Gülnaz Talıbova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Dünən Şaxta Babaya məktubyazma günü idi. Mənsə qərara gəldim, o məktubu bu gün yazım. 

Salam, Şaxta baba. Bilirəm ki, çox uzaqlardasan, ancaq yenə də ümid edirəm, gələcəksən. Çünki bizə öyrədiblər ki, ümidi heç vaxt itirməyək. Bir yandan da nəsihət edirlər: heç vaxt "heç vaxt" deməyək. Qalmışıq iki yol ayrıcında. 

Böyüdükcə anladım: bəzən ümidlər bizdən qopub ayrı düşür və itmiş ümidlər üçün geri dönüb baxırıq. Lakin nə fayda?! Artıq o, başqasına qismət olub. Səndən bunu istəməyəcəm, səbəbi budur ki, o ümidlər mənə o zaman gərək idi. Qaytara biləcəksənmi zamanı?! Fərz edək ki, keçmiş zamanı hədiyyə gətirdin. Bəs ağarmış saçların, solğun bənizin əvəzini ödəyə biləcəksənmi, əziz baba?

Səni qınamıram, zamanın saçlarına örtdüyü qar səni də dondurur. Fəqət, bir şeyi sənə etiraf etməliyəm: bəzi hədiyyələri dəyişik salmısan. Yaşamaq istəyənə ölüm, istəməyənə ömür gətirmisən. Ana olmaq istəyənə həsrət, "azadlıq arzulayana övlad vermisən. Danışa bilməyənlərə dil ərməğan etmisən, ürəkləri dolu olanlara səbir kasası söz vermişdin axı. Onu unutmusansa, lütfən, gözləyəcəklər, onları əliboş qoyma. Dövlətli bəxşişinin qədrini bilmir - 16-cı mərtəbədən daim aşağılara baxır, ürəyi necə dözür... Kasıb ki, sənə əl uzatdı, onların əlləri havada qaldı. Baba, xahiş edirəm səndən hədiyyələrini bölüşdürəsən. Son olaraq bir istəyim də olacaq səndən: haqlıların haqqı əllərindən alınıb, sənin gəlişinə ümid bağlayıblar, sən, bəlkə, onların dadına çatasan...

Salamat qal, can baba, məktubumu sona qədər oxumusansa, gələcəyinə şübhəm yoxdur...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2023)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Salam, Şaxta baba. Necəsən? Sənə ilk məktub yazanda 7 yaşım var idi. Səndən qırmızı-bəyaz bir paltar istəmişdim, eyni yeni il şənliyindəki qar qızınkına bənzər. Sonrakı illərdə səndən daha çox şokolad, daha çox oyuncaq, daha-daha bir sürü şey istədim. Son məktubumda-təxmini 8-9i il öncə səndən daha böyük və mümkünsüz bir hədiyyə istəmişdim və olmamışdı... Bu səfər, illər sonra yetişmiş biri olduqdan sonra sənə ilk məktubumdur bu. Şaxta baba, öncəliklə səndən o körpə Leylanın xəyalı olan xoşbəxtliyi istəyirəm. Düzdür, o Leyla ilə indikinin xoşbəxtlik anlayışları tamam fərqlidir, amma xoşbəxtlik özü birmənalı bir hissdir. Səndən daha çox oyuncaq yerinə daha gözəl dostluqlar istəyirəm. Keçən il yeni il arzum daha çox uğur qazanmaq idi. Bu il yeni ildən arzum daha çox sevincdir. O qədər sevinc istəyirəm ki, sıradanlaşsın və mən üzüldüyüm anlar üçün darıxım. Səndən istəyim bu il mənə daha çox cəsarət, daha çox güc verməyindir ki, səndən istəməyim mümkünsüz olan hər şeyi özüm əldə edim. Düzdür, bu hisləri mənə necə aşılayacaqsan, bilmirəm, amma bəlkə sən ən azından mənə stimul ola biləcək hədiyyələr göndərsən bu hissləri özüm yarada bilərəm. Nə deyirsən?

Şaxta baba, bir də ki, dünya üçün bir şey istəcəyəcəm səndən. Bu dünyadan bütün təmiz qəlbləri, körpələri al və yeni bir dünyaya apar. Bura artıq tozlanıb. Silah səsləri çoxdur, gecələr yatmaq olmur. Körpələr səni yox, ölümü, əzrayılı gözləyir daha. Bizə gedə biləcək, qapılarında "Kirli qəlblər, nifrət qadağandır!" yazılan bir dünya ver. Qısqanclıq, savaş olmasın orada. Acgözlük olmasın. Hansı ki, dövlətlər də olmasın. Tək bir dünya olsun, hamıya aid. Torpağa görə savaşlar bitər bəlkə. Pul olmasın orada. Hər kəs hər şeyini bölüşsün. Bəlkə də bizim üçün ən xeyrlisi olar əsrlər öncəki həyata dönmək. Tək dərd ac qalmamaq, rahat yataq tapmaq olan dövrlərə. Bizə çətin görsənir, amma sən marallarına tapşırsan, bizi apararlar bəlkə o dünyaya. Hə bir də, heyvanlar üçün də bir diləyim var. Ya onları da yeni dünyaya gətir, ya da apayrı bir dünya yarat. Qoy onların da qarnını doyuranlar olsun. Öncədən təşəkkürlər. Sağlıcaqla qal, əziz Şaxta baba, şaxta can!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı dünən sizə yola saldığımız payız barədə gözəl lirik peyzaj yaratmış Təranə Dəmirin iki şeirini təqdim etmişdi. Bu günsə şairin insan duyğularından yaratdığı daha iki şeir-portretini təqdim edirik. 

