Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin sədri Ülvi Mehdiyev  ICESCO-nun Baş direktoru Salim bin Məhəmməd Əl-Malik ilə görüşüb.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına agentlikdən verilən məlumata görə, görüş Bakıda keçirilən “Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyası”nın Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası - COP29 çərçivəsində "ASAN xidmət" tərəfindən təşkil olunan Yaşıl Qabaqcıl İdarəetmə üzrə Nazirlər Forumunda baş tutub.

 

ICESCO pavilyonunda gerçəkləşən görüşdə Dövlət Agentliyi ilə ICESCO arasında imzalanmış Anlaşma Memorandumunun implementasiyası çərçivəsində həyata keçirilmiş işlərlə bağlı müzakirələr aparılıb. Həmçinin yeni əməkdaşlıq istiqamətləri üzrə birgə fəaliyyət proqramının hazırlanmasına dair razılığa gəlinib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.11.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

SUAL:

Ziqmund Freyd söyləyib ki: "Diqqət görməyən hər şey ölür. Duyğular, münasibətlər hətta çiçəklər."

Nəzərə alsaq ki, Elvin bəy yaradıcıdır,  deməli, daha həssas qəlbə sahibdir. Bu həssas qəlb qırılanda ahlar misralarında öz əksini tapırmı?

Elə bu dəqiqə o misraları Elvin bəy söyləyərmi?

 

CAVAB:

Əslində, şairə şeir yazdıran, rəssama rəsm çəkdirən qəlb qırıntısı deyil, xəyal qırıntılarıdır. Belə deyək də, məsələn, yolda, həqiqətən, pula ehtiyacı olan biri bizə əlini uzadır, biz də onu bəziləri kimi saxtakar bilib əliboş qoyuruq. Biz əl hərəkətimizlə onun qəlbini qırırıq, ancaq o, şeir yazmır, rəsm çəkmir. 

Məncə, qəlb qırmaq xəyalların üstündən xətt çəkməkdən yaxşıdır.

Yaradıcılıqla məşğul olan insanın xəyalı (uşaqlıq xəyalı, gənclik xəyalı və s.) alt-üst olur, qəlbinin altı da yaxşı vəziyyətdə qalır, üstü də.

Mənə qaldıqda, xəyal qırıntılarımı xatırlayanda (o ruhda olanda) cızma-qara etməyə çalışıram. Nə dərəcədə alındığını bilməsəm də, rahatlaşıram. 

Müəllifini bilmədiyim bu iki misra dilimin əzbəridir:

 

İndi də peşmanam yox dediyimə,

Ömrümdə bir dəfə hə deməliydim.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.11.2024)

Əziz oxucular!

Tanınmış ictimai-siyasi xadim, yazıçı-publisist, mərhum Sadıq Murtuzayev, publisist, Əməkdar hüquqşünas Müzəffər Ağazadə və yazıçı-rejissor, publisist-jurnalist, Əməkdar incəsənət xadimi Ağalar İdrisoğlu dünya dahilərinin, səmavi  insanların və Azərbaycan mütəfəkkirlərinin on üç mindən çox kəlamlarını, aforizmlərini toplayıb, tərcümə eləyib və  “Sözdən  yaranan incilər” adlı kitab kimi çapa hazırlayırlar.  Bu sayımızdan başlayaraq həmin kəlamlardan, aforizmlərlərdən seçmələri səhifələrimizdə çap edirik. İnanırıq ki, sözdən yaran bu incilər sizin xoşunuza gələcək və onları öz yaddaşınıza köçürəcək, gündəliyinizə yazacaqsınız.

 

HÜMBƏT HƏSƏNOĞLU

 

Hümbət  Həsənoğlu - həkim, yazıçı, ictimai xadim.  “Tərəqqi” medallı.  Altı mindən çox aforizmlərin müəllifidir. Tükdilli xalqlar arasında ən çox aforizmlər yazan azərbaycanlı yazıçıdır.

 

- Ağız pis- pis danışandan sonra onu bərk- bərk yummağın xeyri olmaz.

 

- Bu həyatı məntiqlə yaşayan piyada, hissləri ilə yaşayan at üstündə keçər.

 

- Qadın küsüşməyə layiq kişi arzulayar.

 

- Ağıllı insanın üstünlüyü odur ki, tək qalanda da ağıllı həmsöhbəti olur.

 

- Axmaqlarda olan özünəinam ağıllılarda da olsaydı, axmaqlara bu dünyada heç bir şans qalmazdı.

 

- Heç kim haqda fikrini son sayma, çünki insanın bacarığı sonsuzdur.

 

- Buz isti  yağış olduğu vaxtların xatirəsi ilə yaşayar.

 

- Tərbiyə,  özündən utana  bilməkdir.

 

- Yatmış istedadını oyatsan, onun durub səni yatmağa qoymayacağını da hazır ol.

 

- Dilini vaxtında dişləyə bilənin, çörək dişləmək imkanı həmişə olacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Aysel Zülfüqarın şeirləri təqdim edilir.

 

 

İşıq doldu hardansa gün görməyən ömrümə,

Gözümə inanmadım, işıq hara, mən hara?!

