“Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun  Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə keçirdiyi “Bir direktor, bir şagird” adlı layihəsində Bakı şəhəri 53 nömrəli tam orta məktəbinin 10-cu sinif şagirdi Qönçə Qismətli də iştirak edirdi. Məktəblilərin hamısı layihədə yazdıqları esse ilə iştirak etdikləri halda Qönçə ilk iştirakçı oldu ki, hekayə təqdim etdi.

Qönçənin təhsildə xeyli uğurları var. O, 2023-cü ildə Bakı şəhəri üzrə Təhsil İdarəsinin keçirdiyi “Düşünən Şagird” müsabiqəsində ikinci yerə layiq görülüb, 2024-cü ildə Bakı şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi və Bakı Ali Neft Məktəbinin birgə təşkilatçılığı ilə keçirilən Bakı Elm Olimpiadasının final mərhələsində 3-cü yerə layiq görülüb. Boş zamanlarımda rəsm çəkməyi, mütaliə etməyi və hekayə yazmağı çox sevir.

Düşünürük ki, onun böyük gələcəyi var. Ona uğurlu karyera, istedadının bəhrəsini görməyi arzulayırıq.

Hekayəsini bu dəfə ayrıca yayımlayır, oxucularımızın diqqətə almalarını istəyirik.

- İşıqlar! 

- 3, 2, 1... Motor!

- Cənab Yoko Caya, Uşaq Yardım Fonduna göstərdiyiniz yardım üçün sizə minnətdarıq. Eyni zamanda bu sizin birinci yardım aksiyanız deyil. İnsanlara kömək əli uzatmağınızın səbəbi nədir? 

- Uşaqlığım məhdudiyyət içərisində keçib və ehtiyacın nə olduğunu təəssüflər olsun ki, çox yaxşı bilirəm. Atam kənd məktəbində müəllim işləyirdi. Aldığı məvacib çox az idi və qazandığının böyük bir hissəsini şagirdləri üçün xərcləyərdi. Buna görə də ailəmiz çətinliklə dolanırdı. Mən də məktəbə gedirdim, oxumağa həvəsli idim. Yeni-yeni kitablar almağı arzulayırdım. Bu səbəbdən dostumla dərs oxumaq bəhanəsi ilə evdən çıxıb kəndimizin yaxınlığındakı mədəndə bir müddət muzdlu işçi kimi işləməyə başladım. Orada işlədiyim vaxtlar mənim yaddaşımda dərin və ağır izlər buraxıb. Mədən vulkanın ətəyində yerləşirdi. İşçilər soyuyub daşlaşmış maqmatik süxurları yarır, arabalara yığır və aparıb təhvil verirdilər. Tərkibində kükürd olan bu süxurlar muzdlu işçilərin ailələrinin yeganə qazanc yeri idi. Vulkandan çıxan zəhərli qazlar onların ağciyərlərini tədricən sıradan çıxardığı üçün əksəriyyətinin yaşı 50-ni keçmirdi. Belə çətin şəraitdə işləyən insanların zəhərli qazlardan qorunmaq üçün əleyhiqaz belə almağa imkanları yox idi. O zaman özümə söz verdim ki, gələcəkdə bu tərz həyat yaşayan insanlara kömək edəcəm. 

- Bəs cənab Yoko, bilmək istərdik ki, sizin uğurunuzun sirri nədir? 

Yoko Caya bir müddət düşündükdən sonra dedi:

- Mənim uğurumun sirri? Qəribə səslənsə də, qardır.

Zalda təəccüb nidaları eşidilidi: 

- Necə yəni qar? Yəni siz düşünürsüz ki, uğurunuzun sirri qardır? Göydən yağan qar?!

- Bəli, bu sizin üçün gözlənilməz cavab kimi səslənə bilər. Qara fərqli prizmadan baxmaq mənim dünyamı büsbütün dəyişdi. Ümumiyyətlə, hamı fikirləşir ki, hər bir uğurun, nailiyyətin sirrini böyük şeylərdə axtarmaq lazımdır və ya böyük işlər edə bilmək üçün digərlərinə əl açmalıyıq. Kiçik detal və hadisələrin insanın həyatını tamamilə dəyişə biləcəyini unutmamalıyıq. 

Zaldan təəccüb nidaları kəsilmirdi. Tamaşaçıların sual dolu baxışları Yokonun xəyalında kiçik qar dənələrinə çevrildi. İndi o nə insanları görür, nə də onları eşidirdi. Xəyalı onu qarla ilk dəfə tanış olduğu günə apardı. 

Ətrafdakı qar sükutunu ayağının altından çıxan xartıltı səsləri pozurdu. Hava soyuq idi, lakin bu səssiz dünyada təkbaşına olmaq hissi insana sözlə izah oluna bilməyəcək bir həyəcan verirdi. Qarın üstündəki hər bir addım sanki zamanın bir anını dondurur, bütün dünyanı unudaraq yalnız bu anı yaşamağa dəvət edirdi. Bu qeyri-adi bir sakitlik idi. Xəyalların və düşüncələrin qanad açıb uça biləcəyi və heç vaxt itməyəcəyi bir məkan...

Üfüqdən azca boy verən günəşin hərarəti onu isitməsə də, indiyə qədər qanayan yaraları artıq onu ağrıtmırdı. Günəşin şüaları bərq vururdu və qarın üstündə yaranan rəngarəng parıltılar sayrışıraq sanki gözlərinin önündə rəqs edirdi. O, icazə verdi ki, bu mənzərə onu daha məsum və ümidlərin solmadığı bir yerə aparsın. Bu sükutda düşüncələrin dərin dalğaları ilə üzərək iki fərqli dünyanın müqayisəsinə daldı. 

