Noyabrın 14-də Heydər Əliyev Mərkəzində ətraf mühitin qorunmasına çağırış edən MAMA “Ana təbiət” (Mother Nature) beynəlxalq incəsənət layihəsi və “Öz töhfəni ver!” (Participate!) sərgisinin açılış mərasimi keçirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən xəbər verir ki, sərgilərin açılışında Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti, “IDEA” İctimai Birliyinin təsisçisi və rəhbəri Leyla Əliyeva, Bakı Media Mərkəzinin rəhbəri Arzu Əliyeva və ailə üzvləri iştirak ediblər.

BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası (COP29) günlərində fəaliyyətə başlayan MAMA “Ana təbiət” beynəlxalq incəsənət layihəsinin ideya müəllifi Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevadır. Layihə çərçivəsində nümayiş olunan ekspozisiya “IDEA” (Ətraf Mühitin Mühafizəsi Naminə Beynəlxalq Dialoq) İctimai Birliyi və Heydər Əliyev Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə təqdim edilir.

Ətraf mühitin mühafizəsi mövzusunda açılan “Öz töhfəni ver!” sərgisi isə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Cenevrədəki ofisinin baş direktoru Tatyana Valovaya və “IDEA” İctimai Birliyinin rəhbəri Leyla Əliyevanın birgə təşəbbüsü ilə Heydər Əliyev Mərkəzi və İsveçrə Qadın və Gücləndirmə Assosiasiyası (Association of Swiss Women & Empowerment) tərəfindən təşkil olunub.

Tədbirdə çıxış edən Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti, “IDEA” İctimai Birliyinin təsisçisi və rəhbəri Leyla Əliyeva nümayiş olunan əsərlərin izləyicilərə müsbət enerji verəcəyinə ümidvar olduğunu bildirib. O, sərginin ərsəyə gəlməsində iştirak edən hər kəsə təşəkkürlərini çatdırıb.

Leyla Əliyeva ölkəmizin ev sahibliyi etdiyi COP29-da Azərbaycanda aparılan işlər nəticəsində bir çox müsbət nəticələrin əldə olunacağına inamını ifadə edib.

Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti son dövrlərdə planetimizdə iqlim dəyişiklikliyi nəticəsində meydana gələn problemlərdən bəhs edib, hava, torpaq, suyun çirklənməsinin bir sıra mənfi təsirlərindən danışıb. Leyla Əliyeva iqlim dəyişikliyi və çirklənmə məsələsinin, həmçinin Azərbaycanın ekosisteminə ciddi təsir göstərdiyini bildirib, mövcud problemlərin həllinə çox nikbinliklə və kreativ üslubda yanaşıldığını diqqətə çatdırıb. O, 2011-ci ildə təsis edilmiş “IDEA” İctimai Birliyinin fəaliyyətinin məhz ətraf mühit problemlərinin həllinə yönəldiyini də qeyd edib.

Sonra çıxış edən türkiyəli rəssam Seval Özcan möhtəşəm beynəlxalq sərginin təşkilinə görə Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevaya dərin minnətdarlığını bildirib. Diqqətə çatdırılıb ki, təbiətin insanlara deyil, insanların təbiətə ehtiyacı var və dünyamız bu gün böyük təhlükə altındadır. S.Özcan bu cür çətinliklərin olduğu bir dövrdə Bakıda iqlim dəyişikliyi ilə bağlı təşkil edilən tədbirlərin çox əhəmiyyətli olduğunu vurğulayıb.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Cenevrədəki ofisinin baş direktoru Tatyana Valovaya tədbir iştirakçılarına videomüraciətində iqlim dəyişmələrinin qarşısını almaq və daha yaşıl dünyaya nail olmaq məqsədilə göstərdiyi qlobal səylərə, iki layihənin ərsəyə gəlməsinə görə Leyla Əliyevanın rəhbərliyi ilə “IDEA” İctimai Birliyinə, həmçinin Heydər Əliyev Fonduna və İsveçrə Qadın və Gücləndirmə Assosiasiyasına təşəkkürünü bildirib.

