“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün professor, yazıçı, motivasiya spikeri Əlibala Məhərrəmzadənin “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririk.

Ayrı-ayrı psixoloqlar, sosioloqlar, alimlər illər uzunu liderlik təlimləri yaradıblar. Effektiv liderliyin universal stilinin müəyyənləşdirilməsinin bu cür ənənəvi konsepsiyaları dünya tarixinin inkişafında müəyyən rol oynayıblar, bu, istinasızdır. Bəsitdən mürəkkəbə, ibtidaidən aliyə təkmilləşən bu təhqiqatların öncə yarananlarında qeyd olunurdu ki, istənilən şəraitdən asılı olmayaraq lider müəyyən aparıcı xüsusiyyətlərə malik olmalıdır ki, məhz bunlar liderliyi şərtləndirməlidir. Sonrakı dövrdəki təlimlərdə isə daha çox şəraitin qiymətləndirilməsinə önəm verildi.

Liderlik – bir çox alimlərin təhqiqat obyekti olduğundan artıq bu gün liderlik problemlərinin öyrənilməsinin əsas teoretik yanaşmaları formalaşdırılmışdır.

Beləliklə, effektiv liderliyin ən vacib faktorlarının müəyyənləşməsi üçün 3 klassik metod mövcuddur: davranışa görə yanaşma, şəxsi keyfiyyətlər mövqeyindən yanaşma, şəraitə uyğun yanaşma.

Bu üç metoddan ən çox önəm veriləni davranış metodu hesab olunur. Liderliyin davranış əsası 2-ci Dünya muharibəsi ərəfəsindən başlayaraq ötən əsrin 60-cı illərinə qədər davam edib. Liderlik keyfiyyətlərinə davranış yanaşılmasının ən vacib fərqli cəhəti bu konsepsiyanın liderlərin xüsusi proqramlarla hazırlanmasını nəzərdə tutmasıdır. Davranış yanaşması konsepsiyalarının ən geniş yayılmışları bunlardır: ABŞ-ın Ohayo ştatı Universitetinin təhqiqatları,  ABŞ-ın Miçiqan universitetinin təhqiqatları, Laykert idarəçilik sistemi, Bleyk və Moyton idarəçilik çərçivəsi, təltif və cəzalandırma konsepsiyası, liderliyin əvəzlənməsi konsepsiyası.

Təbii ki, bütün bu konsepsiyaların üzərində ayrı-ayrılıqda dayanmağımız qeyri-mümkündür, kitabımızın bütün səhifələri buna bəs etməz. Qısaca olaraq onu deyək ki, məhz davranış yanaşması hesabına hazırda çox aktual olan rəhbərlik stili kvalifikasiyası əsasları yaranıbdır ki, bu kvalifikasiya da əksəriyyətimizə yaxşı bəllidir: demokratik rəhbərlik, avtoritar və liberal rəhbərlik. Üstəlik, bu yanaşma hesabına davranış stilləri də müəyyənləşdirilib. Amma bu metodda şəxsin əsas götürülməsi, konkret şəraitə önəm verilməməsi qüsurlu yanaşma hesab olunur.

Şəxsi keyfiyyətlər mövqeyindən yanaşma metodu davranış metodundan da əvvəl yaranıb, daha çox öz bəsitliyi və sxematikliyi ilə seçilir. Bu metodda lider şəxsin uğur qazanmaq formulu onun ətrafdakı digər insanların malik olmadığı müsbət keyfiyyətlər toplusuna malik olması üstünlüyü hesab olunur. Ancaq hətta ən müsbət keyfiyyətlərə malik olsa belə, lider ola bilməyən insanların hansı səbəbdən mövcudluğuna, təbii ki, bu metod aydınlıq gətirə bilməz.

Bu metodların hər ikisi nəzərə almayıb ki, motivasiyanın bilavasitə liderliyin dualist təbiətinə aidiyyatı var, nəzərə alınmayıb ki, kim və necə pozision liderliyə, kim və necə prosesual liderliyə yüksələ bilər.

Amma, oxucularımın nəzərinə onu da çatdırmaq istəyirəm ki, hazırda bir çox böyük korporasiyalar, menecment təsisatları öz fəaliyyətində bu liderlik konsepsiyalarını əldə rəhbər tutmaqdadırlar.

Təşkilati səviyyədə liderlik təliminin ən uğurlusu liderin korporativ mədəniyyətin qurulmasında və idarəçiliyində rolunu nəzərə alan, habelə liderlik stilinin təşkilatın həyat nəbzinin döyünməsindən asılılığına önəm verən şəraitə uyğun yanaşma metodu hesab oluna bilər. Amma bu metodda da subyektivliyə istinad obyektivlikdən kənarlaşmaya səbəb olub. Xüsusən, qloballaşma şəraitində liderliyin milli stilinə maraq, təhqiqatların multikultural orientasiyaya yönəliliyi, irrasional komponentlərə istinad kimi faktorların nəzərə alınmaması bu metodun qüsuru hesab edilə bilər.

Qısaca olaraq kitabımızın bu bölümündə ənənəvi liderlik konsepsiyalarına da toxunmaq istəyirəm. Bu cür konsepsiyaları bir çox alimlər işləyib hazırlamışlar, biz ən çox istinad olunanlarına nəzər yetirək.

