Super User
Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdulla Özbəkistanın Kokand Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Fəxri doktoru seçilib
İyunun 13-də Azərbaycan Dillər Universitetində (ADU) Özbəkistanın Kokand Dövlət Pedaqoji İnstitutunun nümayəndə heyəti ilə görüş keçirilib.
ADU-dan verilən məlumata görə, rektor Kamal Abdulla qonaqları universitetdə görməkdən məmnun olduğunu bildirib. Qeyd olunub ki, Azərbaycanla Özbəkistan arasında sıx dostluq və tərəfdaşlıq münasibətləri var. Bu münasibətlər yüksələn xətlə inkişaf edir. “Ölkələrimiz arasında bütün sahələrdə, xüsusən də elm və təhsil sahəsində davam edən əməkdaşlığın müsbət nəticələrini görə bilərik. ADU-da fəaliyyət göstərən beynəlxalq dil və mədəniyyət mərkəzləri öz işində elmi əməkdaşlığı ön plana çəkir. Bu da elmi əməkdaşlığımızın inkişafına və əlaqələrimizin daha da möhkəmlənməsinə şərait yaratmış olur”, - deyə rektor Kamal Abdulla qeyd edib.
Kokand Dövlət Pedaqoji İnstitutunun rektoru Dilnoza Xocayeva səmimi qarşılanmaya və qonaqpərvərliyə görə universitet rəhbərliyinə və kollektivinə təşəkkürünü bildirib. Qeyd olunub ki, universitetlər arasında əməkdaşlığın qurulması olduqca mühüm əhəmiyyət kəsb edəcək. Bu əməkdaşlıq müəllim-tələbə mübadiləsinin aparılması, qarşılıqlı öyrənmə və təcrübə baxımından yeni imkanların əldə olunmasına şərait yaratmış olacaq.
ADU-da fəaliyyət göstərən dil və mədəniyyət mərkəzləri haqqında qonaqlara məlumat verilib. Bildirilib ki, bu mərkəzlər müəllim və tələbələrin bilik və bacarıqlarının artırılması istiqamətində mühüm işlər görməkdədir.
Dilnoza Xocayeva akademik Kamal Abdullanın rəhbərlik etdiyi ali təhsil ocağının Fəxri doktoru seçilməsini universitetin elmi-pedaqoji həyatı üçün əlamətdar hadisə kimi dəyərləndirib və Fəxri doktor mantiyasını ona təqdim edib.
Daha sonra qonaqlar ADU-da fəaliyyət göstərən dil və mədəniyyət mərkəzləri ilə yaxından tanış olublar.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
Azərbaycanla Mərakeş arasında əməkdaşlıq perspektivləri müzakirə edilib
Mərakeş Krallığında səfərdə olan Milli Məclis sədrinin müavini, Gənclər və idman komitəsinin sədri Adil Əliyev Kasablanka şəhərində Mərakeşin Boks Federasiyasının prezidenti Abdelkarim El Hilali və Taekvondo Federasiyasının prezidenti Driss El-Hilali ilə görüşüb.
Parlamentin Mətbuat və ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsindən verilən məlumata görə, görüşdə Milli Məclis sədrinin müavini Ümummilli Lider Heydər Əliyevin uğurlu idman siyasətindən, İlham Əliyevin 1997-ci ildə Milli Olimpiya Komitəsinin prezidenti seçilməsi ilə Azərbaycanda idmanın uğurlu inkişaf mərhələsinə qədəm qoymasından bəhs edib. Bu gün Azərbaycanda bədən tərbiyəsi və idmanın kütləviləşdiyini, idmançılarımızın beynəlxalq yarışlarda böyük uğurlar əldə etdiyini bildirən Adil Əliyev ölkəmizin dünyanın idman mərkəzlərindən birinə çevrildiyini və beynəlxalq olimpiya yarışlarına və digər nüfuzlu idman tədbirlərinə ev sahibliyi etdiyini diqqətə çatdırıb.
Söhbətdə idmanla bağlı müxtəlif mövzular müzakirə edilib və gələcək əməkdaşlıq perspektivləri barədə fikir mübadiləsi aparılıb.
Görüşdə ölkəmizin Mərakeşdəki səfiri Nazim Səmədov və digər rəsmi şəxslər iştirak ediblər.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
Antonio Quterreş: Sosial mediada yalan məlumatların yayılmasına son qoyulmalıdır
BMT-nin Baş katibi Antonio Quterreş rəqəmsal platformalarda informasiya bütövlüyünü gücləndirmək üçün hazırlanmış əsas hesabatı təqdim edib. O, təqdimat əsnasında bildirib ki, ölkələr onlayn formatda nifrət və yalanın yayılmasının yaratdığı “ağır qlobal zərərdən” qurtulmalıdır.