"Bu iki sərgi "Gələcək Naminə Pakt"da əks olunmuş üzv dövlətlərin öhdəliyi, COP29 müzakirələrin əsas mövzusunu təşkil edəcək işlər ilə həmahəngdir. Həmçinin bu sərgilər qəlbimə xüsusən bağlıdır, çünki onlar incəsənət, texnologiya və ətraf mühit öhdəliyinin kəsişən məqamlarını əks etdirir. Bizi düşündürən bu cür işlər laqeydliyin fəsadlarını xatırladır və hər tamaşaçını planetimizdə carçı rolunda düşünməyə vadar edir. Həmin sərgilər bizi hərəkətə səsləyir və hamımızı seçimlərimizin təsiri, eləcə də gələcək nəsillərə hansı mirası qoyacağımız barədə düşündürür", - deyə Tatyana Valovaya videomüraciətində qeyd edib.

Sonra qonaqlar MAMA “Ana təbiət” və “Öz töhfəni ver!” sərgilərinə baxış keçiriblər.

Sərgi ilə tanış olan qonaqlar öz təəssüratlarını AzərTAC-la bölüşüblər. İşa Xeyriyyə Fondunun təsisçisi, məşhur hindistanlı yoqin Sadhquru (Caqqi Vasudev) dünyamıza və xüsusilə incəsənətə qayğının mütləq olduğunu bildirib. Onun sözlərinə görə, incəsənətə qayğının ən gözəl ifadəsində sənət, musiqi də istifadə edilməlidir. Əks halda, insanların ruhuna toxuna bilmərik.

Rəssam Kamran Məmmədov sərgidə nümayiş etdirilən əsərində peşəsindən asılı olmayaraq, hər kəsin planetimizə, təbiətimizə qayğı göstərməyin əhəmiyyətinə diqqət cəlb etdiyini deyib.

Heykəltaraş Ömər Heydərov isə sərginin çoxşaxəli olduğunu, bütün növ sənət nümunələrini əhatə etdiyini deyib. O, sərgidə həm təbiətin gözəlliyinin nümayiş olunduğunu, həm də onu qorumaq üçün çağırışların edildiyini diqqətə çatdırıb.

MAMA “Ana təbiət” beynəlxalq incəsənət layihəsi Azərbaycan da daxil olmaqla, 28 ölkədən – ABŞ, Almaniya, Böyük Britaniya, Braziliya, Cənubi Koreya, Gürcüstan, Hindistan, İspaniya, İsrail, Latviya, Pakistan, Rusiya, Türkiyə, Ukrayna və digərlərindən 55 fərqli sənətkarı bir araya gətirərək incəsənət vasitəsilə planetimizi gələcək nəsillər üçün qorumağa çağırır. Fərqli ölkə və millətlərdən olan müəlliflər əsərləri ilə iqlim dəyişikliyi mövzusunda insanların şüuruna təsir göstərməyə cəhd edirlər.

Ekspozisiyada rəqəmsal instalyasiya, rəsm, qrafika və heykəltaraşlıq nümunələri daxil olmaqla, ümumilikdə 127 əsər təqdim olunur.

“Öz töhfəni ver!” sərgisi isə ətraf mühitin mühafizəsi, ekoloji maarifləndirmə və ekomədəniyyətin təbliğinə həsr olunub. Layihə insanların ekoloji maarifləndirilməsini artırmağa, uşaq və yeniyetmələri ekoloji gündəliyə cəlb etməyə, onların ekoaktivliyini populyar formatlarda dəstəkləməyə hədəflənib.

Sərgi üç hissədən ibarətdir. “Əvvəllər belə idi. Bundan sonra nə olacaq?” adlı birinci hissədə XIX-XX əsrlərin bir sıra görkəmli rəssamlarının müxtəlif qitələrin mənzərələrini əks etdirən əsərləri və süni intellekt texnologiyasının imkanları ilə həmin mənzərələrin qlobal istiləşmə nəticəsində necə dəyişəcəyi göstərilir. Burada Klod Monenin “Su zanbağı gölməçəsi”, Pol Sezanın “Sent-Viktuar dağı”, Albert Birştadın “Syerra-Nevada arasında, Kaliforniya” və digər müəlliflərin əsərlərindəki mənzərənin ətraf mühitə mənfi təsirlərin nəticəsində hansı dəyişikliklərə uğrayacağı təsvir edilir. Tamaşaçıya “Qlobal istiləşmənin qarşısı alınmazsa, həmin mənzərələr nə hala düşəcək? Növbəti nəsillər onları görə biləcəkmi?” sualları ünvanlanır.