Mən ki daim öyrəşdim yaşıl ümid vəd edən,

daha çox payız üzlü yalançı baharlara...

 

Yağışımı da sevdim, göz yaşımdan su içən...

Ürəyimin közündə xəzəl oldu arzular...

Mən də belə dəliyəm, öz-özüylə oynayan,

Məndə tapmaca kimi çözülməyən suallar...

 

O gur işıq nə idi?! - soruşdum, cavab gəldi,

Bir sevginin milyon il yol gələn zərrəsiydi.

Göydən sənə pay kimi göndərilən duanın

Allah qatından enən ən sirli ayəsiydi.

 

Açsan xoşbəxt olarsan, anlasan mənasını,

Bu dünyada sənintək varlı biri tapılmaz.

İndi özüm-özümün içimdə gizlənim, qoy,

Qoy bir qeybə çəkilim içimdə elə az-maz.

 

Çözüm, tapım, yaşayım... qaçışlardan yoruldum...

Bir az durulum indi, mənim qazancım olsun.

Nə isə, mən gedirəm, öz dünyamda gizlənim,

Məndən bütün dünyaya atəşli salam olsun!..

 

*

Darıxmağın şəklini çəksəydim əgər,

sonuncu qış gecəsində

görüşünə tələsdiyim

o bağçada,

ağacların dövrəsində                                                                                     

qalamağa çalışdığın

o ocağın

qışın qarlı rütubətinə

dözməyib,

söndüyü an

qəmli-qəmli

öləziyən

kösövünün

arxamızca

boylanan

boz tüstüsünün

havada cizdiyi

rəqsin

qara şəklini

çəkərdim...

Darıxmağın şəklini çəksəydim

əgər,

məni hədəf aldığın

o son qartopu

vuruşunun

məndən azca yan keçib də,

qollu-budaqlı

ağacın gövdəsində

qar qırçınlı

iz buraxan

ağ surətini çəkərdim...

Darıxmağın şəklini çəksəydim əgər,

səni kor bilinməzliyə

uğurlayan

gözlərimin

aciz-aciz gülümsəyən,

dönməyəcəyini bilməyən

baxışının

çarəsizcə

alacalanmış

sükutunu çəkərdim...

İndi, indi sənsizlikdə

baxar, baxar...

xatırlayar...

səni, səni, səni

içimə çəkərdim...

 

Bir şairin xatirəsinə...

 

Hər açılan səhər

hələ yaşamaqçün bəhanə deyil...

Bilirsən ki, yenə gələcək gecə...

Gecənin gəlməsi də

ölümə səbəb deyil.

Bilirsən hardasa var bir səhər...

Qırtlağına bıçaq kimi dirənsə də qəhər,

sabah unudacaqsan hər şeyi...

düşəcəksən bir tikə çörək dərdinə...

hansısa bir başıbatmışın xətrinə

çıxacaqsan küçəyə...

və külək yellədəcək səni,

kiminsə zivədən asılan

yırtıq çuxası kimi...

Günəş zenit nöqtəsinə dirənəndə,

içinin göz-gözü görməyən qaranlığında

bir-birini tanımayanda duyğuların,

itirəndə solun-sağın,

güclə sürüdüyün ayaqlarınla

qayıdacaqsan xarabana

axşam düşəndə...

Qorxuların ruhunda

qarışqa kimi gəzişəndə,

bu gecədən səhərə sağ çıxmağa

daha qalmayanda dözümün,

məzar kimi soyuq

yorğan-döşəyində açıla bilməyəndə

buz kəsmiş dizin,

düşünəcəksən ki,

gərək elə səhər asaydın özünü

düz kəllənə düşən Günəşin şüasından...

Ya da Ayın kölgəsi və işığı altında

iki yerə bölünən yatağında uzanıb paralanaydın...

amma işıq düşən tərəfdə...

Heç olmasa, ölümün işıqlı olaydı...

Və səhər dibçəkdəki

hələ açılmamış güllərini

elə köklü-köməcli kimsə qopardıb,

hələ təzəcə qazılmış qəbrinin üstünə qoyaydı...

Artıq heç kəsə lazım olmayan

bir cüt köhnə ayaqqabını

küçə uşaqları götürüb geyəydi,

gəlib qəbrinin üstünə

ruhuna Fatihə oxuyaydı...

Və biləydin ki,

hardasa bir insan qəribsəyib sənsiz...

Və hardasa bir Günəş

səni xilas edə bilmədiyi üçün

özü-özündən utanır,

hardasa bir Ay özünü sənin qatilin sanır...

 

*

Bir vaxt yaddaşının mən olan yeri

indi gecə-gecə darıxıb mənsiz,

mənli günlərini xatırlayırmı?!

Bir vaxt gözlərinin mən dolan yeri

indi yetim-yetim ağlayıb mənsiz,

qara gözlərimi soraqlayırmı?!

Bir vaxt ürəyinin mən vuran yeri,

indi için-için göynəyib mənsiz,

solğun xəyalımı qucaqlayırmı?!

Bir vaxt sol yanının mən duran yeri

indi həzin-həzin sızlayıb mənsiz,

titrək çiyinimi arzulayırmı?!

