Ətrafına bax. Poeziya gecəsində kimsə misra eşidəndə titrəmir. Musiqi tədbirində heç kim dodağını dişləmir. Kitab təqdimatında heç kim susub bir abzası təkrar-təkrar oxumur. Çünki biz artıq hiss etməyən bir nəsilik. Hiss etmək vaxt aparır, səni çılpaqlaşdırır. Bizim üçünsə çılpaq görünmək, təkcə fiziki deyil, ruhi olaraq da təhlükəlidir. Bu səbəbdən biz musiqiyə qulaq asmırıq, onu istehlak edirik. Poeziyanı sevmirik, onu etiket kimi istifadə edirik. Kitab oxumuruq, sadəcə oxuduğumuzu göstəririk. Əvvəllər sənət ağrıdan doğurdu. İndi isə tədbirlər ağrının yoxluğunu qeyd edir. Əvvəllər sənətkar öz içini tökərdi, indi isə o, format uyğunluğu və sponsor məmnuniyyəti üçün yazır. Mədəniyyət artıq ifadə deyil, funksiyadır. O bir ticarətdir, bir brenddir, bir dekorasiyadır. İçində məna yoxdursa belə, görüntüsü var deyə qəbul edilir. Bu görüntü, bizə çox şey yoxmuş kimi davranmaq lüksü verir.

Əgər sən Hacıbabanın səsində yanmırsansa, sus. Əgər sən bir heykələ baxıb nəfəsini tutmursansa, keç yanından. Əgər sən bir misranın içində bir gecə ilişib qalmırsansa, “ədəbiyyatsevər” statusunu poz. Çünki sən sənətə toxunmursan. Sən sadəcə onun vitrininə baxırsan. Bizim nəsil sənəti vitrindən seyr edir amma heç vaxt onu qırıb içəri keçmir. Və bu tədbirlər, hər biri bir cənazə mərasimidir. Sənətin özünün yox, onun ruhunun dəfnidir. Biz mədəniyyəti qeyd etmirik, biz onun yoxluğunu təmtəraqlı səhnələrdə, mikrofonların qarşısında, instaqram storilərdə maskalayırıq. Biz artıq dinləmirik, fon musiqisi qoyuruq ki, səssizlik bizə vicdan kimi dəyib keçməsin. Bəlkə də biz mədəniyyətə heç vaxt sahib olmadıq. Bəlkə də biz sənəti yalnız imitasiyada yaşatdıq. Ona görə də hər tədbir bir az daha soyuq, bir az daha rəsmi, bir az daha boş gəlir. Orda kiminsə gözləri dolmur. Orda kiminsə içi titrəmir. Çünki artıq ora insanın daxili girmir. Dostoyevski öz qəhrəmanlarını ağrıyla yazarmış. Sartr onları seçimlə tək qoyarmış. Nitşe isə cəmiyyətin saxta dəyərlərini qırıb “bütün dəyərlərin yenidən dəyərləndirilməsi”ni tələb etdi. Biz nə etdik? Biz bu üçünün ruhunu şəkil çəkilən, bəzədilmiş səhnələrdə qəlibə saldıq. Biz sənəti yaşamadıq. Biz onu dizayn etdik. Bax buna görə bu cəmiyyət sənətkar doğurmur. O ancaq çıxış edənlər doğurur. Hiss edənlər yox, təqdim edənlər. Və bu təqdimat, küllər üzərində aparılan bir rəqsdir. Qoyun desinlər ki, tədbirlər çoxdur, mədəniyyət inkişaf edir. Amma mən sənə deyim dostum, bu, inkişaf deyil. Bu, tabutun təkminləşdirilməsidir.

Tədbirlər, konfranslar, səhnələr... orda bir şey yox idi. Amma bəs o heç vaxt səhnəyə çıxmayanlar? Heç kitab təqdimatına getməyən, amma bir cümləsi ilə içini darmadağın edən insanlar? Gəl indi onları axtaraq. Çünki bəlkə də, həqiqi fəlsəfə, səssiz otaqlarda, tərləmiş alınlarda, boş boş baxışlarda doğulur. Və bu fəlsəfənin nə adı var, nə də auditoriyası. Onu ancaq hiss etmək mümkündür. Təsəvvür et, bir otaq, divarları saralmış, pəncərəsi köhnə, sobası çatlamış. Küncdə bir qadın oturub, gözləri yuxuya oxşayır, amma bu yuxu deyil, aclığın yavaş-yavaş şüuru silməsidir. Qoltuğunda körpə yatır. Yan otaqda yeniyetmə bir oğlan çaxmağın fənəri altında dərsə baxır. Oxuyur ki, bir gün fəlsəfə ilə danışa bilsin, amma hər sətrində mədəsində bir sancı qalxır. Onun üçün fəlsəfə bir dəfə də olsa ağrısız düşünmək deməkdir.

İndi soruş! Bu ailənin fəlsəfəsi yoxdurmu?

 Bəlkə də biz fəlsəfəni çox yanlış yerdə axtarırıq. Auditoriyalarda, kağızlarda, mühazirələrdə. Amma fəlsəfə, tənhalıqda başını əyib Allaha nəsə deməyə çalışan kasıb bir atanın pıçıltısında gizlidir. Fəlsəfə, bütün həyatını başqasına qurban verən bir qadının, gecənin ortasında susub gözlərini tavana dikməsindədir. Fəlsəfə, əslində heç danışa bilməyənlərin qaranlıqda saxladığı o bir cümlədədir: “Mən niyə bu həyatda bu qədər yoxam?” Biz fəlsəfəni elitanın əyləncəsinə çevirdik. Sanki dərin düşünmək, rifahın məhsuludur. Sanki ağrının içində olan insanın düşüncəsi kobud olur, "natamam" olur. Amma əslində, kasıbın fəlsəfəsi daha çılpaq, daha həqiqidir. Çünki orda imitasiya yoxdur. Orda başqasını təəssüratlandırmaq ehtiyacı yoxdur. O düşüncələr, sadəcə yaşamaq üçün doğulur. Ölülərdən biri yazırdı, “İnsan seçilməyə məhkumdur.” Amma kasıb bu seçimi nəylə edir? O, universitet seçmir, çünki ora pul lazımdır. O, psixoloqa getmir, çünki gündəlik çörəyi tapmalıdır. O, kitab almır, çünki kitab alanda qazanc bir gün gecikir. Və sən deyirsən ki, o fəlsəfi düşünmür? Bəs əgər insan hər gün bu qədər seçimsizliyin içində ayaqda qalmağa çalışırsa, bu özü fəlsəfə deyilmi?