Beləliklə, ənənəvi liderlik konsepsiyasının liderlik keyfiyyətləri təlimi (a), habelə liderlik davranışı təlimindən (b) ibarət iki tərkib hissəsi fərqləndirilir.

a) Mövzunun tanınmış mütəxəssisi – amerikalı psixoloq Ralf Stoqdillin qənaətinə görə, lideri xarakterizə edən 5 əsas keyfiyyət var: ağıl və intellektual xüsusiyyətlər, başqalarına nüfuz edəbilmə və hökmranlıq edəbilmə qabiliyyəti, özünəinam, aktivlik və fəalliq, habelə işi bilmək, mənimsəmək.

Mövzunun başqa bir mütəxəssisi – yenə də Amerika psixoloqu, ABŞ prezidentlərinin daim müşaviri olmuş Uorren Bennis isə 4 qrup liderlik keyfiyyətləri müəyyənləşdirilib:

 - diqqətləri idarə etmək; bu və ya digər məsələnin həllini, məqsədə gedən yolu ətrafdakılara cəlbedici və maraqlı olacaq qədər izah etmək;

 - mənanı idarə etmək; bəhs olunan mövzunun, yaradılan obrazın mənasını ətrafdakılara aydın olacaq qədər izah etmək;

- etimadı idarə etmək; öz fəaliyyətini ardıcıllıqla, daimi qurmaqla ətrafdakıların etimadını qazana bilmək.

 - özünü idarə etmək; öz güclü və zəif tərəflərini o dərəcədə bilmək ki, zəifliklərini aradan götürmək üçün kənar resurslardan, nümunə sayıla biləcək başqalarının resurslarından istifadə edə bilmək.

b) Liderlik davranışı təlimləri konsepsiyalarına isə aşağıdakılar aid edilir:

 - avtoritar, demokratik və passiv liderlikdən ibarət üç liderlik stili;

 - Ohayo ştatı Universitetinin təhqiqatları nəticələri: onların məqsədi idarəçiliyin ikifaktorlu təliminin hazırlanması olub ki, bura da münasibətlər strukturu (lider qrupda münasibətlər strukturunu formalaşdırır) və bu strukturlarda münasibətlərin keyfiyyəti (liderlə onun ardıcıllarının münasibətinin xarakteri) daxildir.

 - Miçiqan Universitetinin təhqiqatlarının nəticələri: onların məqsədi effektiv və qeyrieffektiv liderlərin arasındakı fərqləri müəyyənləşdirmək olub.

 - Amerikanın sosial psixoloqu Rensis Laykertin idarəçilik sistemi: effektiv liderlər əsas diqqəti insan faktoruna yönəldirlər və qoyulan məqsədə çatmaq üçün qrup halında yanaşmanı inkişaf etdirirlər.

 - Bleyk və Mutonun (Amerika alimləri Robert Bleyk və Ceyn Muton) idarəçilik qəfəsi: liderlik davranışının horizontal (son nəticəyə, istehsalata maraq) və vertikal (insanlara maraq) xətlərinin kəsişməsi.

Beləliklə, böyük empirik baza, yüzlərlə təhqiqatlar, təcrübələr olmasına baxmayaraq liderliyin tam öyrənilməsinə, bu fenomenlə bağlı bir çox problemlərin açılmasına hələ də istənilən səviyyədə nail olunmamışdır.

Buna görə də son illərdə ənənəvi liderlik konsepsiyalarının uğursuzluğuna rəğmən alimlər liderliyin təhqiqinə yeni yanaşma metodları təklif etməkdədirlər. Bu metodlardan da biri «şərait metodu»dur ki, onun da məğzi liderlik davranışının hər şəraitdə müxtəlif olmasıdır.  Gəlin razılaşaq ki, lider olmaqçün sivilizasiyanın mərkəzi Amerikada, yaxud intellektuallığın mərkəzi Yaponiyada lazım olan liderlik keyfiyyətləri və şəraitlə, tutalım, hələ də yarımvəhşi insanlar yaşayan Qvineya-Bisauda lazım olan liderlik keyfiyyətləri və şəraitlər heç də eyni ola bilməz. Eləcə də, postsovet məkanında, lap elə bizim Azərbaycanda. Milli adət-ənənələr, mental xüsusiyyətlər, dövlət quruluşu, iqtisadi-siyasi vəziyyət, cəmiyyətin strukturu, xarakteri və daha nələr, daha nələr günümüzdə şərait metodunu xeyli aktuallaşdırıb.

Kitabımızda biz mütləq bir neçə ən çox qəbul olunan şərait liderliyi konsepsiyasından bəhs etməliyik, onlardan oxucularım üçün mən Fidlerin şərait liderliyi modelini, Tannenbaum – Şmidt liderlik davranışı kontiniumunu, Hensey və Blanşardın şərait liderliyi modelini və Hauz və Mitçelin «Yol-məqsəd» liderlik modelini seçmişəm.

Gəlin növbəti hissələrdə bu modellərlə ötəri də olsa tanış olaq, onların mahiyyətinə diqqət yetirək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Qısa fikirlər xəzinəsi rubrikasında bu dəfə sizlərə Seyyid Hüseyn Nasrın aforizmlərini təqdim edəcək.

Düşünən kəs üçün gözəllik Əbədi Olana açılan bir qapıdır...

***

İnsan ancaq Allahın işığında özünü bilə bilər.

***

Allah öz Gözəlliyini seyr etmək üçün Kainatı yaratmışdır.

***

Bilginin ən üstün dərəcəsi Allahı idrakdır. Allahı dərk etmənin isə imandan başqa yolu yoxdur, mümkün də deyil.

***

Yalnız məna göyündə bir ulduz olmağa çalışmaqla insan dünya ilə ahəng içində yaşaya bilər.

***

İnsan təbiətdəki ahəngi və gözəlliyi öz zəifliyinin fərqinə vararaq Yaradıcının Hikməti qarşısında boyun əyməklə kəşf edə bilər.