 

Mənim yaddaşımın sən olan yeri,

Mənim gözlərimin sən dolan yeri,

Mənim ürəyimin sən vuran yeri,

Mənim sol yanımın sən duran yeri...

Xatırlayır...

Soraqlayır...

Qucaqlayır...

Arzulayır...

 

Səni...

Səni...

Səni...

Səni...

 

*

Mən sənlə ayrılığın ən gözəlin yaşadım,

Dəlicə sevilərək, qopdum səndən, gərəkdi.

Bir vüsal həsrətini gözdən salmayım deyə,

Səninkən Sən olmadım,

Xəyalım kəpənəkdi.

 

Qondum elə ruhuna, qondum elə telinə,

Gözlərində şehinə, içdə ehinə döndüm.

Mən xəyaldan gerçəyə enib

adiləşmədim,

Mən hər zaman səninçün

müəmmaya büründüm.

 

Özüm seçmədim bunu,

ruhumun istəyiydi.

Bəlkə də, qorxdum, düzü,

sənin olsam, ölərəm.

Atəşində qovrulub, öz odumda yandırıb,

Ani parlayıb, sonra qəfilcə də sönərəm.

 

Arzulanan olmuşdum,

illərcə, çox illərcə...

Bəlkə də, xəyalımı sevdin deyə,

bütləşdim.

Bu bütə sitayişi necə adi edəydim?!

Mən Allahın olmuşdum, bir azca da sərtləşdim.

 

Amansızlığım belə sevimli idi mənim,

Gözünə görünürdüm ilğım kimi,

qaçırdım.

Mən iti xəyalının əngin üfüqlərinə

Məni aydın görməkçün sirli qapı açırdım.

 

De, maraqlı deyildi

bu cazibəli oyun?!

Çalıquşu olmağım

məni səndə qorudu.

Bəlkə, səndə qalsaydım

bütün varlığım ilə,

Günlərin bir günündə

varlığım unuduldu?! -

deyərək çox düşündüm.

 

Yox, bunu görməməkçün

əfsanə olum dedim,

əlçatmazın, ilahın,

toxunulmazın olum.

Eyb etməz, kiminləsə

ömrünü birləşdirsən,

Yanında qoy o olsun,

ruhunasa, mən dolum.

 

Bilirəm ki, mənimsən,

bilirəm ki, səninəm.

Bu əbədi gerçəyi

yalnız Allah dəyişər.

Mən ki, Allahın oldum,

Sən də mənim Allahım.

Bu ilahi yazımız

Cənnətdə gerçəkləşər.

 

Orda daha qorxmarıq

yerdəki ayrılıqdan.

Adiləşmək

qorxusu cəsarətsiz də etməz.

Orda daha heç vədə səninlə ayrılmaram,

Orda əbədi olan varlığım gözdən itməz.

 

*

44 günlük Vətən müharibəsinin 

bütün Şəhidlərinə və Şəhid analarına ithaf olunur!

 

Oğlunun,

yaddaşında qalan

son baxışlarından

süzülən nurda yuyundu,

yenidən doğuldu Şəhid Anası...

21 ildi anaydı,

bir gündə oldu Şəhid Anası...

44 günə 44 illik ömrünə

sığmayacaq ağrıları sığdırdı,

bütün sevinclərini unutdu,

yaşanmamıştək,

dərdlərindən doğuldu Şəhid Anası...

44 gün oğlunun başı üzərindən

uçuşan gülləri

yuxularında gördü,

onları ürkütdü,

onları söydü...

balasına öz canından sipər hördü...

Allaha yalvardı,

gecə-gündüz dil tökdü,

amma qoruya bilmədi

tək oğul balasını,

qoruya bilmədi ana...

Oğlunun köksünə

güllələr sancılanda,

içində

doğuş sancılarını duydu...

Sanki oğlunu

bir də, bir də təkrar doğurdu...

Ananın içindəki ağrıdan doğulurdu oğlu,

daha bu dünyayçün yox,

əbədi dünyayçün

yoğrulurdu oğlu...

Saçlarının hər teli ağrıyırdı,

ağzındakı dili ağrıyırdı...

Bağrında ana olduğu

21 ili,

ömrünün bütün 44 ili ağrıyırdı...

Oğlunun beşiyi başında

keçirdiyi yuxusuz gecələri,

balasının dil açıb "A-na!" dediyi hecələri,

oğul balam, noğul balam, -

deyə-deyə danışdığı

nağılları, öyrətdiyi

şeirləri,

əlindən tutub məktəbə

apardığı səhərləri

ağrıyırdı...

və ağlayırdı, ağlayırdı...

Oğlu ilə birlikdə Şəhid olurdu Ana!

Kaş ki dünya

bir Şəhid anasının içindəki

əzabların paklığında nurlana,

kaş ki dünya

bir Şəhid anasının

dünyalara sığışmayan

oğul dərdi qarşısında

əbədi sayğı duruşunda dayana!..

 

*

Əvvəla, salam...

Şeirlərimə baxanda

səni düşünürəm.

Hər bir sətrim

nə vaxtsa yaşadığımız

parlaq günlərin

indi işığını itirmiş

solğun kölgələridir...

Vərəqlərə çilik-çilik tökülənlər

göz yaşı deyil əsla,

sınıq ürəyimin qırıqlarıdır...