Başqa bir ölü deyirdi, “Dəyərlərin yenidən dəyərləndirilməsi.” Bəs cəmiyyətimizin dəyəri nədir? Diplom? Xarici dil? Nüfuzlu ailə? Paylaşılan səhnələr? Bəs ayaqqabısı cırıq halda da qürurunu itirməyən adamın dəyəri haradadır? Biz niyə o adamın adını “tənbəl”, “biliksiz”, “səviyyəsiz” qoyuruq? Niyə onun ruhunun səsini heç vaxt eşitmirik? Dostoyevski yazırdı ki, insan nə qədər acdırsa, bir o qədər dərin düşünür. Amma biz bu həqiqəti unutduq. Biz artıq kasıba “niyə kitab oxumursan?” deyirik. Ona demirik ki, “oxuya bilmək üçün hansı ağrıları susdurdun?” Biz fəlsəfəni, bir az yuxarıdan salırıq insanların üstünə. Halbuki fəlsəfə yuxarıdan gəlməz. O, dibdən çıxır. Çürümüş taxtaların altından, səs keçirməyən divarların arxasından, soyuducusu boş qalmış bir evin içindən. Orda suallar daha kəskin, cavablar daha yalındır. Bəzən düşünürəm. Bəlkə də biz fəlsəfəni heç anlamamışıq. Biz onu oxumuşuq, yaşamaq əvəzinə. Biz onu müzakirə etmişik, susmaq əvəzinə. Biz onu yazmışıq, hiss etmək əvəzinə.

Halbuki bir kasıb qadın var idi. Mən onda hələ kollecdə oxuyur, şadlıq evlərində ofisiant işləyirdim. Mən onu tanıyırdım. Bütün gün bulaşmış əlləriylə qab yuyardı. Heç vaxt heç kimə fəlsəfədən danışmadı. Amma bir dəfə o, telefonda qızına belə dedi: “Əgər çörəyi iki nəfərə bölməkdən utanırsansa, hələ heç böyüməmisən.”

 Bax dostum, bu fəlsəfədir. Nə Sartr yazıb, nə Aristotel, nə də bir başqa tarixi şəxsiyyət. Amma onların hamısını içində daşıyır. Bütün bu susqunluqlar şəxsi deyil. Onlar cəmiyyətin yazmadığı, amma hər gün yaşadığı manifestdir. Tədbirə getməyən adam, fəlsəfə oxumayan kasıb, hisslərini paylaşa bilməyən dəli, hamısı bir şey söyləyir bizə: “Siz bizə baxmırsınız. Siz özünüzə də baxmırsınız.” İndi isə baxmaq zamanıdır. Amma bu baxış, yüngül olmayacaq. Çünki bu sonluq,sadəcə nəticə deyil. Bu, özünə güzgü tutmağın özü qədər ağrılı və zəruri olan bir baxışdır.

Bəlkə də bu yazı, digərləri kimi heç yazılmamalı idi. Çünki bu sözlər, oxunmaq üçün deyil, utanmaq üçündür. Amma biz artıq utanmırıq. Ən pis budur. Biz içimizdə nəyinsə çatladığını bilirik, amma susuruq. Bilirik ki, tədbirdə dediklərimizlə gecə tək qalanda düşündüklərimiz bir deyil. Bilirik ki, musiqi ilə titrədiyimizi iddia edirik, amma o titrəmə sadəcə səsin vibrasiyasıdır, ruhun yoxluğunu örtmək üçün. Bilirik ki, fəlsəfə deyib dolandığımız çox şey, aclığın, soyuğun, yorğunluğun səsinə susmaq üçündür. Amma deyə bilmirik. Çünki əgər danışsaq, bu sistem çökər. Və biz bu sistemin içində yaşamağa çox alışmışıq. O qədər alışmışıq ki, artıq onun soyuqluğunu da normal sayırıq.

Sən soruşursan: “Nə vaxt dəyişəcəyik?”

Mən cavab verirəm: heç vaxt. Çünki biz dəyişmək istəmirik. Biz dəyişməyin ağrısından qorxuruq. Biz öz içimizə güzgü tutmaqdan qorxuruq, çünki içimizdəki o “dəli”, o “susqun”, o “kasib” bizik. Onlar bizdən qopmuş deyil. Onlar bizim alt qatımızdır. Və heç kim öz alt qatına enmək istəmir.

Dostoyevski deyirdi ki,  “Ən çox qorxduğum şey, insanın hər şeyə öyrəşə bilməsidir.” Biz artıq hər şeyə öyrəşmişik. Tədbirlərə. Səssiz ağrıya. Dəyərsiz sənətə. Quru fəlsəfəyə. Və ən dəhşətlisi, özümüzə. Biz ruhumuzu itirmişik, dostum. Və onu itirdiyimizi də unutmuşuq. İndi bu yazı oxunacaq. Bəlkə bir nəfər deyəcək: “Ağır yazıdır.” Bəlkə bir başqası deyəcək: “Çox dərin oldu.” Sonra hər şey davam edəcək.

Amma sən... Əgər bu yazını oxuyub bir az belə içində bir sancı hiss etmisənsə, bil ki, sən hələ tam ölməmisən. Hələ içində azacıq da olsa yanır bir şey. O yanğını söndürmə. Çünki bu dünya, sağ qalan hisslərin qəbiristanlığına çevrilib. Amma bəlkə də bir gün, məhz o sağ qalanlar içimizdə yeni bir səs doğuracaq.

Bəlkə də o səs, sənin olacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qarabağ çoxsaylı ünlü xanəndələr yetişdiribdir, bu sırada bir ad da var - Xalq artisti Yaqub Məmmədov! Bu il anadan olmasının 95-ci ildönümünü qeyd etdiyimiz xanəndənin bu gün anım günüdür. Yubiley rəqəmləridir 95. Allah ustada rəhmət eləsin. Səsyazıları hələ də sevilərək dinlənilir, bundan sonra da dinləniləcək.

Yaqub Məmmədov 5 may 1930-cu ildə Ağcabədi rayonunda anadan olub. Qarabağ xanəndəlik məktəbinin XX əsrin II yarısında yetişmiş orta nəslinin görkəmli nümayəndəsi olub. Qarabağ torpağında boya-başa çatmış Yaqub Məmmədov peşəkar musiqi təhsilini Azərbaycan Dövlət Musiqi Məktəbində alıb.

Görkəmli xanəndə Seyid Şuşinskidən ve xanəndə Mütəllim Mütəllimovdan muğam dəsgahları, xanəndəlik sənətinin sirlərini öyrənib, həmçinin musiqi və poeziya sahəsində dərin biliklər qazanıb. Yüksək ifaçılıq mədəniyyətinə malik xanəndə gözəl səsi, təkraredilməz oxuma tərzi ilə diqqəti cəlb edib.