Bir tərəfdə Avropa, digərində vətəni olan və ona həyatının yolunu bəxş edən İndoneziya. Bir tərəfdə iqtisadi inkişaf, yüksək təhsil, maddi rifah, uzun ömür... Digərində iqtisadi çətinliklər, məhdudiyyətlər, qısa sürən ömür və həmişə onun əl-qolunu bağlayacaq zəncirlər...

Qət elədi ki, Avropa universitetindən qazandığı təqaüdü, iş imkanlarını öz ölkəsinin inkişafına, gələcəyinə sərf edəcək. Atası kimi əliaçıq olacaq, lakin onun xeyriyyəçiliyinin miqyası daha geniş olacaq. Bunun üçün yaxşı təhsil alaraq təcrübə qazanmalı və uğurlu iş adamı olmalıdır.

Jurnalistin sonuncu sualı onu xəyallarından ayırdı.

- Cənab Yoko, gənclərimizə tövsiyyəniz nədir?

- Davamlı öyrənməyi vərdişə çevirin! Davamlılıq və əzmkarlıq uğurun açarıdır. Kiçikdən başlayın, böyüməyə doğru gedin. Risk etməkdən qorxmayın. Məsuliyyətli və dürüst olun. Komandanızı düzgün seçin. Sosial məsuliyyəti unutmayın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mövzu çox maraqlı olduğundan onun üzərində bir qədər geniş dayanacağam, üzürlü sayın. Tarix boyu çox nəhəng yazıçılar olub ki, hakim rejim onları dəmir barmaqlıqlar arasına salıb. Məsələn, məşhur ispan Migel de Servantesə 1594-cü ildə Papanın İspaniya xidmətində vergi yığmaq tapşırılıb, o, vergini toplayıb bir tacirə saxlamağa verib, tacir də özünü bankrot elan edib pulu qaytarmayıb, nəticədə taciri də, yazıçını da həbs ediblər. Sevilya türməsinə salınan Servantes Don Kixot barədə romanını da elə orada yazıb.

Məşhur rus yazıçısı Fyodr Dostoyevski 1849-cu ildə çarı devirmək uğrunda mübarizə aparan Petraşevski dərnəyinə üzv olduğu üçün həbs edilib, 8 ay çəkən istintaqdan sonra ona güllələnmə hökmü kəsilib. Yazıçının başına torba keçirilib, tüfəngin tətiyi çəkilən anda çar Nikolayın əmri gəlib ki, güllələnmə həbslə əvəz edilsin. Beləcə, Dostoyevski Omsk həbsxanasına etap olunub, sərasər 5 il orada yatıb. Həbsxana dövründə “Ölü evdən qeydlər” povestini yazıb.
Məşhur irlandiyalı yazıçı Oskar Uayld 1895-ci ildə “mənəviyyatsızlıq” hökmü ilə həbs olunub. Bu hökmü ona “uşaqbazlığın və homoseksual əlaqələrin təbliğinə görə” veriblər, dustaqlıqda ağır işgəncələr altında yaşayan yazıçı bir neçə həbsxana dəyişəsi olub, “Redinq həbsxanası barədə ballada” onun həbs həyatının bədii şəkildə əksidir.

O’Henri  (əsl adı-soyadı Uilyam Porter) - həbs həyatı yaşamış növbəti məşhur yazıçı da Oskar Uayldla eyni ildə həbs edilib. Bankda kassir işləyən O’Henri o dövr üçün həddən artıq böyük məbləğ hesab edilən 1150 dolları mənimsəməkdə ittiham edilib, həbs sanksiyası çıxarılanda özünü günahkar bilmədiyindən ölkədən qaçıb, Meksikada sığınacaq tapıb. Amma 3 ildən sonra sevimli həyat yoldaşının dəfni üçün vətənə gələndə həbs edilib, Kolumbus həbsxanasında 3 il 4 ay cəza çəkib. Orada 14 hekayə yazıb və onları öz adı ilə dərc etməyə utanıb, O’Henri təxəllüsündən ustifadə edib.

Və ən nəhayət, rus yazıçısı Aleksandr Soljenitsin. 2-ci dünya müharibəsi zamanı ön cəbhədə vuruşan yazıçı dostu ilə məktublaşanda açıqfikirlilik nümayiş etdirmiş, baş verən haqsızlıq və ədalətsizliklərdən söz açıbmış, məktubların oxunmasından xəbərsiz olan yazıçı 1945-ci ilin fevralında həbs olunmuşdu, 8 il həbs, ardınca ömürlük sürgün cəzası almışdı. Onu Marfinoda, “Yeni Qüds” düşərgəsində saxlamışdılar. Sonra Butırka həbsxanası, nəhayət, 1953-cü ilin fevralında azadlıq. Marfinodakı sürgün həyatından bəhs edən “Birinci çevrədə” romanı yazarın ən məşhur romanıdır.

Stalin repressiyası onlarca yazıçımızı həbsə atmışdı, həmin qanlı-qadalı tarix əsla unudulmaz. Yaxın tarixdə bizə peşəkar fəaliyyəti ilə bağlı yazıçı Çingiz Ələkbərzadənin həbs edilməsi məlumdur, eləcə də milli azadlıq hərəkatı dönəmində Kremlin şair Xəlil Rzanı həbs edib Lefortovo həbsxanasına salması.

Arada bir-iki digər yazıçı da həbsdə olub, buraxılıb. Amma onların “statyaları” ağır olduğundan (məsələn, dələduzluq) adlarını çəkməyə ehtiyac duymuram. Bu son dönəmdə isə yazıçı Əjdər Ol həbsdədir. O, həbs edilən sosial müdafiə naziri Səlim Müslümovun icra apparatının müdiri kimi korrupsiya ittihamı ilə üzləşib. Bizim xalqın gözəl bir deyimi var, həbsə düşən barədə deyirik ki, Allah qapısını açsın. O, qələm əhlidirsə, uzun illər mənəviyyat təbliğatçısı olubsa, bu niyyət ikiqat gücüylə səslənməlidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən əlamətdar hadisələr hansılardır?