ALDADIR SƏNİ

Bu dünyanın sonu bəlli, 

Başı da aldadır səni.

Çiçəyi də, çəməni də,

Daşı da aldadır səni.

Özündən baş açmır özü,

Hər yan savaş, hər yan hüzün,

Başına dəysin dolusu , 

Boşu da aldadır səni.

Gələri var, gedəri var,

Ziyanı var, xətəri var, 

Qurunun nə xəbəri var-

Yaşı da aldadır səni.

Nəfəsi də borc, sələmdi,

Alıb vermək dərd, ələmdi, 

Baharı ayrı aləmdi,

Qışı da aldadır səni.

QOCA

Yol-yol, küçə- küçə sürünən qoca,

Əlin ətəyindən uzun, gedirsən.

Bəlkə neçə-neçə günahlarından,

Bəlkə savabından küsüb gedirsən.

Ləpirin yollardan utanır, bəlkə

Yollar da utanır izindən sənin.

Elə töyşüyürsən, sanki bu dünya 

Asılıb  bu yorğun dizindən sənin.

Köhnə papağın da başından  düşür,

Papaq da yekədi başından,  qoca.

Göy üzü qapısın açıb haçandı,

Səni kim alacaq qışından, qoca

Bu şəhər, bu küçə, bu it, bu pişik

Topal yerişindən tanıyır səni.

Bəlkə də yanından keçən cavanlar

Qəlbində o ki var qınayır səni.

Sökük çəkmələrin yorub yolları,

Bezibdi bu şəhər, bu küçə səndən.

Bu daşlar, divarlar, evlər, ağaclar

Şəkil çəkdirirlər gizlicə sənnən.

Daha arzular da yorğun düşüblər,

Əlindən tutmağa gücü qalmayıb.

Şəhərin başına dolanıb ömrün, 

Daha aldanmağa küçə qalmayıb.

Özün də bilmirsən nə istəyirsən,

Hayana sürüyür ürəyin səni?

Sağından, solundan gözəllər keçir,

Vurur saçlarının küləyi səni.

Şəhərin səs-küylü küçələrində 

Küləklə, yağışla sevişən qoca.

Çəlik ayaqların sözünə baxmır,

Alçaqda, çökəkdə sürüşən qoca.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik qiraət rubrikasında bu gün sizlərlə şair Əlizadə Nuri görüşür.

Aşığa  bax, gözü göynən,

Barmağı saznan oynayır.

Üstünü çırpan bir uşaq,

Oturub toznan oynayır...

Bu zəhərdi, ya eşq camı?

Çıx qarşıla o edamı...

Boğulmaqdan qorxur hamı-

Hamı dayaznan oynayır...

Ömürdü bu, ya səfərdi?

Darıxdım ki... çağır dərdi.

O nəğmə nə bəxtəvərdi-

Bir gözəl qıznan oynayır...

Bu yol bitdi... dayan, adam, 

Sənin deyil o yan, adam.

Dünyayla oynayan adam,

Elə bil köznən oynayır...

Hanı ölüm-hara haqdı?

Mən axsağam, yol axsaqdı?

Allah, bu nə oynamaqdı-

Göz yaşı göznən oynayır?!..

Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2023)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Rubrikamızda Azərbaycan poeziyasının ən çox səs salmış, ən çox oxunan və əzbərlənən şeirlərini təqdim etməkdəyik. Unudulmaz sevgi şairimiz Nüsrət Kəsəmənlinin “Bənövşə bəndə düşdü” şeirinin növbəsidir. 

Evcik-evcik oynadıq,

Evciyimiz ev oldu.

Sonra evlərdən xəlvət

Sevgimiz də doğuldu.

Ömürdən keçib getdi

O illərin axarı.

Mən qaldım ilk baharda,

Neyləyim tez yetişir

Qızların son baharı...

Bir gün,

Bənövşə bəndə düşdü,

Bu xəbər kəndə düşdü.

Mənimlə var olan qız

Özgə kəməndə düşdü...

Toy səsi, mağar səsi,

Qəlblərin titrəməsi,

Yeniyetmə oğlanın

Yıxılıb çəmən üstə

Var səslə hönkürməsi...

Sonra da bir bayatı:

- Su gələ gölə bir də,

Dərdimi bölə bir də

Payız köçən bənövşə

Yaz ola gələ bir də.

Bu qış o gülə dəydi,

Hicran o günə dəydi.

Bu ağac çiçək açmaz

Balta kökünə dəydi.

Bu yaz o yazdan deyil,

Soyuq ayazdan deyil,

Təzə məktub almışam

Ancaq o qızdan deyil.

Gün təzə,

Ömür təzə, gün təzə.

Təzə bahar gəlibdir

Gətirdiyi gül təzə.

Bu da belə bahardı,

O da belə baxardı.

Hicran məni boğurdu

Bu qız gəlib çıxardı.

Dağlar çən geyir indi,

Kimsə qəm yeyir indi.

Yıxılıb çəmən üstə

Bayatı deyir indi:

- Bənövşə bəndə düşdü,

Bu səda kəndə düşdü,

Mənimlə var olan qız

Özgə kəməndə düşdü.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sabahımızın trendinə çevriləcək azərbaycanlıların Qərbi Azərbaycana Qayıdış Konsepsiyasını gündəmdə saxlamağı çox vacib sayır və konsepsiyanı təqdim edir. 

