Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Dostları mərhum aktyr Azər Baxşəliyevin xatirəsinə mahnı həsr ediblər - aktyorun sənət dostları onun xatirəsini yad etmək məqsədilə xüsusi və duyğusal layihəyə imza atıblar.

 

Musiqisi Tərlan Məmmədhüseynova, sözləri isə Rafoya məxsus olan "Sınıq pəncərə" adlı mahnı hazırlanaraq Azər Baxşəliyevin əziz xatirəsinə ithaf edilib.

Mahnını sevilən ifaçılar Elçin Cəfərov və Hiss səsləndirib.

Təqdim olunan klipin süjet xətti izləyiciləri kövrəltməyi bacarıb.

Klipdə tanınmış simalar – İlkin Həsəni və xanımı, Tərlan Məmmədhüseynov və xanımı, Fərid Dadaşov və xanımı, Elçin Cəfərov, Hiss, Elşən Orucov, eləcə də Azər Baxşəliyevin həyat yoldaşı Nigar Baxşəliyeva yer alıb.

Ekran işinin rejissorluğunu isə Fərman Bəşirli həyata keçirib.

İnsandünyadan köçəndə ndan nəsə xatirə qalırsa, bu da bir təsəllidir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2025)

 

 

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

 

NİGAR RƏFİBƏYLİ             

FİDANA

 

Fidanım, nazlı dilbərim,

Bənövşələr açanda gəl.

Yolunda qalıb gözlərim,

Güllər ətir saçanda gəl...

Fidanım, sənsizəm, aman,

Görüşməyə varmı güman?!

Gözlərəm səni hər zaman,

Yuxularım qaçanda gəl.

Çağıraram ilk baharda.

Səni gözlərəm yollarda.

Qoyma məni intizarda,

Sən durnalar uçanda gəl.

 

 

TƏRANƏYƏ

 

Ömrümün xəzan çağındayam,

Təranə.

Payız bağındayam...

Xatirəli günlər

Qızıl-qızıl yarpaqlar kimi tökülür.

Ömrümün çılpaq budaqlarından

Şəfəqli bir ümid gülür.

O sənsən, Təranəm,

o sənsən...

Rüzgarda yaşıl bir budaq kimi

əsən,

O sənsən, Təranəm,

O sənsən...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Ədilə Əflaki 4 iyul 1954-cü ildə Bakı şəhərində, Bakının kiçik milyonçusu və eyni zamanda Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının Üzeyir Hacıbəyli orkestrinin aparıcı solisti olan, tanınmış korifey musiqişünas Ələkbərbəy Nəzərlinin ailəsində anadan olub.

Əslən Qərbi Azərbaycandandır.

 

Ali təhsillidir, ADMİU-ni bitirib. 1972-ci ildən Müslüm Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasından səhnə fəaliyətinə başlayaraq, uzun illər Azərbaycan Dövlət Konsert Qastrol Birliyinin, sonralar Dövlət Muğam teatrının solisti olub.

I Qarabağ müharibəsinin iştirakçısıdır. 1990-cı ildən Azərbaycanın torpaq ərazi bütövlüyü uğrunda cəbhə bölgələrində, qaynar nöqtələrdə, incəsənətdən ilk könüllü olaraq, müntəzəm xidmətlər göstərib. Bu fəliyyətinə görə Müdafiə Nazirliyində onun N saylı Dövlət qeydiyyatlı hərbi arxivi qorunur.

Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin Şah İsmayıl Xətai,"Bir Kərə Yüksələn Bayraq Bir Daha Enməz" və bu kimi digər fəxri fərmanlarının sahibidir.

Sənətkarın xidmətləri sıralarına və cəsarətli addımlarından aşağıdakıları qeyd etmək lazımdır:

1. "Aslanın Erkəyi Dişisi olmaz"

2. "Вогневойне", "Этихрупкиеплечи"

3. "Xalq" qəzeti cəbhə bölgəsindən fotosesiyası və məqalə

4. "Döyüşçü Səhnəyə Qayıdır" fotosesiyası və məqalə

5. Одна из первых народный исполнителниц, побывщых на Фронте

6. Arzum Qarabağda oxumaqdır

7. Səsində Qarabağ Həsrəti Çırpınır

1990-cı ildə Almaniyada Qərbi Berlində Azərbaycan Cəmiyyətləri Başqanlarının növbədənkənar qurultayında 20 yanvar faciəsinə ilk açıqlama nitqi söyləyib. 1990-cı ildə Almaniyada Qərbi Berlində TD-1 telekanalında milli musiqimizin təbliğinə aid bir saatlıq efir konserti yayımlanan ittifaqdan olan yeganə xanəndədir.

Bəstəkarlar tərəfindən bir sıra şeirlərinə mahnılar bəstələnib. Əməkdar artistin ifasında olan bəstəkar, xalq mahnıları və Azərbaycan muğamlarından ibarət lent yazıları Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Qapalı Səhmdar Cəmiyyətində Televiziyanın Qızıl fondunda qorunur və səsləndirilir.

2000-ci ildə dövlət tərəfindən nəşr olunan "El sevsə sənətkarı" adlı Musiqi Ensiklopediyasında sənətkar, "Aslanın erkəyi, dişisi olmaz" başlıqlı xüsusi səhifədə işıqlandırılıb

Azərbaycan milli musiqi mədəniyyətini Azərbaycanda və beynəlxalq arenada təbliğinin səmərəli fəaliyyətinə və müstəsna xidmətlərinə görə, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin müvafiq sərəncamı ilə 2007-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti fəxri adına və 3 dəfə Prezident Mükafatına layiq görülüb.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2025)

 

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Maraqlı söhbətlərdəyik.

Amerikalı ixtiraçı və alim, sahibkar və bütün dünyada 4000-dən çox patent sahibi olan Tomas Edison öz ölkəsində son dərəcə məşhur idi.

 

1878-ci il aprelin 1-də Nyu-Yorkun “The Daily Graphic” qəzeti alimin populyarlığından istifadə edərək, onun yaratdığı inanılmaz texnoloji aparat haqqında məlumat verir. Qəzet Tomas Alva Edisonun dünyada bəşəriyyəti aclıqdan xilas edəcək qida maşını yaratdığını açıqlayır.

Yeni texnologiya möcüzəsinin işləmə prinsipi isə unikal idi: əkin, suvarma, alaq otları, zərərvericilərə qarşı mübarizə, məhsul yığımı və mal-qaranın artırılması kimi heç bir ara proseslər olmadan, aparat qidanı birbaşa torpağından istehsal edəcəkdi! Xəbərdə bildirilirdi ki, Edisonun aparatı torpağı və havanı ətə və tərəvəzə, suyu isə şəraba çevirə bilir. Dahiyanə!

Əslində isə bu bir 1 Aprel zarafatı idi və məqalənin son abzasında qeyd edilirdi ki, bu bir zarafatdır və ərzaq hazırlayan belə bir möcüzəli maşın  yoxdur. Amma məqaləni axıra kimi kimdir oxuyan? Hətta Amerikanın digər nəşrlərinin redaktorları da son sətirləri oxumadan buna inanmışdılar.

Onlar bu məlumatın dünyada sensasiya yaradacaqlarına və məlumatın etibarlılığına heç bir şübhə etmədən olduğu kimi çap edərək yayırlar. Bunun ardınca çoxsaylı jurnalistlər ordusu böyük alim Edisonun daha bir böyük və parlaq ixtirası haqqında məqalələr dərc edərək, ona təriflər yağdırmağa başlayırlar.

“The Daily Graphic” qəzeti isə bir qədər fasilə verir və bir müddətdən sonra “Onlar yedilər!” başlığı altında kinayəli yazı ilə zarafata qapılan həmkarlarını ələ salan bir məqalə yazır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı  QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsini təqdim edir. Bu gün sizlər üçün 

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Cəlal Allahverdiyevin “110 yaşlı “Lək-lək” məqaləsi təqdim ediləcək.

 

 

Cəlal ALLAHVERDİYEV

 

110 YAŞLI "LƏK-LƏK"

 

Qədim mədəniyyətə, zəngin ədəbi irsə malik olan İrəvanda milli mətbuatın yaranması ictimai-ədəbi fikir tariximizin inkişafında özünəməxsus yer tutur. XIX əsrin sonlarında İrə­van­da yaşayan azərbaycanlı ziyalılar maarifi, mədəniyyəti, ədəbiyyatı inkişaf etdirməyin  yo­lu­nu,  ilk  növbədə, məhz mətbuatda – ana dilli mətbuatın yaranmasında  görürdülər. Onlar bu yol­­­­da ardıcıl mübarizə aparır, əvəzsiz xidmətlər göstərirdilər. İrəvanda Azərbaycan mət­buatı­nın, maarifçilik hərəkatının, ictimai-bədii fikrinin aparıcı simaları Mirzə Ələkbər Elxanov, Məşədi İsmayıl Hacı Kazımzadə, Mirzə Kazım Qazi Əsgərzadə, Axund Əhmədov, Mir­zə Əlixan Şəmsil Hükəma, Hacı Seyid  Rza Əmirzadə, Axund Məmmədbağır Qazızadə, Ab­bas Razi Məmmədzadə, Cabbar Əsgərzadə, Əli Məhzun Rəhimov, Mirabbas Mirbağırov, Mir­­məhəmməd Mirfətullayev, Məmmədvəli Qəmərlinski, Mirzə Cabbar Məmməd­zadə, Axund Əbülhəsən Qazızadə, Həsənzadə Mirzə Hüseyn İrəvani, Asəf bəy Şəfibəyov, Məm­mədəli Na­sir, Həsən bəy Qazıyev, Əkbər Rizayev və burada yaşayıb-yaradan onlarla bu kimi maarif­­pərvər ziyalılar öz səslərini xalqa çatdırmaq üçün ana dilində qəzet, jurnal təsis etmə­yin vacib­liyini aydın dərk edib, bu ideyanın ger­çək­ləşdirilməsinə ciddi səy və təşəbbüs göstə­rir, bu yolda qələmləri ilə mübarizə aparırdılar. İrəvanda ana dilli mətbuat orqanının ya­ran­ması isə günün ən vacib məsələsinə çevril­mişdi. Bunu həm də dövrün mövcud ictimai-siyasi, ədəbi-mədəni proseslərində baş verən mütərəqqi dəyişikliklər də zəruri edirdi. Lakin İrə­van­da Azər­baycanın ictimai, ədəbi-mədəni həyatının ən mühüm hadisələrindən olan milli mət­buatın yaran­ması XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. İrəvan şəhərində yaşayıb-yaradan ziya­lı­larımız XX əsrin ikinci onilliyində bu böyük missiyanı, məsuliyyəti öz üzərlərinə götür­dülər və Azərbaycan dilində fəaliyyət göstərəcək mətbuatın əsasını qoydular. İrəvanda milli mət­buatın yaranması ideyasını gerçəkləşdirmək ilk dəfə nəinki İrəvanda, bütün Cənubi Qaf­qazda, hətta onun hüdudlarından kənarda tanınmış, yetkin qələm sahibi, jurnalist, şair Cabbar Əsgər­zadə və Mirməhəmməd Mir­­fətullayevə nəsib olmuşdur. 