***

Modern insan heyrət duyğusunu itiribdir; bu, müqəddəslik duyğusunu itirmiş olmağının nəticəsidir.

***

Əgər görmənin anlamını cismani gözün gördüyünün fövqünə çıxarsaq, görmək – inanmaqdır.

***

Allah ilə barışıq olmadığı müddətcə insan özüylə barışıqda ola bilməz və özüylə barışıqda olmadığı müddətcə də təbiətlə barışıqda ola bilməz.

***

Mənəvi yol üzərində irəliləyiş nəfs ilə Ruh arasında sürəkli təkrarlanan qarşılaşmalarla doludur... Nəfs – xəzinəyə çata bilməsi üçün qəhrəmanın öldürməli olduğu əjdahadır.

***

Gözəlliyin çirkinliyə, ahəngin nizamsızlığa necə hakim olduğunu görmək üçün mizanı insan əliylə pozulmamış saf təbiəti seyr etmək yetər.

***

Qəlb gözü ki bircə dəfə örtüldü, daha insan haqda əsl bilgiyə yetmək mümkün deyil.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Lirika dəftərindən” rubrikasını təqdim edir. Bu dəfə qonağımız şair Kəmalə Abıyevadır. Onun şeirlərindən tək birini xatırlatmaq kifayətdir, “Məktəb illəri”.

Məktəb illəri

Geyimimiz, hüququmuz bir idi,

Şagird idi hamımızın adı da.

Elə bil ki, boyumuz da eyniydi

Aman Allah, nə xoşbəxtdik biz onda!

Bir müəllim töhmətiydi dərdimiz,

Bu töhmətdən için-için yanardıq.

Hələ onda bilmirdik ki, bunu biz

Bir gün necə həsrət ilə anarıq.

Bu dünyada qara rəngdə bizimçün

Təkcə yazı lövhəsiydi elə bil,

Al-əlvandı ötən günlər, saatlar,

Yamyaşıldı ömrümüzə gələn il.

Yazılanı bir silgiylə pozmaq da

Bizim üçün nə asandı, nə asan.

Xəbərsizdik ömrümüzə biz hələ

Tanrı yazan pozulmayan yazıdan.

Hərdən dərsə gecikəndə bilməzdik,

Gecikməyin əzabları necədir.

Hansı dərsi danışsaydıq o saat,

Bilərdik ki, qiymətimiz neçədir.

Bu dünyanın bütün varı, dövləti,

Bizim üçün bir çantaya sığırdı.

Eyni yolu qət etsək də hər səhər,

Bu yollardan, sanki sevinc yağırdı.

Bir məktəbin binasıydı yuvamız,

Neçə evdən bir ünvana gələrdik.

Bu binanı ən möhtəşəm, ən gözəl

Saraylardan doğma, üstün bilərdik

Hələ onda bu dünyanın şərindən,

Yalanından xəbərimiz yox idi.

Hələ onda kədərimiz bir damcı

Hələ onda sevincimiz çox idi.

Hələ dünya bizim üçün nağıldı,

Min arzuyla alışardıq, yanardıq.

Özümüzü biz hamıdan ağıllı,

Özümüzü nə bəxtəvər sanardıq.

Geyimimiz, hüququmuz bir idi,

Şagird idi hamımızın adı da.

Elə bil ki, boyumuz da eyniydi,

Aman Allah, nə xoşbəxtdik biz onda.

Məktəb illəri

Ömrümün ən şirin,

ən təmiz günləri.

Məktəb illəri,

Hər anı bir ömrə bərabər

Qayğısız günlərim.

Ağrı

Nə vaxtdır ağrılar didir qəlbimi,

onsuz da sağalmır yaralı canım.

O dərdli Urmunun suları kimi

quruyur mənim də damarda qanım...

İllərdi Borçalım gözü yaşlıdı,

Dərbənd həsrətində bəndə düşmüşəm.

İllərdi elə bil başım daşlıdı,

elə bil çarəsiz dərdə düşmüşəm...

Torpaqtək doğrayın elə məni də,

 elə paramparça yaşayım mən də.

Ağrıyla, acıyla sürünüm bir az,

yaralı canımı daşıyım mən də.

Göyçəyə, Vediyə çata bilməyən

ayağımı kəsin, əlimi kəsin.

Ərdəbil, Xoy deyib haray salmayan,

illərdi o susan dilimi kəsin.

Bir az ovutmaqçün həsrət torpağı,

Bir əlimi atın Dərəçiçəyə.

Bəlkə o dərədə dinə ağrısı

Bir gün o yerlərdə dönər çiçəyə

O taylı-bu taylı Vətən sözləri

varlığımı çəkir çarmıxa hələ.

Babək qalasına həsrət gözlərim

ovulub tökülsün Araza elə.

Səpilsin torpağın yaralarına

dözüm heykəlinə dönən ürəyim.

Atın dörd bir yana paralarımı.

bəlkə bir azacıq toxdaya bilim.

Bilirsənmi

Kim ağrıdar yerim kimi...

Bəhruz Niftəliyev

Bilirsənmi mənim kimi

            sevmək necə olur, necə?..

İçin-için sevirsən.

Sakitcə. Ölüncə.

Kimsəni şərik edə bilmirsən.

Qula dönürsən.

Gedə bilmədiyin yer olursan.

Gedə bilsəm... Getsəm...

            boşalacaq yerim. Boş qalacaq.

Yerimə kimi qoysan olmayacaq...

Bilirsənmi, Ruhum ağrıyır, gecəyə qarışır,

qaranlığa dolaşır...

aydan imdad diləyir, cismimi də sürükləyir,

darıxır əllərim, gözlərim.