Düşünürük ki, onu hər bir kəs oxumağa borcludur. 

İndiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş azərbaycanlıların təhlükəsiz və ləyaqətli şəkildə, sülh yolu ilə geriyə qayıtmasının təmin edilməsi barədə konsepsiya – Qayıdış Konsepsiyası

Giriş

1989-cu ildə “Azərbaycan Qaçqınlar Cəmiyyəti” kimi təsis edilmiş, 2022-ci ildə “Qərbi Azərbaycan İcması” adını almış təşkilat (İcma) indiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş azərbaycanlıların hüquqlarının müdafiəsi ilə məşğuldur.

Bu Konsepsiya indiki Ermənistan ərazisindən zorla çıxarılmış azərbaycanlıların geriyə qayıtması üçün İcmanın həyata keçirəcəyi fəaliyyətin məqsədləri, prinsipləri, hazırlıq və icra tədbirləri üçün ümumi çərçivəni müəyyən edir. Konsepsiya beynəlxalq hüquqa, aidiyyəti dövlətdaxili hüquqa, tarixi faktlara əsaslanır, ədalətin və sülhün bərqərar olunmasına xidmət edir.

Problemin təsviri

Azərbaycan xalqı ötən iki əsr ərzində silahlı münaqişələr, işğal, etnik təmizləmə, zorla köçürmə və soyqırımılarından böyük əziyyət çəkmişdir. Azərbaycanlıların vaxtilə mütləq əksəriyyət təşkil etdiyi indiki Ermənistan ərazisindən tamamilə qovulması 1991-ci ildə başa çatmışdır. Aparılmış etnik təmizləmə nəticəsində indi həmin ərazidə müstəsna olaraq ermənilər yaşayır.

Azərbaycanlılara qarşı törədilmiş etnik təmizləmə əksər hallarda dövlət orqanlarının sistemli fəaliyyəti ilə zorakılıq, soyqırımı, kütləvi qətliam və insanlıq əleyhinə digər cinayətlər və insan hüquqlarının kobud pozulması yolu ilə həyata keçirilib. Bu proses 1905-1906, 1918-1921, 1948-1953 və 1987-1991-ci illərdə xüsusilə şiddətli və amansız olub. Bu aktların, o cümlədən 1918-21-ci illərdə “Ermənistan respublikası”, “Dağlıq Ermənistan respublikası” adlanan qurumların, Sovet İttifaqının, ələlxüsus, Zəngəzur daxil olmaqla azərbaycanlıların üstünlük təşkil etdiyi bir çox bölgələri Ermənistana vermiş və yüz min azərbaycanlının Ermənistandan deportasiyası barədə irqçi qərara imza atmış SSRİ-nin bədnam rəhbəri İosif Stalinin və Ermənistan SSR-nin 1987-91-ci illərdə törətdiyi əməllərin nəticələri hələ də qalmaqdadır.

Ermənistan adlanan ərazidə azərbaycanlılara məxsus olan tarixi və mədəni irs, o cümlədən məscidlər və qəbirstanlıqlar kütləvi şəkildə dağıdılıb, yer adları dəyişdirilib, azərbaycanlılara qarşı sistematik xarakterli irqi ayrı-seçkilik həyata keçirilib. Azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmədə və digər cinayətlərdə iştirak etmiş şəxslər və onların əməlləri Ermənistanda dövlət səviyyəsində şöhrətləndirilir.

Presedenti olmayan bu haqsızlıq Ermənistanın hakim dairələrində cəzasızlıq hissi yaratmış və onları Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq aləmdə tanınmış ərazilərinə qarşı iddialara, güc tətbiqinə, hərbi işğala, əlavə kütləvi miqyaslı etnik təmizləməyə və insanlıq əleyhinə digər cinayətlərə həvəsləndirib.

Azərbaycan Respublikasının Ermənistanın hərbi hücumu və işğalına qarşı 2020-ci ildə apardığı özünümüdafiə əməliyyatının qələbə ilə başa çatması ədalətin bərpa olunması istiqamətində mühüm addım olub və iki ölkə arasında sülh imkanlarını artırıb. Digər tərəfdən, indiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş azərbaycanlıların öz evlərinə qayıda bilməməsi, bu ölkədə mono-etnik dövlətçilik, etnik təmizləmə və sistematik irqi ayrı-seçkilik vəziyyətinin davam etməsi böyük ədalətsizlikdir və bu, davamlı sülhün bərqərar olunmasına böyük əngəl törədir.

Hədəf, məqsədlər və yanaşma

İcma ötən iki əsr ərzində Qərbi azərbaycanlılara qarşı törədilmiş ədalətsizliyi qəbul etmir və bu ədalətsizliyin nəticələrini rədd edir. İcma Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsində, Mülki və Siyasi Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Paktda, Qaçqınların Statusuna dair Konvensiyada və digər mühüm beynəlxalq aktlarda təsbit olunmuş geriyə qayıtmaq hüququna əsaslanmaqla indiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş azərbaycanlıların öz yurdlarına qayıtmalarına şərait yaradılmasını və oraya qayıtdıqdan sonra onların fərdi və kollektiv hüquqlarının təmin edilməsini özünün əsas hədəfi kimi bəyan edir. Konsepsiya ilə həyata keçiriləcək fəaliyyətin əsas məqsəd və prinsipləri aşağıdakılardır:

* İndiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş azərbaycanlıların könüllü şəkildə, təhlükəsiz şəraitdə və ləyaqətlə öz yurdlarına qayıda bilmələri üçün müvafiq verifikasiya və zəmanət mexanizmi olan və hüquqi baxımdan məcburi olan beynəlxalq razılaşmanın əldə edilməsi;

* Geriyə qayıtma prosesinin müvafiq təhlükəsizlik, humanitar, sosial-iqtisadi yardım proqramları ilə təminat altına alınması;

* Geriyə qayıtmış əhalinin yenidən qovulmasına, onlara qarşı hər hansı ayrı-seçkilik həyata keçirilməsinə və zərər vurulmasına imkan verməmək üçün beynəlxalq monitorinq, hesabatlıq, təhlükəsizlik, müdaxilə və digər zəruri fəaliyyətin bərqərar edilməsi;

* Beynəlxalq nəzarət altında yenidənqurma və barışıq tədbirlərinin həyata keçirilməsi yolu ilə, geriyə qayıtmış insanların davamlı reabilitasiya və re-inteqrasiyasının təmin edilməsi.

Qərbi azərbaycanlıların onilliklər ərzində legitim nümayəndəsi kimi İcma qayıdış prosesində fəal rol oynayacaq, maraqlı tərəf kimi aidiyyəti dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar ilə dialoq və əməkdaşlıq aparmaq və onlar tərəfindən legitim tərəf müqabili kimi tanınmaq üçün səy göstərəcək.

Qərbi azərbaycanlıların onlara uzun müddət ərzində qayğı göstərmiş Azərbaycan ilə xüsusi bağları nəzərə alınmalı və öz yurdlarına qayıtdıqdan sonra onların Azərbaycan Respublikası ilə maneəsiz əlaqəsinə imkan yaradılmalıdır.

Qayıdış prosesi Qərbi azərbaycanlıların qovulmadan əvvəlki məskunlaşma konfiqurasiyasını bərpa etməlidir. Qovulmuş azərbaycanlıların qayıdış zamanı müxtəlif bəhanə və hüquqi fəndlərlə pərakəndə səpələnməsi cəhdləri irqçiliyin bir forması və re-inteqrasiyaya maneə olan zərərli yanaşma kimi rədd ediləcək. Bu prinsipdən yayınma ancaq aidiyyəti şəxslərin sərbəst iradəsi və razılığı əsasında baş verə bilər.

Qovulmuş şəxsin geriyə qayıtmaq barədə qərarı könüllü olmalı və onun bu qərarı verə bilməsi üçün ona hüquqları və imkanlar barədə tam məlumat verilməlidir. Müvafiq hüququ olan şəxsin geriyə qayıtmaq qərarını ancaq ləyaqətli və təhlükəsiz şəkildə evinə dönməyin mümkün olmasını, o cümlədən, qayıdış prosesi zamanı və qayıtdıqdan sonra həyatını qura bilməsi üçün müvafiq zəmanət və yetərli həcmdə resurs ayrılacağını, tarixi vətənində fərdi və kollektiv hüquqlarının təmin ediləcəyini yəqin etdikdən sonra verə biləcəyi nəzərə alınmalıdır.

Qayıdış prosesi zamanı qadınlar, uşaqlar və sosial baxımdan həssas əhali qrupuna aid edilən şəxslərin maraqları əsas prioritet kimi nəzərə alınacaq, “Qadınlar, sülh və təhlükəsizlik” yanaşması daxil olmaqla bu sahədə beynəlxalq aləmdə qəbul olunan mütərəqqi konsepsiya və standartlar qayıdış prosesində aparıcı yer tutacaq.

İcma ötən iki əsr ərzində erməni və Azərbaycan xalqları arasında dərin nifaq olduğunu və Ermənistanın beynəlxalq hüquqa zidd hərəkətləri nəticəsində hal-hazırda əhəmiyyətli sayda insanın təhlükəsizlik problemlərindən əziyyət çəkdiyini anlayır və yaranmış bütün siyasi, təhlükəsizlik, hüquqi, sosial və humanitar problemlərə görə məsuliyyətin Ermənistanın üzərinə düşdüyünü hesab edir. İcma təhlükəsizlik problemlərinin sülh yolu ilə tənzimləməsi zamanı humanitar təcililiyi obyektiv kriteriya kimi qəbul etməklə bərabər, davamlı sülhün bərqərar edilməsində ədalətsizliyin və hüquq pozuntusunun baxılmamış qalma müddətini beynəlxalq diqqətin yetirilməsi üçün əsas kriteriya hesab edir.

Belə ki, hüquq pozuntusu və ədalətsizlik nə qədər öz həllini tapmamış qalırsa, bir o qədər cəzasızlıq hissi güclü olur və daha böyük ədalətsizlik törəyir. Bu, öz növbəsində fait accompli və bir ədalətsizliyi daha böyük ədalətsizlik törətməklə unutdurmaq kimi qeyri-insani, zərərli və təhlükəli taktikaları təşviq edir. Bu baxımdan İcma hesab edir ki, böyük haqsızlığa məruz qalmış Qərbi azərbaycanlıların hüquqlarının bərpası məsələsi regional təhlükəsizliyin və Ermənistan ilə Azərbaycan arasında münasibətlərin bərpa olunması kontekstində ən ilk sırada baxılmalı olan vəzifədir.