O, bütün muğam dəstgahlarının gözəl bilicisi olmaqla yanaşı, həm də Azərbaycan poeziyasını dərindən bilib. Yaqub Məmmədov uzun illər Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında solist olub, konsertlərdə çıxış edib. Onun ifasında qrammafon vallarına yazılan muğam dəstgahları bütün Yaxın və Orta Şərqdə yayılıb.

Ustad xanəndə kimi püxtələşən Yaqub Məmmədov sənətdə öz ənənələrini yaradıb. Öz dövrünün bir çox xanəndələri, eyni zamanda, yeni gələn nəsil onun yaradıcılığından bəhrələniblər.

Təltif və mükafatları

- "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

- "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

- "Şöhrət" ordeni

Xanəndə Yaqub Məmmədov 5 iyul 2002-ci il tarixində 72 yaşında dünyasını dəyişib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Son günlər sosial şəbəkələrdə və bəzi yerli mətbuat orqanlarında – xüsusilə də “Azadlıq” qəzetində – İranın yeni seçilmiş prezidenti Məsud Pezeşkianın türk dili və ana dilində təhsil məsələsi ilə bağlı yayıldığı iddia edilən bəyanatı geniş müzakirələrə səbəb olub. Bildirilir ki, prezident Pezeşkian türklərin ana dilində təhsil hüququnu açıq şəkildə müdafiə edib, hətta türk kimliyinin inkarını “qondarma adlar” kimi qiymətləndirərək kəskin şəkildə tənqid edib. Bu bəyanat, əgər həqiqətdirsə, İranda türklərin milli haqları uğrunda illərdir davam edən mübarizənin ən yüksək rəsmi səviyyədə tanınması kimi qiymətləndirilə bilər.

Bəyanatda Pezeşkianın belə dediyi bildirilir:

“Türk dili Şəhriyarın danışdığı və yazdığı dildir. Bu dildə şeir deyərkən qəzəblənmək məntiqsizdir. Şəhriyar İran tarixinin ən dahi şəxsiyyətidir.”

“İran Azərbaycanında özünü türk adlandıranlara qəzəblənmək lazım deyil. Bu adamların ana dili Türk dilidir, etnik mənsubiyyəti türkdür. Özlərini başqa cür adlandıra bilməzlər, qondarma adlar isə qəbuledilməzdir.”

“Ana dilində təhsil İranın həm milli, həm də beynəlxalq öhdəliyidir.”

Lakin məsələ ondadır ki, bu cür kəskin və açıq ifadələrlə verilmiş bəyanatın etibarlılığı hələlik şübhə altındadır. Çünki hazırda nə İranın rəsmi xəbər agentlikləri, nə də beynəlxalq media bu açıqlamaları təsdiqləyən hər hansı mənbə paylaşmayıb. Belə görünür ki, bəyanat yalnız “Azadlıq” qəzetinin təqdimatında mövcuddur və başqa müstəqil, yoxlanıla bilən mənbələr tərəfindən dəstəklənmir.

Bununla belə, Pezeşkianın türk kimliyinə və dilinə olan bağlılığı yeni məsələ deyil. O, hələ prezidentlikdən öncə İran parlamentində Türk Dili Fraksiyasına rəhbərlik edib, Təbrizdə xalq qarşısında türk dilində şeirlər söyləyib və ana dilində təhsilə qarşı olan yanaşmaları dəfələrlə tənqid edib. O, bir neçə ay əvvəl çıxışında “Heydər Babaya Salam” şeirini oxuyarkən buna maneə yaradılması məsələsini gündəmə gətirmiş və bunun yanlış olduğunu bəyan etmişdi. Bu faktlar onun milli kimliyinə sadiq və türk xalqına yaxın bir siyasətçi olduğunu sübut edir.

Lakin “inqilabi bəyanat” kimi təqdim olunan və kütləvi şəkildə yayılan bu fikirlərin rəsmi statusu yoxdur və buna görə də bunlara ehtiyatla yanaşmaq vacibdir. Əgər Pezeşkian doğrudan da bu cür açıq və prinsipial çıxışlar edibsə, bu, həm Güney Azərbaycan türkləri, həm də İranın çoxmillətli cəmiyyəti üçün yeni bir səhifənin başlanğıcı ola bilər.

Hazırkı həssas dövrdə Pezeşkian kimi milli haqlara hörmətlə yanaşan bir liderin İranın sükanında olması, ölkənin gələcəyi üçün böyük bir şansdır. Lakin biz faktı təbliğatdan ayırmağı bacarmalıyıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Festival sadəcə filmlərin nümayişi deyil, insanların vaxtını səmərəli keçirməsi və o cümlədən, incəsənətə olan marağı daha da artırmaq məqsədi daşıyır. 2020-ci ildən təşkil edilən  “Sevilfest” film festivalının adı  Cəfər Cabbarlının  “Sevil” pyesinin adından götürülüb. 

Sevil Beynəlxalq Qadın Sənədli Film Festivalının 6-cı buraxılışı artıq çox yaxındadır! Azərbaycanda qadınların baxışlarını və hekayələrini əks etdirən yeganə film festivalı “SevilFest” bu gündən - 5 iyuldan etibarən 9 gün ərzində dünyanın dörd tərəfindən gələn maraqlı filmləri təqdim edəcək, eləcə də müzakirələr, ustad dərsləri və xüsusi qonaqlarla zəngin olacaq.

Festivalın altyazısı"Ziddiyyətlər"dir. Bəli, gender bərabərliyi ilə bağlı bütün ziddiyyətlər göstərilir və onların aradan qaldırılmasına çağırış edilir!

Builki film proqramımız “Kann”, “Berlin”, “Sandens”, “Visions du Réel” və digər böyük beynəlxalq festivallardan mükafatlar qazanan filmləri əhatə edir - bu filmlər Azərbaycanda və ümumiyyətlə, Cənubi Qafqazda ilk dəfə nümayiş olunur.

PROQRAMIMIZA QISA NƏZƏR

Bu proqram qadınlıq, reproduktiv hüquqlar, yaddaş, analıq və mübarizə kimi mövzuları əks etdirən cəsarətli və aktual filmlərdən ibarətdir.

Burada İrandan “Oğurlanmış Planetim”, Fələstindən “Ruhunu əlinə al və yola düş”, Böyük Britaniyadan “Ana Plata” , Gürcüstandan “9 aylıq kontrakt” kimi yeni, ən çox səs gətirən sənədli filmlər yer alır.