15 noyabr. Buddanın enmə günü

Hesab olunur ki, Budda təqvimi ilə 9-cu ayın 22-ci günündə Budda üç pilləli daş-qaşlı qızıl pilləkənlə taxtdan yerə enir. Buddanın taxta qalxmasını bütpərəstlər bir ayrı, taxtdan enməsini bir ayrı qeyd edirlər. Mənə isə Buddayla bağlı lap yeniyetməliyimdə eşitdiyim bir rəvayət o qədər xoş gəlib ki, hər dəfə Budda kəlməsini eşidəndə həmin rəvayət yadıma düşür. Demək, mərhəmətli Budda iş üçün müraciət edən bir kəndlini işə götürür, deyir, sənə qalmağa yer, gündə üç dəfə isti qida veriləcək, ilin 365 gününü yeyib-yatıb istirahət edəcəksən, yalnız bir gün – Ay tam tutulan günü yetmiş yeddi pilləkənlə qalxıb məbədin qübbəsində şam yandıracaqsan. Kəndli həvəslə bu işi qəbul edir. Təqribən 250 gün keçəndən sonra ilk Ay tutulması baş verir, Budda görür ki, qübbədə şam yandırılmayıb. Əsəbiləşən Budda cəld kəndlinin hüzuruna gətirilməsini tələb edir. Kəndli gətiriləndə ondan qəzəblə hansı səbəbə şam yandırmamasını soruşur, kəndli deyir ki, sən öz canın, bağışla, yatıb qalmışam.

Şərh vermirəm.

15 noyabr. Beynəlxalq pendir və çörək günü

İlk dəfə bu günü İngiltərədə, məşhur Straffordşir qraflığında qeyd ediblər, sonra bütün qərb dünyası bu bayramı qəbul edib. Xüsusən pendirin vətəni sayılan İcveçrədə bu bayram aktualdır. Pendir-çörək bizdə də trenddədir, baxmayaraq ki, biz bu bayramı qeyd etmirik, amma pendir - ən çox işlənən çörək yavanlığı hesab olunur. Ziyan etməz, naharda-filanda ənənəvi ət yeməyini kənara qoyub pendir-çörək yesək, qərblilərdən geri qalmasaq xəncərimizin qaşı düşməz ki? Yeri gəlmişkən, son vaxtlar qiymətlər ceyran belinə qalxmaqdadır, holland pendirinin kilosunun qiyməti şokedici 20 manat, ağ pendirinki isə şokedici 10 manat həddinə çatıbdır.

15 noyabr. Krallığı, imperatorluğu, şahlığı qorumaq ənənəsi

Belçika gözəl ölkədir, çox firavan və xoşbəxt əhalisi var. Bu gün onlar Kral sülaləsi gününü qeyd edirlər. Bu təcrübə bir çox ölkələrdə var. Britaniyada xüsusən kraliça  böyük hörmət və nüfuza malikdir. Rusiyada da hələ də imperatorluq qorunub saxlanılır, bu qurumların de fakto və de yure hakimiyyətləri olmasa belə, rəmzi hakimiyyətləri var. Yeri gəlmişkən, ruslar Azərbaycanı işğal edəndə ayrı-ayrı xanlıqlarımızın süqutunu şərtləndiriblər. Bəlkə biz də əksər dünya ölkələri kimi xanlıqları tariximizin ululuğuna sübut kimi rəmzi mənada bərpa edək?

Avstriyada isə Müqəddəs Leopold günü qeyd edilir. Avstriya da gözəl ölkədir, oranın əhalisi də firavan və bəxtəvərdir. Babenberqlər sülaləsindən olan 3-cü Leopold (12-ci əsr) Avstriyanın və Vyananın himayəçisi hesab edilir.

Amerikada milli ədvalı peçenye günüdür, yeri gəlmişkən.

O ki qaldı bu gün baş verən tarixi hadisələrə, 1940-cı ilin bu günündə tarixdə ilk dəfə aviasiya bombardmanı baş tutmuşdur, 500 alman təyyarəsi İngiltərənin Koventri şəhərini bombalamışdır. 1940-cı ilin bu günündə dünyaşöhrətli italyan kuturye Roberto Kavallı də doğulmuşdur. 1934-cü ildə SSRİ-də ilk dəfə səs müşayiəti ilə teleproqram efirə getmişdir. 1904-cü ildə lezvası dəyişilən britva kəşf olunmuşdur. 1887-ci ildə isə russayağı “batareyka”, türksayağı “şarj” dediyimiz, öz dilimizdə deyimi mövcud olmayan həmin o nəsnə kəşf olunmuşdur. 1630-cu ildə İohann Kepler – ilk dəfə planetlərin Günəş ətrafında dövrə vurduğunu söyləyən alman astronomu dünyadan köçmüşdür. 1492-ci ildə Xristofor Kolumb ilk dəfə hinduların istifadə etdikləri tütün barədə avropalıları və asiyalıları məlumatlandırmışdır, onlar da qurudulmuş yarpağı kağıza büküb yandırararaq tüstüsünü udmaq prosesini mənimsəmək həvəsinə düşmüşdülər, o gündən də siqaret məişətimizə soxulmuşdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

23.

MÜTALİƏ İLƏ BAĞLI FAKTLAR

Böyük şəxsiyyətlərin həyatına nəzər saldıqda, mütaliə haqqında çox əhəmiyyətli və maraqlı faktlar meydana çıxır. Dahi şairimiz və mütəfəkkirimiz Nizami Gəncəvi elm öyrənməyi hər şeydən üstün tuturdu. O, özü qədim yunan mənbələrini birər-birər öyrənirdi. Azərbaycan Sovet ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələri Səməd  Vurğun və Rəsul Rza mütaliənin vacibliyini dönə-dönə qeyd edirdilər, özləri də çox mütaliə etmələri ilə fərlənirdilər.