Planlama və icranın əsas mövzuları

İcma geriyə qayıtma hüququnun beynəlxalq hüququn və insan hüquqlarının ali prinsipi olmasından çıxış etməklə bərabər, bu prosesin asan olmayacağını nəzərə alır. İcma geriyə qayıtma hüququnun reallaşmasına əsas maneənin Ermənistanın müqaviməti olacağını gözləyir. Bundan əlavə, qayıtma prosesi əhəmiyyətli ölçüdə hüquqi məsələlərin həllini, təhlükəsizlik komponentini və böyük miqdarda resurs əldə edilməsini ehtiva edir. Bütün bu vəzifələrin həlli Azərbaycan və Ermənistan ilə yanaşı, geniş beynəlxalq ictimaiyyətin dəstəyinin əldə edilməsini tələb edir.

İcma repatriasiya prosesinin bütün mərhələlərində mərkəzi rol alacaq və repatriasiya başa çatdıqdan sonra da öz fəaliyyətini davam etdirəcək.

Konseptual olaraq, qayıdışın əsas mövzularına dair İcmanın mövqeyi aşağıdakı kimidir.

Beynəlxalq hüquqi çərçivə və zəmanət

İndiki Ermənistan ərazisindən azərbaycanlıların qovulması məsələsini presedentsiz ədalətsizlik kimi beynəlxalq ictimaiyyətin gündəliyinə gətirmək, bu vəziyyətin davam etməsinin beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyə təhdid kimi qəbul etdirməyə nail olmaq və davamlı sülh və ədalətin bərqərar olması üçün azərbaycanlıların geriyə qayıtma hüququnu təmin edən, hüquqi baxımdan məcburi olan, müvafiq verfikasiya və zəmanət mexanizmini ehtiva edən qərar və razılaşmaların əldə edilməsi ilk vəzifədir. Bu məqsədlə, İcma Qərbi Azərbaycandan qovulmuş azərbaycanlıların öz vətənlərinə qayıtmasına şərait yaratmağın Ermənistanın öhdəliyi kimi Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsində də təsbit olunmasına çalışacaq.

Qayıdışın beynəlxalq hüquqi çərçivəsinin formalaşdırılması üçün İcma Azərbaycan Respublikası hökuməti, Ermənistan Respublikası hökuməti, BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü olan dövlətlər, region ölkələri və digər aidiyyəti dövlətlər və təşkilatlar ilə təmaslara başlayacaq.

İcmanın üzvlərinin müəyyən edilməsi və siyahıyaalınması

İndiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş bütün azərbaycanlılar və onların törəmələrinin öz vətənlərinə qayıtmaq hüququ var. İcma Azərbaycan Respublikasının və Qərbi azərbaycanlıların məskunlaşdığı digər dövlətlərin əhali reyestri xidmətlərinin yardımından istifadə edərək və müvafiq beynəlxalq metodologiya əsasında İcma üzvlərinin siyahıyaalınmasını həyata keçirəcək. Bu cür siyahıyaalınmada effektiv vasitələrdən birinin aidiyyəti şəxslərin özünü təqdim etməsi olduğunu nəzərə alaraq, onları bu addıma təşviq etmək üçün vətənindən qovulmanın ciddi hüquq pozuntusu olması barədə geniş informasiya kampaniyası aparılacaq və təhlükəsiz və ləyaqətlə geri qayıtmaq yanaşmasının mahiyyəti geniş ictimaiyyətə izah ediləcəkdir.

Qayıdış planının hazırlanması

İcma qayıdış prosesinin nizamlı və effektiv şəkildə həyata keçirmək məqsədilə müvafiq beynəlxalq icraçı tərəfdaş tapmaq üçün səy göstərəcək. Bu tərəfdaşın BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının olmasına üstünlük veriləcək. İcma beynəlxalq icraçı tərəfdaş ilə birlikdə, tətbiq oluna bilən beynəlxalq standartlar əsasında, Azərbaycan hökuməti və Ermənistan hökuməti ilə təmaslar şəraitində qayıdışın detallı planını hazırlayacaq. Qayıdış planı tələb olunan addım və resurslar, dəqiq zaman çərçivəsi göstərilməklə prosesin mərhələlərini və istiqamətlərini təsvir etməlidir.

Ermənistanın hüquqi çərçivəsinə münasibət

Qərbi azərbaycanlılar “Ermənistan Respublikası” adlanan siyasi-hüquqi vahidin effektiv nəzarət etdiyi ərazidən zorla qovulduqları üçün bu dövlətin təşəkkül tapmasında, onun konstitusion çərçivəsinin və milli və hüquqi xarakterinin formalaşması prosesində iştirak imkanından məhrum ediliblər.

İcma Ermənistan Respublikasının Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) üzvü olduğunu, digər dövlətlərin əksəriyyəti tərəfindən tanındığından agahdır və Ermənistan Respublikasını siyasi-hüquqi reallıq kimi görür. Ermənistanın BMT-nin Nizamnaməsi daxil olmaqla müvafiq beynəlxalq hüquqi sənədlərə qoşulmuş olması bu ölkənin üzərinə onun ərazisindən qovulmuş azərbaycanlıların sülh yolu ilə öz evlərinə təhlükəsiz və ləyaqətlə qayıtmasına şərait yaratmaq daxil olmaqla onların hüquqlarının bərpası və qorunması sahəsində konkret öhdəliklər qoyur. İcma Qərbi azərbaycanlıların Ermənistanın hüquqi sistemi ilə və onun çərçivəsində fərdi və kollektiv qisimdə mümkün fəaliyyətini praktiki məsələ kimi görür, bunu ölkənin ərazisində azərbaycanlılara qarşı törədilmiş hər hansı ədalətsizliyi və hüquqa zidd hərəkəti qəbul etmək, qanuni maraqlarından imtina etmək mənasında təfsir və qəbul edilməsini rədd edir.