Sərginin ikinci hissəsi “17 dayanıqlı inkişaf məqsədi” adlanır. Burada 2015-ci il sentyabrın 25-də 193 ölkənin iştirakı ilə BMT Baş Assambleyası tərəfindən qəbul edilən və “2030-cu ilədək dayanıqlı inkişaf sahəsində Gündəlik” adlı sənədə daxil olan davamlı inkişafın hər üç komponenti - iqtisadi, sosial və ekoloji tarazlığın təmini nümayiş etdirilir.

Ekspozisiyanın “Öz töhfəni ver!” adlı üçüncü hissəsi isə insanları səyləri birləşdirərək təbiətin qorunmasında iştiraka səsləyir. Ziyarətçilər ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi istiqamətində maraqlı, qeyri-standart, yaradıcı ideya və təşəbbüslərini bədii şəkildə, əlvan boyalarla təsvir etmək imkanı qazanır. Layihə təşkilatçıları insanları tərəddüd etmədən ətraf mühitin qorunması, planetimizin xilası naminə hərəkətə keçməyə çağırır.

Xatırladaq ki, sərgi Azərbaycan ilə BMT arasında əməkdaşlıq çərçivəsində reallaşdırılan ilk layihə deyil. 2022-ci ilin iyununda BMT-nin Cenevrədəki bölməsində “Mənim dənizlərim, mənim okeanlarım”(My Seas, My Oceans) fotosərgisi, 2022-ci ilin oktyabrında Bakıda Heydər Əliyev Mərkəzində “Çağırışın 17 siması” (“17 Faces of Action”) fotosərgisi təşkil edilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Ədəbiyyat və incəsənət” portal insanlarda mütaliəyə maraq oyatmaq üçün ən müxtəlif yollara əl atır. Effekt doğuran bir yol da mütaliə barədə maraqlı faktların dərc edilməsidir. LitRes ədəbiyyat dərgisindən kitablar barədə maraqlı faktları sizinlə bölüşürəm. Üç gün ərzində hər gün 5 maraqlı fakt.

6. Qulliverin səyahəti " kitabı 100 il əvvəl astronomlar tərəfindən hazırlanmadan əvvəl Mars Moon — peyklərinin ölçüsünü və fırlanma sürətini təsvir etmişdir.

7. Böyük Britaniyada bütün zamanların ən çox satılan kitabı "Bozun 50 çaları"dır.

8. "Robinzon Kruzo" ilk ingilis romanı sayılır.

9. İlk əlyazma müqəddəsliyi (çap maşınının ixtirasından) 12 il ərzində yazılmışdır və indi 8 milyon dollar dəyərindədir.

10. Quran-i Kərimdə çoxlu sayda elmi və tarixi fakt vardır. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yaşı 35-ədək olan şairlərin şeirlərinin dərcini davam etdiririk. Bu gün növbə -  İntiqam Yaşarındır.

İntiqam YAŞAR

***

Hamıdan ömrünü gizlədən adam,

Açdı qollarını taybatay günəşə tərəf.

İçində bütün yoxlara varımsan, – dedi,

Ruhunu doğrayan iti səslərə yenildi.

Bilmədi gözündəki edam ipi kimin hörükləridir.

Küləklər yenə yem axtaran sərçələri aldadır,

Suya danışılan yuxular buludlara qovuşdu,

Arzuların mənzili uzaq, arzular hələ də yoldadır.

Hə, o adam, o adam!

Hardadır, görəsən?

Görən oldumu?

Dedilər yetişib keçmişinə.

Sərçələr ovuclarındakı dənə yığışıb...

***

Sən ömrün uzağından,

Nə vaxt gələrsən bizə?

Nə vaxtsa gələrikmi

Bu ünvanda üz-üzə?

Nəfəs-nəfəs saçında

Gəzişməyim olarmı?

Yorulmağım olarmı,

Ya düşməyim olarmı?

Bu dünyanı bir anlıq

Unuda bilərəmmi?

Unutsam, nə olar ki,

Unutsam, ölərəmmi?

Saxla yadında, saxla,

Adımı yaxşı saxla.

Səni heç unutmayan,

Adamı yaxşı saxla.

***

İçimdə bir dərin havasızlıq,

Gözlərim önündə yenə sən.

Əlbəttə, yuxudur...

Öyrəşmişəm aldanmağa.

Hərdən həqiqətə tərəf addım atmaq keçir ruhumdan...