Darıxır deyə bilmədiyim

eşitmək istəmədiyin sözlərim.

çırpır özünü ürəyimin divarlarına.

əks sədası dolur qulaqlarıma.

Uğuldayır kafam,

elə bil minaya düşmüşəm kontuziyalıyam.

Adımı da, kimliyimi də unuduram.

Bilirsənmi, bu necə əzabdı, necə ağırdır?

Yaralı ruhum necə ağrıyır,

bilirsənmi yaralar necə ağlayır...

Sevməkdən...

Ötəsimi var? Hə, bir də ayrılıq var.

Bilirsənmi, necə olur

            geri dönüşü olmayan ayrılıqlar?

Onsuz gedəsiyəm mən geri dönmədən,

Amma sən məni itirmədən,

            mən səni itirmədən...

Heyf... bilməyəcəm kim oxşayacaq

            sevgimi sənin kimi.

Kimi oxşayacaqsan mənim kimi...

Bir də... bir də blirsənmi

            "kim ağrıdar yerim kimi"...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2023)

Dünya klassik musiqisinin şah əsərlərindən biri - görkəmli bəstəkar, Xalq artisti Arif Məlikovun “Məhəbbət əfsanəsi” baleti Heydər Əliyev Fondunun təşkilatçılığı ilə yarım əsrdən çox müddətdən sonra təntənəli şəkildə yenidən müəllifin vətənində səhnəyə qoyulur. Belə ki, sentyabrın 18-i və 19-da Heydər Əliyev Sarayında “Məhəbbət əfsanəsi” baletinin təqdimatı keçiriləcək. “Məhəbbət əfsanəsi” möhtəşəm musiqi, səhnə quruluşu və tərtibatı ilə vəhdət təşkil edərək Milli Musiqi Günündə əsl bayram yaşadacaq.

Tamaşa məşhur baletmeyster Yuri Qriqoroviçin quruluşunda, tanınmış rəssam Simon Virsaladzenin səhnə tərtibatında nümayiş olunacaq və Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının balet truppası, Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblının rəqqasları, Bakı Xoreoqrafiya Akademiyasının tələbələri çıxış edəcək. Əsər Xalq artisti Yalçın Adıgözəlovun dirijorluğu ilə Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrinin ifasında səslənəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, Arif Məlikovun şah əsəri olan “Məhəbbət əfasanəsi”nin “Heydər Əliyev İli”ndə təqdim olunması heç də təsadüfi deyil. 2023-cü il həm dahi şəxsiyyət, Ulu Öndər Heydər Əliyevin anadan olmasının 100-cü ildönümü, həm də görkəmli bəstəkar Arif Məlikovun 90 illik yubileyidir. 

Ümummilli Lider Heydər Əliyev Arif Məlikovu bir sənətkar və insan kimi həmişə olduqca yüksək dəyərləndirirdi. Arif Məlikov isə Ümummilli Lider Heydər Əliyevə sevgi və ehtiramını öz yaradıcılığında da əks etdirdi  və bəstəkarın “Əbədiyyət” adlı 8-ci simfoniyası Ulu Öndərə ithaf olunmuşdu. 

“Məhəbbət əfsanəsi”nin tarixi təqdimatı üçün Heydər Əliyev Fondu tərəfindən Simon Virsaladzenin orijinal eskizləri əsasında 250 kostyum, həmçinin dekorasiya və rekvizitlər hazırlanıb. 

Arif Məlikov “Məhəbbət əfsanəsi” baletini görkəmli türk şairi Nazim Hikmətin “Fərhad ilə Şirin” pyesi əsasındakı librettoya bəstələyib. Arif Məlikov 3 pərdə, 7 şəkildən ibarət əsər üzərində 1958-ci ildən işləməyə başlayıb və onu 2 ilə bitirib. 

“Məhəbbət əfsanəsi” baletinin premyerası 1961-ci il martın 23-də Leninqrad Opera və Balet Teatrında (indiki Sankt-Peterburq Dövlət Akademik Mariya Teatrı) keçirilib. Tamaşanın quruluşçu baletmeysteri Yuri Qriqoroviç, rəssamı Simon Virsaladze, dirijoru isə maestro Niyazi olub. 

1962-ci ilin iyulunda isə əsərin Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində premyerası keçirilib.

“Məhəbbət əfsanəsi” baleti bu günədək dünya səhnələrini fəth edir. Əsər müxtəlif ölkələrin 60-dan çox teatrında dəfələrlə görkəmli baletmeysterlərin quruluşunda təqdim olunub. Səhnə əsəri ABŞ, Almaniya, Avstriya, Bolqarıstan, Böyük Britaniya, Braziliya, Çexiya, Estoniya, Finlandiya, Fransa, İtaliya, Qazaxıstan, Misir, Özbəkistan, Polşa, Rumıniya, Slovakiya, Türkiyə, Ukrayna, Yaponiya və digər ölkələrdə rəğbətlə qarşılanıb. 

“Məhəbbət əfsanəsi”nin 18-19 sentyabr nümayişinin biletləri tezliklə şəhərin kassaları və iTicket.az saytında satışda olacaq.

Anşlaq olacağı dəqiqdir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Nəsr silsiləsində sonuncu dəfə gənc yazarın hekayəsini təqdim edirik. Bu dəfə Təvəkkül Boysunardır və onun “Uğursuz gün” hekayəsidir.

UĞURSUZ GÜN

 (Yumor üçün)

Keçmiş iş yoldaşım Jalə məni toyuna dəvət eləyəndə axırda belə bir cümlə də yazdı:

– Səni elə masada əyləşdirəcəm ki, bir ay sonra sən də məni toyuna çağırassan.