AzərTAC BMT-nin saytına istinadla xəbər verir ki, BMT-nin Baş katibinin sözlərinə görə, generativ süni intellektin (AI) sürətli inkişafının potensial təhlükəsi ilə bağlı qlobal həyəcan fonunda onlayn nifrət ritorikasının, eləcə də yanlış xəbərlərin yayılmasına imkan verən rəqəmsal texnologiyaların vurduğu ziyan açıq şəkildə bəyan olunmalıdır. "Ümid edirəm ki, bu sahədə fəaliyyət göstərən aktorlar məlumatların doğruluğu və dolğunluğunu təmin etmək istiqamətində qızıl standartları təmin edəcəklər", -deyə Antonio Quterreş vurğulayıb.
Təqdimat zamanı qeyd olunub ki, sosial media kanalları, axtarış motorları və mesajlaşma proqramları daxil olmaqla, rəqəmsal platformalar planetin hər yerindən milyardlarla insanı birləşdirir. Təkcə Facebook sosial şəbəkəsinin 3 milyard istifadəçisi var. Sosial media böhran və münaqişələr zamanı icmaları dəstəkləməkdən tutmuş irqi ədalət və gender bərabərliyi üçün qlobal hərəkatların səfərbər edilməsinə kömək edilməsinə qədər bir çox faydalar gətirib, həmçinin BMT tərəfindən bütün dünyadakı insanları planetdə sülh, ləyaqət və insan hüquqlarına nail olmaq üçün cəlb edib. Bununla belə, eyni rəqəmsal platformalardan elmi alt-üst etmək, dezinformasiya və nifrət yaymaq, münaqişələri qızışdırmaq, demokratiya və insan haqlarını təhdid etmək, ictimai sağlamlıq və iqlim fəaliyyətinə zərbə vurmaq üçün sui-istifadə də edilir.
Baş katib bununla bağlı deyib: “Sosial mediada BMT-nin bəzi sülhməramlı missiyaları və humanitar yardım əməliyyatları hədəfə alınıb və bu, onların işini daha da təhlükəli edib. Yanlış məlumat, dezinformasiya və nifrət ritorikası bir-biri ilə əlaqəli olsa da, onlar fərqli fenomenlərdir. Nifrət ritorikası bir qrupa və ya şəxsə qarşı sadəcə onun irqi, rəngi, dini, etnik mənsubiyyəti, milliyyəti və ya oxşar əsaslara görə təhqiredici və ya hədələyici dilə aiddir. Bundan başqa, səhv və dezinformasiya arasındakı fərqi də müəyyən etmək çətin ola bilər. Ümumiyyətlə, dezinformasiya qeyri-dəqiq məlumatların qəsdən yayılmasına aiddir, eyni zamanda, aldatmaq məqsədi də daşıyır. Mən dünya ictimaiyyətini bu problemlərlə bağlı səyləri birləşdirməyə çağırıram”.
BMT-nin hesabatında deyilir: “Ənənəvi medianın münaqişə bölgələrində insanların əksəriyyəti üçün mühüm xəbər mənbəyi olaraq qalmasına baxmayaraq, rəqəmsal platformalarda yayılan xəbərlər nifrət və zorakılığa səbəb olub. Bəzi rəqəmsal platformalar Ukraynada davam edən müharibə də daxil olmaqla, münaqişələrdəki rollarına görə tənqidlə üzləşib. Bir sıra texnoloji şirkətlər öz platformalarının zorakılıq və nifrətin yayılmasına töhfə verməsinin qarşısını almaq üçün çox az iş görüblər, hökumətlər isə bəzən heç bir hüquqi əsası olmayan və insan hüquqlarını pozan sərt tədbirlərə, o cümlədən internetin bağlanması və qadağalara əl atıblar”.
Hesabatda ifadə və məlumat azadlığı hüquqlarını qoruyarkən potensial maneələri əks etdirən rəqəmsal platformalarda informasiya vəhdəti üçün qlobal fəaliyyəti Davranış Kodeksi çərçivəsində həyata keçirmək təklif edilir. Bu sənəd insan hüquqlarına hörmət, müstəqil mediaya dəstək, şəffaflığın artırılması, istifadəçilərin səlahiyyətlərinin artırılması, məlumatlara çıxış daxil olmaqla, ən aktual prinsiplər əsasında hazırlanacaq.
BMT-nin Baş katibi Davranış Kodeksi ilə bağlı tövsiyələrini də verib. O, hökumətlər, texnoloji şirkətlər və digər maraqlı tərəfləri hər hansı məqsədlə dezinformasiya və nifrət ritorikasından istifadə etməkdən çəkinməyə çağırıb. Hökumətlər, həmçinin jurnalistlərin güclü müdafiəsi ilə azad, müstəqil media mühitinə zəmanət verməlidir. Eyni zamanda, rəqəmsal platformalar bütün məhsullardakı dizaynla təhlükəsizlik və məxfiliyi təmin etməli, siyasət və resursların ölkələr və dillər arasında ardıcıl tətbiqinə üstünlük verməlidir.