Günümüzdə də ölkəmizdə çox sayda kitab oxumaqla fərqlənən unikal şəxslər vardır. Onlardan biri Sumqayıt şəhərində yaşayan Xan Rəsuloğludur ki, oxuduğu kitabların sayı hesabı yoxdur, min nüsxələrlə ölçülür. O, kitabları həm oxuyur, həm də onların qısa konspektini tutur, təbliğ edir.

Məşhurların kitablarla bağlılıqlarına aid o qədər maraqlı faktlar gətirmək olar ki. Məsələn, Napoleon Bonapart sürətli oxuma qabiliyyəti ilə fərqlənib. Hətta onun  dəqiqəyə iki min söz sürətiylə oxuduğu iddia olunur. Balzak iki yüz səhifəlik romanı cəmi yarım saata oxuyurmuş.

Dünyanın ən varlı iki şəxsi – “Tesla” şirkətinin sahibi İlon Mask da, “Amazon” şirkətinin sahibi Ceff Bezos da qazandıqları bütün uğurlara görə kitablara borclu olduqlarını söyləmişlər. İlon Maskı yüksəldən Benjamin Franklinin xatirələri, Ceff Bezosu isə müşküllərdən xilas edən Nobel mükafatçısı Kadzio İsiquranın “Günün  qalanı” romanı olmuşdur.

 "Risaleyi Nur" kitabının müəllifi olan Badiuzzaman Said Nursi yeniyetməlik çağında gündə 200 səhifə mütaliə etməklə 90 kitab oxumuş və qeyri-adi hafizəsi hesabına onların hər birini əzbər yadda saxlamışdır.

Növbəti:

24. Dahilər və kitab

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə təqdim etdiyi layihədə Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının seçimində 51 türk müəllifinin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Türkistan aydını Kasım Tınıstanoğlu”

Sabırbek Börübay

Kendi halkının derdiyle dertlenmiş, hayatı boyunca milleti için yaşayan Kasım Tınıstanoğlu’nu Türk dünyası olarak kendi bakış açımızla değerlendirmenin ve tarihe mal olmuş gerçekleri kabul etmenin zamanı gelmiştir.

Devlet adamı, şair, yazar, mütercim, gazeteci ve bilim adamı kimlikleriyle çok yönlü Kasım Tınıstanoğlu yaşamı boyunca milleti için yaşamış bir Kırgız aydınıdır. O, Latin harflerine dayanan ilk Kırgız alfabesini oluşturmuş; Kazak ve Kırgız Türkçesi ile şiir, küçük hikâye, piyes, manzume parçaları, ders kitabı, dil bilgisi kitabı yazmış; Kırgız Türkçesinin çeşitli sorunlarını tespit etmiştir. Tınıstanoğlu bunların yanı sıra bir siyaset adamı olarak Alaş Orda Partisinin faaliyetlerine katılmıştır.

Bu sebeple Kasım Tınıstanoğlu’nun Türk dünyasında daha iyi tanınması ve anlaşılabilmesi amacına yönelik bir adım da olsa atmış bulunmaktayız.

Yazımızda, “Ḳasım Irlarının Cıynaġı” (Kasım Şiirleri Mecmuası) adlı eserinin tıpkıbasımını, yazı çevrimini ve Türkiye Türkçesine aktarımını Türk kardeşlerimize kazandırmayı amaç edindik.

Eserin taş baskı nüshası 1976 yılında Kırgız Sıdıka İsmanova tarafından Kırgız Cumhuriyeti Millî İlimler Akademisi’ne teslim edilmiştir.

Tınıstanoğlu’nun hayatındaki dönüm noktalarından birisi, onun üstadı, Çanakkale Şavaşları sırasında Türk kardeşlerine atfen kaleme aldığı “Uzaktaki Kardeşime” (Alısdaki Bavuruma) şiirinin yazarı Kazak şairi Mağcan Cumabay ile tanışmış olmasıdır. Tınıstanoğlu Taşkent’teki eğitimi süresince Mağcan’ın kaleme aldığı şiirlerin etkisi altında kalmıştır.

Bu noktada Tınıstanoğlu, İsmail Bey Gaspıralı’nın kurduğu Usül-û Cedid’i Kırgızistan’da yaşatmıştır. Kasım Tınıstanoğlu ve daha nice Türkistan aydını 20. yüzyılda İsmail Gaspıralı’nın “dilde, fikirde, işte birlik” şiarıyla mücadele etmiş, baskıcı Sovyet yönetimine karşı Türk halklarının mücadelesi için son damla kanlarına kadar var olma savaşı vermiştir.

Tınıstanoğlu tarafından 1925 yılında Moskova’da yayımlanan “Ḳasım Irlarının Cıynaġı” adlı eserde Kazak Türkçesiyle kaleme aldığı 12, Kırgız Türkçesiyle yazılmış 18 şiiri ve “Cañıl Mırza” manzumesi yer almaktadır. Çağatay Türkçesi harfleriyle kaleme alınan eser 34 şiiri içermekte olup 110 sayfayı oluşturmaktadır.

Ele aldığımız çalışmamızda ise, örnek olarak sadece “Ḳasım Irlarının Cıynaġı” eserinde yer alan “Jasdarga” (Gençlere) şiirine yer verdik. Bu şiir, Tıpkıbasımıyla, Yazı Çevrisi ve Türkiye Türkçesine aktarılarak verildi.