Yox, qorxuram...

İtirmək qorxusu...

Payızdır, payızda doğulanlar  payızda böyüyür daha çox.

Səni də bu günlərdə tapdım, saçları küləklər sevdalısı,

Gözləri intizar...

Payızdır, darıxıram... Payızdır, darıxma!

***

Dünən özün boyda həqiqət idin,

Bu gün özün boyda yalansan mənə.

İndi nə dəyişər, nə fərqi var ki,

İnanmasan mənə, inansan mənə.

Gözüm günəşi yox, səni axtarıb,

Zamanın dumanlı, sual çağları.

Səndə itirdiyim, səndən əzizdir,

Daha çox uzaqdır xəyal çağları.

Əlimdə  buz kimi əriyir əlin,

Nəfəsim od tutur adından sənin.

Hər nəfəs aldıqca bir az közərir,

Göz-qulaq oluram odundan sənin.

Səndən nə gəlibsə, mənə xoş gəlib,

Yorğun yaddaşımda adın işıqdır.

Uzaq xəyalınla nəfəssənsə sən,

Qadın möcüzədir, qadın işıqdır.

***

Müqəddəs şəhərlərdə yaşayan insanların

Dərdini düşünürəm,

Onların da, görəsən, soyuq divarlardakı

Nəfəsləri ölürmü?!

Tanrı o şəhərlərə bizdən daha yaxındı,

Görəsən, çağıranda köməyə tez gəlirmi?

Susurmu qaranlıqlar ağ kabuslar içində,

Yuxular qarışırmı, bulanıq sular kimi?

Düyünlənmiş qaşları, alınlarda kim açır,

Tanrı çoxmu yorulur bunca iş-güc içində,

Görəsən, bircə dəfə barı üzü gülürmü?

Küləklərə baş qoşub getmək havası varmı,

Oralar tərk edilib getməyə yarayırmı?

Yoxsa o şəhərlər də qəbir ağuşu kimi

Udur bir ayağını qaçaq qoyan kəsləri.

O şəhərlər necədi, Tanrı çox gözəl bilir,

Bu şəhərlər necədi, ora qədər bilirmi?

***

Heçmi xatirələr oyatmır səni,

Heçmi daşa dönmür balınc gecələr?

Heçmi nəfəsində düyünlənməyir

Bu tanış axşamlar, tanış gecələr?

Üzülən əlinə təsəllin nədir,

Şirin yalanların zəhərmi dadır?

Səni özün qədər inandıran yox,

Səni özün qədər bəs kim aldadır?

Başın çiynin üstə  şişirmi səsdən,

Beynində ucalan fəryad səsimi?

Kimə yas saxlayır göz qapaqların,

Kim səni itirib, yaxud sən kimi?

Ömrüm qucağında kətil gəzdirir,

Hər addım başında nəfəs dərəcək.

Dərdiyi sonuncu gül nəfəsini

Sənin saçlarına çələng hörəcək.

***

Sənə bir sevgi var köksümün altda,

Gözləri düz sənin gözünə bənzər.

Hələ mən bir ayaq izi görmədim

Ruhumdan saldığın izinə bənzər.

Bu dəli baxışlar, bu dəli gözlər

Alır aldığını can yiyəsindən.

Bir nida yüksəlir, bir ah ucalır

Ömrün ən sonuncu saniyəsindən.

Qona saçlarıma bir yaz səhəri

O ağ kəpənəklə əkiz əllərin,

Oxşaya ruhumu, hey oxşadıqca

O doğma əllərin, əziz əllərin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazar Norveçdə yaşayan soydaşımız Hadi Qaraçaydır.

Hadi Qaraçay

Norveç

YAŞAMAQ, YUMŞAQ BİR MELODİYADIR

Yaşamaq,

Yumuşaq bir melodiyadır dedi

Kürün Yevlaxdakı sahillərinə yenmişkən.

Mən onu tanımadım,

Saçları nərgiz çiçəklərinin bacısı olmalıydı

Dodaqları kəklik gözlərindən su içmişdi

Mən

Arazın Nənəm Vayındakı coşqusunun ortancıl oğluyam,

Yaşamaq Mərəkən Çayıdır güz axşamları,

Ildırım şaxdı dilimdən

O məni tanımadı!