Baş katib əlavə edib ki, bütün maraqlı tərəflər tətbiqlərinin təhlükəsiz, məsuliyyətli, etik olmasını və insan hüquqları öhdəliklərinə uyğunluğunu təmin etmək üçün təcili tədbirlər görməlidir. Reklamçılar və rəqəmsal platformalar reklamların zərərli informasiyalarla birlikdə yerləşdirilməsinə yol verməməlidir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
“Göydə tanrı gəzən quşam…”
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik qiraət rubrikasının daimi aparıcısı, gözəl şairimiz Əlizadə Nuri sizə növbəti şeirini təqdim edir:
Bir az sirr kimiyəm, adam
Bir az aşikar kimiyəm.
Əlindəki o ox nədi-
Yoxsa mən şikar kimiyəm?
Dilini bildiyim quşun,
Qəmi canımda qurğuşun.
Ərimədim… bir koğuşun
İçindəki qar kimiyəm.
Göydə tanrı gəzən quşam,
Yer üzündən qovulmuşam…
Mən də bir az qurumuşam-
Qışa qalan nar kimiyəm…
Kəsib götürdünüz ayı,
Bu yağış- göyün harayı…
Mənə nağıl danışmayın-
Eşitmirəm, kar kimiyəm.
Hansı dərdin adaşıyam?
Qopub düşən dam daşıyam…
Qürbətə adam daşıyan
Üşüyən qatar kimiyəm.
Hər gün neçə dağ aşıram,
Mən dünyayla dalaşıram…
Dərdə yaman yaraşıram-
Əynində paltar kimiyəm.
Mələk yoxmuş, bu şeytanmış,
Qaranlıqda ağ yalanmış…
… Taxtı- tacı yağmalanmış
Zavallı xotkar kimiyəm…
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
Yazıçılar Birliyinin (AYB) Qərbi Azərbaycan bölməsi yaxın vaxtlarda fəaliyyətə başlaya bilər
“Report” xəbər verir ki, bunu AYB-nin sədr müavini Rəşad Məcid Milli Məclisin Mədəniyyət komitəsinin təşkilatçılığı ilə “Qərbi Azərbaycan: soyqırıma məruz qalan tarixi-mədəni irsimiz. Qərbi Azərbaycanın tarixi və mədəni irsinin dirçəlişi” mövzusunda keçirilən geniş tərkibli ictimai dinləmə zamanı deyib.
O, bu təşəbbüslə yaxın zamanlarda çıxış edəcəyini bildirib.
"Biz zəfərimizə qədər hər birimiz qarabağlı idik, indi isə qərbi azərbaycanlı olmalıyıq. Hesab edirəm ki, Medianın İnkişafı Agentliyi, Mətbuat Şurası və Qərbi Azərbaycan İcması gələcəkdə birgə layihələr həyata keçirməlidir”, - R.Məcid vurğulayıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
“Ay Laçın” mahnısı Gürcüstandan aləmə səs saldı
Mina Rəşid, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Gürcüstanın Birinci Kanalının efirində “Ay Laçın” Azərbaycan xalq mahnısı ifa olunub. Belə ki, “Ranina” televiziya uşaq mahnı müsabiqəsinin efirində solist Anastasiya Vasadze və vokal qrupu “Laçın” mahnısını xüsusi aranjimanda kompozisiya kimi ifa edib.
Mahnı Azərbaycan dilində səsləndirilib. 12 yaşlı ifaçı Anastasiya Vasadzenin performansı qısa müddətdə sosial şəbəkələrin həm gürcü, həm də azərbaycanlı seqmentində yayımlanaraq geniş tamaşaçı kütləsinin rəğbətini qazanıb.
Gənc ifaçı İTV-nin Gürcüstan bürosuna müsahibəsində deyib: “Azərbaycan mahnısı seçdiyimə görə çox şadam. Mahnının sözlərini öyrənmək çox da çətin olmadı. Mahnını internetdən taparaq qısa müddətdə öyrəndim. Eyni zamanda tərcümə edərək mənasını başa düşdüm. Bu mahnı Əzizə Mustafazadənin ifasında çox gözəl səslənir. Mən də onu oxumaq istədim. Azərbaycanlılara bu diqqətə görə təşəkkür edirəm”.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
Tatar ədəbiyyatından seçmələr: Gözəl Yaxına, “Soyağacı”
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə “Biri ikisində” layihəsində bu dəfə qardaş xalqlar ədəbiyyatına müraciət edəcəyik. İnanırıq ki, tatar ədəbiyyatından seçmələri bəyənəcəksiniz.