Xüsusi nümayiş: “Satyrusun axtarışında”

Tanınmış fotoqraf Rəna Əffəndinin beş il ərzində ərsəyə gətirdiyi ilk tammetrajlı sənədli filmi festivalımız çərçivəsində Azərbaycanda ilk dəfə nümayiş olunacaq! Rejissor bir kəpənəyin izi ilə başladığı bu səyahətdə atasını tanımağa, keçmişlə üzləşməyə çalışır və Qafqazın qəlbindəki yaraları müşahidə edir.

Xüsusi qonaq: Kler Aterton

Dünyanın nüfuzlu film montajçılarından biri və rejissor Şantal Akermanın uzunmüddətli əməkdaşı Kler Aterton bu il xüsusi qonaqdır. 2019-cu ildə o, Lokarno kinofestivalında “Vision Award Ticinomoda” mükafatını alan ilk qadın montajçı olub. Bu mükafat onun montaj vasitəsilə müasir kino dilinin formalaşmasındakı rolunu yüksək səviyyədə tanımaq deməkdir.

Kler Aterton montaj və kino dili üzrə ustad dərsi keçəcək və “Şantal Akerman Retrospektivi” proqramımızı təqdim edəcək.

Müzakirələr və ustad dərsləri

Kino nəzəriyyəsinin əfsanəvi siması Laura Malvi ilə onlayn ustad dərsi:

Feminizm və kino mədəniyyətinin ilkin dövrləri haqqında xatirələr: tarix, nəzəriyyə və avtobioqrafiya;

Sarayevo Film Festivalının kuratoru, mentor və rejissor Rada Şeşiç real hekayələri yaradıcı kinoya çevirmək üzrə seminar təqdim edəcək;

Kinotənqidçi və kurator, “Invisible Women” kollektivinin həmtəsisçisi Reyçel Pronqer kino tarixinin yaddan çıxarılmış qadınları barədə təqdimat edəcək;

Həmçinin Viktoriya Mepplbek, Malika Muxamecan, Marina Belikova və digər xarici qonaqlarla müzakirələr təşkil olunacaq;

Qısa film müsabiqələri:

böyük ekranda yeni nəfəs

“SevilFest” gənc rejissorları dəstəkləməyə davam edir. Beynəlxalq və yerli qısafilm müsabiqələrimiz sənədli film sahəsində son illərdə meydana çıxan adları özündə ehtiva edir. Bu filmlər gender, yaddaş, miqrasiya, zorakılıq və aidiyyat kimi aktual mövzuları araşdırır.

Panel müzakirəsi: Azərbaycanda qadınların kinodünyası

“SevilFest” ilk dəfə Azərbaycan kino sənayesindəki gender reallıqları barədə ictimai müzakirə təşkil edir. Paneldə təcrübəli prodüser və ssenarist İradə Bağırzadə, ölkənin azsaylı qadın kinooperatorlarından Pərvanə Həsənova və tanınmış aktrisa Günəş Tegin (Mehdizadə)iştirak edəcək.

BİR QƏDƏR DƏ TARİX

Gəlin biraz festivalın tarixinə və  qaliblərin hansı naminasiyalar üzrə olduğuna nəzər salaq.  Başlayaq xeyli uğurlu olmuş 4-cü  “Sevilfest” film festivalının qaliblərindən: 

Beləliklə, 4-cü  “Sevilfest” film festivalının qalibləri aşağıdakılar olub:

•         Yerli qısametrajlı sənədli film nominasiyası:

Hədis - 9', Nərzin Ağamalıyeva, Çexiya, ABŞ, Azərbaycan

•         Xüsusi jüri mükafatı:

Çinar ağacının kölgəsində - 18', Aynur Elgünəş, Azərbaycan

•         Beynəlxalq qısametrajlı sənədli film nominasiyası:

Qadının doğuluşu - 29', Soňa Nôtová, Slovakiya

•         Xüsusi jüri mükafatı:

Bu elə bir sevgidir ki - 19', Olga Hajnosz, Polşa

•         Tammetrajlı sənədli film nominasiyası:

Sərhəd boyunca avtoportret - 50', Anna Dziapşipa, Gürcüstan

•         Xüsusi jüri mükafatı:

"Bəlkələrlə yaşayırıq": Müharibə sonrası itkin düşmüş şəxslərin axtarışında - 66', Leyla Cəfərova, Azərbaycan

Sevil Beynəlxalq Qadın Sənədli Film Festivalı çərçivəsində baş tutan və festivalla parallel şəkildə keçirilən 5 günlük “Dok Atelye" vörkşopda 21 sentyabr 8 seçilmiş layihənin jüri qarşısında təqdimatı olub. Jürilər 2 layihəni qalib seçiblər. Qalib layihələr Sevilfest tərəfindən dəstəklənib.

Dok Atelyedə qalib layihələr:

•         Ceylan Əmirəliyeva, Levi Angel-“Yaxşı səhərlər”

•         Gülarə İsmayılova, Səhər Cahan-" Süpürgə boğan"

Sevil Beynəlxalq Qadın Sənədli Filmlər Festivalı Qadın Sənədli Film Festivalıdır, ilk növbədə gender məsələlərinə yönəlir. Festivalın əsas məqsədi incəsənət və sənədli filmlər vasitəsilə genderlə bağlı problemlər haqqında fərqindəliyi artırmaqdır. Bundan əlavə, Sevil Beynəlxalq Qadın Sənədli Film Festivalı mövcud stereotiplərdən ötrü qadın rejissorların önündəki maneələrin qaldırılmasını, onların Azərbaycandakı kino sahəsində iştirakçılığını artırmağı özünə məqsəd bilir.

Bir sözlə, növbəti festivala uğurlar arzulayırıq!  

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü İshaq İbrahimov 1921-ci il fevralın 21-də Bakı şəhərində qulluqçu ailəsində anadan olub. Burada orta məktəbi bitirib, İkinci Dünya müharibəsinin başlanması ona təhsilini davam etdirməyə imkan verməyib. 1941-ci ilin sentyabrından Sovet Ordusu sıralarında əsgəri borcunu yerinə yetirməyə başlayıb: ön cəbhədə əldə silah vuruşub, yaralanıb, müalicədən sonra yenidən cənub-qərb cəbhəsində topçu diviziyasında kəşfıyyat rəisi, ştab rəisi kimi döyüşlərdə iştirak edib. Ağır yaralandığına görə hərbi xəstəxanada uzun müddət müalicə olunub. Ordudan tərxis ediləndən sonra Uşaqgəncnəşrdə tərcüməçi-redaktor işləyib.

Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunun teatrşünaslıq fakültəsində təhsilini davam etdirib, eyni zamanda bədii tərcümə ilə məşğul olub. "İnqilab və mədəniyyət" jurnalı redaksiyasında ədəbi işçi, məsul katib, Azərbaycan Radio Verilişləri İdarəsində bədii verilişlər şöbəsinin baş redaktoru, "Azərbaycan" jurnalı redaksiyasında məsul katib, C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm"də ssenari şöbəsinin müdiri, eyni zamanda ssenari-redaksiya heyətinin üzvü, Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətində Radio bədii verilişləri şöbəsində tərcüməçi, "Ekran" yaradıcılıq birliyi redaksiya heyətinin üzvü, baş redaktor vəzifələrində  çalışıb.

Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında tərcüməçilər bölməsi bürosunun sədri olub. Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının katibi seçilib. Yazıçılar İttifaqı nümayəndələrinin tərkibində İraqda səfərdə olub. Azərbaycan KP 26 Bakı komissarı adına rayon komitəsi plenumunun, SSRİ Yazıçılar İttifaqı idarə heyətinin üzvü, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı idarə heyətinin üzvü, Bakı şəhər Sovetinin deputatı seçilib.

Tərcümələri

1. Georgi Qulia. Sagen kəndinin baharı

2. M.Qorki. Məqalə və pamfletlər

3. Vasilenko. Ulduz

4. V.Ajayev. Moskvadan uzaqlarda

5. A.Zekers. Yeddinci xaç

6. V.Latsis. Qanadsız quşlar

7. A.P.Çexov. Hekayələr

8. Abdulla Qədiri. Ötən günlər

9. F.M.Dostoyevski. Netoçka Nezvanova

10. H.AIbert Lixanov. Ailə vəziyyəti (roman)

Filmoqrafiya

- Romeo mənim qonşumdur

- Arşın mal alan

- Qaraca qız

- Təsnif

- Qəribə görüşlər

- Cücələrim (Nazim Zeynalovla birgə

- Oxuyur Şövkət Ələkbərova

- İlham

- Gülüstan bayatı-şiraz

- Axtaran tapar

- Təhlükə astanaları

İshaq İbrahimov SSRİ-nin döyüş medalları ilə təltif olunub, Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi fəxri adına layiq görülüb.

5 iyul 1987-ci ildə vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2025)

Azərbaycan poeziyasının ustad şairlərindən olan Vaqif Aslanın bu gün 75 illik yubileyi günüdür. Bu münasibətlə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı millət vəkili, fəlsəfə doktoru Cavanşir Feyziyevin “Milli poeziyamızın Vaqif Aslan mərtəbəsi” adlı məqaləsini təqdim edir.

Vaqif Aslan çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatında fəlsəfi-estetik, ədəbi-bədii, elmi-nəzəri  və milli düşüncənin formalaşmasında önəmli xidmətləri olan istedadlı qələm adamı və görkəmli söz ustadıdır. Poetik düşüncəsi, zəngin erudisiyası, özünəməxsus dünyabaxışı, istedadının orijinallığı, fərqli yazı manerası, əsərlərində insan həyatının, məişətinin, düşüncəsinin köklü problemlərinə müraciət etməsi, yaradıcılığına məxsus humanizm, fəlsəfilik, psixoloji dərinlik Vaqif Aslan imzasını geniş oxucu auditoriyasına sevdirmiş, xalq ədəbiyyatından rişələnən bu böyük yaradıcılıq ədəbi-elmi ictimaiyyətin daim diqqət mərkəzində olmuşdur. Vaqif Aslanın həm bədii, həm elmi yaradıcılığı çoxjanrlı və çoxşaxəlidir. O şair, alim, publisist və dramaturq kimi geniş oxucu kütləsinin gerçək sevgisini qazanmış bir sənətkardır.

Vaqif Aslan poeziyası çağdaş türk şeirinin  ədəbi hadisələrindən sayılır. XX əsrin 70-ci illərindən bu günədək böyük bir təkamül yolu keçmiş Vaqif Aslan poeziyası özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə milli poeziyamıza yeni nəfəs və yeni ruh gətirmişdir. Vaqif Aslan stixiyası Azərbaycan şeirini dəbdəbədən, şüarçılıqdan, ritorikadan, pafosdan, təsvir və tərənnümün kütləviliyindən uzaqlaşdırmağa və oxucunun qəlbinə, şüuruna və ruhuna nüfuz edə bilən yumşaq bir yol tapmağa nail olmuşdur. Vaqif Aslan sadəliyin böyüklüyünü, adiliyin qeyri-adiliyini yazan,  hər kəsin gördüyü, ancaq heç kəsin  duymadığını duyan şairdir. Şairin poetik dünyası bütövlükdə zəngin daxili aləmin, sistemli təfəkkürün, dünyagörüşün güzgüsüdür və Azərbaycan poeziyasında ayrıca bir mərhələ kimi səciyyələnməkdədir. Bu baxımdan Vaqif Aslan yaradıcılığı klassik şeirlə çağdaş poeziya arasında etibarlı körpü rolunu oynayır.   

Sözün dərgahı Haqqın dərgahı qədər müqəddəsdir. Bu dərgahda bərqərar olmaq hər şairə nəsib olmur. Vaqif Aslan alnı Haqqın dərgahında olan, Sözü Tanrının əmanəti və Ruhun tərcümanı kimi qoruyan,ucaldan və müqəddəsləşdirən bir şairdir. 

Vaqif Aslan sadəcə şair deyil - “şair” sözü onun ruhani gücünü, əzəmətini tam ifadə eləmir. Ona filoloq, filosof, ədəbiyyatşünas alim, lap elə mütəfəkkir də  desək, yenə nəsə çatışmayacaq. O, bütün dəyərləri öz şəxsində birləşdirməklə yanaşı onların fövqündə  duran, ali amal və məramlarla yaşayan müdrik bir bəşər övladıdır.

Vaqif Aslan Azərbaycan ədəbiyyatında ilk addımlarından, ilk yazılarından öz yerini tapmış istedadlı bir şəxsiyyətdir. Çingiz Aytmatov haqqında məşhur bir fikir var: “O, heç vaxt “yeni başlayan” olmayıb, elə  başlayandan klassik səviyyədə əsərlər yazıb”. Qeyd-şərtsiz bu fikri Vaqif Aslan yaradıcılığına da aid etmək olar.