Hansı ürək yarası sağalmadı ki!..

İlk bahar rüzgarlarından

neçə rüzgarlar keçib...

Bircədənəm, bağışla!..

Bəlkə, unuduram səni,

Bəlkə, kimisə xoşbəxt edəcəm...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.11.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Ən yeni poeziyada isti-isti, mürəkkəbi qurumamış şeirlərin təqdimatını davam etdiririk. Bu dəfə rubrikamızda şair Ayaz Səlimxanoğlu debüt edəcək. 

“Qatar gözləyirdik” şeirində nədən bəhs edir şair? 

 

Qatar gözləyirdik yağışlı gündə,

Mən çətirli idim o qız çətirsiz.

Yağışdan islanıb yanıma gəldi,

O, gül ətirliydi, mən də ətirsiz.

 

Gözəl bir sevgi şeiridir. 

Mükəmməl yazıb, deyilmi? 

 

QATAR GÖZLƏYİRDİK

Qatar gözləyirdik yağışlı gündə,

Mən çətirli idim o qız çətirsiz.

Yağışdan islanıb yanıma gəldi,

O, gül ətirliydi, mən də ətirsiz.

 

Çətirdən boylandı nəmli baxışı,

Toxundu üzümə ipək telləri.

Unutdum qatarı, yağan yağışı,

Açıldı önümdə payız gülləri.

 

Gözünün qarası, dodaq boyası,

Qarışıb yağışla gözümə düşdü.

Çətirdən asılan yağış damlası,

Göz-gözə baxanda üzümə düşdü.

 

Bütün xəyallarım qatarla getdi,

İllərdir yolumu ordan salıram,

İstər yağış olsun istərsə günəş,

Hər qatar gələndə çətir alıram.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.11.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

1.

Diqqət etçisinizmi, quşlar daha çox moykadan təzə çıxmış maşınları batırırlar. 

2.

Diqqət!

Çox ağıllı bir it itibdir.

Toplan! Əgər sən bu elanı oxuyursansa, qayıt evimizə!

3.

Xəbər verdiyimiz kimi, Bünyadlı kəndinin sakini yeni doğulmuş oğlunun adını Kopiyirmidoqquz qoyub. 

O, degörəknöqtəkom saytına verdiyi müsahibədə deyib:

-Mənim atam kiçik qardaşıma Lissabonsammiti adını qoyduqdan sonra mən də ailə quranda övladlarıma beynəlxalq adlar qoymağı əhd etmişdim. 2020-də qızım doğuldu, adını Pandemiya qoydum. Budur, indi də Kopiyirmidoqquz dünyaya gəldi. Çox məmnunam ki, multikulturializmə mənim də qatqım var. 

4.

Sabunçu qəsəbəsində leysan yağışından sonra tuneli su basması nəticəsində bədbəxt hadisə baş verməsi səbəbindən Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti ciddi ölçü götürüb. Belə ki, tunel cəzalandırılıb.

5.

Bir vaxtlar insanlarda abır-həya var idi, utanıb qızarma var idi.

İndisə yalnız hipertoniklər və alkoqoliklər qızarırlar. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.11.2024)

Nigar Xanəliyeva “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

İlahi bir sirr kimi gəlir bəzən həyatın özü. Sanki hər şey öncədən yazılıb, amma sən oxumağı bilmirsən. Bir səhifə çevrilər qarşında naməlum bir cümlə. Sözləri anlaya bilmirsən, amma ürəyində bir ağırlıq, bir titrəmə hiss edirsən. Bilirsən ki, bu cümlə sənindir – sənə aid bir işarədir, ancaq onu dərk etmək üçün doğru bir məqam, doğru bir vasitə lazımdır.

 

Bəzən bu vasitələr təsadüf adlanır. Amma təsadüflərin ilahi bir əl tərəfindən toxunmuş olduğunu dərk etmək üçün dərindən baxmaq lazımdır. Yolunu itirdiyin bir gün heç gözləmədiyin bir küçədə sənə doğru uzanan bir əl… Bu, sıradan bir hadisə kimi görünə bilər. Amma bəlkə də bu əl illərdir səni axtaran başqa bir ruhun cavabıdır.

Eşq də bəzən bir təsadüf kimi gəlir. İki insanın gözləri görüşər, amma bu görüş ilk dəfə deyil, sanki əbədiyyət boyu bir-birinə baxırmışdır. Bu anı yalnız "təsadüf" adlandırmaq azdır. Bu sənin keçmişdə verdiyin hansısa bir qərarın, hansısa bir duanın cavabı ola bilər.

İlahi təsadüflər səni çaşdırar, amma bir o qədər də heyran qoyar. Təsəvvür et: illərlə içində daşıdığın bir həsrət var – adını bilmədiyin, amma hər gecə yuxularında hiss etdiyin bir duyğu. Sonra bir gün tamamilə təsadüfi bir anda biri qarşına çıxar. Sən onu tanımırsan, amma ürəyindəki sükut ona cavab verər. Sanki o sənə çox əvvəldən məlum olan, amma tanımaq üçün bu məqamı gözləyən bir ruhdur.