TATAR ƏDƏBİYYATINDAN SEÇMƏLƏR
Gözəl YAXİNA
Gözəl Şamil qızı Yaxina (1977) – nasir, ssenarist. “Yasnaya Polyana” (2015), “Böyük Kitab” (2019) və digər mükafatların laureatıdır.
Kazanda həkim və mühəndis ailəsində doğulub. Kazan Pedaqoji İnstitutunun xarici dillər, Moskva Kino Məktəbinin ssenari fakültələrini bitirib.
Ədəbi debütü 2014-cü ildə “Neva” jurnalında dərc edilmiş “Gecə kəpənəyi” hekayəsidir. Növbəti il isə tarixi mövzulu, tatar kəndlilərinin 1930-cu illərdə üzləşdikləri faciələrdən bəhs edən “Züleyxa gözlərini açır” adlı məşhur romanı işıq üzü görüb. Roman bestsellerə çevrilib, dəfələrlə nəşr olunub, ekranlaşdırılıb. Onun digər romanları – “Mənim balalarım” (Volqaboyu almanlarının taleyi haqqında), “Səmərqəndə gedən qatar” (Volqaboyundakı 1920-ci illər aclığı barədə) da geniş əks-səda doğurub.
Yaxina dövrümüzdə XX əsrin epos nümunəsini yaradan, arxivlərdə araşdırmalar aparıb, mürəkkəb tarixi materiallarla işləyən nadir müəlliflərdəndir. Onun nəsri, zahirən ehtirassız təsir bağışlayan dilinə rəğmən, son dərəcə dinamik və kinematoqrafikdir.
SOYAĞACI
“Soyağacı tərtib etməli. – Dərs gündəliyindəki tapşırıq belədir. – Bazar ertəsi üçün. A4 formatında”. Səkkiz yaşında qızım rəsm dəftərindən lazımi ölçüdə vərəq qoparıb ərimlə mənə sual dolu nəzərlə baxır. Mən kompüterə baş vururam: mərhum bibimin qeydləri olan faylı axtarmaq üçün. Ərim də öz arxiv qovluqlarına. Bu günə qədər ağlımıza gəlməyib o materialları bir yerə toplamaq. Tapırıq: sxemlər, Excel cədvəlləri, qeydlərin surəti, əllə cızılmış çertyojlar, şəkillər, arxivlərdən gəlmiş cavab məktubları.
– Yalnız soyağacı çəkmək və adları yazmaq lazımdır, – qızım dəqiqləşdirir. – Doğum-ölüm tarixləri olmasa da, olar. Hətta atalarının adları da.
– Atalarının adları niyə? – mətləbdən bixəbər ərim təəccüblənir.
– Vərəqə sığışsın deyə.
Qaralamasını çəkməyə başlayırıq. Vaxtilə bibim Amerika və Yeni Zelandiyadakı qohumlarla yazışmalara bir neçə il sərf edərək soy-kökümüzü 1804-cü ilə qədər izləyə bilmişdi – soyumuzun banisi sayılan adam məhz həmin tarixdə doğulubmuş: kazanlı tacir imiş, bəyaz çalmanın altındakı sərt qarayanız simasını kiçik, sürtülüb-soluxmuş şəkildə güclə seçmək olurdu. Ulu əcdadımızın həyatı barədə az şey bilirdik, o da bu idi ki, gerçək bir xoca olaraq, Məkkəni ziyarət edibmiş. Mənim dərin axtarışlar aparmağıma lüzum qalmamışdı: ailəmizin tarixçəsi barədə materiallar hədiyyə, daha doğrusu, miras kimi çatmışdı mənə. Ərim isə əksinə, bütün bilgiləri özü əldə etmişdi: arxivləri, köhnə qəzetləri eşələyib, xüsusi saytlarda axtarış vermiş, Rusiyanı dolaşaraq qohumları sorğu-suala tutmuşdu – həngamə illərlə uzanmışdı. Kimisinin ömürlüyünü tam bərpa etsə də, bəzilərinə dair yalnız xırda-para ailəiçi rəvayətlər aşkarlamışdı (misal üçün, hansısa ulu nənəsindən sonrakı nəsillərə – nə şəkil, nə də sənəd – bircə bu xatirə çatıb: qadın elə bədxasiyyət imiş ki, çəkməçi olan ərinə adamların gözü önündə ayaqqabı qəlibini tolazlayıbmış). Bu minvalla XIX əsrin əvvəlinəcən gedib çıxmışdı.