Ona, yuxularımızın dişlərini çəkirlər dedim

İnanmadı

Köpəkləri var dedim

Bütün sözcüklərin qoxusunu çəkən

Özəlliklə də “öz” hecası içərirsə

İnanmadı!

Nənəm Vaydan yendim

Mərəkənin güz axşamında yatan havanı dərdim əllərinə

Ona röyaları acından ölmüş insanlarımı göstərdim

Və özgürlük həsrətində qalan torpağımı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

POEZİYA

RƏŞAD MƏCİD

ŞUŞA SEVGİSİ

(“Şuşa dəftəri” silsiləsindən)

Süzülür dan yerindən tarixlərin işığı –

Dahilər şəhərinin işıqdı yaraşığı!

Şəninə dastan yazır,

                   söz qoşur haqq aşığı,

Əcdaddan paydı, deyir,

                   qoca Şuşa sevgisi!

Azərbaycan əsgəri...

                   borc ödəyib canıyla,

Köksündə cüt gəzdirib bayrağı vicdanıyla!

İslanıb hər qarışı şəhidlərin qanıyla,

Dönüb yalçın qayaya,

                   tunca Şuşa sevgisi!

Çox da qıvrılır yolu;

                   yol piyada, can atlı!

Ün yetməz zirvəsinə çox nəsillər can atdı...

Adında qoşa heca – sanki qoşa qanaddı

Qopmuş körpə dilindən

                   qönçə Şuşa sevgisi!

Məlhəmdi çiçəkləri, bulaqlar loğmanıdı,

Heyrət çökən dərələr ucalıq heyranıdı!

İndi onu cahana prezidentlər tanıdır;

Tarix görməyib əsla

                   bunca Şuşa sevgisi!

Qalxır hünərli şəhər, olur qızıl dirəkli

Daş deyil hörülən daş məhəbbətdi, ürəkdi!

Çağlayan sevgilərin ilham mənbəyi təkdi –

Ali Baş Komandanın uca Şuşa sevgisi!

ŞUŞA HAVASININ SİRRİ

Ləzzət kimə təndi,

                   dərd kimə tuşdu;

Biri səs qaynadır,

                   biri lal kimi?!

Şuşanın havası hamıya düşmür,

qismət bölünsə də sovqat bal kimi.

Hamının üzünü eyni meh öpür,

Hamının qanadlı beşiyi eyni.

Xəzinə, Daşaltı, Kirs dağı – o pir,

Cıdır düzü adlı beşiyi eyni!

Bəlkə not yazılıb hər çiçək üçün –

Neyləyək sirrini bilək torpağın?

Səsi, havacatı cücərtmək üçün

münbit olmalıdı ürək torpağı?!

Göyünmü, yerinmi töhfəsidir səs,

bilənlər var imiş bəlkə əskidən?

Kaş ki, sağ olaydı – biz bilən əbəs,

sorardıq Firudin Şuşinskidən!

Burda torağayın, burda bülbülün,

hər otun çiçəyin öz nəğməsi var.

Adam var oxumaq onunçün zülüm,

di gəl ki, bulağın, çayın səsi var!

Hava öz yerində, su öz yerində,

Qocaman muğamat qədimi oddu.

Allah vergisinin kökü dərində,

səsi nizamlayan ilahi koddu!

ŞUŞADA ADAMLAR

Gözlər seyr etməkdən yorulan deyil,

yeri, “Güllü bağ”dan milyon dəfə keç.

Könül qanad çalır, uçur elə bil

elə bil ayaqlar yerə dəymir heç!

Kim kimi görürsə,

                   nə xoşdu, - deyir,

Adam uca boylu, inadlı olur.

Yolları enişdi, yoxuşdu deyin

Şuşada qonaqlar qanadlı olur!

CIDIR DÜZÜNDƏ DAN ÜZÜ

Günəşin doğulmağına

Cıdır düzündən baxmaq...

Dağların arxasından,

qıpqırmızı səmadan

haçan görünər deyə

Gözünü

dan yerindən ayırmamaq,

Qaynar təndirdən çıxan

imisti çörək kimi

əlini Günəşə sarı uzatmaq,

Ovcunu,

         barmaqlarının ucunu

         yandıran Günəşin

Qırağından bir loxma kəsmək...

Və təzə çörək kimi

burnunun ucuna tutub

qoxulamaq Günəşi.