Bir dəfə biri mənə dedi:

-Heç hiss etmisənmi ki, bəzi insanlar sənin həyatına yalnız səni bir şey öyrətmək üçün gəlir? Onlar sənin nə vaxtsa itirdiyin bir parçanı tapmağa kömək edərlər, amma qalmazlar.

Bu sözlərdə böyük bir həqiqət gizlidir. İlahi təsadüflər yalnız həyatın axışını dəyişdirmək üçün yaranmır, həm də səni özünlə qarşılaşdırmaq üçündür. Hər təsadüfün altında bir məna yatır – bir işarə, bir yol, bəzən də bir xəbərdarlıq.

Həsrət, eşq və təsadüf bir-birini tamamlayır. Həsrət səni axtarmağa məcbur edir, təsadüf səni doğru məqamda doğru yola çıxarır, eşq isə sənə bu yolun mənasını göstərir. Amma onların hər üçü naməlumdan məluma keçidin bir vasitəsidir.

Bəlkə də sən bu yazını oxuyarkən belə həyatında baş verən kiçik bir hadisəni xatırlayırsan. İlk baxışdan əhəmiyyətsiz görünən bir təsadüf… Amma indi fikirləşirsən: "Bəlkə bu təsadüf mənim həyatımda bir işarə idi. Bəlkə də mən onu düzgün oxumadım."

Bütün bunları dərk etmək üçün yalnız bir şey lazımdır – öz ürəyinə qulaq asmaq. Çünki ilahi təsadüflər bəzən səninlə gözlə görünməz dillərdə danışar. Onları yalnız hiss edə bilərsən. Eşq də, həsrət də, təsadüf də budur: hər biri bir işarədir, sənə öz yolunu tapmağı öyrədən ilahi bir ipucu.Çünki bəzən yalnız bir baxış, bir cümlə belə yetər ki, insan öz itkinlərini anlamasın, amma onunla barışsın.

Sükut… Bəzən hər şeyə cavab verən yalnız budur. İnsanlar hər zaman hər şeyi anlamağa çalışır. Ancaq naməlumu dərk etmək asan deyil. Sirr içində bir sirr var, onu açmaq üçün isə məlum olanın açarına ehtiyacımız var.

Mənə elə gəlir ki, həyatın ən dərin məqamları heç vaxt açıq şəkildə qarşıya çıxmaz. Onlar həmişə dolayı yolla, bir başqa şey vasitəsilə hiss etdirilir. Bu, bir baxışın içində ola bilər. İki cüt göz qarşılaşar, amma gözlər yalnız görünəni deyər; onların altında isə hisslər danışar.

Dərin eşq də belədir. Bəzən biz özümüzə belə aydın olmayan bir həsrətin içindəyik. Bilmirik, nəyi istəyirik, amma hər an hiss edirik ki, içimizdə bir boşluq var. Və sonra qəfil bir an gələr. Bir nəfəs, bir səs, bir toxunuş…

Bu, sənin boşluğunu tam doldurmasa da, onun formasını göstərər. Naməlum yavaş-yavaş məlumlaşar.

Eşq bir vasitədir. İnsan başqa birini dərk edərkən əslində özünü anlamağa çalışır. Hər toxunuş, hər söz, hər baxış sənin öz varlığını sorğulamağa səbəb olar. Sevgilinin gözlərində bir naməlum var, amma o gözlərin içində sənin özündən də bir parça var. Məhz bu, insanı cəlb edir – həm özünü tapmaq, həm də başqasını dərk etmək istəyinin qarşıdurması.

Həsrət isə heç vaxt bitməz. O, eşqin yanındakı səssiz yol yoldaşıdır. İnsan nə qədər çox sevirsə, o qədər çox həsrət çəkir. Çünki nə qədər çox dərk edirsən, bir o qədər çox dərk edə bilmədiklərin üzə çıxır. Həsrət səni daim ayaqda saxlayar, amma bir az da qəmli edər. Elə bil ki, səhrada su içmək istədiyin yerdə tam doymazsan – bir qurtum səni yaşatmağa bəs edər, amma susuzluq hələ də qalır.

Bütün bu qarışıqlığın içində, bəlkə də, ən sadə həqiqət budur: hər naməlumun bir məlum vasitəsi var. Hər tapılmamış cavabın arxasında bir ipucu gizlənir. Bəzən bir söz, bəzən bir mahnı, bəzən isə sadəcə bir baxış. Biz yalnız bu vasitələrdən istifadə edərək öz yolumuzu tapırıq.

Bu, həyatın ən gözəl paradokslarından biridir. İnsanlar dərk etmək üçün yaşayarlar, amma dərk edə bilmədikləri hər şey onları yaşamağa davam etməyə vadar edər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.11.2024)

 

 

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

 

 

 

Dram əsərlərinin təsir gücünə, teatrın əyanilik imkanlarına və aktyor sözünün kəsərinə inanan C.Məmmədquluzadə hələ seminariyada oxuduğu illərdə aktyor sifəti ilə tamaşalarda çıxış etmiş, tətil günlərində və Naxçıvanda işlədiyi illərdə “huşyar dostları” ilə birlikdə Naxçıvan şəhərində M.F.Axundzadənin “Hekayəti-molla İbrahimxəlil kimyagər”, “Hekayəti müsyo Jordan həkimi-nəbatat və Dərviş Məstəli şah cadukini-məşhur”, “Sərgüzəşti-vəziri-xani Lənkəran”, N.B.Vəzirovun “Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük” Ə.Haqverdiyevin “Dağılan tifaq” və. s əsərləri tamaşaya qoymuşdur. Bu tamaşaların bəzilərinə M.Cəlil özü rejissorluq etmiş və baş rolların ifaçısı olmuşdur.