İndi isə biz bir əlcə kağıza bütün XIX və XX əsrlərdəki adamlarımızın siyahısını yerləşdirməyə çalışırıq. Onlar sığışmırlar.
– Böyük format lazımdır, – deyir ərim. – Ata adları da yerləşsin. Şəkillərlə lap yaxşı olar.
Qızım dalğın halda başını bulayır: doğmalarımızın bu ağlasığmaz çoxluğuna mat-məəttəl qalıb.
Dəftərxana dükanına gedib ən iri ölçüdə vatman kağızı alırıq. Onun üstündə ağac cızırıq karandaşla: çoxşaxəli, qollu-budaqlı alınır. Qızımın çöhrəsini, ərimlə mənim portretimizi yapışdırırıq ona. Bəs sonra? Valideynlərimizin sanballı fotoalbomları var; baba-nənələrimizdən qalan albomlar nisbətən nazik olsa da, kiçik də deyil. Hansı şəkilləri seçək? Dərhal qərar veririk: cavanlıq şəkillərini götürək – hələ saf, incə cizgili, qırış düşməyənlərdən.
Budur, nənələrimdən biri: Kazan universitetinin yuxarı kurs tələbəsi, azacıq sonranın ixtioloqu (balıqşünas – tərc.) – dəbə uyğun saç düzümü, muncuqlarla işlənmiş yığcam şlyapa; tatar və rus dillərindən əlavə, ərəbcəni də bilir; operaya və fiqurlu konkisürməyə dəlicəsinə vurğundur; valideynləri ilə nəhəng “kommunalka”nın (sovet dövrünə xas, məhdud şəraitli çoxmənzilli bina – tərc.) küncündəki mənzildə yaşayır: inqilaba qədər binanın bütöv bir mərtəbəsi onların olub, sonradan ailəni “mehribanlaşdırıblar”, yenə sağ olsunlar ki, yerli-dibli sürgün etməyiblər.
Bu da o birisi: qolçomaq sürgünündən yeni qayıtmış cavan müəllimə – çox arıqdır, geyindiyi kişi pencəyi əyninə xeyli böyükdür, bərk-bərk yumduğu dodaqlarının boyası səliqəsizdir; Sibirdə keçirdikləri 16 ildə doğma tatarcanı az qala unutduğu üçün ömrü boyu uşaqlara rus dilini öyrədəcək, öz nitqində isə axır gününəcən sərt sibirli şivəsi duyulacaq.
Babalarımdan biri: almacıqları dik, gözlərinə qorxu çökmüş cavan oğlan – lap yaxınlaracan kimsəsiz olub, Volqaboyunda ölümünə aclıq çəkib və bir qarın yemək üçün bütün Türküstanı dolaşıb.
Bu isə ikincisi: müharibədən iki həftə əvvəl qayıtmış leytenant. Tezliklə hərbi geyimini çıxaracaq, hələ 41-ci ildə aldığı “alman dili müəllimi” diplomu ilə, məktəbdə işə başlayacaq. Cəbhədəki dörd il ərzində başına gələnlər barədə ömrünün sonunacan bir kəlmə də danışmayacaq: bütün suallara cavabı sükut olacaq. Və uşaqlara almancanı – o müharibə illərində də rəğbəti əsla əskilməyən bu dili öyrədəcək.
– Axı onlar bu şəkillərdə bizim indiki vaxtımızdan cavandırlar, – ərim belə bir cəhəti vurğulayır.
Doğru deyir. Vatman kağızındakılar əvvəldən-axıra cavan, gənc, hətta uşaq simalarıdır: bizim valideynlərimizlə onların ata-anası yaşıd kimi görünürlər. Soyağacımız hələlik məzunların şəkillərindən ibarət məktəb albomunu xatırladır.
Yalnız dolayı əlamətlər – hərbçi kitelinin biçimi, yaxalıqdakı komsomol nişanı, saç düzümü – sayəsində müəyyən emək olur ki, fotolar fərqli zamanlarda, bəzən yarım əsr ara ilə çəkilib. Səkkiz yaşında qızım bu fərqləri sezmir: qoca saymağa adət etdiyi o simaları diqqətlə gözdən keçirir.
– Merilin Monroya oxşayır ki! – deyir şəkillərdən biri barədə. Bununla belə, get-gedə vəziyyət dəyişilir: daha əvvəlki nəsillərdən lap az şəkil qalıb və soyağacımız tədricən fərqli rəngdə, fərqli yaşda portretlərlə örtülür.