Hegel yazırdı ki, dünyanı dərk etməyin üç yolu var:  dini, fəlsəfi və poetik. Bu iki dərketmə yolu özünün ən yüksək nöqtəsində poetik həddə  çatır. Fəlsəfə poeziyadan aşağıdır, o mənada ki, fəlsəfə dediyi şeyi əsaslandırmalıdır. Poetik sözü əsaslandırmaq isə çox çətindir və ya ona heç zaman ehtiyac yaranmır. Poeziya sözün ən ələ gəlməyən formasıdır, hər şeyin fövqündədir. Belə bir deyim var: Poeziya tarixdən daha tarixi, fəlsəfədən daha fəlsəfidir. Vaqif Aslan çağdaş Azərbaycan fəlsəfi-intellektual poeziya təmayülünün istedadlı nümayəndəsi olaraq ədəbiyyata gəldiyi illər üçün xas olan poetik ənənələri öz qələmiylə XXI əsrə keçirən mənəvi varisdir. Onun poeziyasının fəlsəfi özəlliyi ondadır ki, Vaqif Aslan insan ruhuna, mənəviyyatına kəpənək çiçək ləçəyinə qonduğu kimi qonur və insanın varlığını bədii sözə çevirir. Onun fəlsəfəsinin baş qəhrəmanı İnsandır. O insan ki, çox zaman onun qədrini bilmirik. Hürufilər deyirdi, insan Həqdən qopmuş nur parçasıdır. Bu mənada, Vaqif Aslan poeziyası Həqdən qopmuş nur parçasının poetik ifadəsidir. Vaqif Aslan içində bulunduğu elmi-ədəbi mühitin və bəlkə də hətta müasir ədəbi proseslərin hüdudlarına sığmayan bir şairdir. O klassik Azərbaycan poetik ənənələrini, xüsusilə, Nəsimi modelini müasir, qloballaşan dünyadakı insan təfəkkürü və təxəyyülü ilə uğurla birləşdirən şairdir.

Şairin izaha, təhlilə çətinliklə yatan poeziyasına şərh vermək üçün kosmosqoniyanı, ilahi pıçıltıların gizlinlərini, qeybdən gələn vəhyin sirlərini, ürəyin və şüurun alt qatında gedən prosesləri dərindən bilmək və dərk etmək gərəkdir. Onun poeziyasında insan qəlbinin dörd fəslinin ilıq nəfəsi, qızmarı, soyuğu və sazağı duyulmaqdadır. Bu şeirlərdə hər bir oxucu özünün yaş səviyyəsinə, gündən-günə neçə dəfə dəyişən ovqatının ab-havasına uyğun notlar və motivlər tapa bilir.

Vaqif Aslan sadəcə dilimizin gözəlliyini, zənginliyini öz poeziyasında təcəssüm etdirən, xalq ruhuna yaxın, İnsana, Tanrıya məhəbbətlə yoğrulmuş və ümumbəşəri ideyalara söykənən şeirlərin müəllifi deyil.  O həm də dünyaya özünəməxsus baxış sistemi olan yaradıcı bir şəxsiyyətdir. Mən Vaqif Aslan fenomeninə şeirin, nəsrin, bütövlükdə ədəbiyyatın bir hadisəsi kimi baxmıram - Vaqif Aslan miqyaslı adamlar üçün belə bir  təsnifat darısqal görünür. O, Ruhun bütün bəşəriyyət üçün ümumi olan mənəviyyat tarixinin bir hadisəsidir.

Tanrının seçdiyi bəndə - Seçilmiş olmaq... Sənətkar taleyi yaşamaq... bütün bunlar hətta əzabları ilə gözəldir, ağrıları ilə doğmadır. Bu ömrün ağrısını, əzabını, sevincini, sevgisini qələmə almaq, bu taleyi sözə çevirmək də bir ayrı gözəllikdir. Məşhur Çex yazıçısı, şair, dramaturq və filosof  Milan Kundera yazırdı ki, hər bir sənətkar özünə avtobioqrafiya yazmalıdı. Yazmalıdı ki, onun örnək olası həyat yolunu adi insanlar oxuya və öyrənə bilsinlər. Bu baxımdan Vaqif Aslan ömrü bizdən sonrakı nəsillərin də həyatında və dünyagörüşündə, poetik zövqün və milli dəyərlərin formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynayacaq əvəzsiz bir örnəkdir.

Həqiqətən də, sənətkarın yetişdiyi mühiti öyrənmək, müşahidə etmək, onun hansı şəraitdə yaşadığı, nələrin uğrunda nələrdən keçdiyini bilmək, bütövlükdə adi bir insanı əvəzsiz bir şəxsiyyət kimi yetişdirən bir ortamı dərk və təhlil etmək olduqca mühümdür. Əgər oxucu sənətkarın avtobioqrafiyası ilə tanışdırsa, onun bir çox əsərlərində bu avtobiqrafiyadan irəli gələn məqamların bu və ya digər formada açıldığını və bədii həllini tapdığını görmüş olacaq.

Sergey Yesenin yazırdı: “Tərcümeyi-hal yazmağa ehtiyac hiss etmirəm, çünki ömür yolum şeirlərimdir”... Sergey Yesenin dediyi kimi, əgər Vaqif Aslan bircə sətir də özünə tərcümeyi-hal yazmasaydı belə, onun şeir yaradıcılığı müəllif haqqında tərcümeyi-halda yazılanlardan daha çox şeyi demək gücündədir...

Dərdlərimin dərmanıdır yaylağın,

Kolun-kosun, daşın-qumun, çaylağın.

Mən ölmərəm, sinəm üstə torpağın

Gül açacaq zaman-zaman,bu – haqqdır!

Səndə şair olmamaq da günahdır...

Və yaxud:

Salam, böyük bayraqlı öndərlər, bəylər, xanlar!

Damarında imisti oğuz qanı axanlar.

Salam, Salur Qazanlar – Tanrıya düz baxanlar!

Elalmış,Tərsuzamış – şimşək kimi çaxanlar.

Dağlara çən gələndə yerindən dik qalxanlar.

Söz açıb Qaragünə, Düyər, Dəli Dondazdan

Ruhunuz qarşısında baş əyir Vaqif Aslan!

Bədii əsərin dili sənətkarın həyatı duymaq qabiliyyətidir, onun istedadıdır.  “Oğuz elini salam”layan, “Ruhlarla söhbət” edən, “Hüseyn xan Müştaq”ı tarixdən sətirlərin yaddaşına köçürən, “Aydın” düşüncəli ədibin əsərləri həm də dilinin gözəlliyi və canlılığı ilə seçilir. Dilin sərrastlığı sənətkarın həyatı düzgün dərk etməsi deməkdir. Dilin gözəlliyi duyğuların gözəlliyi, həyatın poeziyası və harmoniyası deməkdir. Ədəbi dil xalq dilinə nə qədər yaxın olarsa, əsərin poetik təsiri, ifadə tərzi də bir o qədər güclü olar. Bizim ana dilimiz ən dərin, ən fəlsəfi fikirləri belə dəqiq və dürüst ifadə etmək üçün hədsiz imkanlara malikdir. Bu mənada, Vaqif Aslanın dili şirəliliyi, son dərəcə axıcılığı, ifadəliliyi, rəngarəngliyi, yumşaqlığı, şirinliyi, rəvanlığı və ələlxüsus xəlqiliyi ilə diqqəti çəkməkdədir.