 

            1916-cı ildə “Ölülər” Bakıda tamaşaya hazırlanarkən baş rolların bölünməsində və məşqlərdə C.Məmmədquluzadənin şəxsən iştirak etməsi, baş rolların (Ş.Nəsrullah və İsgəndər) ifaçıları Ə.Qəmküsara və M.Əliyevə, həmçinin tamaşanın rejissoru H.Ərəblinskiyə verdiyi tövsiyələr, sonralar əsərin Daşkənd, Şuşa,Tiflis və Təbrizdə müəllifin öz iştirakı ilə tamaşaya hazırlanması və nümayiş etdirilməsi, böyük ədibin yerli teatr həvəskarları ilə əlaqələri onun teatra yüksək qiymət verdiyini və teatr işinə dərindən bələd olduğunu göstərir.

       “Böyük demokrat” qeyd edir ki, səhnə üçün yazılmış əsərlər “camaatı öz üstünə güldürüb, eyibini özünə nişan verməli”, məişətimizin eyiblərini göstərməli”, “mərəzlərimizə gülünməli” və insanı düşündürməlidir.Təsadüf deyil ki, “Ölülər”i tamaşaya hazırlayarkən M.Cəlilin tövsiyələrini nəzərə alan H.Ərəblinski aktyorlara demişdi: “Siz tamaşaçıları güldürməkdən çox düşündürməyə çalışmalısınız. Pyesin müəllifinin və biz aktyorların məqsədi donmuş şüurları oyatmaqdır.” Məhz belə əsərlər yüksək bədiiliklə, səhnədə insanların gözü qarşısında nümayiş-təqlid edildikdə onların əxlaqına və tərbiyəsinə ciddi təsir göstərir.

       C.Məmmədquluzadə belə əsərlərə özünün “ustadi-əzizi” saydığı, “təmsilat yazanların ustadı, kamil ədiblərin fəxri”, “səhnəmizin atası” adlandırdığı M.F.Axundovun komediyalarını, dünya ədəbiyyatının Şekspr, Molyer, Qoqol kimi sənətkarlarının əsərlərini nümunə göstərirdi. Qətiyyətlə M.Cəlilin öz əsərlərini də bu sıraya daxil etmək olar.

            C.Məmmədquluzadə məzmunsuz və ideyasız, bayağı “pyes və nümayişləri” kəskin tənqid edir, tamaşalara əyləncə xarakteri vermək və tamaşaçı cəlb etmək üçün dram əsərlərinə yersiz balet dəstəsi və rəqs məclisləri “yapışdırmaq” ənənəsini pisləyirdi. Teatrlarda “ibrətli nümayiş əvəzinə mütribbazlıqlar, şantajlar nümayiş etdirilməsinə” qarşı çıxırdı. “Bihəya nümayişlər”in çavanların və məktəblilərin əxlaqını və tərbiyəsini korladığını, belə şeylərlə  teatrların “lap əbəs yerə zibilləyindiyini” göstərirdi. Müqəddəs sənət məbədlərinin belə şeylərlə “zibilləndiyini” görən ədib fəryad qopararaq deyirdi: “Heyf, teatrlarımıza!”

            M.Cəlil özünün “Eşq mədrəsəsi”, “Teatr konfransı”, “İşçi teatrı” və s. əsərlərində qeyd etdiklərimiz barədə öz qəti mövqeyini ortaya qoyur və yazırdı: “Hər şey dünyada tərəqqi eyləyən kimi, teatrımız da, şəkk yox, tərəqqi edə gərək”.

Təsadüfi deyildir ki, “Molla Nəsrəddin” jurnalı öz səhifələrində yazırdı: «Məlumdur ki, camaatın qabağa getməsi üçün teatr məclisləri ən faydalı bir şeydir. Bəlkə, belə olan surətdə teatr məclislərinin inkişaf tapacağını lazım və vacib bilmək lazımdır”.     

            Səhnəni “pakizə bir yer” hesab edən C.Məmmədquluzadə teatrın inkişafı üçün atılan hər bir addıma sevinir, onun tərəqqisinə mane olan əngəlləri kəskin tənqid edirdi. O, yerlərdə “drama cəmiyyətləri”nin açılmasını alqışlayırdı. Bakıda “Tənqid təbliğ teatrı”nın açılmasına sevinir və buranı “Canlı Molla Nəsrəddin teatrı” adlandırırdı.