Budur – ulu nənələrimiz. Sərt görünüşlü, qaşlarınacan enən dümaq yaylığının altından qocalıqda az qala kor qalmış gözləri güclə görünən tatar qarı (nəsildən gələn xasiyyət üzrə, öz madar oğlunu o qədər çox istəyirmiş ki, doğma kənddən şəhərə köçməsini ona heç vaxt bağışlamayıb və bundan azca sonra ölüb). İri gözləri olan zabaykalye kəndlisi bir qadın – oyma naxışlı masaya dirsəklənərək əlində qızılgül tutub (bir dəfə xunxuzlardan – XIX əsrin sonları-XX əsrin əvvəllərində Mancuriyada və rus Uzaq Şərqinin o ətrafdakı ərazilərində quldurluq edən çinlilərdən qaçıb qurtulmaq üçün Tayqada yüz kilometrdən artıq yol qət edibmiş, özü də bələdçisiz və qucağında bir yaşında qızı).
Bu isə ulu babamızdır. Lopabığ, zəhmli uryadnik: əlini uzun, əyri qılıncının qəbzəsinə apararaq məğrur dayanıb. Çerniqov quberniyasından olan yaşlı kazakın günün altında qaralmış, qırışlı sifətində işıldayan gözləri seçilir yalnız. İncə saqqalına yağ çəkilmiş, qunduz kürklü Kazan burjuyu...
Şəkillərin coğrafiyası diqqət çəkir – hərəsi Rusiyanın bir yerində lentə alınıb: Kazandan Xabarovska, Voronejdən Kola yarımadasındakı Severomorska qədər. Əcdadlarımız zaman-zaman ölkə ərazisində ora-bura köçüblər; on yeddinci ilə qədər öz istəklərincə, sonra isə dövlətin hökmüylə. Çaylarda gəmi-bərə dartmağa da gediblər, müharibəyə də; övladlarına gün ağlamaq üçün iri şəhərlərə də yollanıblar, Anqara sahillərinə – qolçomaq sürgününə də; əvvəlcə təhsil dalınca paytaxta üz tutublar, sonra da təyinat üzrə qütb dairəsinə.
Bu mütəmadi köçlərlə xəritədə cızılan dolanbac xətlər bir-birinə calanaraq bütün ölkəni eyni müstəvidə sıx birləşdirir: Peterburqda, Həştərxanda, Krasnoyarskda, Barnaulda, Novosibirskdə, Yaroslavlda, Çitada, Petropavlovsk-Kamçatskidə – hər yerdə bəlli bir müddət üçün bizimkilərin sayılan, doğmalaşmış küçələr, evlər var.
Bu yerdəyişmələrin marşrutlarını bərpa etməyimiz elə də çoxdanın işi deyil: keçmiş haqqında bilgilər heç də həmişə dəyərli olmayıb. Bunlar bir vaxt çoxlarından ötrü ağır yük, hətta təhlükə mənbəyi olub. O səbəbdən ərimin babası öz atası – ağqvardiyaçılarla birgə Çinə keçən və orada itib-batan kollec asessoru (Çar dövründə mayor rütbəsinə bərabər tutulan mülki məmur vəzifəsi – tərc.) ilə bağlı həqiqəti ömrü boyu gizlədərək rəncbərlik etmiş, çoban, könüllü-muzdlu matros, XTH (1917-25-ci illərdə Xüsusi Təyinatlı Hissə – partiya komitə və özəkləri nəzdində, əksinqilabla mübarizədə sovet hakimiyyətinə dəstək üçün yaradılmış, könüllülərdən ibarət silahlı dəstələr – tərc.) döyüşçüsü olmuşdu: təki “sosial mənşəyi” qrafasında zəruri qeydi doğrulda bilsin.
Bircə cəhəti ələ verə bilərdi onu – keçmiş gimnaziya əlaçısının nümunəvi əlyazma xətti. Xoşbəxtlikdən, buna fikir verməmişdilər: o dövr üçün bu – çobanın xəttat kimi yazması – çox da nadir hal deyildi.
– Yəni o, gerçəkdən, keçmişdə çoban imiş? – qızım barmaqlarını parlaq kağızdakı şəklin üstündə gəzdirərək soruşur. – Riçard Girin cavanlığına oxşayır...
– Dedim axı, çoban olub, – ərim qətiyyətlə bildirir. – Mən sonra sənə onun anketini göstərərəm: arxivdəkinin surətidir. Orada hər şeyi aydın, yerbəyer yazıb öz xəttilə.
– Nə bilirsən anketdəkilər gerçəkdir?
Ərim dinmir: etiraza yer də yoxdur, əslində. Keçmişi bərpa etmək arxeologiya ilə məşğul olmaq kimidir: qiymətli sümükləri, qırıntıları tapana qədər barmaqlarının arasından tonlarca toz-torpaq süzülüb keçsin gərək. Yaxud iri ağacı torpaqdan ayırmaq kimi: zədələnməsin deyə, kökləri bircə-bircə qazıb çıxarmalısan. Amma – əgər həmin köklər kiminsə amansız əlləri ilə çoxdan doğranıbsa – ən diqqətli, ardıcıl iş də bəzən heç bir nəticə vermir. Doğma adamın əlləri ilə törədiləndə bu, daha da ağrılı olur.