Xülyalara qapılmaq,

böyümək,

         ucalmaqdı,

Tanrı dərgahının

varlığına inanmaqdı

Cıdır düzündə durub

Günəşin doğulmağına baxmaq!

ŞUŞAYA GETMƏK

Yollar ağır, cığırlar dik, sıldırım çətin,

Qaya-qaya igidlərin tək adı – MƏTİN!

Şəhid düşən ərənliyin, məğrur qeyrətin

pak ruhunu ziyarətdir Şuşaya getmək!

Demə vətən Şirin imiş, Fərhadmış insan,

Lap ölsə də, haqq yolundan dönməz qəhrəman!

Qayaları al qan ilə yazılı dastan,

tükənməyən fəxarətdir Şuşaya getmək!

Hər qarışı qədim tarix, müqəddəs yaddaş,

Dərələri dərin fikir, yamacı sirdaş!

Qovuşuqdu qanı qana, qan çəkir, qardaş,

Qəlb qızdıran hərarətdi Şuşaya getmək!

Xarıbülbül sevdasına tutuşmaqdımı?

Saf havayla, nur yağışla qatışmaqdımı?

Yaradanın dərgahına yetişməkdimi,

Ya cənnətə səyahətdi Şuşaya getmək?

Büllur kimi yanır par-par göyə, yerə bax!

Pərvanəsi olana bax, səməndərə bax!

Cıdır düzü bələnibdi nəğmələrə, bax,

Çal-çağırlı səadətdi Şuşaya getmək!

Dahiləri yetişdirib suyu-çörəyi,

Vaqif, Cabbar, Bülbül, Xandı çarpan ürəyi.

Bəstəsinə təzim üçün Üzeyir bəyin

Sidq-ürəkdən ibadətdi Şuşaya getmək!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

F. de Sössür: “Dil dünyaya baxanın eynəyidir.”

Böyüdücü eynək ola bilər, kiçildici ola bilər. Amma eynək hökmən var.

2.

Dünya ilə bizim aramızda çox ciddi maneələr var. Bu maneələrin birincisi, əsla səksənməyin... bizim dilimizdir.

3.

“Sən demə...” ifadəsinin ilkin dərin qatı elə zil qaranlığa bürünüb ki, burada göz-gözü görmür.

4.

Xalqın böyüklüyü o böyüklüyü addım başı izhar etməklə yaranmır.

Böyüklüyün dili olmur, o laldır,

 O özündən danışmır.

O hər adamın içində yaşayır.

5.

 Azad Mirzəcanzadə: “Əsl problemi nəyin bahasına olursa olsun, həll eləməyə çalışmaq sadəlövhlükdür. Problemlərlə yaşamağı, onlarla “dil tapmağı” bacarmaq lazımdır.” Amma problem də problem olmalıdır, çətin məsələ – yox.

6.

Vaxt olur ki, yuxarı baxırsan bığ, aşağı baxırsan saqqal... Hər ikisinə tüpürmək istəyirsən.

7.

Mənim ilk müəllimim Bakı şəhəri olub. 190№-li məktəbdəki əziz və sevimli müəllimlərimdən, evdəki ağsaqqallarımdan əvvəl ensiz küçəmiz, məhəlləmiz, qarşılaşdığım adamların mülayim, bəzilərinin qaşqabaqlı baxışı olub.

Misralarım Bakının küçələri, cümlələrim, abzaslarım məhəllələri idi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün sizlərə Rey Kərimoğlunun sənədli hekayəsi təqdim ediləcək.

TELLİ MƏDƏT VƏ XANKƏNDİDƏ TORPAQ SATAN DƏLİ QADIN

(sənədli hekayə)

Aylı bir yay gecəsi idi. Hər gecə olduğu kimi, ətrafı yoxlamaq məqsədilə erməni kəndi ilə bizim kəndimiz arasındakı Xatınarxı çayının ətrafında gəzişirdim. Ay işığı hər tərəfi süd kimi işıqlandırır və mən hər qarışını əzbər bildiyim yerləri nə vaxtdır adət etdiyim bir diqqətlə izləyirdim.

Sırayla düzülmüş böyürtkən kollarını keçib pişpişəliyə çatanda qulağıma lap yaxından səslər gəlməyə başladı. Bu, nə yaxınlıqdakı çayın şırıltısı, nə cırcırama səsi, nə çaqqal ulaması, nə it hürməsi deyildi. Daha çox iniltiyə bənzəyirdi.