Jurnalın nəşri ilə onlar, əslində, bir vətəndaş olaraq xalqın qarşısında yaranmış prob­lem­ləri  aradan qaldırmağa, onları həll etməyə və ideyalarını həyata keçirməyə çalışmışdır. Onla­rın əsas məqsədlərindən biri də soydaşlarımızın əksəriyyətinin düçar olduğu dini fanatizm bə­­la­sına və cəhalətə qarşı satirik üslub ilə mübarizə aparmaq idi. "Lək-lək" və onun səhi­fə­lərində çıxış edənlər çətinliklə də olsa, məqsədlərinə uğurla nail olurdular. Hələ "Lək-lək"in nəşrinə icazə alınmamışdan xeyli əvvəl Cabbar Əsgərzadə İrəvanda jurnal burax­maq barədə yaxın dostu, görkəmli ziyalı mühərrir Məmmədəli Sidqi ilə məsləhətləşmiş və məktublaşmışdı. Cabbar Əsgərzadənin Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda Məmmədəli Sidqiyə aid fondda ona ünvanladığı 40-dan artıq məktubu saxlanılır. Cabbar Əs­gərzadənin yazdığı məktublar Azərbaycan dilində ərəb əlifbası ilə yazılmışdır. Bu nümu­nə­lərin hər birində Sidqiyə hörmət, qardaş məhəbbəti duyulur. "Lək-lək"lə bağlı müəyyən mə­­sə­lələrə aydınlıq gətirmək üçün bu epistolyar nümunələr fakt və sənəd olaraq çox qiy­mət­lidir. Cabbar Əs­gərzadə məktub­la­rın­da "Kəlniyyət", "İqbal", "Dirilik", digər qəzet-jur­nal­ların durumu, məsləki, dövrün ziya­lı­ları Salman Mümtaz, Seyid Hüseyn, Əliqulu Qəm­kü­sar, Zül­füqar Ha­cı­bəyov, Hüseyn Minasazov, Mirzəağa Əliyev və başqaları haqqında öz fikirlə­rini Məm­mədəli Sidqi ilə pay­laşır. Həmin məktublarla tanış olduqda aydın olur ki, Cab­bar Əsgərzadə və Mirməhəmməd Mirfətullayev "Lək-lək"in nəşrinə uzun müddət hazır­laş­mışlar. Bu cəhət­dən Cabbar Əsgər­za­dənin Məmmədəli Sidqiyə göndərdiyi 4 dekabr 1913, 18 fevral 1914, 16 yanvar 1914-cü il tarixli məktubları səciyyəvidir. O, birinci məktubunda "Lək-lək" ad­lı sati­rik jurnal çıxarmaq istəyini və bu barədə öz fikir və düşüncələrini Məm­mədəli Sid­qiy­lə bö­lü­şür. Məktubların bir ne­çəsi "Lək-lək" jurnalına məhz mollanəsrəddin­çilərin cəlb edilməsi ilə əlaqədardır. Bu epistolyar nümunələrdə nəşrinə başlaya­caq jurnalın ətrafına daha çox mollanəs­rəd­dinçi­lə­rin cəlb edilməsini Məmmədəli Sidqiyə bildirir. Məc­muənin sanballı, qüsursuz nəşri üçün Cab­bar Əsgər­zadənin bu məsələdə daha çox arxalan­dı­ğı qüvvə məhz mollanəs­rəddinçilər idi. Bu məq­sədlə daha çox tanıdığı mol­lanəsrəddinçi yazar­ların jurnal­da işti­rakına nail olmaq üçün Məm­­mədəli Sidqidən onla­rın ünvanlarını xə­bər alır və tanıma­dıq­ları ilə isə tanış etmələrini xahiş edir. Cabbar Əsgər­zadənin Məmmədəli Sidqiyə ün­van­la­dığı digər mək­tublarında "Lək-lək" məcmuəsinin daha geniş coğra­fi­ya­da ya­yıl­ması, baş­qa əla­­qə­dar məsə­lələrlə bağlı məsləhətləşmələr və fikir mü­ba­dilələri də öz əksini tap­mış­dı. Məktub­laşma­lardan aydın olur ki, "Lək-lək"in meydana gəlməsində və yayılmasın­da Cab­bar Əsgər­zadə­nin ən yaxın məs­lə­hət­çisi və isti­qa­mət­vericisi Məmmədəli Sidqi olmuş­dur.

Uzun sürən mübarizədən sonra "Lək-lək" satirik məcmuəsinin nəşrinə İrəvan quber­na­toru tərəfindən 21 yanvar 1914-cü il tarixində jurnalın öz proqramına uyğun olaraq icazə ve­­ril­­mişdir. Məcmuənin proqramında 10 – 1. baş məqalələr: 2. şeirlər; 3. şəhər işləri; 4. Qafqaz xəbər­ləri; 5. teleqramlar; 6. felyetonlar; 7. poçt qutusu; 8. elanlar; 9. xarici xəbərlər; 10. da­xili xəbərlər şöbəsin­dən ibarət olmaqla hər həftə nəşr olunacağı bildirilirdi. Belə aydın proqramla mətbuat aləminə qədəm qoyan "Lək-lək" satirik jurnalı sonadək öz proqramına sadiq qalmışdır. "Lək-lək"in nəşri İrəvanda fəaliyyət göstərən mətbuat müfəttişliyi tərəfindən nəzərdən keçirilirdi. "Lək-lək"in yaranma prosesinə nəzər saldıqda onun nəşrinə Cabbar Əsgərzadə, Mirməhəmməd Mirfətulla­yev və İrəvanın açıq fikirli, qabaqcıl ziyalılarının hələ neçə ay əvvəlcədən hazırlaşdığını gö­rürük. Hətta onlar "Lək-lək"in məslək və ideyasını, tərəq­qi­pərvər istiqamətini də əvvəlcədən müəyyən etmişdilər. Hələ "Lək-lək"in nəşrindən bir müd­dət əvvəl Cabbar Əsgərzadə jurnal barədə, onun abunəsi üçün "İqbal" qəzetində və digər mət­buat orqanlarında elan vermişdir. "Lək-lək"in nəşrindən iki ay əvvəl Cabbar Əsgərzadə 4 dekabr 1913-cü il tarixdə İrəvandan Bakıya, məslək dostu Məmmədəli Sidqiyə gön­dər­diyi məktubunda  jurnalın ideya istiqaməti barədə yazırdı: "Məsləkimiz gərək məlu­mu­­nuz ol­sun, "Molla Nəsrəddin"dir. Amma səliqəmiz ayrı-ayrı vəziyyətlərdir". Cabbar Əs­gər­zadə­nin Məmmədəli Sidqiyə yaz­dığı mək­tub­lar və yazışmalar həm də onlar arasında olan ib­rə­tamiz məfkurə, ideal dostluğun möh­kəm­liyinə və səmimiliyinə aydın şahidlik edir. 1914-cü ilin fevral ayının 22-də Qərbi Azərbaycan mədəniyyəti və mətbuatı tarixində əla­mət­dar bir ha­disə baş verdi. Həmin gün İrəvan ziyalılarının illər boyu həsrətlə gözlədikləri ilk mətbuat nü­munəsi meydana çıxdı. Cabbar Əsgərzadənin redaktorluğu və Mirməhəmməd  Mir­­­fətulla­ye­vin naşirliyi ilə çıxan "Lək-lək"in ilk nömrəsinin işıq üzü görməsi xəbəri İrəvan quber­niyasında böyük əks-səda verdi, nəşrin sorağı bütün Cənubi Qafqaza yayıldı. "Lək-lək"in nəşrini ilk alqışlayanlardan biri Məmmədəli Sidqi olmuşdur. O, Bakıda yaşamasına baxma­yaraq, jurnalın ən fəal oxucularından biri olub. Həyata vəsiqə alan "Lək-lək"in nəşrinə qədər İrə­vanda ana dilində qəzetçilik ənənəsi ol­masa da, çox yetkin yazıçılıq, publi­sis­tika ənə­nəsi var idi. Məşədi İsmayil Hacı Ka­zımzadə, Mir­­zə Kazım Qazi Əsgərzadə Axund Əh­mədov, Mirzə Əlixan Şəmsül Hükəma, Ab­bas Razi Məm­mədza­də, Hacı Seyid Rza Əmir­zadə, Abbas Razi Məmmədzadə, Cabbar Əs­gərzadə, Mirabbas Mirba­ğırov, Əli Məhzun Rə­himov, Məm­mədəli Nasir, Məhəmməd Axun­dov, Ək­bər Əkbə­rov, Mirzə Cabbar Məm­məd­zadə, Əkbər Rizayev və başqaları İrə­van­da Azərbaycan jurnalis­tikası və publisistikasının gör­­kəmli nüma­yəndələri idi. Onların jurna­listlik və publi­sis­tik fəaliy­yəti nəinki İrəvanda, o cüm­lədən Cənubi Qafqazda, Şərqdə və müx­təlif ölkələrdə böyük şöhrət tapmışdı.

"Lək-lək"in ilk nömrəsinin işıq üzü görməsi İrəvan ziyalıları və oxucular tərəfindən böyük sevinclə qarşılanmışdı. Jurnalın ilk nömrəsinin son səhifəsində "İdarədən" başlıqlı bir qeyd dərc olunub. Həmin qeyddə göstərilir ki, "bu nömrə üçün hürufat başqa bir kitaba işlən­diyindən naşi kifayət verməyib, mündəricatın azlığına səbəb oldu. Bu barədə oxucularımız­dan üzr istəyirik!". Jurnalın ilk nömrəsinin cəmi 60 nüsxə ilə işıq üzü görməsi həm də onun maddi-texniki çətinlikləri ilə bağlı idi. Bu barədə jurnalın müdiri  Cabbar Əsgərzadənin 2 mart 1914-cü ildə Məmmədəli Sidqiyə ünvanladığı məktubunda da məlumata rast gəlinir: "Əfən­dim, hələ ki"Lək-lək"imiz qanad bağlayıb o cür zülmün elçi quşlarına. Hər halda, işıq­lı qara­larınızla üzü ağ olmağı təmənna edir. Müzayiqənizi əsirgəyib də necə ki vədələr ver­miş­diniz, kömək ediniz.

Bir də budəfəlik mürəttil və mətbəə cəhətdən görülən bir çox nöqsanları güzəşt ediniz. Hamınıza bir "Lək-lək" Əmircana uçdu". Həm də bu fikirlərdən aydın olur ki, Cabbar Əsgər­zadə "Lək-lək"in ilk nömrəsini Bakı nəşri-maarif cəmiyyətinin tabeliyində olan mək­təbdə müəllimlik edən yaxın dostu Məmmədəli Sidqiyə göndərmişdir.