Anamın xalası qızı uzun müddət çarpayısının altında məktublar, açıqcalar, fotoşəkillər yığılmış bir yeşik saxlamışdı: oradakı – illərə görə seçilib möhkəm sapla sarınmış – yoğun bağlamalarda onun bütün keçmişi yatırdı. Ölümünə iki həftə qalmış, xəstəlikdən taqəti kəsilib yatağa düşdükdə isə tapşırıb ki, qutunun içindəkilər məhv edilsin, bircə vərəq də qalmasın.
Xəstənin sözündən çıxmağa kimsənin ürəyi gəlməyib: kağızlar elə orada, otaqdaca – yiyəsinin gözləri önündə, dəmir vannada yandırılıb. Həyatının tüstüyə çevrildiyini görərək rahatlaşan qadın bundan azca sonra ölüb. Amma övladları o dəyərli arxivi qoruyub-saxlamadıqları üçün indiyədək də özlərini bağışlaya bilmirlər.
– Fotoqrafiyanı nə vaxt icad ediblər? – soyağacımızın budaqlarına şövqlə çiçək-yarpaq çəkən qızım soruşur.
– XIX əsrin əvvəlində, haradasa üçüncü onilliyində. Amma foto həvəskarları üçün ilk emalatxanaları yalnız həmin əsrin sonlarında açmağa başlayıblar.
– Gec alınıb, – məyusluqla başını yellədir qızım.
Fotolar vatmanın üstünə sıx-sıx düzülüb, bəzən ucları bir-birinə dirənir və simaların fərqliliyi dərhal gözə çarpır. Almacıqlar – enlisi kalmıklara, incəsi polyaklara çəkib; gözlər – monqollardakı kimi qıyıq, üstü şişkin və geniş açılan, işıltılı; qıvrım saçlar – kimisində qara, kimisində buğdayı; burunlar – gah əməllicə yastı, gah da xalis gürcü profilincə donqar. Oğrun-oğrun qızımı süzürəm: bir belə fərqli olan bütün bu cizgilər hərlənib-fırlanaraq, görünməz spiral kimi burularaq gəlib onda özünə yer tapıb. Əgər bir neçə il sonra onun bir azca dik olan burnu düzləşər, açıq-sarışın saçları isə şabalıdıya çalarsa, təəccüblənməyək gərək. Qəbul edək ki, qan amili dünyada ən mürəkkəb məsələlərdən biridir.
Bəs xarakter və şəxsi seçim məsələsi? İşdir, əgər qızım xarici dil müəllimi olmaq fikrinə düşsə, bunu onun müstəqil verdiyi qərarmı, yoxsa keçmişdən – pedaqoq əcdadlarından bir işarəmi sayaq? Yaxud acığından kiməsə çəkmə tolazlamaq istəsə, buna temperamentinin təzahürümü deyək, yoxsa, sadəcə, ulu qohumlarından olan bir qadının zərərli mirasımı?
Ümumiyyətlə, bizi – XXI əsrin fərdiyyətçi və özünədüşkün insanlarını, internet və kompüter texnologiyalarının qatı təəssübkeşlərini əvvəlki nəsillərdən ayıran sərhəd haradan keçir? Belə bir sərhəd varmı? O sərhədi çəkmək bu qədərmi vacibdir? Bəlkə, hər halda, ən başlıcası arxamızda bir boşluq hiss etməməkdir? Orada – arxada kimsə olduğunu anlamaqdır? Dönüb geriyə baxa, hətta oraya əl uzada bilməkdir?..
Axırıncı foto yapışdırılıb sonuncu ad-soyad yazılandan sonra vatmanı divardan asdıq ki, zəhmətimizin bəhrəsini qiymətləndirək. Yetkinli, ahıllı – ancaq yenə də çoxu cavan, hətta gənc olan – iyirmiyə qədər surət baxır bizə. Biz də onlara baxırıq. Və başa düşürük ki, əl işimiz bax burada – qızımızın çarpayısının yaxınında hələ uzun zaman qalacaq.
Bəs bizim özümüzdən nə qalacaq, tutalım, yüz il sonraya? Böyük ehtimalla, eyni şeylər: bir dənə fotoportret, tək bircə də ifadə (“bu həmin o babamızdır ki..., yaxud “bax bu nənəmizin...). Bu gün fotolarımızın sayı minlərlə ölçülsə də, sosial şəbəkələr hər addımımızı qeydə alsa da, soyağacımızın cızıldığı vatmana tək bircə fotoportretimiz yapışdırılacaq. Və nəticə-kötücəmiz onu göstərərək yalnız bircə – əsas məqamı xatırlayacaq.