Əvvəlcə mənə elə gəldi ki, hansısa yaralı heyvanın iniltisidir. Dəqiqləşdirmək üçün səs salmamağa çalışaraq, barmaqlarımın ucunda ehtiyatla irəliləyib, pişpişəliyə uzandım və bütün diqqətimi toplayıb, səsi dinləməyə başladım.

Ani sükutdan sonra səs yenidən gələndə eşitdiyimin insan səsi olduğunu dəqiqləşdirib, bir az da səfərbər oldum. Ermənilər ola bilərdi. Hər ehtimala qarşı kəmərimə keçirdiyim əldədüzəltmə tapançamı çıxarıb, hazır vəziyyətdə Xatınarxına sarı bir az da irəlilədim. Çaya lap yaxınlaşıb, budaqları suya sallanmış qovaq ağacına söykəndim və səsə daha diqqətlə qulaq kəsildim.

Bu, kiminsə eşidəcəyindən çəkinərək için-için ağlayan kişinin hıçqırtısı idi. Səs bir az yuxarıdan, Xatınarxı çayının böyük olmayan dərəsi boyunca sanki suya qarışıb, axıb gəlirdi.

On dörd gecəlik ayın yerə yolladığı süd rəngli işıq danışanları uzaqdan bir cüt kölgə kimi “ələ verirdi”. Yavaş-yavaş bu bir cüt kölgəyə yaxınlaşdıqca kişi hıçqırtısının arada nəysə pıçıldadığını da eşidirdim. Azərbaycanca danışırdılar. Amma tam aydın olmurdu ki, kişi nə deyir. Hıçqırtı ilə pıçıltı bir-birinə qarışmışdı.

“Kişi necə ağlayarmış, ilahi!” – fikirləşirdim.

Bir az da irəliləyib, o bir cüt kölgənin yaxınlığında üzüqoylu uzanıb, onları dinləyirdim:

– Jasmen, Jasmen! Mən haranın daşın salım başıma, Jasmen?! Mən neyləyim, Jasmen?! Bu nə iş idi gəldi bizim başımıza? İndi neyləyək? – kişi balaca uşaq sayağı hıçqıra-hıçqıra pıçıldayırdı.

Jasmen isə qarışıq ləhcəylə ona cavab verməyə çalışırdı:

– Bilmiram, məsəb haqqı, bilmirəm! Danış görum, Anar necadır?

– Yaxşıdır, Anar da yaxşıdır o biriləri də. Təkcə Güllü sənin kürlüyünü edir. Səni istəyir! “Ana” deyib, dünyanı dağıdır, Jasmen! Onu heç kəs ovuda bilmir...

Mən bu səsin sahibini beynimi çox da zorlamadan asanlıqla tanıdım. Kəndçimiz Telli Mədət idi.

***

Kəndimizdə bir neçə Mədət var idi. Keçəl Mədət, Usta Mədət və Telli Mədət. Təhsilsiz, fağır və sakit adam idi Telli Mədət. Ata-babadan fəhlə olmuşdular. Həm də kəndin xeyir işlərində at belində camaatı toya-düyünə dəvət edirdi. Özünün atı olmazdı, toy sahibinin, ya da toy sahibinin qohum-əqrəbasının atını bir günlük ona verərdilər. Onda Mədət özünü at belində lap dağın başındaymış kimi hiss edərdi.

Bəzən hətta atdan düşəndən iki-üç gün sonra da özünü mühüm adam hesab edərdi.

Mədətin taleyinə acıyırdım...

Hələ əmin-amanlıq idi, aralığa qan düşməmişdi. Bir gün kəndə hay düşdü ki, Telli Mədət qonşu kənddən Jasmen adlı erməni qızını qaçırıb. Erməni qızını qaçırdığına görə Mədəti danlayanlara o, tutuquşu kimi əzbərlədiyi bir sözü deyirdi:

– Sevən gözlər kor olar!

O vaxt yüz faiz əmin idim ki, Mədət bu sözün mahiyyətini əsla bilmir. Beləcə, Mədət sözünün üstündə durub, toy da elədi.

Mədətlə Jasmenin beş uşağı oldu – Güllü, Cəmilə, Ellada,  Sabir, Anar.