Gülümsəyib sağollaşdım və iki həftə sonra zala daxil olub, məni qarşılayan adamın göstərdiyi masaya doğru gedəndə Jalənin zarafat etmədiyini başa düşdüm.

Cəmi üç oğlanın əyləşdiyi həmin masada qalan qonaqların hamısı qız idi və qızların hamısı da elə gözəl və gözqamaşdırıcı görsənirdilər ki, ürəyimdə ciddi bir təəssüf hissi ilə dördüncü oğlan olaraq masaya əyləşdim.

Təəssüfüm ona görə idi ki:

İşdən çıxıb birbaşa bura gəlmişdim və günorta da heç nə yeməmişdim deyə, çox ac idim, hətta o qədər ac idim ki, başqa masaların arasından keçib öz masama doğru gedərkən az qalırdım, əl atıb digər stolların üstündəki ət tikələrini, blinçikləri qapım.

İndi isə bu səkkiz gözəlin qarşısında ürəyim istəyən kimi yemək yeyə bilməyəcəyimin qorxusu məni möhkəm narahat edirdi.

Oturan kimi oğlanlarla salamlaşıb guya ünsiyyət qurmağa çalışdım ki, yavaş-yavaş yeməyə girişə bilim. İlk fürsətdə qızları da diqqətlə süzdüm. Elə bəzənib düzənmişdilər və gözəl görsənmək üçün bütün var qüvvələrini elə səfərbər etmişdilər ki, bir anlıq iştahımın qaçacağını düşündüm.

Amma baxışlarımı təzədən süfrənin üstünə qaytaranda daha heç nə fikirləşmədən öz boşqabıma yeməklərin ən ləzzətli görünənini çəkdim. Salat olaraq isə həmin an yeməkdən də ləziz görsənən qıpqırmızı bir pomidoru çəngəlimin ucu ilə götürüb boşqabıma qoydum.

Fikir verdim ki, masada oturanların hamısı çəngəl və bıçaqdan olduqca incə-incə, səliqəli şəkildə istifadə edirlər. Məcburən mən də elə elədim, amma bıçağım, deyəsən, çox küt idi, çünki pomidoru kəsməyə bir cəhd elədim, alınmadı, iki cəhd elədim, alınmadı, üçüncü cəhdimdə əsəbiləşib pomidora öz gücümü göstərməyi qərara aldım və bıçağı bayaqkından daha möhkəm sıxanda pomidor sağ tərəfdən elə partladı ki, içindəki dənələri  qırmızı suyu ilə bir yerdə fışqıraraq sağımda oturmuş qızın açıq-mavi rəngli paltarına çiləndi.

Bıçaqdan fərqli olaraq, baxışlarım çox iti idi. Pomidorun fışqıran suyunun necə trayektoriya cızdığını və cızdığı trayektoriyaya uyğun formada qızın üstünə özünü necə atdığını dəqiqliklə  müşahidə elədim. Onu da müşahidə edə bildim ki, qız  sanki üstünə ilan hücum edibmiş kimi, baş verən bədbəxt hadisənin şokunda həyəcanla ayağa sıçradı, bir az qışqırdı və sonra təzədən stuluna oturub nə edəcəyini bilmədən ağlamağa başladı.

Pomidorun dənələri isə onun paltarı üstündə elə harmonik və ahəngdar düzülmüşdü ki, elə bil qızın mavi rəngli donunda ağlı-qırmızılı balaca-balaca düymələr var idi.

O qədər rüsvayçı vəziyyətdə idim ki, hamının gözündən yayınmaq üçün yoxa çıxmaq, yerin dibinə girmək istəyirdim. 

Masadakı qızlar "zərərçəkmiş"in yanında dayanıb ona kömək etməyə çalışır, kimisi salfetka ilə pomidorun dənələrini paltardan təmizləməyə cəhd edir, kimisi qıza təsəlli verir, kimisi də ona qoşulub ağlayırdı.

Özümü itirmişdim, nə deməli və nə etməli olduğumu bilmirdim. Qızların onun başına yığışdığını görüb əvvəlcə istədim deyəm ki, narahat olmayın, o qızı özüm alacam. Amma birtəhər ağlımı başıma yığdım və yadıma saldım ki, bu addım daha böyük faciələrdən sonra atılır. Ağlıma ikinci gələn şey zaldakı bütün qonaqların gözü önündə, çalğıçıların çaldığı dramatik musiqi sədaları altında qızı elə yerindəcə qamarlayıb qucağıma almaq və qapıya doğru qaçmaq idi. Ancaq deyəsən, bu da daha ağır qəza hallarında yerinə yetirilən bir şey idi.

Bir xeyli qanqaraçılıqdan sonra rəfiqələri qızın üstündəki pomidor dənələrini təmizlədilər. Daha sonra onlar qızı ayağa qaldırıb birlikdə çölə çıxdılar.

Bütün bu hadisələr baş verərkən masadakı oğlanlar özlərini o qədər ciddi aparırdılar ki, guya bunların gözü dünyada heç kəsi görmürdü.

...İştahım qaçmışdı. Amma kor-peşman çəngəl-bıçağı əlimə götürüb başımı qatmağa çalışdım.

Bu vaxt hiss elədim ki, masada qalan iki-üç qız məndən qorxduqları üçün ayağa qalxıb stullarını bir qədər uzağa sürüşdürdü.

Bir az sonra qızı gətirdilər.