            Görkəmli ədib həm imkanlı şəxslər, həm də dövlər orqanları tərəfindən teatr və teatr işçilərinə maddi və mənəvi dəstək göstərilməsini zəruri hesab edirdi. “Oyun-oyuncaq” və “Teatr işlərimiz” başlıqlı yazılarda o, diqqəti bu məsələlərə cəlb edirdi. 1923-cü ildə qələmə alınmış “İki xəbər” adlı yazıda hökumətin teatr üçün verilən məxarici azaltması ciddi tənqid olunurdu. Göstərilirdi ki, hökumət “məxarici o dərəcədə azaldıb ki, teatrın davam gətirməyinə ümid qalmır”.Yazıda daha sonra təəssüflə qeyd edilirdi ki, lazımsız işlərə xərclənən pullara qənaət etmək əvəzinə, teatr-sənət məbədinə xərclənən cüzi pullara qənaət edilir.

Bəzi yazılarında aktyorların maddi durumuna da toxunan görkəmli yazıcı və publisist onların teatr rəhbərliyi tərəfindən lazımi himayə görmədiklərini  nəzərə çatdırırdı. Teatrlarımızın milliyyətcə rus, erməni, gürcü və polyak aktyorlara möhtac qalmasına acıyırdı. “Teatr” felyotununda bu məsələlərdən geniş bəhs edirdi.

            O, öz yazılarında yeri gəldikcə teatra rəhbərlik işlərindən də söz acırdı. Məsələn, “Yadigar” və “Mükafat” başlıqlı yazılarda ədib teatrlarda müdirlik və rejissorluq üstə baş verən intiriqaları və donosçuluğu tənqid edirdi. 1922-ci ildə “Yeni yol” qəzetində çap olunmuş “Teatr işlərimiz” məqaləsində müəllif teatra rəhbərlik işlərinin yarıtmaz qurulduğunu qeyd edir, Bakı kimi bir şəhərdə teatr işlərinin “fəna surətdə olmasının baislərinin” ciddi məzəmmətə layiq olduqlarını göstərirdi.

            Aktyor sənətinin sirlərinə dərindən bələd olan və altyor sözünün kəsərinə dərin inam bəsləyən M.Cəlil onları “teatr kimi müqəddəs bir maarif və sənət məbədinin xadimləri” adlandırır. Qeyd olunur ki, teatr işçilərinin mənəvi aləmi pak olmalıdır, onlar öz sənətlərinə ürəkdən bağlanmalıdırlar. Aktyorlar arasındaki intriqlara toxunan görkəmli ədib bu cür halların teatrımızın inkişafına mənfi təsir etdiyini bildirirdi. Teatrları belə hallara yol verən aktyorlardan təmizləməyə çağırırdı. O qeyd edirdi ki, aktyorlar “səhnə kimi pakizə bir yerə qədəm qoymağa” mənəvi haqq qazanmalıdırlar.

            Digərləri kimi C.Məmmədquluzadə də tamaşaçının teatra münasibətindən bəhs edərkən deyirdi: doğruluq və inam. Tamaşaçı teatra yalnız emosional təsir almaq üçün gəlir və onun səhnədən təkcə bir istəyi var - inanmaq. Bunu reallaşdırmaq isə aktyorların üzərinə düşür.

            C.Məmmədquluzadə Azərbaycan teatrının inkişafında böyük xidmətləri olmuş A.Mirzə, M.Əliyev, S.Ruhulla, H.Abbasov, H.Sarabski və digərlərini nümunə göstərir və onların əməyini yüksək qiymətləndirir, gənc aktyorları onlardan öyrənməyə çağırırdı.

            Ümumiyyətlə, M.Cəlil gənclərin teatra biganə münasibətindən, onların (xüsusən qadınların) səhnəyə çıxmaq istəməməsindən bərk təəssüflənirdi. Bunun səbəblərinə toxunan teatr təəssübkeşi cəmiyyət üzvləri arasında nəinki qızların, hətta oğlanların da “aktyorluğa qurşanması”nın pis qarşılanmasından, onların ələ salınması, məsxərəyə qoyulması, ölümlə hədələnməsi və qətlə yetirilməsindən, teatr binalarının talan edilməsi və yandırılmasından hiddətlənirdi. “Molla Nəsrəddin”in səhifələrindəki karikaturalarda belə halları çox kəskin tənqid edirdi. Məsələn, 1909-cu ilin fevral ayında Bakı şəhərinin ilk teatrının (Tağıyev Teatrı-12 yanvar 1908-ci ildə Üzeyir Hacıbəyovun "Leyli və Məcnun" milli operasının premyerası bu teatrda baş tutmuşdu) yanması ilə əlaqədar “Molla Nəsrddin”in səhifəsində verilmiş bir karikaturada  fanatiklərin və ruhanilərin əl-ələ tutaraq sevinclə rəqs etmələri acı-acı təsvir edilirdi. R.Nəzərova «Molla Nəsrəddin” jurnalı estetik tərbiyə haqqında” məqaləsində yazır ki, “M.Cəlil «Molla Nəsrəddin» jurnalında camaata «teatr haramdır!», «teatra kömək edənlər o dünyaya», «…..şapka qoyan İvan sifətində gələcək», qramafon səsinə «yox, yox haramdır ona qulaq asmaq, oradan cin səsi gəlir», «müsəlman teatrçıları şəriətə xilafdır» deyən din nümayəndələri ilə həmişə mübarizə aparırdı. Jurnal çox kəskin dildə, bəzən gülməli, bəzən kədərli, bəzən felyeton, hekayə, son xəbərlər, bilməli xəbərlər və bəzən də satirik şeirlər vasitəsilə vaizlərin çürük fikirlərini ifşa edirdi…Jurnal şəkillərdən çox məharətlə istifadə edərək xalqı başa salırdı ki, teatrlara gedin, bədii zövqünüzü inkişaf etdirin, boş vaxtlarınızı şən, gümrah və əyləncəli yerlərdə keçirin”.