Hələ jurnalın nəşrindən iki ay əvvəl Cabbar Əsgərzadə "Lək-lək"in 15 gündən bir çıxa­cağı haqqında Məmmədəli Sidqiyə yazdığı məktubunda məlumat verir və bildirir ki, "əgər müvəffəq olsaq, son­ralar həftədə bir dəfə çı­xıb və müsəvvər olacaq". Jurnalın nömrələrini ar­dı­cıl izlədikdə mə­lum olur ki, mətbəə prob­lemi və mətbuat müfəttişliyinin əngəli səbəbindən fasilələrlə, iki ay­da cəmi 3 nömrəsi çıx­mışdı. Bununla əlaqədar "Lək-lək"in müxtəlif nöm­rə­lə­rində bu ba­rə­də oxuculara üzrxahlıq yazıları da verilmişdir. Jurnalın üzləşdiyi problemlər ara­dan qaldı­rıl­dıq­dan sonra 4-cü nöm­rəsindən etibarən, nəzərdə tutulduğu kimi, həftədə bir dəfə nəşr edil­mişdi. "Lək-lək"in nəşri İrəvanda Azərbaycan ictimai-siyasi fikir ta­rixində cid­di bir hadisə olmaqla yanaşı, eyni zamanda  ədəbi-mədəni mühitin inkişafında  da bir dönüş nöq­təsi oldu. Cabbar Əsgərzadə başda olmaqla dövrün ən yaxşı ədəbi qüvvələri – Əli Məh­zun Rə­himov, Məmmədəli Nasir, Məmməd Səid Ordubadi, Əliqulu Qəmküsar və başqa­ları "Lək-lək" jurnalının ətrafına toplanmışdı. İrəvanlı mollanəsrəddinçilər digər mollanəsrəd­din­­­çi­lərlə çiyin-çiyinə verib öz fəaliyyətləri ilə jurnalın mövzu dairəsini və ideya-bədii səciy­yəsini in­kişaf etdirmiş, xeyli zənginləşdirmişlər.

"Lək-lək" qısa zaman ərzində oxucular arasında böyük şöhrət qazana bilmişdi. Jur­nal ziyalılar üçün böyük bir ədəbi məktəb, mübarizə tribunası olmuşdu. "Lək-lək" həyata vəsiqə alan gündən İrə­vanda Azərbaycan həyatının ən müxtəlif sahələri haqqında ardıcıl, məqsəd­yönlü yazılar dərc etmişdir. Onun səhifələrində dərc olunan yazıları diqqətlə nəzər­dən keçir­dikdə ilk say­larında  yalnız İrəvandan və Naxçıvandan gələn yazılar verilmişdisə, son­ra­lar Gəncə, Bakı, Şamaxı, Tiflis, Cənubi Azərbaycandan da redaksiyaya daxil olan yazı­lar dərc edilmişdi. Qısa zaman ərzində "Lək-lək"in mü­ba­rizə sədası, üsyankar səsi Cənubi Qafqazı aşaraq onun yayılma arealını daha da genişlən­dir­miş, Orta Asiya və Türkiyəyə də gedib çat­mışdır. Bu ba­xımdan tədqiqatçı Zahid Əkbəro­vun "Lək-lək" jurnalının xalq qarşı­sında xid­mə­tinə verdiyi dəyər olduqca təqdirəla­yiqdir. O yazır: "Lək-lək" nəşr olunduğu müd­dətdə Azər­baycan icti­mai-siyasi və ədəbi fikri­nin inki­şafına müəyyən kömək göstərmiş, tərəqqi və demokratik ide­yalarına xidmət etmişdir. O, an­la­şıqlı dili və demokratik məzmunu sayəsində Zaqafqa­zi­yada, ümumən Qafqazda olan azər­bay­canlılar içərisində çox yayılmış nəşrlərdən biri olmuşdur". "Lək-lək"in səhifələ­rində İs­tan­bulda "Şahbal" məcmuəsi­nin, Daş­kənddə "Sə­da­yi-Tür­küstan" qəzetinin abunə şərtləri ilə bağlı elanların təkrar-təkrar veril­məsi də bunun əyani sü­butudur. Eyni zamanda həmin mət­buat orqanları da İrəvan ziyalıları arasında yayıl­mış və ma­raqla oxunmuşdu. "Lək-lək"in daha geniş arealda yayılmasında Salman Müm­­taz, Seyid Hü­seyn və başqa görkəmli ziyalı­la­rımızın da fəaliyyəti təqdi­rəla­yiqdir. Jurnalda İrəvan ziyalıları ilə birlikdə  mollanəsrəddin­çilər sıra­sında fəxri yer tutmuş  Məmməd Səid Orduba­di də yaxın­dan iştirak etmişdir. O, hə­min dövrdə sürgündə olmasına baxmayaraq, jur­nalla əmək­­daşlıq etmiş, felyeton  və məqa­lə­lər göndərmişdir. Onun "Lək-lək"in 12 may 1914-cü il ta­rix­li 6-cı nömrəsində "Hər­dəm­xə­yal" imzası ilə verilmiş şeirində xalqın ağır vəziyyətitəs­vir edilmişdir. M.S.Ordubadinin jurnalda "Hərdəmxəyal" imzası və  "Ədəbiyyat" başlığı adı ilə verilmişHissim dağılır gərdişi, dövranı görəndə,Dünyadakı nadan olan insanı görəndə. − beyti ilə başlayan şeiri forması etibarı ilə Füzulini, ruhu etibarı ilə Sabiri xatırladır. Məmməd Səid Ordubadinin "Lək-lək"də satirik yazıları ilə yanaşı, didaktik şeirləri də çap olunmuşdur ki, bu şeirlərdə də nəsihətçilik, ritorik mükalimə vardır. M.S.Ordubadinin və digər bu kimi tərəqqipərvər ziyalıların şeirlərinin və məqalələrinin "Lək-lək"in səhifələrində dərc olunması həm də jurnalın əsas qayəsinin azər­baycanlı əhalisi arasında maarifçilik ənə­nələrini güclən­dirmək olduğunu sübut edir.

Ana dilinə böyük önəm verən jurnalda dilimizin saflığı, əlifbanın sadəliyi, cəhalətin yaratdığı ağır həyat tərzi haqqında da maraqlı yazılar verilmişdir. "Lək-lək" yeni əlifbanın zəruriliyi haqqında xüsusilə cəsarətli fikirlər söyləmişdir. Jurnalda dərc olunmuş materiallarda dönə-dönə göstərilir ki, xalqın maariflənməsində çətinlik törədən əsas səbəblərdən biri də ərəb əlifbasıdır. Milli mədəniyyət və milli dil məsələsinə "Lək-lək"in ob­yek­tiv münasibəti di­li­mizin yad ünsürlərdən qorunması, saflığı, zənginləşməsi və inkişaf etdirilməsi jurnalda  çap olunmuş "Dil məsələsi" və "Təzələşmək" adlı fel­ye­tonlardan aydın görünür. Jurnal hə­min felyetonlarda Azərbaycan dilini yad təsirlərə uğratmaq istəyənlərə qarşı çıxırdı. Do­laşıq yazılara, ərəb-fars təsirinə, azərbaycanlıların çətin anladığı və mənimsədiyi ərəb əlifbasına qar­şı sadə dil və yazını qoruyurdu. Ana dilinə xor baxan, onu korlayan ziyalılar, məmurlar ciddi tənqid atəşinə tutu­lurdu.  

Jurnalda materiallar sadə və təmiz bir dillə yazılmaqla bərabər, orada Azərbaycan dili­nin saflığı uğrunda ardıcıl mübarizə aparılmışdır. "Lək-lək"də Ada, Abaska, dünən başım elə kru­jit olurdu ki, çesnti slova, az qalırdım rastrelitsa olam. Lap oni mənə nadayela" deyə da­nışan, ana dilinə etinasızlıq edənlər tənqid olunursa, digər tərəfdən də "bəraderəm, ərzi salam izhari-sə­nayi-ehtiram və ifayi-pəyaniş, ərzi-bəndəgi və məhəbbəti-bəraderanədən sonra ifa­deyi-mətləb və mərami-məğzi-kitabe və kəlame-həzər bahirünmur zati-züleh tişamınıza…" və s. bu kimi heç bir mənası olmayan, cəfəngiyyatı yazan mollanümaların həcv və ifşasına rast gəlirik. "Lək-lək" jurnalı və onun yazarları heç də əcnəbi dillərin öyrənil­məsinin əleyhinə deyildir. Onlar əcnəbi dilin təsirinə məruz qalıb doğma ana dilinə etinasız­lıq edən­lərə, dili eybəcərləşdirən­lərə zidd idilər. Göründüyü kimi, "Lək-lək" jurnalı ana dili uğrunda mübarizə aparmaqla, ilk növbədə hər bir azərbaycanlını öz vətəndaşlıq haqqına qo­vuşdurmaq istəyirdi. "Lək-lək"in qazandığı ən böyük uğurlar ilk növbədə onun xalq dilinə ya­xın, sadə, an­laşıqlı və səlis olmasında idi. "Lək-lək" də Azərbaycandakı mət­buat orqanları ki­mi, xalqın maarif­lənməsinə, onun elminin daha da inkişafına səy göstərirdi.

"Lək-lək" jurnalı özündən əvvəlki satirik mətbuatın ənənələrini hər tərəfdən inkişaf et­dir­məyə çalışmışdır. "Molla Nəsrəddin"in əsasını qoyduğu gizli imzalarla yazmaq ənənəsi müx­təlif satirik jurnallarda olduğu kimi, "Lək-lək" tərəfindən də davam etdirilmişdir.

"Lək-lək" jurnalı əməkdaşlarının, yazıları dil-üslub baxımından zəngin və çox­cə­hətlidir. Bəzi müəlliflər "Lək-lək"də bir neçə gizli imzalarla çıxış etmişdi. Bu cür gizli im­zayla sırasında jurnalın müdiri Cabbar Əsgərzadəni, jurnalla əməkdaşlıq edən Əli Məh­zu­nu, Məmmədəli Nasiri, Məmməd Səid Ordubadini və b. göstərmək olar. Jurnalın ağırlığı məhz bu satiriklərin çiyninə düşürdü. "Lək-lək" cəmi 5 ay fəaliyyət göstərmiş və jurnalda 43-dən artıq gizli imzadan istifadə edilmişdir. Əlbəttə, bu qədər geniş və zəngin imzaların arxasında kimlərin durduğunun, onların şəxsiyyətinin müəyyənləşdirilməsi çox çətin olduğu kimi, həm də bu istiqamətdə fundamental araşdırmalar aparılmasını tələb edir.