O, əməlli-başlı pərişan olmuşdu. Üzümə də baxmadan keçib yerlərində oturdular. Amma mən gözucu nəzər salanda ləkə düşən yerin hələ də qurumadığını görürdüm.

İlk fürsətdə imkan tapıb qıza tərəf əyildim və çalışdım ki, üzrxahlıq edəndə vəziyyəti daha da korlamayım.

– Xanım... həqiqətən... çox üzr istəyirəm, bilmirəm necə oldu, siz Allah, bağışlayın. Yəni... bilmirəm, necə yuya bilərəm günahımı, paltarın xərci-filan nə qədərdisə...

Qız sözümü kəsdi və acıqla üzümə baxdı:

– Ehtiyac yoxdu.

Daha nəsə deməyə qorxdum. Kirimişcə boşqablarıma tərəf qayıtdım və bu uğursuz gecənin tez başa çatmasını, zaldan çıxıb evə rədd olacağım anı səbirsizliklə gözləməyə başladım.

Bir-iki dəfə həyətə düşüb qayıtdım, bir dəfə bəylə gəlinin yanına gedib onları təbrik elədim və şəkil çəkdirdim.

Və hər dəfə masama qayıdanda həmin qız mənə daha gözəl görsəndi.

Baş verənlərin xoşagəlməz dadını unutmaqdan ötrü içdiyim bir neçə qədəh arağın təsiri altında beynim azacıq dumanlanmışdı.

Bir qədər sonra toy meydançasında gənc cütlüklərin romantik rəqsi başlandı.

Masadakı oğlanların hərəsi bir qızı dəvət edib ayağa qaldırdı. O biri qızlar isə yan masalardan gələn oğlanların  təklifinə etiraz etmədilər. Deyəsən, onlardan bəziləri tələbə yoldaşı idilər. Hər kəs ayağa qalxıb yanındakı həmkarı ilə rəqs meydançasına üz tutdu.  Sağımda oturan və məyus baxışları hələ də dəyişilməyən qızla məndən başqa bizim masada heç kəs qalmadı.

Vurduğu dodaq boyasının daha da nəzərəçarpan etdiyi dodaqları bir anlıq mənim gözümdə sevgiyə o qədər təşnə görsəndi ki, kənarları qara sürməylə haşiyələnmiş gözləri, biçimli qaşları, yarıaçıq çiyinləri, ətraflı təsvir etməyə qısqandığım incə bədəni elə aşiqedici görsəndi ki, bir az içkinin, bir az da bu gözəlliyin təsiri ilə azacıq sərxoş olduğumu hiss elədim və özümdə necə cəsarət tapdımsa, çox tərəddüd etmədən səsli dodaqlarımı ona tərəf yaxınlaşdırdım:

– Rəqs eləyə bilərik?

Qız üzümə baxdı:

– Ayağa qalxmaq istəmirəm, üzrlü hesab edin. Ləkənin izi qalıb.

– Qaranlıqdı. Heç kim ləkə görmür, – dedim.

– İstəmirəm, – deyə ikinci dəfə təklifimi rədd elədi.

– Heç kim ləkəni görməyəcək, yəni ən azından mən yanınızda olacam, görsənməyəcək.

Qız sözümü eşitdi, amma cavab vermədi, mənsə sonrasının nə olacağını düşünmədən içkinin verdiyi cəsarətlə əlimi qıza tərəf apardım və onun əlindən tutmağa çalışdım. Bunu gözləmirmiş kimi qeyri-ixtiyari əlini çəkmək istədi və  bu vaxt paltarı rəngində boya vurulmuş uzun dırnağı əlimə ilişdi. Amma o, əlini çəkməyə müvəffəq ola bilməmişdi. İncə əli artıq əlimin içindəydi.

Tutduğum əlini buraxmadan ayağa qalxdım və onu da ayağa qaldırdım.

Çaşqın-çaşqın üzümə baxdı. Vəziyyəti yumşaltmaq üçün gülümsəyib:

– Rəqs eləyək. Çox çətin şey deyil ki. Siznən rəqs eləmək istəyirəm, – dedim və onu rəqs meydançasına tərəf apardım.

Sağ əlim onun incə belində öz yerini tutdu, onunsa sol əli mənim sağ çiynimin üstündə dayandı.

İçimdəki qəribə və gözəl hisslərin fırtınasını hiss edə-edə onun üzünə diqqətlə nəzər saldım. Qaçırmaq istədiyi baxışlarına, gözlərinə, dodaqlarına, arxasında bir ürəyin döyündüyü köksünə baxdım.

Yarıaçıq çiyinlərinə baxmadım, baxmaq istəmirdim. Bu vaxt ürəyimdə düşündüm ki, deməli, doğrudan da, hər şeyin bir səbəbi var imiş, əgər o xoşagəlməz hadisə olmasaydı, indi, bəlkə də, bu gözəl qızla rəqs edən mən olmayacaqdım. Gözlərinə yenidən baxanda mənə baxdığını gördüm, amma baxışlarını təlaşla qaçırdı.

Ona tərəf əyilib sözə başladım:

– Məncə, bu rəqsdən sonra məni az da olsa, bağışlayarsız.

– Nə əlaqəsi var? – deyə cavab verdi.

– Adi bir ləkəyə görə kefinizi çox pozursuz, məncə. Həm də o ləkə heç mane ola bilməyib sizin gözəlliyinizə, – dedim, amma özüm də hiss elədim ki, deyəsən, getdikcə sırtıqlaşıram.

Onun üzündə azacıq da olsa, təbəssümə nail olmaq idi mənim məqsədim. Və deyəsən, buna nail olmaq üzrəydim. Çünki qız son sözlərimə cüzidən də cüzi bir təbəssümlə:

– Çox sağ olun, – deyə cavab verdi.