Ermənistan Respublikası özünün milli hüquqi çərçivəsini azərbaycanlı icmasına əlçatan etməli, azərbaycanlıların bərabər hüquqlarını təmin etməli, onların ana dillərində təhsil almasına, qanunvericilik, icra və məhkəmə orqanlarında Azərbaycan dilindən istifadəsinə imkan yaratmalı və azərbaycanlıların hüquqlarının qorunmasını tam təmin etmək məqsədilə özünün qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi üçün müvafiq beynəlxalq qurumların hüquqi məsləhət, monitorinq və nəzarət mexanizmi çərçivəsində İcma ilə konstruktiv dialoqa başlamalıdır.

İstənilən halda, Qərbi Azərbaycandan qovulmuş azərbaycanlılar öz vətənlərində yaşamaq hüququna malikdirlər, bu hüquq əzəlidir, toxunulmazdır, mütləqdir və həlledici faktordur. Şəxsiyyəti, mülkiyyət hüququnu və digər hüquqları təsdiq edən sənədlərin Ermənistan tərəfindən təqdim edilməsi bu hüququ yaratmır, verilməməsi bu hüququ aradan qaldırmır. Belə sənədlərin verilməsi sadəcə formal-texniki məsələ olmaqla hazırda sözügedən ərazilərə nəzarət edən Ermənistan Respublikasının qeyd-şərtsiz yerinə yetirməli olduğu bir öhdəlikdir.

Təhlükəsizliyin təmin olunması

Ermənistan hökumətinin azərbaycanlı əhaliyə qarşı etnik əsaslarla genişmiqyaslı və sistematik zorakılıq törətmiş olması səbəbindən İcma təhlükəsizlik məsələlərində bu dövlətə etibar etmir və ona görə də müvafiq mandatla və Qərbi azərbaycanlıların etimad göstərdiyi ölkələrin qüvvələrindən ibarət beynəlxalq təhlükəsizlik missiyasının qayıdış olacaq ərazilərə yerləşdirilməsini zəruri hesab edir.

Beynəlxalq missiyanın səlahiyyəti və imkanları təhlükəsizlik vəziyyətindən asılı olacaq. Təhdidlərin qiymətləndirilməsinin müvafiq informasiya toplama və təhlil imkanları tələb etməsini, İcmada bu imkanların olmadığını nəzərə alaraq, İcma bu məsələdə Azərbaycan Respublikası hökumətinin yardımına ümid edir. İcma bu məsələdə Azərbaycan hökumətinin təqdim edə biləcəyi təhdidlərin qiymətləndirilməsini əsas götürəcək.

Missiya qayıdışdan əvvəl yerləşdirilməli, müvafiq əraziləri nəzarətə götürməli, mülki-hərbi əlaqə, polis və mülki idarəetmə səlahiyyətinə malik olmalı, İcmanın zəruri hesab etdiyi müddətdə fəaliyyət göstərməlidir.

İcma beynəlxalq təhlükəsizlik missiyasının mandatının formalaşdırılması və idarə edilməsi üzrə formatda maraqlı tərəf kimi təmsil olunmalıdır.

Hüquq-mühafizə və ədliyyə məsələlərində adekvat iştirakın zəruri şərt olduğunu nəzərə alaraq, azərbaycanlıların yerli təhlükəsizlik qüvvələrini formalaşdırmasına və məhkəmələrdə müvafiq rol almasına şərait yaradılmalıdır.

Mülkiyyət məsələləri

Azərbaycanlılara qarşı törədilmiş bütün hüquq pozuntuları kimi mülkiyyət hüququnun pozulmasının nəticələrinin aradan qaldırılmasına görə də Ermənistan hökuməti məsuliyyət daşıyır. Ermənistan hökuməti azərbaycanlılara məxsus mülkiyyətin və icma torpaqlarının qaytarılmasını təmin etməli, mülkiyyətə vurulmuş zərərə və mülkiyyətdən istifadənin qarşısının alınmasına görə yaranmış itkilərə görə kompensasiya ödəməlidir. Ermənistan hökuməti azərbaycanlıların mülkiyyət hüquqlarının bərpasından irəli gələn bütün xərcləri ödəməli və digər lazımi tədbirləri görməlidir.

Re-inteqrasiya və reabilitasiya

Repatriasiya etmiş azərbaycanlılar qayıtdıqdan sonra ilk dövrlər humanitar yardıma, sonra uzunmüddətli sosial və iqtisadi inkişaf üçün re-inteqrasiya və reabilitasiya proqramına və yardımlara ehtiyac duyacaqlar. İcma bu sahədə müvafiq proqram həyata keçirmək üçün beynəlxalq qurumlar və donorların əsas tərəf müqabili olmaqda qərarlıdır.

Re-inteqrasiya və reabilitasiya tədbirlərinin uğurunun təmin edilməsində yaşayış məskənləri daxilində sosial bağlar və dinamika vacib əhəmiyyət kəsb edir. Təcrübə göstərdiyi kimi, qovulmadan əvvəlki məskunlaşma konfiqurasiyasının qorunub saxlanması sosial bağların bərpasını və beləliklə re-inteqrasiya və reabilitasiyanı asanlaşdırır. Bu baxımdan, qovulmadan əvvəlki məskunlaşma konfiqurasiyasının qorunub saxlanması insan hüquqlarının bir tələbi olmaqla bərabər re-inteqrasiya və reabilitasiyanın uğuru üçün zəruri şərtdir.

