“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə təqdim etdiyi layihədə Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının seçimində 51 türk müəllifinin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Türkistan aydını Kasım Tınıstanoğlu”

Sabırbek Börübay

Kendi halkının derdiyle dertlenmiş, hayatı boyunca milleti için yaşayan Kasım Tınıstanoğlu’nu Türk dünyası olarak kendi bakış açımızla değerlendirmenin ve tarihe mal olmuş gerçekleri kabul etmenin zamanı gelmiştir.

Devlet adamı, şair, yazar, mütercim, gazeteci ve bilim adamı kimlikleriyle çok yönlü Kasım Tınıstanoğlu yaşamı boyunca milleti için yaşamış bir Kırgız aydınıdır. O, Latin harflerine dayanan ilk Kırgız alfabesini oluşturmuş; Kazak ve Kırgız Türkçesi ile şiir, küçük hikâye, piyes, manzume parçaları, ders kitabı, dil bilgisi kitabı yazmış; Kırgız Türkçesinin çeşitli sorunlarını tespit etmiştir. Tınıstanoğlu bunların yanı sıra bir siyaset adamı olarak Alaş Orda Partisinin faaliyetlerine katılmıştır.

Bu sebeple Kasım Tınıstanoğlu’nun Türk dünyasında daha iyi tanınması ve anlaşılabilmesi amacına yönelik bir adım da olsa atmış bulunmaktayız.

Yazımızda, “Ḳasım Irlarının Cıynaġı” (Kasım Şiirleri Mecmuası) adlı eserinin tıpkıbasımını, yazı çevrimini ve Türkiye Türkçesine aktarımını Türk kardeşlerimize kazandırmayı amaç edindik.

Eserin taş baskı nüshası 1976 yılında Kırgız Sıdıka İsmanova tarafından Kırgız Cumhuriyeti Millî İlimler Akademisi’ne teslim edilmiştir.

Tınıstanoğlu’nun hayatındaki dönüm noktalarından birisi, onun üstadı, Çanakkale Şavaşları sırasında Türk kardeşlerine atfen kaleme aldığı “Uzaktaki Kardeşime” (Alısdaki Bavuruma) şiirinin yazarı Kazak şairi Mağcan Cumabay ile tanışmış olmasıdır. Tınıstanoğlu Taşkent’teki eğitimi süresince Mağcan’ın kaleme aldığı şiirlerin etkisi altında kalmıştır.

Bu noktada Tınıstanoğlu, İsmail Bey Gaspıralı’nın kurduğu Usül-û Cedid’i Kırgızistan’da yaşatmıştır. Kasım Tınıstanoğlu ve daha nice Türkistan aydını 20. yüzyılda İsmail Gaspıralı’nın “dilde, fikirde, işte birlik” şiarıyla mücadele etmiş, baskıcı Sovyet yönetimine karşı Türk halklarının mücadelesi için son damla kanlarına kadar var olma savaşı vermiştir.

Tınıstanoğlu tarafından 1925 yılında Moskova’da yayımlanan “Ḳasım Irlarının Cıynaġı” adlı eserde Kazak Türkçesiyle kaleme aldığı 12, Kırgız Türkçesiyle yazılmış 18 şiiri ve “Cañıl Mırza” manzumesi yer almaktadır. Çağatay Türkçesi harfleriyle kaleme alınan eser 34 şiiri içermekte olup 110 sayfayı oluşturmaktadır.

Ele aldığımız çalışmamızda ise, örnek olarak sadece “Ḳasım Irlarının Cıynaġı” eserinde yer alan “Jasdarga” (Gençlere) şiirine yer verdik. Bu şiir, Tıpkıbasımıyla, Yazı Çevrisi ve Türkiye Türkçesine aktarılarak verildi.

Sonuç olarak şunu söylemek lazım: Kasım Tınıstanoğlu, her şeyden önce İsmail Gaspıralı ekölünün yetiştirdiği bir Türkistan aydınıdır. O, otuz yedi yaşında Stalin terörünün Türk dünyasında kızıl terör, kızıl kırgın’ın kurbanı olmuş ve kurşuna dizilerek şehit edilmiştir.Tınıstanoğlu, ayrıca dünyaca ünlü “Manas” destanını derleme çalışmalarını da Kırgızistan’da başlatan halk bilimcilerdendir.1926 yılında ise Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de gerçekleş­tirilen Türkoloji Kongresine Kırgızlar adına katılmış ve alfabe değişikliğiyle ilgili bir bildiri sunmuştur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.11.2024)