"Lək-lək"də verilən materialların mühüm bir qismi nadanlıq, cəhalət, dindən sui-isti­fadə edən ruhanilərə qarşıdır və bu yazıların çoxu "Molla Nəsrəddin" jurnalında rast gəldi­yimiz yazıların ruhunu xatırladır. Jurnalın səhifələrində Sabir satirasının təsiri altında yazılan çoxlu mənzum parçaya da təsadüf edirik. Buradakı "Təbrizdə söhbət", "Sənə", "Oğlum", "Qə­zəl" və sair mənzum parçalar öz forması və ruhu etibarı ilə "Molla Nəsrəd­din"dəki yazı­lara yaxındır. Xüsusilə Əli Məhzun Rəhimova məxsus olan  "Yazıq", "Şeytan", "Yetim cü­cə" imzalı şeirlər həm məzmun, həm də üslubu etibarı ilə dəyərli əsərlərdir. Jurnalın səhifə­lə­rində elə gizli im­zalar vardır ki, bu gün də onların dəqiqləşdirilməsinə böyük ehtiyac vardır. Əli Məhzun Rəhi­mo­vun ədəbi fəaliyyətinin, o cümlədən satirik şeir yara­dıcılığının mühüm bir qolu da "Lək-lək" jurnalı ilə bağlı olmuşdur. Jurnalın səhifələrində Əli Məhzun Rəhi­movun "Yetim cücə" imzası ilə "Cünənbər noğulu", "Çəkic", "Kamal paşanın ruhuna ithaf" ki­mi maraqlı satirik şeir­ləri ilə rastlaşırıq. "Kamal paşanın ruhuna ithaf" şeiri o dövrdəki Türkiyə həyatının müəyyən bir səhifəsini canlandırır. Bu kimi şeirlər o zamankı mövcud döv­rün müəyyən xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir və həmin analoji nümunələrə digər sati­riklərin əsərlərində də rast gəlinirdi. "Lək-lək"də "Şeytan", "Yetim cücə" və digər gizli im­zalarla çıxış edən Əli Məhzun Rəhimov jurnalda Mirzə Ələkbər Sabirin satira ənənələrini uğur­la davam etdirirdi. O, Sabirin satirik şeir formasından, taziyanə və epiqram­larından mə­harətlə istifadə etməyə çalışmışdır. Əli Məhzun jurnalda öz kiçik satirik taziyanə­lərini "Taq­qıltı" başlığı ilə çap etdirirdi. Jurnalda "Taqqıltı" başlığı və "Şeytan" imzası ilə çap olunan dördlüklərin hamısı Əli Məhzu­na məxsus­dur. "Taqqıltı" başlığı altında verilmiş dördlüklər öz­lüyündə geniş bir möv­zunu əks etdirməsə də, oxucuların diqqətini cəmiyyətdə mövcud olan ictimai qüsurlara yönəl­dir. Həmin poetik nümunələrə diqqətlə nəzər saldıq­da görürük ki, o bədii qayəni konkret və yığcam ifadə edə bilmişdir. Məsələn, "Lək-lək"in 1914-cü il 2-ci nömrə­sin­də Əli Məh­zunun "Taqqıltı" başlığı ilə ve­ril­miş şeiri bu baxımdan olduqca səciyyəvidir.

 

Qərq olmalı olsan da, dənizlərdə boğulsan,

Heç olmasa da mümkün əgər sahilə çıxmaq,

Namərd əlinə vermə əlin, tərki-həyat et,

Namərd əlini tutmadan əfzəldi boğulmaq.

 

Göründüyü kimi, bu şeirin əsas məzmunu məşhur atalar sözü olan "Keçmə namərd kör­püsündən, qoy aparsın sel səni" ifadəsindən alınmışdır. "Taqqıltı" adlı şeirdə şair namərd əlin­dən tutub xilas olmaqdansa, suda boğulmağı mərd üçün daha əfzəl saymışdır. Əli Məh­zu­nun bir şair kimi sənətkarlıq bacarığı həm də ondadır ki, şeirdə namərdin real poetik təsvirini yarada bilmişdir.

"Lək-lək"in müəllifləri Cabbar Əsgərzadə və Əli Məhzun Mirzə Ələkbər Sabirə yalnız nəzirə və bənzətmələr yazmaqla, onun satira ənənələrini uğurla davam etdirməklə kifayətlən­mə­yib, böyük şairinin zəngin ədəbi irsini İrəvanda təbliğ etmiş, onun əsərlərinin çapına köməklik göstərmişlər. İstər "Lək-lək"də, istərsə də digər jurnallarda Cabbar Əsgərzadəyə və Əli Məhzuna məxsus olan şeirlərin mövzu dairəsi çox genişdir. Mövzularının rəngarəng­liyi­nə görə də onları Mirzə Ələkbər Sabirin ləyaqətli xələfi saymaq olar.

"Lək-lək"də və başqa mətbuat orqanlarında dəfələrlə "İrəvan xəbərləri" adı al­tın­­da keçirilən ədəbi-mədəni tədbirlər haqqında məlumatlar verilmişdir. Mirzə Ələk­bər Sabirin yaradıcılığını səylə öyrənən "Lək-lək" müəllifləri ona bir sıra parodiyalar çap et­mişlər. Sabirin məşhur "İki həpənd" və "Bir məclisdə 12 kişinin söhbəti" satiralarına ya­zıl­mış bən­zətmələr bu cəhətdən səciyyəvidir.

Jurnalda xeyli şeirlər, felyetonlar çap olunmuşdur. "Lək-lək"in 5 may 1914-cü il tarixli 5-ci nöm­­rəsində "Balaca felyeton" başlığı ilə verilmiş yazıda molla, hacı, artist, student, jur­nalist və başqa tiplər öz xüsusiyyətlərindən söhbət açmışlar. Cabbar Əsgərzadə Sabir ru­hunda şeir­lər yazmış, "Lək-lək"dən başqa Bakıda nəşr edilən satirik jurnallarda da çap etdirmişdir. "Lək-lək"in 19 may 1914-cü il tarixli 7-ci sayında "Ədəbiyyat" başlığı ilə verilmiş şeir Sa­birin "Mol­la Nəsrəddin" jurnalının 1908-ci il 41-ci nömrəsində "Əbunəsr Şeybani" imzası ilə ve­rilmiş məşhur "Nə yazım" şeirini xatırladır.

 

Şairəm, fikrimdə var, hər cür hekayələr yazım,

Bir həqiqətçün yalandan min rəvayətlər yazım.

Bu avam ünnas üçün ağı qaradan seçməyə,

Göz verim, alət tapım qıl körpülərdən keçməyə,

Varmasınlar turp əkilmiş yerdə buğda biçməyə,

Getməsin meyxanələrdə abi-heyvan içməyə,

Millətə meyxanələrdən min qəbahətlər yazım,

Min fəlakətlər, rəzalətlər, şəmaətlər yazım.

 

Bu sətirlər həm də "Lək-lək"in hansı məsələlərdən yazmaq istəyini, hansı yazılara to­xunmağa cəhd etdiyini göstərir. "Lək-lək" İrəvanın oçağki qaranlıq sosial həyatının və icti­mai-mədəni mühitinin işıqlanmasında, cəmiyyətin yeniliyə doğru inkişafında mühüm rol oy­na­­mışdır. 

Jurnalın 12 iyun 1914-cü il tarixli 10-cu nömrəsində Əli Məhzunun "Şeytan" imzası ilə verilmiş "Ana və qız" adlı satirik şeirində qadınların hüquqsuzluğu təsirli bir dillə təsvir olun­muşdur. Ana ilə qızın kədərli söhbəti dövrün xüsusiyyətlərini göstərən bir hekayətdir.

"Lək-lək" ədəbiyyat və sənət adamlarına sadə, təvazökar, öz işinə tələbkar olmağı dö­nə-dönə tövsiyə etmiş, aktyorlar, teatr həvəskarları haqqında tənqidi qeydlər çap etmişdir. Bu­rada Cənubi Azərbaycan mövzusu da müəyyən qədər yer tutmuş, "Təbrizdən xəbərlər" başlığı al­tın­da yazılar verilmişdir.  

"Lək-lək" jurnalı birinci nömrəsindən axırıncı nömrəsinə qədər "Molla Nəsrəddin" plat­formasında dayanmış, onun yoluna, üslubuna sadiq qalmışdır.

Jurnalın 30 iyun 1914-cü il 12-ci nömrəsində Mirməhəmməd Mirfətullayev tərəfindən "Lək-kək"in müdiri və naşiri vəzifəsindən istefa verdiyi barədə belə bir məlumat dərc olun­muşdur.  Həmin məlumatdan Mirməhəmməd Mirfətullayevin "Lək-kək"in müdiri və naşirli­yin­dən azad olunması ilə bağlı İrəvan qubernatoruna ərizə ilə müraciət etdiyi aydın olur. Mə­lumatda bildirilir ki, "bəzi səbəblərə görə bir neçə nömrədən sonra daha "Lək-lək" məcmuəsi çıxmayıb və "Lək-kək" müştərilərinə "Çınqı" namində məcmuə göndəriləcəkdir. Bu yeni nəşr olunan "Çınqı" məcmuəsi Əli Məhzun Hacı Zeynalabdinzadə və Cabbar Əsgər­zadənin təhti-müdiriyyətlərində olub və İrəvanın bir neçə maarifpərvər cavanlarının maddi və mənəvi köməkliyi ilə nəşr olunacaq". Amma hansısa səbəblərdən "Çınqı" məcmuəsinin nəşri müm­kün olmamışdır. "Lək-kək"in 30 iyun 1914-cü il tarixdə işıq üzü görən 12-ci nöm­rəsi onun söz, fikir tribunasında və auditoriyasında son çıxışı oldu. Çox az ömür sürmüş olan "Lək-kək" jurnalının Azərbaycan ədəbiyyatı və mətbuatı tarixində özünəməxsus fəxri yer tutma­sında onun müdir və naşirlərindən biri, məharətli satirik, böyük şair, görkəmli maarif və mət­buat xa­dimi Cabbar Əsgərzadənin misilsiz xidmətləri olmuşdur. İrəvan quberniya­sın­da milli mət­buatın yaranması məhz onun adı ilə bağlıdır.