Sonuncu uşaq olanda artıq dava başlamışdı. Ermənistandan, Xankəndidən, Ağdərədən, Xocavənddən azərbaycanlıları qovurdular. Bakıda, Sumqayıtda, Şamaxıda, Gəncədə, Ağdamda yaşayan ermənilər də belə bir vəziyyətdə birgə yaşamağın mümkün olmadığını anlayıb, gedirdilər. Növbə bizim kəndə də gəlib çatmışdı. Jasmen, məncə, daha çox utandığından çölə-bayıra çıxmırdı. Ona görə utandığından ki, Qarabağ məsələsini ermənilər – onun mənsub olduğu millətin nümayəndələri başlamışdı. Amma Mədətin uşaqları küçəyə çıxır, məktəbə gedib-gəlirdi. Bir-iki yeniyetmə uşaqdan savayı heç kəs onlara “gözün üstə qaşın var” demirdi

Nəhayət, belə yaşamağın mümkün olmadığını anlayan Jasmen bir gecə kəndimizi tərk elədi. Mədət gecənin bir vaxtı onu sakitcə aparıb Xatın arxından keçirib, öz kəndinə yola salmışdı. O vaxtdan Jasmen öz doğulduğu kənddə yaşamağa başladı. İmkan tapan kimi gecələr Xatınarxı çayının qırağında Mədətlə görüşüb, dərdləri ilə baş-başa qalırmışlar...

– Madat, qadan alım, burnumun ucu goynayır Güllüdan otru! Nolar, bir dafa gatir onu gorum!

– Gətirərəm, Jasmen, gətirərəm!

– Sabira da de, kandda heç kasla spor-zad elamasın! Pis vaxtdır ha. Oldumu, Madat?!

– Eləmir, çox sakit uşaqdır.

– Madat, Allah bu davanı başlayan ermənilərə lanat eləsin elə!

– Eləsin, Jasmen, eləsin!

– Gul kimi yaşayırdıq. Mexriban qonşularımız var idi. Bizi çox istayırdı onlar. Heç bilmiram, bu dava qurtarandan sonra onların uzuna neca baxacam?! Madat, ermənilər məni çox incidir, təhqir edirlər, alçaldırlar. Dali olmasam yaxşıdı, məsəb haqqı. Kaş bu muharba başlamayadı...

– Hə də, Jasmen. Gül kimi yaşayırdıq, dolanırdıq, xoşbəxt idik. Sənə güldən artıq bir söz deyən olurdu?

– Yox, mashab haqqı, demirdilar!

***

1993-cü ilin yayında ermənilər kəndimizi işğal edib, yandırdılar. Deyirlər, həmin gündən bir erməni qadın Mədət, Güllü, Cəmilə, Ellada, Sabir, Anar – haraylayıb, kəndimizi dolaşırmış. Kənd köçəndən bir neçə gün sonra havalanan qadın hələ də kəndin xarabalığında balalarını axtarırmış...

Mədət, Güllü, Cəmilə, Ellada və digər iki qardaşları isə işğal altında qalan öz doğma kəndlərindən uzaqda – çadır şəhərciyində yaşayırdılar.

Sonradan Anar könüllü olaraq orduya yazılıb, ermənilərə qarşı döyüşdü.

Telli Mədət çadır şəhərciyində bir il yaşayandan sonra dünyasını dəyişdi.

***

Xankəndidən olan, vaxtilə azərbaycanlılarla münasibəti olmuş bir erməni illər sonra Rusiyada bizimkilərə bir əhvalat danışıb. Deyib ki, 1993-cü ilin payızında Xankəndidə küçədə üst-başı kirli, nimdaş paltarda dəli bir qadın görüb. Şəhərin mərkəzi küçələrində bir torba torpağı qarşısına qoyub, yanından keçənlərə səslənirmiş:

– Qarabağ torpağıdı. Satmıram, pulsuz verirəm! Alın, yeyin! Niyə yemirsiniz?! Torpaq istəmirdiniz? Alın də! Alın, doyunca yeyin! Amma balalarımı qaytarın mənə!

Sonra da qol götürüb oynayırmış...

Hər gün axşam da torpaq kisəsinin ağzını səliqə ilə bağlayıb, qoltuğuna vurub, ağlaya-ağlaya qaranlığa qarışırmış. Gecənin qaranlığında onun taqətsiz, bir az da havalı səsi küçələri dolaşırmış:

– Mədət! Güllü! Cəmilə! Ellada! Sabir! Anar!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)