– Siz Jalənin nəyisiz? – fürsətdən istifadə edib söhbəti davam etdirdim.

– Tələbə yoldaşı olmuşuq magistrda.

– Magistr da oxumusuz? Bəs indi işləyirsiz?

O işlədiyi yerin adını dedi və bir-iki cümləylə işini təsvir də elədi. Aramızdakı buzlar əridiyinə görə bir xeyli şad idim.

Hətta bir az da söhbət edəndən sonra daha da qudurdum, onun evə taksiylə qayıdacağı məlumatını öz sözlərindən dolayı yolla əldə etmişdim deyə, etiraz etməsinə şərait yaratmamaq üçün ciddi-ciddi dedim:

– Ümid eləyirəm, günahımı yumaq üçün icazə verərsiz, toydan sonra sizi taksiylə mən yola salım, hə?

Bu dəfə onun üzündə ikinci kiçik təbəssümü gördüm və bunu öz aləmimdə razılıq əlaməti kimi qəbul elədim. Sonra rəqs bitdi, hər kəs öz yerinə tərəf çəkilməyə başladı, biz birlikdə, bayaqkı təbəssümlü söhbəti davam etdirə-etdirə masamıza tərəf addımladıq.

Jalənin məni toya dəvət edərkən yazdığı mesajı xatırladım və mənə elə gəldi ki, indi yanımda yeriyən bu gözəl xanımla mənim aramda, doğrudan da, ciddi bir münasibət yarana bilər. Amma elə bu fikir ağlıma gələn kimi, masamıza gedən yol üstündəykən ayağım çəkilişçilərin andıra qalmış şunurlarına ilişdi. Əvvəlcə ciddi heç nə olmadı, səndələyib bir az qabağa gəldim, bu gün baş verən uğursuzluğum yadıma düşdü, sonra stula ilişdim, müvazinətimi saxlamağa çalışdım, amma bacarmadım və tərslikdən yerə yıxılarkən necə oldusa, əl atıb yanımdakı qızdan da yapışdım və hər ikimiz birlikdə yerə yıxıldıq. Hiss elədim ki, toydakıların az qala hamısı diqqətlə bizə baxır. Yaxınlıqdakı adamlardan bəziləri bizə kömək edib ayağa qaldırdı və mən masaya qayıdandan sonra o qızın üzünə xəcalətimdən bir də baxa bilmədim.

İlk fürsətdəcə zaldan çıxdım, pul qabımdakı yüzlüyü zərfin içinə qoyub sandığa salandan sonra isə şadlıq sarayını tərk edib birbaşa taksi dayanacağına yollandım.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2023)

1.”Öz ifası ilə dünyanı heyrətləndirən virtuoz sənətkar” (Habil Yaşarın kanon ifaçısı Sevinc Babayeva barədə yazısı)

2.”Kolumbiyada World Poetry Movement-in ilk beynəlxalq konqresi keçirildi” (Şair Nigar Həsənzadə ilə söhbət)

3.”Nehrəmdən Bakıya uzanan ömür yolu” (Elman Eldaroğlunun professor Allahverdi Məmmədli barədə yazısı)

4.”Bu gün insanlıq maddiyyatın mənəviyyatı zorladığı intim film seyr etməkdədir” ( Rəssam Nəvai Metin ilə blits-müsahibə)

5.”Kövrək qadının hekayəti” (Gənc yazar Nigar Həsənzadənin hekayəsi)

6.”Bir yetimin saçlarını darayana salam olsun” (İqbal Həhmətin şeiri)

7.”Cəlil Cavanşirə Türkiyə nəşriyyatından təklif gəlib” (xəbər) 

8.”Yanlış peşə” (Əyyub Türkayın hekayəsi)

9.”Mədəniyyəti internet və mobil telefon təcavüzündən necə xilas etmək olar?”  (ekspress-sorğu)

10.Portalımızın iyun ayında ən çox oxunan 15 yazısı müəyyənləşdi (reytinq)

11.”Komandirlərin həlak olduqlarını görən əsgərlər vəhşiyə dönürdülər” (Qazax yazarı Askar Umarovdan Aida Eyvazlının tərcüməsi)

12.”Gəzirəm səndən aralı” (Yusif Nəğməkarın şeiri)

13.”Azərbaycanlılardan Yekaterinburqun 300 illiyinə töhfə” (xəbər)

14.”Tətilin ən böyük mədəniyyət hadisələrindən biri “Şükriyyə” tamaşasının premyerası oldu” (xəbər)

15.”Kibrit-kibrit alışarsan içində” (Səfa Rəşidin şeiri)

16.”Habil Yaşarın romanı müzakirə olunub” (xəbər)

17.Mina Rəşidin iki hekayəsi

18.”Qızıl almanın üzləri” (Aida Eyvazlının Qazaxıstan təəssüratları)

19.”Gərək məni burda unudub gedəydilər” (Aysel Fikrətin Şuşa təəssüratı)

20.”Nigar Həsənzadə Kolumbiyada dünyanın ən böyük poeziya tədbirinə qatılacaq” (xəbər)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2023)

SAKİT MƏMMƏDOVUN 65 YAŞI TAMAM OLDU

Etibar Əbilov - “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı üçün

Avqustun 5-də Xalq rəssamı, Opalizm cərəyanının banisi Sakit Məmmədovin 65 yaşı tamam oldu. Bu ünlü rəssam haqqında yazmaq nə qədər xoşdursa, bir o qədər çətin və ən əsası məsuliyyətlidir. Dünya mədəniyyət tarixində öz yeri olan, hər bir əsəri ilə rəsm dünyasında tarix yazan Sakit Məmmədovun qazandığı uğurları, layiq görüldiyi nüfuzlu mükafatları hansısı bir məqalədə bir-bir sadalamaq sadəcə olaraq qeyri-mümkündür. 