Mədəni irsin bərpası və qorunması

İcma BMT-nin ixtisaslaşmış qurumlarının iştirakı ilə Ermənistan ərazisində azərbaycanlılara məxsus mədəni irsin vəziyyətinin dəyərləndirilməsinə, o cümlədən, zərər vurulmuş və yer üzündən silinmiş mədəni irs nümunələrinin siyahısının hazırlanmasına və Ermənistan hökumətinin onları bərpa etmək və qorumaq öhdəliyini icra etməsinə nail olmaq üçün səy göstərəcək.

Etnik icmalararası barışıq

Qərbi azərbaycanlılara qarşı böyük haqsızlıq törədilib. Bu haqsızlıq etnik təmizləmə ilə məhdudlaşmır. Qərbi azərbaycanlıların evlərinə başqa yerdən insanlar köçürülüb. Bu ağrılı keçmişi tarixi yaddaşında saxlamaqla bərabər İcma qəbul edir ki, sülh və inkişafın təmin edilməsinin yolu barışıqdan keçir. Qərbi azərbaycanlılar onların vətəninə başqa ölkələrdən köçürülmüş ermənilərlə dinc və yanaşı yaşamağa hazırdır. İcma barışığa nail olmağın uzun müddət tələb edəcəyini və mürəkkəb olacağını gözləyir. İcma insan hüquqlarına hörməti, hüququn aliliyini və ikili standartların aradan qaldırılmasını barışın əldə edilməsi üçün ən mühüm vasitələr kimi görür. Bu baxımdan, İcma Ermənistanın azərbaycanlılara qarşı nifrət və ayrıseçkiliyi aşılayan siyasət və praktikasını dayandırmasına, azərbaycanlılara qarşı cinayət törətmiş şəxsləri ədalət məhkəməsinə təslim etməsinə, onları şöhrətləndirməyə dərhal son verməsinə, o cümlədən, azərbaycanlılara qarşı cinayətlərdə iştirak etmiş hərbi və siyasi xadimlərə, terrorçulara qoyulmuş abidələri sökməsinə və aparılmış yer adları dəyişliklərini ləğv etməsinə nail olmaq üçün səylər göstərəcək.

İcmanın uzunmüddətli fəaliyyəti

İcma hesab edir ki, onun missiyası təkcə qayıdış məsələsi ilə məhdudlaşmır. İcma əhali öz vətəninə qayıtdıqdan sonra da təşkilat kimi öz fəaliyyətini, o cümlədən orada yaşayacaq azərbaycanlıların maraqları, hüquqları, inkişafı və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üzrə mütəşəkkil səylərini, bu məqsədlə, Azərbaycan Respublikası, xarici dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar, eləcə də Ermənistan hökuməti ilə və Ermənistan ictimaiyyəti ilə dialoq və qarşılıqlı fəaliyyətini davam etdirmək niyyətindədir.

Yekun müddəalar

İcma bu konsepsiyanın yerinə yetirilməsində fəallıq və sahiblik göstərəcək, bu məqsədlə qanuni çərçivədə resursların əldə edilməsi üçün səylər göstərəcək. İcma vəziyyətin mümkün dəyişməsindən asılı olaraq, konsepsiyaya dəyişiklik edə bilər.

Şəkildə: 1988-ci il. Azərbaycanlılar Ermənistan adlanan Qərbi Azərbaycan torpaqlarından deportasiya edilirlər. 

Foto: amerikanınsesi.org

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Əli Qayıbın    şeirlərini təqdim edir. 

Əli Qayıb

Şeirlərində Qayıb təxəllüsü aparan Əli Rəştbər, 1980-cı ildə Qaradağın Gal kəndində dünya göz açıbdır. Atası Məhəmmədin kənddən köçməsi ilə 1990-cı ildə Urmu şəhərinə daşınırlar.

Əli Qayıbın hazırda üç kitabı ışıq üzü görübdür, onların adı: “Yol ağlasın” 2015, “Susqun fəryadıyam mən bu torpağın” 2017, “Salam olsun ozanlara” 2020.

Əli Qayıb bir mütərcim və yazar kimi də fəaliyyət göstərir. Onun hekayələri Güney  Azərbaycanın gündəliklərində və jurnallarında nəşr edilibdir.

VƏTƏN

Gəldiyim yollardır şahdim mənim,

Səni sevə sevə gəlmişəm Vətən.

Sənin qəm günündə kövrək olmuşam,

Güldüyün zamanlar gülmüşəm Vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm Vətən.  

Adımı tarixdə yazsalarda pan,

Sevgin urəyimdə qiymətlı mərcan.

Duymuşam səsini səslənən zaman,

Səni öz canımdan bilmişəm Vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm Vətən.

Sevdim ocağını sevdim odunu,

Yaşadım sevginin şirin dadını,

İkiyə böləndən tarix adını,

Məndə ürəyimi bölmüşəm Vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm Vətən.

Bakın ya Təbrizin birdirlər mənə,

Ömürlük hayatda bağlıyam sənə,

Xocalı dərdindən neçə min dönə,

Donmuşam ،yanmışam  , ölmüşəm Vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm Vətən.

Qoy aləm eşitsin Qayıb'ın hayın,

Üsyanlı ruhunda susan harayın.

Şeir xəritəmdən araz tək çayın,

Adını çoxdandır silmişəm vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm vətən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2023)

Kənan Mənmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sən demə var. Və Beynəlxalq Şərab Turizmi Təşkilatının (GWTO) prezidenti Xose Antonio Vidal hazırda ölkəmizdədir. 