Mirzə Cabbar 1885-ci ildə Azər­bay­ca­nın qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan İrəvan şəhərində doğulmuşdu. İrə­van qu­berniya­sında mədəni həyatın dirçəlmə-sinin, teatr tamaşalarının və müsamirələrin keçiril­mə­sinin aktiv təş­kliatçısı və iştirakçısı idi. Ümumiyyətlə, "Molla Nəsrəddin"in mey­dana gə­li­şi digər mollanəsrəddinçilər kimi, Cabbar Əsgər­zadənin də yaradıcılıq yolunu dərhal müəy­yən edir, mövzu, ideya üslub axta­rışları uzun sürmür. Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələk­bər Sabir, Əb­dür­rəhim bəy Haqver­di­yev, Əli Nəzmi, Məm­məd Səid Ordubadi, Əliqulu Qəm­küsar, Mir­zə Əli Möcüz, Ömər Faiq Nemanzadə, Əli Razi Şəmsizadə və Molla Nəsrəd­din ədəbi mək­təbinin başqa yaradıcı ziyalıları ilə bir sırada addımlayan görkəmli satirik sənətkar Cabbar Əsgərzadənin "Molla Nəsrəddinin"in Qərbi Azər­­baycanda geniş şəkildə yayılmasın­da, geniş oxucu ruporuna çev­ril­məsində, abunəçi sayı­nın artırılmasında misilsiz xidməti var idi. O istər "Molla Nəsrəd­din"­­də, istərsə də Cənubi Qafqazda nəşr edilən ayrı-ayrı mətbuat orqanlarında İrəvanın ic­ti­mai, ədəbi-mədəni həyatının işıqlandırılmasında fikri aydın, müha­kimələri cəsa­rətli bir jur­nalist kimi tükənməz enerji ilə çalışmışdır. 1918-ci ilə kimi İrəvanda yaşayıb-ya­rat­mış bu böyük tarixi və ədəbi şəxsiyyətin yaradıcılığı xalqımızın ictimai-siyasi taleyi ilə bağlı olub, onun ictimai-pedaqoji, ədəbi fikri tarixində ayrıca bir mərhələ təşkil edir. Cab­ba­rın sadə ana dilində yazdığı şeirlər, felyetonlar, hekayələr el dərdi, xalq həyatı və təfəkkü­rü­nün parlaq ədəbi güzgüsü olmuşdur. Ədəbiy­yatımızda Mirzə Ələkbər Sabir satirası­nın və didaktikasının təsiri altında yaradıcılığa başlayıb bir sıra şeir nü­munələri yazmış Cabbar Əsgər­zadənin mü­hərrirlik və yazıçılıq fəaliyyəti, keşməkeşli həyatı, zəngin yaradıcılıq yolu, milli fik­rin, mət­buatın inkişafındakı xidmətləri lazımi səviyyədə araş­dırılıb öyrənilməmişdir.

"Lək-lək"in digər müdir və naşiri Mirməhəmməd Hacı Mir Əsədullazadə Mirfətulla­yev İrəvanda milli intibahın önündə gedən, mütəfəkkir qələm sahibləri ilə çiyin-çiyinə xalqı­na xidmət göstərən maarifpərvər ziyalılarımızdan biri olmuşdur. O, 1882-ci ildə İrəvanda ana­dan olmuşdur. Dramaturq, publisist, naşir Mirməhəmməd Mirfətullayev İrəvanda maarif­pərvər, yüksək təhsilə malik, ərəb və fars dillərini mükəmməl bilən, xeyirxah ziyalı və böyük nüfuz sahibi kimi tanınırdı. Onun 1911-ci ildə Bakıda Orucov qardaşlarının elektrik mətbəə­sində 3 pərdəli "Qaradan artıq boyaq olmaz", "Kərbəlayi Güzə­məlinin övrəti" dram  əsərləri, 1916-cı ildə İrəvanda "Lyus" mətbəəsində "Kefcil və kefcillər" 4 şəkilli musiqili komediyası çap olun­muşdur.

Bütün bunlara baxmayaraq, İrəvanda ana dilində ilk mətbuat orqanı olan "Lək-lək" Mir­mə­həmməd Mirfətullayevin maddi və mənəvi dəstəyi ilə işıq üzü görmüş, o, jurnalın bütün ağır­lığını əməl dostu Cabbar Əsgərzadə ilə birlikdə öz çiynində daşımışdır. Qərbi Azərbay­canın mətbuatı tarixinə nəzər yetirərkən İrəvanın görkəmli ziyalıları tərəfindən yaradılmış "Lək-lək" satirik jurnalı həmin dövrdə xalqımızın, onun milli məfkurəsinin, ideologiyasının, mədəniy­yəti­nin inkişafında özünəməxsus rola malik olmuşdur. "Lək-lək" bağla­nandan sonra İrəvanda yaşayan azərbaycanlı ziyalıların ciddi səylərinə baxma­ya­raq, 1917-ci ilə kimi heç bir qəzet və jurnal nəşr edilməmişdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 (04.07.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Onun səsi çox ecazkardır. Dinləməkdən doymursan. Qarabağlıdır da, qarabağlıya verilə bilər ancaq bu cür səs.

Və bir də, ən gözəl Leylini məhz o yaradıb. Məncə, səhnənin ən mükəmməl Leylisi onun Leylisidir.

 

Azərbaycanın xalq artisti Nəzakət Teymurova 4 iyul 1972-ci ildə Ağdam rayonunun Əlimədədli kəndində dünyaya gəlib. Orta məktəbin 8-ci sinfini bitirdikdən sonra Bakı Baza Energetika Texnikumuna daxil olub. Oradan müsabiqə yolu ilə Asəf Zeynallı adına Musiqi məktəbinə daxil olub və 1991–1995-ci illərdə Nəriman Əliyevin sinfində oxuyub.

 

1995-ci ildə ali təhsil almaq üçün Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına daxil olub, xalq artisti professor Arif Babayevdən dərs alıb. Elə həmin ildən də Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının solistidir. İlk rolu "Leyli və Məcnun"da Leyli olub. "Aşıq Qərib"də Şahsənəm, "Gəlin Qayası"nda Gülbahar, "Natavan"da Xanəndə qız, "Vaqif"də Xanəndə qız, "Koroğlu"da Xanəndə qız rolları ilə çıxış edib.

Opera solisti kimi fəaliyyət göstərməklə yanaşı, Nəzakət Teymurova həm də muğam, xalq və bəstəkar mahnılarını da yüksək professionallıqla ifa edir. Dövlət səviyyəli tədbirlərdə, yubileylərdə tez-tez çıxış edir. Sənətçi Almaniya, ABŞ, Koreya, Yaponiya, Macarıstan, Fransa, Türkiyə, İran, İsveçrədə konsert proqramları ilə çıxış edərək milli muğam sənətini ləyaqətlə təmsil edib. Hazırda Opera və Balet Teatrının solistidir, Milli Konservatoriyada və Musiqi Kollecində muğam dərsi deyir.

 

Albomları

1. Qal, sənə qurban

2. Unuda bilmirəm

 

Filmoqrafiya

- Güllələnmiş heykəllər

 

Nəzakət Teymurova Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Artisti, daha sonra isə Azərbaycan Respublikasının Xalq Artisti adlarına layiq görülüb. 2011-ci ilin avqust ayında Özbəkistanın Səmərqənd şəhərində keçirilən "Şərq təranələri" VIII Beynəlxalq musiqi festivalında YUNESKO-nun "Ən gözəl səs" xüsusi mükafatını alıb.

2012-ci ilin fevral ayında Nəzakət Teymurovanın Azərbaycan musiqisi toplusundan ibarət yeni diski İtaliyada işıq üzü görüb. O, 5 dəfə Prezident Mükafatına layiq görülüb.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2025)

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yazıçı Varisisin “7 iyunun yazısı” essesini təqdim edir. İnsan niyə yaşayır? Məqamsız məqsədsiz gün keçirmənin dividendləri hansılardır, ali məqsədlər üçün özünü fəda edənlərin bəs?

“Dərd bölməyə kimsə yoxdu

Bu da yağı, o da yağı.

Ömür dediyimiz nəsnə

Arzular qəbristanlığı”, - yazır yazıçı.

 

“25-ci saat” adında brend yaratmalıyam, günümüzdəki bu vaxt qıtlığında hər kəs 25-ci saata hədsiz ehtiyac duyur.

“Kimsəsizlər küçəsində apokalipsis” adlı roman yazmalıyam, zatən bütün tənhaların bir qan qohumluğu qədər yaxınlığı var. 

Amma “Unuda bilməzsən” (You can’t forget) adlı film çəkməyə daha istəkliyəm. Bir gün sən də anlayacaqsan. Anlayacaqsan ki, keçmiş daim insanı qarabaqara izləyir, məqam gəzir ki, onu yolundan sapındırsın. Və anlayacaqsan ki, heç sən də UNUDA BİLMƏZSƏN!

 

 

1-ci etüd

 

Yaz və yay yağışlarını o qədər sevirəm ki. 

Hətta bu yaşımda belə yazda, yayda yağış yağdımı, eynən uşaqlar kimi qaçıb əllərimi yana açaraq, üzümü səmaya tutaraq islandıqca islanmaq sərməstliyi yaşayasıyam.

 

Və bir də. Elə ki səssizlikdə içimin sükutuna dalıram, birdən hardansa lap uzaqlardan qulağıma musiqi sədası gəlir. Tam diqqət kəsiləndə bəlli olur ki, bu səs içimdən gəlirmiş.

Mən daim bu iç musiqimin – o bir simfonik əsərdir – hansı bəstəkara məxsus olduğunu araşdırırdım, Bethovenin, Motsartın, Şopenin, Baxın, Ştrausun, Listin,  digərlərinin əsərlərini dinləyirdim... Amma həmin musiqiylə rastlaşmırdım ki rastlaşmırdım. Və bir gün Madriddəki Kafedral kilsə-muzeydə o ilahi musiqini axır ki eşitdim. Dərhal başılovlu halda xidmətçilərə yaxınlaşanda Tomazo Albinoninin “Adajio”su olduğunu öyrəndim. Ecazkar musiqinin müəllifi 17-ci əsrdə Venesiyada yaşamış Barokko epoxasının bəstəkar-skripkaçısı imiş.

Bu yağış sevgisinin də, bu daxilimdə musiqi səslənməsinin də səbəbinin nə olduğunu uzun illər bilmədim ki bilmədim...

Anamın vəfatından sonra şəxsi əşyaları içində bütün bu illərdə bizdən gizlətdiyi xatirə dəftərini aşkarladıq. Ordan oxuyanda ki, dünyaya gəldiyim 7 iyun günündə yağış yağırmış, xeyli təəccübləndim. Oxuyanda ki, həmin gün doğum evinin hava radiosunda da simfonik musiqi səslənirmiş, heyrətdən donub qaldım.

Magik realizm!

 

 

2-ci etüd

 

Qorxudan ibadət etməklə sevərək ibadət etməyin fərqi böyükdür.

 

3-cü minillikdə dünya ədəbiyyatının inkişaf tendensiyasında başlıca amil elitar və kütləvi ədəbiyyat sərhədlərinin aradan götürülməsidir. Kanonik klassisizmin yaratdığı ehkamlar da uçulub dağıdıldı, postmodernizm bastionu da çökdü. Non-fiction son on ilin ən tələbolunan kitabına çevrildi. 

Bu gün bütün Amerikanın başılovlu halda Conatan Franzenin kitablarını axtarması, yəni, sizə heç nə demir?