Əgər bədii əsəri oxuyan adam həm müəlliflə, həm də bu əsəri oxuyan başqa adamlarla eyni hisləri keçirib ruhən bir-birinə qaynayıb qarışırsa, deməli, bu əsl sənət əsəridir. Belə əsəri oxuyan adama elə gəlir ki, burda yazılanların hamısı onun çoxdan demək istədikləridir. Əsl sənət əsəri həm oxucuyla müəllifin, həm də oxucuyla başqa oxucuların arasından bütün sədləri götürür. Əsl sənət əsərinin gücü məhz burda - insanı tənhalığından xilas edib başqalarına doğmalaşdırmağındadır. Vaqif Aslanın Bütün türk coğrafiyasındakı çoxsaylı oxucularını və pərəstişkarlarını bir-birinə yaxınlaşdıran və vahid türkçülük məfkurəsi ətrafında ruhən birləşdirən amil də məhz Vaqif Aslan sənətinin qüdrətindən irəli gəlir.

 “Səndə şair olmamaq da günahdır”, - dediyi doğma Şəkidən ana Təbrizə, Xudafərinə üz tutmaq təkcə yaradıcılıq və istedad yox, həm də milli məfkurə və cəsarət məsələsidir. “Günəşi bayraqtək göylərə sancan”, “Doğudan Batıdan yollar açan” Türk gəncliyinə səsləniş tarixi yaddaşa, soy-kökə ehtiramdan doğan milli qürurun harayıdır.

Dərin humanizm, fəlsəfi-psixoloji təhlil genişliyi Vaqif Aslan yaradıcılığının orjinallığını, fərdi yazı manerasını, əlvan obrazlar qalereyasını şərti-metaforik ifadə özünəməxsusluğunu şərtləndirməkdədir. Ana dilimizin gözəlliyi və zənginliyindən bacarıqla istifadə edən sənətkarın milli və ümumbəşəri ideyalara söykənən əsərləri ciddi yazıçı mövqeyi, həssas müşahidəsi və bədii həqiqətin yeni düşüncə hüdudlarında ifadəsi ilə seçilir. Vaqif Aslan yaradıcılığında  yüksək bədii məharətlə öz təsvirini tapan mürəkkəb insan xarakterləri, cəmiyyət və insanın təzadlı aləmi oxucuları psixoloji-fəlsəfi özünüdərkə çatdırmaqla özünə cəlb edir. Vaqif Aslanın əsərlərinin psixologizmi doğma ana dili, adət-ənənə və sosial gerçəkliyin öz təbiəti ilə çulğaşır. Sənətkarın psixologizmini güclü milli şüur yanğısı, tarix, mənəvi yaddaş və heysiyyat izləyir.

Vaqif Aslan mənsub olduğu xalqın, dövlətin əxlaq və mənəviyyatını həmişə sağlam ruhlu, köklü-rişəli görmək istəyir. Bu baxımdan ədibin bədii yaradıcılığının mənəvi-əxlaqi, sosial-siyasi və tərbiyəvi əhəmiyyəti çox güclüdür.

Vaqif Aslanın ədəbi-bədii dili olduqca axıcı, yazıçı təxəyyülü çox zəngin və həssas, tənqidi realizmi dərin və əhatəli, üslub vasitələri isə kifayət qədər əlvan və yetərlidir. Sənətkarın bədii əsərləri hazırda ən çox oxunan əsərlər sırasında yer alır. Ədəbi-ictimai fikir onun həm şeir yaradıcılığında, həm də dramaturgiyasında estetik reallığı tapır.

Qarşımızdakı bu kitabdan da aydın görünür ki, Vaqif Aslan qələmiylə yaradıcılığının ilk dönəmlərindən ədəbi tənqidin diqqətini güclü şəkildə özünə cəlb etmişdir. Yazıçının yaradıcılığı əsasında çoxsaylı qiymətli məqalələr yazılmış, onun ədəbi irsinə ciddi elmi-nəzəri və estetik münasibət formalaşmışdır.

Vaqif Aslan yaradıcılığı milli-tarixi və çağdaş şüur problemləri ilə bağlı olan, bu bədii keyfiyyətin fərd, ailə, cəmiyyət və dünya–insan–zaman boyunca yayımlandığı və ədəbi prosesə təsir göstərdiyi orijinal yaradıcılıqdır. Və bu yaradıcılıq ağuşuna aldığı insanı ruhən saflaşdırıb, arındıraraq ali Həqiqətə doğru yol göstərir.

Sözün və söz adamının missiyası insanın daxili aləmini müsbətə doğru dəyişdirmək, onu daha kamil, daha üstün mərtəbəyə qaldırmaqdır. Vaqif Aslan öz sələflərinin başladığı bu müqəddəs işin öhdəsindən sözün həqiqi mənasında şərəflə gəlməkdədir.

Vaqif Aslan poeziyası bizim ədəbiyyatımızda ilahi bütövləşmə və ruhani tamlıq, vəhdət, qovuşma mətnlərini xatırladan və hüceyrələrimizə qədər o tamlığı hiss etdirən bədii yaddaşdır...

 Şairin ictimai həyatımızdakı rolu, Nazim Hikmətin təbiriylə desək, havanın qurşun kimi ağır olduğu vaxtlarda həmişə haqqın və ədalətin yanında dayanması Vaqif Aslanın xarakterini tamamlayan və az-az rast gəlinən kamil və müdrik bir insan obrazıdır. Vaqif müəllim həyatı ilə şeirləri, düşüncəsi ilə əməlləri arasında düz mütənasibliyi qoruyan saf ürəkli bir şəxsiyyətdir. O, insanların hürr yaşamaq haqqını yalnız kitablarında deyil, gerçək həyatda da daim müdafiə etmişdir. Onun şair qəlbi həmişə ədalətsizliyə qarşı barışmazlığı və mübariz ruhu ilə seçilir.

Özünü dərk edəndən Ruhunu Tanrı əmanəti kimi qorumağa çalışıb Vaqif Aslan... Bütün dəyərləri dəyişən dünyanın tən ortasında dəyişməyib, əzəmət qalasından bircə kərpic də xırdalanmayıb, xırdalanaraq böyüməyi, yaşamağı qəbul etməyib və bir aydın məfkurəli Müəllim kimi ətrafındakı gəncliyə də daim düzlük əqidəsinə və haqq yoluna sadiq qalmağı həmişə tövsiyə edib.