Sonuç olarak şunu söylemek lazım: Kasım Tınıstanoğlu, her şeyden önce İsmail Gaspıralı ekölünün yetiştirdiği bir Türkistan aydınıdır. O, otuz yedi yaşında Stalin terörünün Türk dünyasında kızıl terör, kızıl kırgın’ın kurbanı olmuş ve kurşuna dizilerek şehit edilmiştir.Tınıstanoğlu, ayrıca dünyaca ünlü “Manas” destanını derleme çalışmalarını da Kırgızistan’da başlatan halk bilimcilerdendir.1926 yılında ise Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de gerçekleş­tirilen Türkoloji Kongresine Kırgızlar adına katılmış ve alfabe değişikliğiyle ilgili bir bildiri sunmuştur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)

Mehparə Bəkirova, Oğuz Rayon Mərkəzi Kitabxanasının informasiya resursları şöbəsinin müdiri, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 1955-ci ilin payızında füsunkar təbiət mənzərələrinə, qədim tarixə malik Oğuz rayonunun ( o vaxt Vartaşen adlandırılırdı) Baş Daşağıl kəndində Bayram kişinin evində ikinci qız övladı dünyaya göz açdı. Adını Şərqiyə qoydular. 

Bayram dayının o zaman heç ağlına gəlməzdi ki, bu qız gələcəkdə öz ailəsinin, elinin obasının adının daha da tanınması üçün necə bir sənət seçəcək.  

Dağlar əhatəsində yerləşən Baş Daşağıl kəndinin özünəməxsus adət-ənənəsi, kənddə yaşayan hər bir ağsaqqalının, ağbirçəyinin sinədəftər olmağı böyüməkdə olan Şərqiyyənin gələcək həyatında mühüm rol oynadı. Hələ kiçik yaşlarında Qafqaz sıra dağlarının “Qonardağ” adlanan zirvəsinə çıxıb kənd camaatı üçün kiçik solo “konsert”lər verən Şərqiyyəni dinləmək üçün bütün kənd toplaşardı. 

Orta məktəbi kənddə oxuyub başa vuran Şərqiyyə sənədlərini Bakı Mədəni Maarif Texnikumunun teatr şöbəsinə verir və qəbul olur. Bu xəbəri xeyli müddət atasından gizli saxlayır, ona deməyə cürət etmir. O zamanlar kənd yeri üçün bir qız uşağının səhnəyə çıxmasına, İncəsənət institutunda oxumasına çox pis baxırdılar. Bayram dayı qızının harada oxuduğunu soruşduqda Şərqiyyə kitabxanaçılıq texnikumunda oxuduğunu bildirir. Lakin bu sirr uzun müddət gizli qalmayıb bir gün açılır. Şərqiyyə atasına arzuları, sevdiyi sənət haqqında söhbət açanda Bayram dayı qızının ürəyini qırmamış, ona öz xeyir-duasını vermışdir. 

Texnikumu əla qiymətlərlə başa vuran Şərqiyyə sənədlərini ali təhsil almaq üçün Azərbaycan İncəsənət İnstitutuna verir və 1979-cu ildə instituta daxil olur. Qiyabi təhsil alan qız öz doğma kəndində klub müdiri kimi işləməyə başlayır. Ali təhsil aldıqdan sonra Şərqiyyə rayon mədəniyyət evində müğənni kimi işə başlayır. Burada bədii rəhbər, rayon xalq teatrının rejissoru, uzun illər rayon mədəniyyət evinin direktoru vəzifələrində işləyir. Onu ən çox öz elinə-obasına sevdirən zəhmətsevərliyi, tamaşaçılarına sevdirən oynadığı rollar, səhnə fəaliyyəti olur.

Şərqiyyə Mikayılova 40 ildən çox rayon mədəniyyət evi bədii özfəaliyyət kollektivinin üzvləri ilə birlikdə Oğuzda, onun kəndlərində keçirilən müxtəlif tədbirlərdə maraqlı proqramlarla çıxış edib, respublikanın əksər rayonlarında və Bakı şəhərində də çıxışları olub.

Şərqiyyə xanım Oğuz səhnəsində yaddaqalan obrazlar yaradıb, E.Əzizov, V.Səmədov və Ə.Əliyevlə birlikdə bir çox komediyalarda, səhnəciklərdə, kiçik birpərdəli əsərlərdə müxtəlif rollarda çıxış edərək tamaşaçıların rəğbətini qazanıb. O, səhnə fəaliyyəti dövründə S.Rəhmanın “Durna” əsərində Lalə, İ.Əfəndiyevin “Unuda bilmirəm”ində Nərmin,C.Cabbarlının “Solğun çiçəklər”ində Sara, Pəri, Gülnisə rollarında, Ə.Əsgərovun ”Qız atası”nda Pəri, Ə.Əylislinin “Bir çüt bədmüşk ağacı”nda İzzət qarı, Ü.Hacıbəylinin “Arşın mal alan”ında Telli və “Ər arvad” komediyasında arvad rolunda, M.Əlizadənin “Şeyx Rəhmətullah” əsərində Səlbinaz, A.Məmmədovun “Həmyerlilər” əsərində Xanım, Ə.Sadıqovun “Aprel günəşi” əsərində Reyhan, S.Rüstəmin ”Beş manatlıq gəlin” əsərində gəlin, G.Xuqayevin “Arvadımın əri” tamaşasında arvad, obrazlarını yaradıb. S.Rəhmanın “Nişanlı qız” tamaşası Azərbaycan televiziyası ilə göstərilmişdir. 1979-cu ildə C.Cabbarlının “Solğun çiçəklər” tamaşasında yaratdığı Pəri obrazının ifasına görə Mədəniyyət Nazirliyinin Xalq Yaradıcılıq Evi tərəfindən “Ən yaxşı qadın obrazıi façılığına görə” “Fəxri fərman”a və pul mükafatlarına layiq görülüb. Məhz bu tamaşalara baxaraq, Oğuz camaatı ona Oğuz səhnəsinin “Nəsibə”si adını verib. Bu da onun öz el-obasında dəyərli bir yerə sahib olmasının bariz sübutudur.