 

Qəssab dükanında da, gül dükanında da eyni mənzərə var əslində. Birində başları kəsilərək, digərində kökündən qoparılaraq öldürülən canlıların ruhları dolaşır. Di gəl, bunların hər ikisi insanların böyük həvəslə baş çəkdikləri məkanlardır.

 

Keçmiş Nobel prospekti ilə gedirdim, bərk tıxaca düşdüm və nədənsə eyniadlı mükafat barədə düşünəsi oldum. Bax, Milan Kunderaya Nobeli vermədilər və o, dünyadan küskün getdi. Ondan öncə Umberto Ekoya da Nobeli verməmişdilər və o da dünyadan küskün getmişdi. Haruki Murakamiyə də Nobeli verməməkdə israr edirlər və onun da dünyadan küskün getməsinə çalışırlar. 

Nobel başbilənləri bir şeyi anlamaq istəmirlər ki, ən yaxşılara veriləsi nəsnə ən yaxşılara qismət olmadıqca dəyərini itirir. Anlamaq istəmirlər ki, “Ölməzlik” elə “Qızılgülün adı”ndadır, “Norveç meşəsi”ndədir.

Bakının Nobel prospekti artıq tarixdir. Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatının da tezliklə tarixə çevrilməyəcəyinə kim zəmanət verər ki?

 

Mənfəətgətirici bütün nəsnələr ya o qədər qaynardır ki, əl vuranda yandırır, ya da o qədər soyuqdur ki, toxunanda dondurur. Bizimsə əllərimiz ilıq və sərinlərə öyrəşib. Odur ki, onlarsız keçinməli oluruq. 

 

İnsan ömrü adi günlərin xoşbəxt və bədbəxt günlərə nisbətindən ibarətdir. Bir bədbəxt gün iki xoşbəxt günü aparır - “Qızıl cib saatı” romanımın epiqrafıdır.

Bu tarixi trillerə həddən çox zaman və enerji qoydum. Ədəbi elitanın onu bəyənməsini yazılan resenziyalar, oxucuların bəyənməsini yüksək satış faizi isbatlayır. Eyni zamanda hər iki cəbhədən rəğbət almaq çox çətindir. 

Amma sözüm bunda deyil, sözüm ondadır ki, insan ömrünün adi günlərin xoşbəxt və bədbəxt günlərə nisbətindən ibarət olması bir həqiqətdir. Qələmlərə qara mürəkkəb çatdırmaq olmur. Qırmızı mürəkkəbsə əksərən istifadəsiz qalır.

 

Və xoşbəxtlik – 

Yer kurəsinin hansısa okeanına,

dağına,

meşəsinə,

Yaxud hansısa şəhərinin

insan uzdihamı arasına düşən

bir iynə.

Axtarıram onu

Ömrümü yelə verə-verə,

Deyinə-deyinə. 

 

 

3-cü etüd

 

İnsan biləndə ki qanadı var, gec-tez uçacaq.

 

Div-insanlar adi insanların görmə bucaqlarını bütün zənginliklərə bağlayaraq bir tikə çörəyə açmaq üçün, o çörəyə əlləri çatınca isə onları “min şükür” deməyə alışdırmaq üçün yaranıblar.

 

Sevinc kədərə, şənlik yasa, arzu puçluğa ağ bayraq qaldırdıqca fasiləsiz ağ parça istehlakçısına çevrilirsən. Və bir gün ağ parçalar tükənir, sonuncunu bürmələyirsən, ömür ölümə ağ bayraq qaldırır.

 

Qatilin əksi öldürdüyü adamın gözündə ilişib qalır. Öləndə gözlərimdə Qəddar Həyatın əksi qalacaq.

 

Bürkülü yay gecəsinin

Havasızlığına qapanmışam. 

Bu böyük, gen məmləkətin

Yuvasızlığına tapınmışam.

 

Ulduzlar göz qırpırlar,

Gah yanır, gah sönürlər.

Xatirələr əlçim-əlçim

Başıma tökülürlər.

 

Dərd bölməyə kimsə yoxdu

Bu da yağı, o da yağı.

Ömür dediyimiz nəsnə

Arzular qəbristanlığı.

 

Haqqı nahaqqa çevirən

Konveyerlər qoşulubdu.

Orda qılınc çəkən gördüm

Burda silah tuşlanıbdı. 

 

Bilmirəm, harda dayanım,

Bilmirəm, hayana gedim. 

Deyiləsi çox şeylər var.

Mən lap azcasını dedim. 

 

 

4-cü etüd

 

Palçıqdan çıxmaq üçün ətrafdakı quru adacığı görmək lazımdır.

 

Dekadentçilər müasir dövrdə yenə əl-ayaq açıblar, “sənət sənət üçündür” taftalogiyası ilə silahlanaraq, artıq kuluarlarda da deyil, efirlərdə, mətbuat səhifələrində, sosial media statuslarında iddia edirlər ki, yaxşı filmi, yaxşı musiqini, yaxşı rəsm əsərini, yaxşı romanı kütlə anlaya bilməz, bunlara nə baxan olar, nə bunları dinləyən, nə də oxuyan. Deyirlər, yaxşı deyilən hər nə varsa pisdir, pis hesab edilənlərsə yaxşıdır. 

Bu əbləhlərə kimsə niyə başa salmır ki, bəs niyə yüz illərdir ki, yüz milyonlar Rembranta, Da Vinçiyə heyranlıqla tamaşa edir, Fellinini, Kurasavanı durmadan izləyir, Şopeni, Bethoveni qopmadan dinləyir, Hüqonu, Markesi heyrətlə oxuyur? 

 

Qaranlıq və işıq sözləri var, adi halın ifadəsidir. Biri də var qaranlığın və işığın metaforası. Bizimçün illərdir ki, bu iki söz metaforik anlam daşımaqdadır.

 

Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının klassikası, təkrar edirəm, çağdaş ədəbiyyatımızın klassikası deyiləndə ilk əvvəl həm poeziyada, həm prozada dörd ad yada düşür. Poeziyada bu dörd ad Ramiz Rövşən, Nəriman Həsənzadə, Vahid Əziz və Sabir Rüstəmxanlıdır. Prozada isə bu dörd ad Anar, Elçin, Kamal Abdulla və...

Əkrəm Əylisli aldandı, yolundan sapındı, bir səhv buraxıb xalqın sevimli yazıçısından “Daş yuxular”ı yazan Əkrəmə çevrildi, sonradan da bunun altını çəkməyə məcbur oldu. Yoxsa ki, “Adamlar və ağaclar”ı, “Mənim nəğməkar bibim”i, “Ürək yaman şeydir” i yazan Əkrəm nöqtələrin yerində dayanacaqdı.

 

Kaş ki, bunu edə biləydik. Kaş ki, onu başa çatdıraydıq. Kaş... kaş... kaş... İstəklərimiz balina, imkanlarımız kilkə balığı...

 

Sumqayıtdakı mənzilimizin üç otağı və iki eyvanı kitablarla, eləcə də “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin, “Azərbaycan” və “Ulduz”jurnallarının toplamsayları ilə dolmuşdu. Atam yeni kitab seriyalarına, qəzet və jurnallara abunə olduqca ədəbiyyat əlindən evimizdə tərpənmək olmurdu.

Amma anam heç vaxt gileylənməzdi, işdən gələndə yorğun-arğın otaqlara əl gəzdirərkən səbirlə kitabların, qəzet-jurnalların tozunu alardı.

Düşünürəm ki, indi ədəbiyyatımızın tozunu almaq üçün mehriban əllərə yamanca ehtiyac var.

 

 

5-ci etüd

 

Baharda yollarına o qədər gül-çiçək səpdim…

Bilə-bilə ki, payız onları solduracaq.  

Amma payızdan qabaq, onları ayrlıq soldurdu… 

(Bu məmləkətdə minlərlə sevgi hekayətini müharibə yarımçıq qoyub)

 

İki rəfiqə tanıyıram. Birinin 51 yaşı var, 1993-cü ildə nişanlısı 1-ci Qarabağ müharibəsinə gedib və şəhid olub. O vaxtdan ailə həyatı qurmayıb, gedəninin bir gün qayıdacağına inanaraq yaşayır. 

Digərinin 24 yaşı var. 2020-ci ildə nişanlısı 2-ci Qarabağ müharibəsinə gedib və şəhid olub. O da gedəninin geri dönəcəyinə inanaraq yaşayır. 

Onları dərd birləşdirir, bir də inam. Bəlkə də, inamı dərd qədər mətinləşdirən başqa nəsnə yoxdur.

 

Dəbdəbəli sarayların şəhid tabutları çıxan kasıb daxmalara necə qibtə etdiyinin dəfələrlə şahidi olmuşam.

 

Qapına gedən çığırları

bir azdan bəyaz qar örtəcək.

Qar sevincini götürüb də 

küknardan oyuncaq tək asaq. 

 

Amma nə yazıq, o qarlı kəndardan

 içəri adlaya bilməyəcəm. 

Sənə doğru yollar

yasaq mənə, 

yasaq. 

 

 

6-cı etüd

 

İndi bir para ağzıgöyçək peyda olub. Bunlar Stalin dönəmində yaşamış ziyalılarımızı satqınlıqda, xainlikdə ittiham edərək onlara çamur atırlar. Arxivlər açıldıqca, o dəhşətli illərin real mənzərəsindən xəbərdar olduqca bu üzdəniraqlara  nifrətim lap artır.

1953-cü ildə Elmlər Akademiyasının prezidenti Musa Əliyev, vitse prezidenti Səməd Vurğun idi - iki dost. Fevral ayında Azərbaycanın rəhbəri Mir Cəfər Bağırov səhər saatlarında Musa Əliyevə zəng vuraraq dərhal Səməd Vurğunla Mirzə İbrahimovun Akademiyadan xaric edilməsi əmrini verir, “tapşırığımı yerinə yetirməsən özündən küs” deyir. Bu tapşırıq iki böyük şəxsiyyətin yalnız Akademiyadan xaric edilməsi deyildi, onların vurulma prosesinin başlanğıcı idi. Gerisi nə olacaqdı, aydın duyulurdu. 

Musa Əliyev tam çıxılmaz vəziyyətə düşür. 

Bəzən Allah özü insanın köməyinə yetmirmi? SSRİ rəhbəri İosif Stalinin vəfatı xəbəri gəlir, Mir Cəfərin başı qarışır, verdiyi ultimatum bir müddət yadından çıxır. Amma iyul ayında Bağırov yenidən bu məsələnin üstünə qayıdır. Onun emissarı Musa Əliyevin yanına gedib ertəsi gün saat 11-ə kimi ona məsələni həll etməyi tapşırır. Musa Əliyev səhərədək gözünü yuma bilmir. O, xalqın ən öndə olan ziyalılarını güdaza verə bilməyəcəkdi, buna onun kişiliyi, ləyaqəti yol verməzdi, demək, özü qurban getməliydi. 