“…Hər gecə böyüklər üçün verilən teatrlara nəinki məktəb şagirdi, hətta əmcək uşaqlarının da analarının çarşabı altında ağlaşa-ağlaşa gəlmək”lərinə, onların yaşlarına uyğun olmayan tamaşalara baxmalarına qarşı çıxan C.Məmmədquluzadəni düşündürən əsas məsələlərdən biri də ölkəmizdə uşaq teatrlarının olmaması idi. O, bir sıra yazılarında ilk dəfə olaraq bu  məsələni qaldırmışdı. 1923-cü ildə yazılmış “Uşaq teatrı” adlı məqaləsində vaxtı ilə Naxçıvanda M.F.Axundzadənin komediyalarının məktəb uşaqları üçün tamaşaya qoyulmasını xatırlayan ədib yazırdı: “Haman gün elə yadımızdadır: iki yüzdən artıq məktəb şagirdlərinin bir böyük bayramı idi. Necə asan imiş iki-üç saatın içində bi qədər uşağı xoşbəxt etmək!” Uşaqların teatra olan həvəsini və teatrın bir tərbiyə məktəbi olmasını nəzərə alan, “uşaq teatrında nə qədər böyük bir aləm var”, - deyən C.Məmmədquluzadə uşaq teatrı yaratmağın vaxtı çatdığını bildirirdi. O, redaktoru olduğu «Molla Nəsrəddin» jurnalında da bədii zövqü inkişaf etdirmək, uşaq və gəncləri tərbiyə etmək üçün teatr tamaşalarının oynanılmasına yüksək əhəmiyyət verilirdi. Bədii tərbiyədə teatr tamaşalarının roluna böyük qiymət verən jurnal yazırdı ki, adam öz buraxdığı nöqsanları özü görə bilmir, lakin teatr tamaşalarına baxdıqda həmin nöqsanların ümumiləşdirilmiş nümunələrini görür. Jurnal, ümumiyyətlə, teatrların, xüsusilə məktəb teatrlarının olmasına, onun tərbiyəvi əhəmiyyətinə yüksək qiymət verirdi. Çünki uşaqların dərsdən sonra boş vaxtlarını lazım olmayan yerlərdə keçirmələrindənsə, məktəb teatrlarında keçirmələri daha əlverişlidir

O, “Uşaqlarımız” adlı felyetonunda belə yazırdı: “…uşaqlarımız üçün də lazımdır teatr hazırlamaq və bundan ötrü lazımdır teatr yazanlarımıza təklif edək ki, uşaq pyesləri yazsınlar, ta ki, teatr idarələrimizin bəhanəsi kəsilsin…”. O, uşaqlar üçün teatr tamaşalarının olmadığını bəhanə gətirənlərə çıxış yolunu da göstərirdi: 1) böyüklər üçün nəzərdə tutulan bəzi əsərləri uşaqlar üçün də göstərmək olar, 2) xarici dillərdə olan uşaq pyeslərini tərcümə edib nümayiş etdirmək olar, 3) yazarlara uşaq pyesləri sifariş etmək, onları bu işə təşviq etmək lazımdır.

            Ümumiyyətlə, Azərbaycan teatrının mürəkkəb və ziddiyyətli bir şəraitdə təşəkkül tapmasında, üzləşdiyi problemlərin həllində və bu günkü səviyyəyə çatmasında digərləri kimi C.Məmmədquluzadənin də xidmətləri çox olmuşdur. O həm özünün ölməz səhnə əsərləri, həm milli səhnəmizin inkişafı üçün yazdığı publisistik yazıları, həm də əməli fəaliyyəti ilə teatrımızın inkişafında xüsusi rol oynamışdır.

                                                                                              

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.11.2024)

 

1892-ci ilin 17 noyabr günündə böyük gürcü şairi Qalaktion Tabidze dünyaya gəlib. Gürcüstanda yaşayan soydaşımız İbrahimxəlil Tamıyev böyük şairə şeir həsr edib. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı şeiri oxucularına təqdim edir.

 

Mənim xilasetmə dəstəm şeirdi! – 

Tiflis tifilidir hər həyəcanım.

Necə ki, lirika “lira” sözündə

şehləyər – bax, elə şehləyər canım.

 

Gedər hüzn qarışıq, qüssə qarışıq, – 

siz hələ gedəni geri döndərin.

...Mənim xilasetmə dəstəm şeirdi;

məni xilas edən şeiri göndərin!

 

Südyolunda şeir divanəsini

yaxşı-yaxşı baxın kim qucaqlayır!

Gözləriniz aydın! Mən xilas oldum!..

...bax, dar ağacım da tumurcuqlayır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.11.2024)