Şərqiyyə Mikayılovanın rəhbərliyi ilə Oğuz rayon mədəniyyət evinin kollektivi 1993-cü ildə Qarabağ hadisələri ilə bağlı cəbhə bölgələrində Ağdərə, Tərtər, Goranboyda olmuş, rayon mədəniyyət şöbəsi adından düşmənlə üzbəüz dayanmış əsgərlərimizə yardımlar çatdırmış, konsertlər təşkil etmişdir. Rayon mədəniyyət evi bədii özfəaliyyət kollektivinin üzvləri onun iştirakı ilə dəfələrlə Naftalanda, Baş Daşağıl, Fifilli, Xalxal kəndlərindəki sərhəd məntəqələrində maraqlı konsert proqramı ilə sərhədçilərin qonağı olmuşdur. 

Şərqiyyə xanımın təşəbbüsü ilə bir çox xeyriyyə tədbirləri də təşkil edilmişdir. Onun rəhbərliyi ilə Mədəniyyət evinin kollektivi 3 dəfə Bakı şəhərinin Bilgəh qəsəbəsindəki qocalar evində, Ramanadakı əlil uşaqlar evində qonaq olmuş, Oğuz sovqatı aparmış, konsertlər vermişlər. 

Şərqiyyə xanımın AzTV, “Azad Azərbaycan”, “Xəzər”, İctimai Televiziya kanallarında, Türkiyənin TRT kanalında çıxışları nümayiş olunmuşdur.

O, bu illər ərzində ailə həyatı da qurur. Dörd övlad: bir qız, üç öğul anası olur. Şərqiyyə xanım işində olduğu kimi, evində də qayğıkeş, zəhmətkeş ana, mehriban nənədir.

Onu da qeyd edim ki, Şərqiyyə xanım Mədəniyyət vəTurizm Nazirliyi tərəfindən yubiley münasibəti ilə “Fəxri fərman” və pul mükafatı ilə mükafatlandırılıb.

Şərqiyyə xanım indi ömrünün müdrik çağlarını yaşayır. Sənətə, mədəniyyət sahəsinə olan marağı, məhəbbəti gənclik illərində olduğu kimidir. Oğuz rayon Mədəniyyət və Turizm şöbəsində Şərqiyyə xanımın anadan olmasının 60, səhnə fəaliyyətinin 40 illik yubileyini lazımi səviyyədə qeyd edilib.

Hal hazırda Şərqiyyə xanım təqaüddədir. Səhhəti ilə bağlı tez-tez qardaş ölkə Türkiyəyə müalicə üçün gedir. Allah şəfa versin!

Bu günlərdə Şərqiyyə xanımın 69 yaşı tamam olub. Bu münasibətlə ona möhkəm cansağlığı, sevinc, təbəssüm dolu çöhrə, əzizlərinin əhatəsində gözəl bir ömür sürməyini arzulayırıq. 

Arzu edirik ki, həmişə əhatənizdə sənətinizə qiymət verən, dəyər verə bilən dostlarınız, əzizləriniz olsun, Şərqiyyə xanım!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)

Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan təmsilçisi

Güney Azərbaycanda fəaliyyət göstərən “Ədəbiyyat Evi”nə istinadən “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, Güney Azərbaycanlı Məsum Cabbarpur vəfat etmişdir.

O, şeirləri ilə portalımızda da iştirak etmişdi, onun bir şeirini diqqətinizə çatdırır və ruhu şad olsun deyirik.  

SƏN

Sən sonsuzluğumun ilk ilişkisi

Əllərimi qanadan budaqların tilişkəsi

Toxunuram sənə, budaq-budaq.

Nəfəs çəkirəm səni yarpaq-yarpaq.

Tamsınıram dodaq-dodaq...

Sən

Əlləri boyalı bir qatil

Ayda boğulan bütün röyalar

Xəyallar

Həyəcanlar...

Sən, var anındakı yoxluq, boşluq

Yoxluq anlarındakı gərəksiz varlıq

Sıxıntı...

Mən gözümün ac qurdu

Mən gözümün tox qurdu

Sən gözlərimin ağı, qarası

Sən gözlərimin heç nəyi...

Sən gözlərə gərəkən

Rəssamların fırçası

Sən,

Gözlərdən uzaq düşüncədən qopan tufan

Sinədə parad marşı çalan darıxmaq,

Döyüntü...

Sən hər gecə yarısı üzümə açılan

Lüks taksilərin qapısı

Sən yaralı bir cənazəni köçürən tabut...

Sən toylarda ikili bir tanqo

Yaslarda göz yaşı.

Sən var ya, sən

Sən mənim ilkim, sonum.

Sən mənim ən paradokslu düşüncəmsən.

Gözlərimə tərsə bax

Şəkilin düzdən düzgün qalacaq

Gözlərimdə,

Beynimdə,

Ürəyimdə...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün müasir Azərbaycan nəsrinin, xüsusi ilə də tarixi roman janrının ən sevilən simalarından biri olan yazıçı, tərcüməçi, tarixçi, araşdırmaçı, psixoloq, naşir Ülviyyə Tahirin doğum günüdür. 

Bu münasibətlə Ülviyyə xanımı səmimi qəlbdən təbrik edir ona möhkəm cansağlığı və yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzu edirik.

Mustafayeva Ülviyyə Tahir qızı 15 noyabr 1980-ci ildə Göyçay rayonunun Bəydövül kəndində anadan olub.