Allah böyükdür, bu dəfə də gözlənilmədən Musa Əliyev xilas olur. Həmin dönəmdə o, Akademiya prezidentliyi ilə yanaşı, SSRİ Ali Soveti deputatı kimi ağır sənaye seksiyasının da sədri idi. Və saat 11-ə sayılı dəqiqələr qalanda Kremldən onun adına teleqram gəlir ki, Ali Sovetin növbədənkənar iclası keçiriləcək, təcili Moskvaya gəl. O, Moskvaya uçası olur, bir həftə davam edən iclaslarda iştirak edir, fikri isə Bakıda qalır, axı orada Mir Cəfər onun hökmünü çıxarmağa hazır vəziyyətdə yolunu gözləyirdi. 

Möcüzə bəzən insanın bütün ümidləri üzüləndə, hətta yapışmağa saman çöpü belə qalmayanda gəlir. Həftənin tamamına bir gün qalmış – iyulun 12-si səhər ertə bir xəbər ildırım kimi çaxır, gündəmi zəbt edir. SSRİ rəhbərliyinin elitasında qərarlaşmış ən mənfur şəxs, Mir Cəfər Bağırovun da havadarı Lavrentiy Beriya həbs edilmiş, Bağırov da işdən qovulmuşdu. Beləcə həm Musa Əliyev, həm də Səməd Vurğunla Mirzə İbrahimov qurtulurlar.

Dünyada bir vəfa borcu, bir kişilik deyilən anlayış da var, onları yerinə yetirəndə hər şeyi, ölümü belə göz altına alırsan. 1954-cü ildə Bağırovun yerinə yeni birinci katibin seçilməsi üçün Mərkəzi Komitənin plenumu keçirilir. Kremlin nümayəndəsi öz namizədlərinin adını çəkibmiş – MK-nın kənd təsərrüfatı üzrə katibi işləmiş İmam Mustafayev. Seçki-filan, bunlar çox formal şeylər idi, təklif gəlirdi və yekdilliklə hamı deyilən şəxsə səs verirdi. Amma bu dəm gözlənilmədən plenum üzvü Səməd Vurğun yerindən qalxıb tribunaya yaxınlaşır və deyir ki, bu şəxsi seçməkdənsə mən daha layiqli şəxsin – akademik Musa Əliyevin namizədliyini irəli sürürəm. 

Bu gözlənilməz addımdan hamı təəccüb içində qalır. Səməd Vurğunun şair qəlbi onu dostunun etdiyi yaxşılığa yaxşılıqla cavab vermək, bununla özünü misilsiz bir təhlükəyə atmağa vadar etmişdi. Bu dəm onu xilas etmək üçün Musa Əliyev yerindən qalxıb söyləyir ki, mən öz namizədliyimi geri götürürəm...

İndi arxaya boylandıqca, tarixin saralmış səhifələrini vərəqlədikcə görürük ki, biz necə insanları itirmişik. Musa Əliyevlər, Səməd Vurğunlar həqiqətən də xalqın kisəsindən gediblər.

Heç iki il keçməmiş - 1956-cı il mayın 24-də cəmi 50 yaşında Səməd Vurğun vəfat edir. Ən yaxın dostunu, sirdaşını, arxa-dayağını itirmək Musa Əliyev üçün çox sarsıdıcı olur. Səməd Vurğun gənclərin kumiri, bütün SSRİ-nin sevimlisi, Azərbaycanın mədəniyyət simvolu idi. Musa Əliyev sonradan xatirələrində bir dəfə Səməd Vurğundan eşitdiyi bu kəlmələri qeyd edəcəkdi: “Mən gecələr yatmıram, çamadanla divanda otururam. Gözləyirəm, onlar nə vaxt dalımca gələcəklər. Yaxınlarım üçün çətinlik yaratmaq istəmirəm. Gəlsələr, ləngimədən onlarla gedəcəyəm” 

Səməd Vurğun də repressiya qurbanı idi. Nə fərqi var, səni gülləylə ödürələr, ya çərlədib öldürələr?

 

“Bir dəfə yaşayırıq, hərəmiz bircə dəfə…” - Bu məşhur mahnını kim dinləməyib? Çox təəssüf ki, bu bir dəfə yaşantımızda haqqımıza girənlər bizi xoşbəxt olmağa qoymurlar. Yalnız əzab, əziyyət, zülm çəkmək olur qismətimiz. 

 

 

7-ci etüd

 

Bizə Nyu-Yorkda “Bestseller yazmağın qızıl qaydaları”ni tədris edəndə 3-cü minillik insanının mobil telefondan və internetdən qopub kitaba inteqrasiyası üçün yazıçıya cəmi 3 abzas şans verildiyini bildirmiş, uzunçuluqdan, müəmma və mücərrədçilikdən, bol bədii ifadə vasitələrindən qaçmağın lüzumunu sübut eləmiş, əsas oxucu kütləsi sayılan, hədsiz sosiallaşmış Z nəslinin maraq dairəsini nəzərə almağı tövsiyyə etmişdilər. Və ən əsası, təlqin olunmuşdu ki, hər bir bədii əsər öz mesajı ilə dəyərlidir.

Bəs nə edəsən ki, əksər oxucularımız hadisə təfsilatına, təhkiyəyə uyurlar, amma mesajlara önəm vermirlər? 

Bakı Kitab Klubunun elan etdiyi kimi, Azərbaycanda ən çox satılan “Sonuncu ölən ümidlərdir” romanımı oxuyanlar bir uğursuz sevgi əhvalatına təəssüflə acıyırlar. Halbuki, o romanda sevgi əhvalatı yalnız butaforadır. Canlı olan isə "məqsəd vasitələri doğruldur” deyərək ən əyri, ən alçaldıcı yollarla məqsədlərinə çatanlara bu sayaq yüksəlişin sonda çöküş olacağı qanunauyğunluğunu sübut etməkdir.

 

Keçmişdə Leyli və Məcnun, Romeo və Cülyetta, Tristan və İzolda sevgilərində sevənlər yalnız ürəyin hökmüylə sevirdilər, onları ürək buxovlayırdı. İndisə bütün sevgilərin əsas idarəedicisi beyindir. O vaxtın sevgisi özünÜ fəda etmək idi, indisə özünƏ fəda etməkdir.

 

Mən səni heç sevmədim ki…

Görüş yerlərimizdə cövlan edən 

Sənin saçlarını qarışdıran küləyi sevdim…

Bütün umu-küsülərin fövqündə dayanan,

Səni durmadan bağışlayan, bağışlayan

ürəyi sevdim…

 

Mən səni heç sevmədim ki…

Gecələrin bizlərə tamaşa edən lal sükutunu, 

uyuyan günəşə keşik çəkən Ayı sevdim…

Gündüzlərin şaqraq səs-sədasını,

Az qala hər gün bizə görüş bəxş edən

həmin qızmar yayı sevdim…

 

Səni heç sevmədim…

Gülüşünü, baxışını, oturuşunu-duruşunu,

naz-qəmzəni, öpüşünü sevdim…

Tində dayanıb, o ki ürəyi döyünə-döyünə 

yolunu gözləyirdim,

qaçaraq gələn, həyəcan səpən görünüşünü sevdim. 

 

Mən səni heç sevmədim ki...

Sevgi badəsini sərxoşcasına başıma çəkib

Dumanlı beynimdəki ayıqlığı sevdim.

Mən səni heç sevmədim...

Bizdən çox-çox uzaqlarda dayanan 

Amma işıq sürəti ilə üstümüzə səkən

ayrılığı sevdim...

 

 

8-ci etüd

 

Arxaizmlərlə neologizmlərin sərhədi itəndə bizə arxaizmlər neologizmlər kimi sırınır.

 

2024-cü ildə gənc ədiblərin yazdığı postapokaliptik fantaziyalar, feyk memuarlar, elfpanklar, kiberpanklar ədəbiyyat generallarını təəccübləndirə bilməz, amma yazdıqları antik dövr vodevilləri və farsları isə təəccübləndirər. Janr ierarxiyası qol-budaq atdıqca mamır basmış köhnələr improvizə üçün daha cəlbedici görünmürmü? 

 

Maddi ölüm yaşasaq da mənəvi ölüm yaşamağa haqqımız yoxdur.

 

Cəlil Cavanşirlə Şəhriyar del Gerani çox istedadlı şairlərdir, ancaq onlar bir çox şəxsi problemlərin məngənəsində boğularaq yaradıcılıqla məşğul olmağa məqam tapmırlar. “Giriş qadağandır” işarəsini qoyaraq problemlərin onlara basqısını əngəlləyə bilmək necə də gözəl olardı.

 

Antoqonist cəmiyyətlər daha sürətlə inkişaf edirlər. Ya proqresə, ya reqresə doğru.

 

Ömründən bitmək bilmədən buz sırsıraları asılanın qış fəslindən nə qorxusu.

 

Uşaq vaxtı biz qızlı-oğlanlı ortadaqaldı oynayardıq. Bir nəfər ortada qalar, iki nəfər hərə bir səmtdə onu topla vurmağa çalışardı. Vuranların işi asan idi. Nə var ki, rahatca yerində dayan və topla vur. Ortadakı isə zillət çəkirdi. Daim həyəcan, təşviş içində topludan topsuza tərəf qaçmaq, zərbələrdən yayınmaq çox çətindi. Yalnız bəlli vaxta qədər duruş gətirməliydin ki, ortada qalmaqdan xilas olasan.

Hərdən mənə elə gəlir, mən hələ də o oyundayam, yaddan çıxıb ortada qalmışam. Həyəcanla, təşvişlə üsümə gələn toplardan yayınmağa çalışıram..

 

Bir yandan müharibələr, təbii fəlakətlər, epidemiyalar... Bir yandan insanlığın deqradasiyası... Dünyamızdan yaman nigaranam. Yaman nigaranam dünyamızdan.

 

Mən nə arzulayıram axı.

Bir qədər azadlıq,

Bir qədər rahatlıq,

Bir qədər bəxtiyarlıq...

 

Sabah “nə olacağ”ın, “necə olacağ”ın

nigarançılığından qopub

günəşin çıxmasına,

batmasına baxım,

Ağrısız, acısız

çiçəkləri qoxulayım,

baxışlarımla mavi dənizə axım...

 

Arzuya bir bax:.

Köhlən ata minərək 

istəklərin dalınca çapmaq,

Yorulmadan, usanmadan

hey yazmaq, yazmaq.

Nə qədər olar,

Nə qədər, nə qədər, nə qədər olar,

bu iynə ilə gor qazmaq?

 

Mən nə arzulayıram axı,

deyirəm, ümidləri qırmayın,

yaxşılarasa qıymayın...

Şər üçün şumladığınız torpaqda,

Nə olar, bir az da xeyir toxumları əkin.

Hamı əməlinə görə

cəza almalıdır, deyilmi?