İtaliyadan tutmuş Çinə qədər, Hollandiyadan tutmuş Yaponiyaya qədər, Sinqapurdan tutmuş Fransaya qədər, Avstraliyadan tutmuş Misirə qədər, Türkiyədən tutmuş Rusiyaya qədər... ölkələrdə sərgiləri keçirilən, onlarla ölkələrin mükafatlarını qazanmış rəssamın sənət yoluna yalnız qibtə etmək olar.

Böyük Britaniya dövləti onu Lord, Vatikan dövləti isə onu Qraf titulu ilə qiyaslandırıb. O, həm də Avropa Parlamentinin Senarorudur. Sakit Məmmədov Roma Papası II İohan Pavelin naturadan rəsmini çəkmiş yeganə rəssamdır (İndi Vatikan muzeyində qorunan həmin portreti Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev Vatikan dövlətinə təqdim edib). Böyük Britaniya kraliçası II Elizabet Sakit Məmmədov sənətinin heyranlarından olub. Təsadüfü deyil ki, Kraliça onu bir-neçə dəfə öz ölkəsinə dəvət edib, böyük rəssamımızı üc dəfə öz sarayında qəbul edib. Sakit Məmmədovun Kraliçaya bağışladığı "Cıdır düzü" və "Bahar qızı" əsərləri indi Londonun Kral ailəsinə məxsus, məşhur "Vindzor" qəsrində qorunur.

Avropa ölkələrində (Almaniya) Sakit Məmmədov adına orden, markalar təsis olunub. Türkiyədə pul vahidinin üzərində Sakit müəllimin çəkdiyi "Dədə Qorquq" əsəri sərgilənir.

Bütün varlığı ilə dogulduğu ölkəyə bağlı olan Sakit Məmmədov 2020-çi ilin 27 sentyabrında, sonu qələbəmiz ilə bitən 44 günlük Vətən müharibəsı başlayanda, təkcə Azərbaycan təsviri sənətində deyil, dünya təsviri sənətində hadisə olan, qələbə ruhlu, monumental "Qarabağnamə" əsərini çəkməyə başladı. Təbii, "Qarabağnamə"  əsəri doğma Qarabağımızın tarixinə həsr olunsa da, bu möhtəşəm əsər həm də bütün Türk dünyasının şanlı tarixidir. Bu əsərdə həm doğma Qarabağımızın, həm də ümumtürk tarixinin bütün önəmli hadisələri öz əksini tapıb.

Yaradılışı ilə, tarixi abidələri ilə, toponimləri ilə, xalçaları, musiqisi (musiqi alətləri) ilə, tarixi şəxsiyyətləri ilə, o qudsal torpaqda qanları tökülmüş qəhrəmanları ilə, cins atları ilə, təbiəti, mətbəxi ilə Qarabağın əzəli Azərbaycan torpağı olduğunu sənətin ali dili ilə dünyaya anladan "Qarabağnamə" əsəri, Qarabağa, şanlı qələbəmizə həsr olunmuş ən möhtəşəm, bərabəri olmayan bir abidədir. "Qarabağnamə" əsərində Türkiyə-Azərbaycan dostluğuna da xüsusu yer ayrılıb. 2021-ci ilin noyabr ayının 5-də Bakıda, əzəmətli Fairmont otelində "Qarabağnamə"nin təqdimatı zamanı, sərgidə iştirak edən Türkiyə Respublikasının keçmiş Baş naziri Binəli Yıldırım əsərdəki bu nüansı nəzərdə tutaraq: “Qarabağnamə" əslində Azərbaycan və Türkiyə dostluğunun kətan üzərində əksidir, keçmişdən gələcəyə mesajdır" demişdi.

...Sakit Məmmədovun illərlə həyata keçirmək istədiyi bir arzusu olub: Tükdilli ölkə rəssamlarını bir araya gətirmək, onları mənsub olduqları ortaq mədəni dəyərlər ətrafında birləşdirmək, türkdilli ölkə rəssamlarının birgə sərgisini kesirmək. 2022 -ci ildə gərgin zəhmət və böyük nüfuzu hesabına, nəhayət o öz istəyinə nail oldu. 28 iyun-3 iyul tarixində İstanbulda, Memar Sinan adına Güzel Sanatlar Qaleriyasında məhz Sakit Məmmədovun kuratorluğu və İstanbul Böyük Şəhər Bələdiyyəsinin təşkilatçılığı ilə, tarixdə ilk dəfə olaraq Türkdilli ölkələrin məşhur rəssamlarının "Resmin Türkçesi  Türk Dünyasının Tuvalde Buluşması" adlı sərgisi baş tutdu. Bu, əlbəttə böyük uğur idi... Türkdilli ölkə rəssamlarının birgə ikinçi sərgisi isə bu ilin 15-25 aprelində Özbəkistanda baş tutdu. Təşkilatçılar arasında TÜRKSOY-un da  olduğu o unudulmaz günlərdə Sakit Məmmədov həm Türk, həm də dünya rəssamlığı qarşısındakı böyük xidmətlərinə  görə Özbəkistan Rəssamlıq Akademiyasının Kəmaləddin Behzad adına Qızıl medalına layiq görüldü...

...Böyük rəssamımızı yeni yaşı münasıbəti ilə bir daha təbrik edir, ona yeni-yeni uğurlar arzulayırıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2023)