Bakı Dövlət Universitetinin Tarix və Azərbaycan Dillər Universitetinin İngilis dili fakültələrini bitirib. Bakı Slavyan Universitetinin psixologiya fakultəsində təhsil almaqla paralel, yaradıcılıqla məşğuldur.

Bir çox hekayə, roman, araşdırma məqalənin və tərcümə kitablarının müəllifidir.

Rəsulzadə “…şübhəsizdir ki, bir gün həqiqət parıldayacaq” deyirdi. Və bu gün o həqiqətlərin parıldamasına öz qələmi ilə xidmət edənlərdən biri də məhz Ülviyyə xanımdır. 

O, tarixi roman janrındakı əsərləri ilə  tariximizin ən qaranlıq dönəmlərinə xüsusi ilə də 1918-ci il soyqrımlarına və 1937-ci il represiyalarına işıq tutur.

Əminəm ki, bir çoxu bu əsərlərlə tanışdır. İstərdim tanış olmayanlar üçün bir qədər onun əsərləri haqqında danışım.

İlk öncə onu deyim ki, Ülviyyə xanımın qələmi ilə ilk tanışlığım bir neçə il bundan əvvəl  "Aljir" romanı ilə olmuşdu.

Və mən tarixi roman janrını məhz Aljirlə sevməyə başladım.

Əsər dırnaqarası vətən xainlərinin, yəni 1937-ci il Stalin represiyası qurbanlarının həyat yoldaşlarının göndərildiyi Akmola əmək-islah düşərgəsindən bəhs edir.

1937-1938-ci illər ərzində Sovet ölkələrindən Qazaxıstanın Akmola düşərgəsinə 18000-dən yuxarı qadın toplanılmışdı. Bu qadınlardan 44 nəfəri də azərbaycanlı idi. Əsasən ziyalı olan bu xanımların içərisində  Əhməd Cavadın həyat yoldaşı Şükriyyə Axundzadə, Fətəli xan Xoyskinin qızı Tamara xanım, uzun müddət Azərbaycan pedaqoji üniverisitetinin rektoru olmuş Münəvvər xanım da olmuşdur.

Bir günün içərisində ömür-gün yoldaşlarına vətən xaini damağası vurularaq özləri də doğmalarından zorla qoparılıb Akmola göndərilmiş bu xanımlar uzun illər boyunca Qazaxıstanın ucsuz-bucaqsız çöllərində çox çətin şəraitdə, ağır əməyə cəlb olunur, doğmalarının taleyindən xəbər ala bilmirlər və bu da kifayət deyilmiş kimi onlar burada iyrənc cəza və təcavüzlərə məruz qalırlar.

Müəllifin Aljirdən sonra işıq üzü görən “Şükriyyə taleyim” əsəri də olduqca təsirli idi. Əsər Aljirə göndərilən 44 azərbaycanlı xanımdan biri olan Şükriyyə xanım barədədir. 

Əhməd Cavad həbs olunandan sonra Şükriyyə xanımın önünə bir məşum kağız qoyub təklif edirlər ki, Əhməd Cavaddan boşanacağı təqdirdə onu Aljirə göndərməyəcəklər. 

Şükriyyə xanım "Bəlkə də, bunu imzalayandan sonra məni kameraya basıb, boşanma kağızını Cavada göstərəcəksiniz. Bu da onu mənim əlimlə öldürmək olacaq. İstəyirsiniz, məni öldürün, bu kağızı imzalamayacağam" söyləyir. Və Əhməd Cavaddan boşanmamağın bədəli olaraq Şükriyyə xanım 8 il müddətinə Aljirə göndərilir.

O, Aljirdə keçirdiyi 8 il ərzində heç bir zaman öz məğrur duruşunu pozmamış, özünün və həyat yoldaşının namusunu qorumaq bahasına ən ağır mübarizə yollarını seçmişdir. “Şükriyyə taleyim” əsərinin adı da elə Əhməd Cavadın ona ithaf etdiyi, uzun illər öncə Emin Sabitoğlunun da musiqi bəstələsiyi eyni adlı şeirdən götürülmüşdür.

Kitabın möhtəşəm üz qabığı və əlfəcini haqqında danışmadan keçə bilmərəm. “Parlaq imzalar” nəşriyyatı tərəfindən böyük zövqlə tərtib olunmuş kitabın əlfəcini də məhz üzərinə Şükriyyə xanımın həbs nömrəsi olan 30024 rəqəminin həkk olunduğu bəyaz parçadır.

Bu iki əsərdən sonra məndə Ülviyyə xanımın qələminə böyük bir rəğbət yarandı, onun sadiq oxucularından birinə çevrildim və bütün əsərlərini mütaliə etməyə başladım.

Ülviyyə xanımın əsərlərində ən sevdiyim nüanslardan biri də onun özünəməxsus yazı tərzi, insanın ruhundan xəbər verən mövzu və sujet, obrazlarındakı doğmalıq, lüğət və mütaliə ehtiyatı, təsvirləri və bənzətmələrdir.

Onun "Ortaq şəhər" hekayələr kitabında yersiz ailə-məişət qayğıları, psixoloji, intellektual böhran, meqapolis fonunda çağdaş insanın çarəsizlikləri kimi problemlərə toxunduğu bir-birindən gözəl  sətiraltı hekayələr yer alır. Onu da qeyd edim ki, hekayə janrında qələmə aldığı bu əsərlərə görə onu bəzən Milli Çexovumuz da adlandırırlar. 

Ülviyyə xanımın “Səbat” nəşriyyatında işıq üzü görən 1918-ci il soyqrmlarından bəhs edən "1918-ci il Boz ay" kitabında bədii fonda  bir rus polkovnikinin məktubuna istinad edilərək 1918-ci ildə Bakı, İrəvan, Ərzurum və Ərzincanda baş verən soyqrımlara diqqət çəkilir. Bu əsərdə biz sözü gedən dövrdə bir rus polkovnikinin erməni xislətinin, ermənilərin alçaqlığı və vəhşiliyi qarsısında necə tək və aciz qalıdığının, onların vəşiliyini dəf edə bilmədiyinin şahidi oluruq.