Di gəlin, məni də

arzularıma görə

çarmıxa çəkin.

 

 

9-cu etüd

 

-Qalxın, məhkəmə gəlir!

Özümə bir şeyi bağışlamayacağam. Saysız-hesabsız fikirlərimi qətlə yetirməyimi. Onlar beynimdə embrion kimi yarandılar, kağıza köçürüb doğuşlarını təmin etməliydim, mənsə “bu gün-sabah” deyə-deyə gündəlik qayğılardan vaxt tapa bilmədim, nəticədə zaman keçdikcə unuduldular, beyindəcə öldülər fikirlərim…

Beyin fikir qəbristanlığıdır və məndə bu qəbristanlıq tamamən dolub. Yenisini inşa etməkçün yeri haradan tapım? Qəbir yerləri axı indi od qiymətinədir. 

 

İlk insanların - ağlığından, qaralığından, sarılığından asılı olmayaraq bütün bəşər övladlarının ən ulu baba-nənəsi sayılan Adəmlə Həvvanı Allah torpaqdan yaratdı deyə öləndə də hamımızı torpağa basdırırlar ki, cəsədimiz torpağa qarışsın. Yəni, hardan başlamısansa orda da bitməlisən. 

Bəs minaya düşən, təyyarə qəzasına uğrayan, yaxud dənizdə batan və meyitləri ələ gəlməyənlərin, yəni ki, torpağa basdırılmayanların Adəmlə Həvvaya aidiyyatı yoxdurmu? 

 

Gənclərin də arzuları var, qocaların da. Fərq yalnız ondadır ki, vaxtları gen-bol olduğu üçün gənclərin arzuları daha uzaqlara pərçimlənir, qanadlıdır. Qocaların arzularısa seytnotdadılar deyə, sanki bir addımlıqdadır, qapı dalındadır, əl uzatsan çatar. 

-İnşallah, uşaqlar böyüyəndə evi daha böyüyünə dəyişərik.

-Allah qoysa, qışdan çıxaq, əyin-başımızı təzələyərik.

 

 

10-cu etüd

 

Hovodorovskinin fikridir, deyir, gəldiyin yeri bilmirsənsə,  getdiyin yerə yetişəmməzsən.

 

Hər bir insan dünyaya öz pazlını yığmaq üçün gəlir. Və yığıb qurtardıqda da çıxıb gedir. Kimisinin bəxtinə lap sadəsi düşür, bu məşğuliyyət cəmi 1-2 il çəkir, kimisinə isə çətinin çətini düşür, hətta 90-100 il yığmağa, yaşamağa davam edir. 

 

Lap uşaqlıqdan təsəvvür etmək istəyirdim ki, görəsən insanın sonu necə olur. Amma heç vaxt da işıqda durub zülməti görə bilmirdim. Bax bu ilin 7 iyun günündə həmin görüntünü, hər halda, ala bildim. 

 

Sonra yorğunluq gələr,

Ayaqlarını ardınca sürüyüb,

Yorulub əldən düşərsən.

Sonra bezginlik gələr

Nəyə əl atmaq istəsən

ona ilişərsən.

 

Sonra da təkliyin növbəsi çatar.

Ətrafında nə yaşıdların qalar,

nə dostların.

Ardınca iştahdan da kəsilərsən,

Yox olar məclislərin,

yox olar tostların. 

 

Gileylənərsən ki, 

bu möhnətə necə dözüm,

Şikayətlənərsən ki, 

Necə tab gətirim bu zülmə. 

Və küləkli bir gündə

Çıxıb upuzun bir küçəyə

Bir taksiyə oturub deyərsən ki

Apar məni ölümə. 

 

P.S. Amma mən ölümdən sonrakı həyata inanıram. Və hətta mənə elə gəlir ki, insanlar dünyadan köçərkən bu dünyada dada bilmədikləri, məhrum olduqları xoşbəxtlikləri Gözəgörünməz bir boxçaya yığıb onların qoltuğuna vurur ki, o dünyada geninə-boluna istifadə edə bilsinlər.

O dünyanın insanları adi insanlardır. O dünyanın div-insanları yoxdur.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2025)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu dəfə " Sevdiyin şeiri gəl mənə söylə" rubrikasının qonağı Nail Zeyniyevdir.

O, Bakı Dövlət Universitetinin tələbəsidir. Şeirlərini, yazılarını sosial şəbəkələrdə daha çox görə bilərik. "Qaranlıq bir sabah" və "Mən Qəribə Adamam" adlı şeir kitablarının müəllifidir. Onun yaradıcıllığı introspektiv duyğular, kədərli nəğmələr və mənəvi acı ilə zəngindir.

Nail Zeyniyevin " sevdiyi " şeiri " Ədəbiyyat və İncəsənt" portalının izləyicilərinə təqdim edirik.

 

-Salam, Nail bəy. Buyurun, sevdiyiniz şeiri söyləyin.

-Əvvəla ən çox sevdiyim şeiri seçmək mənim üçün olduqca çətindir, çünki Azərbaycan poeziyasında bir birindən gözəl şeir nümunələri var, bunları bir birindən ayırmaq olmur. Bir əldəki beş barmaq kimidir- necə deyərlər. Amma bəlkə də, ən sevdiyim şeiri seçmək elə bil öz içimdəki ən çox ağrıdan, məni incidən xatirəni seçmək kimidir. Mən o ağrını hər dəfəsində məhz Ramiz Rövşənin “Ayrılıq” şeirində tapıram. Hər oxuyanda elə bil mən özüm bu şeirdə ya yaşayan, ya da ölən bir adamam.

Ramiz Rövşənin qələmi səssiz nalə kimidir. Danışmır, amma yenə sənə özünü danışdırır. "Ayrılıq" şeiri də elə bu cürdür. Sətirlər hərhansı bir ünvana deyil, məhz sanki adamın özünə yazılıb.

 

Yenə bu şəhərdə üz-üzə gəldik,

Neyləyək, ayrıca şəhərimiz yox.

Bəlkə də, biz xoşbəxt ola bilərdik,

Bəlkə də, xoşbəxtik, xəbərimiz yox.

 

Bu bənd elə bir tanış küçə kimidir ki, sən ordan neçə dəfə keçmisən, amma heç bəlkə o küçəni tanımamısan. Məncə, həyatda da belə olur insanlar bir-birindən uzaqlaşanda şəhərlər eyni qalır, amma küçələrin istiqaməti onlarçün dəyişir.

 

Mən elə bilirdim, sənsiz ölərəm,

Mən sənsiz ölmədim, məni bağışla!

 

Bu misra da həmçinin təkcə sevgi itkisinin yox, ümumi bir yanılmanın ifadəsidir deyə bilərik. Bəzən elə bilirik kimsəsiz yaşaya bilmərik, amma sonra anlayırıq ki, yaşamaq əslində sadəcə nəfəs almaqdan ibarətdir. Həyat davam edir, içimiz isə bəzi şeylər çoxdan tükənir.

 

“Ölmədim” deyirəm, nə bilim axı,

Bəlkə də, mən sənsiz ölmüşəm elə,

Qəbirsiz-kəfənsiz ölmüşəm elə.

 

Şair davamında da belə deyir, bu hissə isə məndə çartlamış bir aynanı xatırladır öz əksinə baxırsan, amma tanımırsan, ya tanımaq istəmirsən. İnsan bəzən yaşayır, amma içindəki nəyinsə öldüyünü iliklərinə qədər hiss edir. Və Ramiz Rövşən bunu şeirə yalnız o tanıdığı, yaxşı bildiyi hisslərlə yazır.

Bu şeiri niyə çox sevirəm?

Çünki mən bəzən bu şeirin özüyəm. Bəzən bu şəhərin bir tinində özüm-özümü itirdiyimin fərqinə varıram. Ramiz Rövşənin sətirlərində mən özümü başa düşürəm, çünki o, mənim başa düşməkdən qorxduğum hissləri deyir.

        

 

 "Ayrılıq"

Ramiz Rövşən

 

Yenə bu şəhərdə üz- üzə gəldik,

Neyləyək, ayrıca şəhərimiz yox.

Bəlkə də, biz xoşbəxt ola bilərdik,

Bəlkə də, xoşbəxtik,

xəbərimiz yox.

Aradan nə qədər il keçib görən, –

Tanıya bilmədim,

məni bağışla.

Mən elə bilirdim, sənsiz ölərəm,

Mən sənsiz ölmədim,

məni bağışla!

“Ölmədim” deyirəm,

nə bilim axı, –

Bəlkə də, mən sənsiz ölmüşəm elə,

Qəbirsiz-kəfənsiz

ölmüşəm elə.

Bəlkə də, biz onda ayrılmasaydıq,

Nə mən indikiydim,

nə sən indiki, –

Ayrıldıq, şeytanı güldürdük onda;

Bu ilin

bu ayın

bu günündəki,

Elə bu küçənin bu tinindəki

məni də, səni də öldürdük onda.

…Sağımız-solumuz adamla dolu,

Qol-qola kişilər, qadınlar keçir.

Özündən xəbərsiz

ömründə min yol

Özünü öldürən adamlar keçir.

Keçir öz qanına qatan adamlar,

Bir də ki, qan hanı?

Qan axı yoxdu.

Hamı günahkardı dünyada,

amma

Dünyada heç kəsin günahı yoxdu.

Bizsiz yazılmışdı bu tale, bu baxt,

Sapanddan atılan bir cüt daşıq biz.

Bəlkə bu dünyada

on-on beş il yox,

Min il bundan qabaq ayrılmışıq biz.

Halal yolumuzu dəyişib,

nəsə

Çaşmışıq, bir özgə yoldan getmişik.

Bəlkə min il qabaq səhv düşüb nəsə,

Minillik bir səhvə

qurban getmişik.

Dəyişib yerini bəlkə qış-bahar,

Qarışıb dünyanın şəhəri, kəndi.

Bəlkə öz bətnində

ögey analar

Ögey balaları gəzdirir indi.

Ömrüm başdan-başa yalandı bəlkə,

Taleyim başqaymış doğrudan elə.

O yoldan ötən qız

anamdı bəlkə,

Bəlkə də, oğlumdu bu oğlan elə.

Bu yalan ömrümdə

görən sən nəsən?

Bəlkə heç sevgilim deyilsən mənim.

Anamsan,

bacımsan,

nənəmsən,

nəsən?!..

Bircə Allah bilir, nəyimsən mənim.

Bizi kim addadar bu ayrılıqdan,

Çatmaz dadımıza

nə yol, nə körpü.

Ölüsən,

dirisən,

hər nəsən,

dayan!

Dayan, heç olmasa əlindən öpüm…

Deyirsən: “Ölüyəm, ölünü öpmə…”

Əlimin içində

soyuyur əlin.

Deyirsən: “Sən allah, əlimi öpmə,

əlimdən, deyəsən, qan iyi gəlir…”

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2025)