Azərbaycanda şərab turizminin inkişafı üçün mövcud olan imkanlar haqqında fikir mübadiləsi aparmaq və bu sahədə baş verən son yenilikləri bölüşmək məqsədilə dekabrın 2-də Dövlət Turizm Agentliyi və Azərbaycan Turizm Bürosunun təşkilatçılığı ilə “Azərbaycanda şərab turizminin inkişaf perspektivləri” mövzusuna həsr olunmuş konfrans keçirilib və cənab Vidal da bu konfransa qatılıb. 

Dövlət Turizm Agentliyinin yaydığı məlumata görə, konfransda çıxış edən Azərbaycan Turizm Bürosunun Baş icraçı direktoru Florian Zenqstşmid (bəli, bəli) ölkəmizdə şərab turizminin inkişafı üçün böyük potensialın olduğunu və Azərbaycanın şərabçılıq ənənələrinin və məhsullarının beynəlxalq turizm sərgilərində nümayiş etdirildiyini deyib.

Xose Antonio Vidal və təşkilatın Avrasiya regionu üzrə vitse-prezidenti Leonid Gelibterman tərəfindən isə müvafiq mövzular üzrə çıxışlar edilib.

Həmçinin konfrans çərçivəsində Azərbaycanda ilk olaraq "Şəki Şərab" zavodunun Beynəlxalq Şərab Turizmi Təşkilatına (GWTO) üzv olması haqqında rəsmi sertifikatın təntənəli təqdimatı olub. Bu, zavodun ölkəmizdə enoturizm potensialının inkişafına verdiyi töhfəni təsdiqləyir. Beynəlxalq assosiasiyada üzvlük təcrübə mübadiləsi, tədbirlərin keçirilməsi və GWTO-nun digər iştirakçıları ilə tərəfdaşlıq əlaqələrinin inkişaf etdirilməsi üçün imkanlar yaradacaq.

"Məmnuniyyətlə bildirmək istəyirəm ki, bu gün GWTO xəritəsində ekspertləri və şərab mədəniyyətinin pərəstişkarlarını cəlb edəcək daha bir yer var - Azərbaycan. Bölgənin zəngin tarixi, yerli torpaq ərazilərin xüsusiyyəti və burada istehsal olunan şərabların orijinallığı bütün dünyadan turistlərin cəlb edilməsini dəstəkləyəcək, iqtisadi inkişafa töhfə verəcək və ölkənin turizm potensialının daha da artırılmasına kömək edəcək uğurun tərkib hissəsidir”, - deyə Xose Antonio Vidal vurğulayıb.

Qeyd edək ki, "Şəki Şərab" zavodunun enoturizm potsialının inkişafı ilə Azərbaycanda Rusiyanın "Abrau-Durso" Şirkətlər Qrupunun maraqlarını təmsil edən "Az Abrau" şirkəti məşğul olur. "Az Abrau" şirkətinin direktoru Ernest Minqazov sertifikatın təqdim edilməsinə şərh verərək bildirib: "Enoturizm sahəsində qabaqcıl dünya praktikalarını tətbiq etməklə və beynəlxalq təcrübədən istifadə etməklə biz turistləri regiona cəlb edə və öz qədim tarixi ilə məşhur olan Şəkidə cazibəli turistik məkana çevrilə bilərik”.

Konfrans çərçivəsində Azərbaycan Turizm Bürosunun Qastronomiya Turizminin idarəedilməsi departamentinin direktoru Səkinə Əsgərova Azərbaycanda qastronomiya turizmi sahəsində nəzərdə tutulan layihələr barədə məlumatları iştirakçıların diqqətinə çatdırıb.

Bundan əlavə, şərab istehsalı və şərab turizmi üzrə ixtisaslaşmış şirkət nümayəndələri təmsil etdikləri şirkətlərin təcrübələrini əks etdirən məlumat xarakterli təqdimatlar ediblər.

Tədbirin sonunda iştirakçıların maraq doğuran sualları çıxışçılar tərəfindən cavablandırılıb.

Xatırladaq ki, Dövlət Turizm Agentliyi tərəfindən Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınan yerli üzüm sortlarının və şərab növlərinin mövcudluğu nəzərə alınaraq, şərabçılıq turizminin beynəlxalq səviyyədə təbliğatı aparılır. Ölkəmizdə qərb, şimal və şimal-qərb turizm marşrutları üzrə, o cümlədən Xocavənd rayonunun Tuğ qəsəbəsində mövcud qədim şərabçılıq ənənələrinin yaşadılması və turizm məqsədli istifadəsi əsas inkişaf istiqamətləri sırasındadır.

Ölkənin turizm üzrə tanınmış mütəxəssisi, portalımızln eksperti Ruslan Quliyev mövzu ilə bğlı belə bir açıqlama verib:

-Azərbaycanda şərab turizminin ən parlaq nümunəsini ilk olaraq Şamaxıda “Meysəri” brendi yaradıb. Bu sahə kifayət qədər prestijli və gəlirlidir. Ölkəmizin Qərbdə Gəncə, Şəmkir, Xanlar və Tovuz, daha sonra isə Qarabağ, Şamaxı, İsmayıllı, Qəbələ və Bakıya ən yaxın Siyəzın kimi şərab mərkəzləri formalaşıbdır. 

Qapaq çəklində: Xose Antonio Vidal Azərbaycanı okivar tərifləyərkən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.12.2023)