Düzü, mən fərdi inkişaf kitablarını sevmirəm və müşahidə etdiyin qədəri ilə də əksər xarici inkişaf kitabları yerli oxucularımızın psixologiyası üzərində heç  təsirli olmur.

Lakin, Ülviyyə xanımın qələmini sevdiyim üçün onun  "Quyudan işıqlı dünyaya" adlı fərdi inkisaf kitabına da bir şans verdim. Və gördüm ki doğrudan da Ülviyyə Tahir qələmi bu kitabda da öz fərqini ortaya qoyub.  Əsərdə müəllif milli motivlər əsasında Məlikməmmədiin nağılının bələdçiliyi ilə

Azərbaycanlı kimliyimiz, onun necə formalaşması, bu yolda keçdiyimiz mərhələlər, motivasiya qaynaqlarımız və xarici inkişaf kitablarının niyə bizim psixologiyamız üzərində işə yaramadığını o qədər gözəl və zəngin bir dillə izah edir ki, mən kitabı bir roman kimi oxudum.

Müəllifin “Səbat” nəşriyyatında işıq üzü görə ən son və yenə represiya qurbanlarının taleyninə həsr olunan "Taxta məktub" tarixi romanını da ən qısa zamanda mütaliə etməyi səbrsizliklə gözləyirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)

COP29-un gedişatında yeni ekoloji yanaşma və dəyərlər formalaşır. Azərbaycanda keçirilən COP29 qlobal ekoloji fəlakətdən dönüş nöqtəsidir” - bunu Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədri polkovnik Cəlil Xəlilov bildirib. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, Polkovnik qeyd edib ki, COP29 bəşəriyyətin diqqətini dünyadakı iqlim problemlərinə çəkməklə yanaşı, həm də həmin problemlərdən xilas yolunu göstərir: “COP29-un bütün bəşəriyyət üçün əsl önəmi artan ekoloji problemlərin müzakirəsi ilə yanaşı, onlardan qurtulmaq üçün xilas yollarının gündəmə gətirilməsi, bu sahədə konkret qərarların qəbuludur. Yəni, Azərbaycanda keçirilən COP29 dünyanı ekoloji fəlakətdən qurtarmaq üçün dönüş nöqtəsidir. Bütün dünya məhz COP29 sayəsində ekoloji fəlakətin nə qədər yaxında olduğunu, planetin gələcəyinin necə böyük təhlükə ilə üz-üzə qaldığını dərk etdi. Dünyanı bu fəlakətdən qurtarmaq üçün ya indi kritik, fundamental addımlar atılmalı, ya da bəşəriyyət öz məhvinə hazır olmalıdır”. 

Cəlil Xəlilov vurğulayıb ki, tədbirdə 196 ölkədən on minlərlə nümayəndənin iştirakı dünyanın Azərbaycanın ev sahibliyi etdiyi COP29-a böyük maraq göstərdiyini təsdiqləyir: “Bakıda keçirilən COP29-da 196 ölkədən 72 min iştirakçı qeydiyyatdan keçib ki, onların arasında 80 prezident, vitse-prezident və Baş nazir var. Britaniya, İtaliya, İspaniya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Polşa, Yunanıstan, Çexiya, Xorvatiya, Serbiya və digər ölkələrin rəhbərlərinin, Avropa İttifaqı Şurasının Prezidentinin nümunəsində liderlərin iştirakı ondan xəbər verir ki, bu günlərdə bütün dünya Bakıya toplaşıb və planetin gələcəyi Azərbaycanda həll edilir”. 

O qeyd edib ki, hələ davam edən COP29 artıq bir sıra məqsədlərinə çatıb: “Artıq beynəlxalq maliyyə korporasiyaları və bank strukturlarının açıqlamaları var ki, iqlim dəyişikliklərinin fəsadlarına qarşı mübarizə məqsədilə öz maliyyə töhfələrini artıracaqlar. Nümunə üçün qeyd edək ki, Dünya Bankı maliyyə töhfəsini 170 milyarda çatdıracağını bildirib və bu, kifayət qədər böyük rəqəmdir. Bütün bunlar COP29-dan əsas gözlənti olan yeni iqlim maliyyəsi hədəfi üzrə tarixi razılaşmanın əldə olunması üçün COP29-da danışıqlar üçün əla atmosfer yaradır, ekoloji mühitin yaxşılaşması, iqlim dəyişikliklərinə qarşı daha effektiv mübarizə üçün zəmin formalaşdırır”.

Polkovnik bildirib ki, COP29 sammitindən irəli gələn vəzifələrin təbliği istiqamətində qeyri-hökumət təşkilatları da aktiv iş aparmalıdır: “Xüsusilə media və sosial şəbəkələrdə bu ideyaların yayılması, təbliği istiqamətində ciddi aktivlik sərgiləməlidir. Bununla yanaşı, həm də dövlətimizin COP29 çərçivəsində qlobal ekoloji mühitin yaxşılaşmasına verdiyi dəstəyin təbliğatında da fəal iştirak etməli, eyni zamanda, Ermənistanın ekoloji cinayətlərini ifşa etməliyik. Bütün dünya görməlidir ki, Ermənistanın vaxtilə işğal altında saxladığı Azərbaycan torpaqlarında törətdiyi ekoloji vəhşiliklər bütün planetin təhlükəsizliyi üçün necə böyük təhdiddir və ölkəmiz bu qorxunc siyasətin nəticələrini ortadan qaldırmaq üçün necə böyük əmək sərf edir”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2024)