Heç zaman böyük iddialarda olmayıb Vaqif müəllim... Söz ürəyinə yük olanda yazmaqla mənəvi hüzur tapıb. Tanrıdan Ruhuna hopan səsi sözə çevirməklə ilahi bir rahatlığa qovuşub. Sanki sözə, sənətə sığınaraq dünyanın boş hay-küyündən xilas olmağa çalışıb...

Şairlik sözə münasibətdən başlayır. Vaqif Aslan poeziyasının böyüklüyü ondadır ki, o, hər dəfə Sözə dua edirmiş, ayin oxuyurmuş kimi yanaşır:

Siz ey ruhu səmalara uçanlar!

Yer üzünü "Anam!" deyib qucanlar!

Ey Doğudan Batıya yol açanlar

Elxanım hey, xaqanım hey, xanım hey!

Poetik sözün dəyəri onun ifadə elədiyi həqiqətin fövqündədi. Fikrimcə, Vaqif Aslan poeziyası həm ifadə elədiyi həqiqətlərə, həm adi bir fikrin qeyri-adi ifadə tərzinə görə, bütünlükdə poetik-fəlsəfi tutumuna görə çağdaş türk şeirinin ən gözəl və seşkin örnəklərindəndir. Vaqif Aslan sözü şeir rənglərinin içində ayrıca bir çalardı, ayrıca bir rəngdi: özünəməxsus Vaqif Aslan rəngi. Təbiətin rəngləri sonsuzdur. Onlar ayrı-ayrı fəsillərdə gah canlanır, gah soluxur. Onlar bəzən öz  təravətini itirə də bilir. Ancaq Vaqif Aslan sözünün rəngi-boyası əbədidir, Vaqif Aslan sözü həmişəyaşardır... Ona görə də Vaqif Aslanı oxuyanda insanın ruhu təmizlənir, təzələnir, daxili dünyası büllurlaşır, saflaşır və üzü kamilliyə yol alır. Bu fenomen insan-təbiət dialektikasının əbədi qanunauyğunluğudur. Ona görə də poeziyamızın Vaqif Aslan rəngi heç vaxt solmayacaq. Milli poeziyamızın davam edən tarixi Vaqif Aslan nəfəsinin təravətini qoruyub saxlayacaq və bizdən sonrakı yüzillərə, minillərə qədər daşıyacaq: Tanrı duası kimi, Dədə Qorqud sözü kimi...

Vaqif Aslan şəxsiyyətinə böyük ehtiram və sevgilərlə,

Cavanşir Feyziyev

Millət vəkili, fəlsəfə doktoru

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2025)

İnci Məmmədzadə, "Ədəbiyyat və incəsənət"

Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi Ağabacı Rzayeva - bu ad çoxlarına tanışdır. Unudulmaz mahnıları, irihəcmli musiqi əsərləri ilə. Azərbaycan musiqi tarixinə isə o həm Azərbaycanda, həm də bütün Şərqdə peşəkar musiqi təhsili almış ilk qadın-bəstəkar kimi düşüb.

Ağabacı Rzayeva 15 dekabr 1912-ci ildə Bakıda anadan olub. 1929-cu ildə Bakı Pedoqoji Texnikumunu bitirib, bir neçə il Saray, Kürdəxanı və Maştağada müəllimlik edib.

Ağabacı xanım not çalğısı üzrə bəstəkar Səid Rüstəmovdan, muğam üzrə isə Mirzə Mənsur Mənsurovdan dərs alıb. Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında Üzeyir Hacıbəyovun kompozisiya sinifində təhsil alıb. Musiqi-nəzəri fənlərdən isə ona Ü. Hacıbəyov, Əfrasiyab Bədəlbəyli və Cövdət Hacıyev dərs deyib. Bir il sonra o, Üzeyir Hacıbəyovun yaratdığı ilk notlu xalq çalğı alətləri orkestrinə qəbul olunub, 1938-ci ildə isə Moskvada keçirilən Azərbaycan incəsənəti dekadasında iştirak edib. 1935–1944-cü illərdə Rzayeva Azərbaycan xalq çalğı alətləri orkestrində tarzən kimi fəaliyyət göstərib.

Rzayevanın ilk əhəmiyyətli musiqi əsəri 1941-ci ildə xalq çalğı alətləri orkestri üçün yazılan "Vətənpərvərlik Marşı" olub. O, həmçinin bir sıra mahnı və romansların, "Mübahisə etmə" musiqili komediyasının (1965, İ.Quliyevlə birlikdə), xalq çalğı alətləri orkestrinin simli kvarteti üçün pyeslərin müəllifidir. Bundan əlavə, Rzayeva dahi şair Nəsiminin sözlərinə yeddi romans bəstələyib. Onun tərəfindən yazılan mahnıların (60-dan çox) əksəriyyəti uşaqlara həsr olunmuşdur ("Kukla", "Qaranquş", "Mənim ağ göyərçinim", "Sabahkı günün ustaları", "Kiçik kapitan", "Mən qərənfiləm" və s.)

O, 1950, 1953, 1955-ci illərdə Bakı Sovetinə deputat seçilib 1963-cü ildə isə Ali Sovetin deputatı olub.

Mahnıları

1. Ad günü, İynə, Sarı limon, Sənət məktəbi - sözləri Tofiq Mütəllibov

2. Bağçamız, Balaca kapitan, Bizim gəmi, Buzov, Dostluq qatarı — Sözləri: Cahangir Məmmədov

3. Bizim Bakı metrosu — Sözləri: Hikmət Ziya

4. Gəl, gəl, a yaz günləri — sözləri: Mirzə Ələkbər Sabir

5. Ağ göyərçinim

6. Ay nəğməsi

7. Ay yaxası güllü qız

8. Bahar oldu (romans, Nəsimi)

9. Balaca sürücü

10. Çoban qara

11. Dəcəl buzovum

12. Dilbərim

13. Durna qatarlı qızlar

14. Dünyanın gözəlliyi

15. Gözlərin

16. Gözləyir bizi

17. Gözləyirəm, sevgilim!..

18. Qaranquş

19. Qərənfiləm mən

20. Qızıl ulduzlu oğlan

Mükafatları

- Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi

- "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni (2 dəfə)

- "Şərəf nişanı" ordeni

Ağabacı Rzayeva 5 iyul 1975-ci ildə Bakıda vəfat edib, İkinci Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.07.2025)