Qızım yerinə yetirilmiş tapşırığa görə “əla” aldı (əl işimizin formatı tapşırıqdakına uyğun gəlmədiyi üçün müəlliməsi bərk dilxor olsa da, qiymətini kəsməyə əli gəlməmişdi).
Ərim – ya bu işimizdən həvəslənmişdi, ya da başqa bir səbəb vardı – Zabaykalyenin məskunlaşdırılma tarixçəsi ilə ciddi maraqlanmağa başladı, sonra isə – çox keçməmiş – internet sayəsində uzaq qohumları tapışdılar onunla: ailənin soy-kökünü araşdırdığını öyrənmiş, bildiklərini bölüşmək istəmişdilər.
Mən tatar kəndinin həyatından bir neçə hekayə yazdım. O vaxtdan beş il keçib. Soyağacımız hələ də qızımın yatağının başucunda asılıb. Zaman-zaman qırışıb küncləri dikəldiyi üçün bəzi fotolar “ağac”dan düşürlər – biz də hər dəfə onları qaytarıb öz yerinə qoyuruq. Ola bilsin, şəkillərdən hansılarısa tezliklə yeniləmək lazım gələcək: işığın altında təsvirlər solur və aydınlığını itirir (hərçənd parlaq və təzə fotolardansa rəngi solmuşların həlim xətləri və sönük çalarları mənə daha xoş gəlir).
Bu yaxınlarda bir cüt də vatman aldıq, onları yapışqanla uzun zolaq kimi calayıb, ailəmizin zaman cədvəlini çəkib, tarixi hadisələrlə bərabər, oraya əcdadlarımızın doğum-ölüm tarixlərini, eləcə də öz təvəllüdlərimizi yazdıq. Otağın qarşı divarından asdıq onu.
İlk günlər, hər onun yanından ötəndə özümü saxlaya bilmir, iki dəqiqəliyə dayanıb bütün XX əsri və XXI yüzilin əvvəlini gözdən keçirirdim: cədvəlin bir nöqtəsində – elə eyni ildə – İkinci Dünya müharibəsi bitmiş və mənim atam doğulmuşdu; bir başqa nöqtəsində – Stalin ölmüş və anam dünyaya gəlmişdi; üçüncüsündə – Vyetnam müharibəsi başa çatmış və ərim anadan olmuşdu... Bütün bu hadisələr eyni flamastrla, eyni şriftlə, eyni ölçüdəki hərflərlə yazılmışdı. Amma bu artıq tamam başqa əhvalatdır. Ya elə həminkidir?!
Tərcümə edən: Seyfəddin Hüseynli
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
Böyük türk mütəfəkkiri Süleyman Çələbinin “Mevlid” kitabının təqdimatı olub
Başa çatmış II Türk Dünyası Ədəbiyyat və Kitab Festivalı çərçivəsində yadda qalan tədbirlərdən biri də Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu tərəfindən nəşr edilmiş böyük türk mütəfəkkir və təsəvvüf şairi Süleyman Çələbinin “Mevlid” kitabının təqdimatı oldu.
Kitab ötən ilin Türkiyə Respublikasında “Süleyman Çələbi İli” elan olunması münasibətilə Fond tərəfindən türkcə və almanca çap etdirilərək Almaniya, Avstriya, İsveçrə və digər Avropa ölkələrində yayımlanıb.
Fondun bu layihəsi Avropa auditoriyasını türk ədəbiyyatının önəmli simalardan biri olan Süleyman Çələbinin irsi, eləcə də Türkiyənin qədim və zəngin dəyərləri ilə daha yaxından tanış etmək məqsədini daşıyır. İkidilli nəşrin türkcədən almancaya tərcüməsini K.Herrman Kiehl və Orxan Aras hazırlayıblar.
Kitabın təqdimatında çıxış edən Fondun layihə meneceri Nuri Aksu, bu il 100 illiyi təntənə ilə qeyd olunan Türkiyənin şanlı tarixə, qədim dövlətçilik ənənələrinə, mədəniyyətə malik olduğunu vurğulayıb. O deyib: “Türk xalqının yetişdirdiyi böyük elm və incəsənət xadimləri, ədəbi şəxsiyyətlər Türk dünyası ilə yanaşı bütövlükdə bəşər sivilizasiyasına mühüm töhfələr verib. XV əsrin görkəmli Osmanlı şairlərindən olan Süleyman Çələbinin qələmə aldığı “Mevlid” əsəri Türk-İslam mədəniyyətinin yaşadılması üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu əsər, eyni zamanda, türk dilinin qorunub saxlanılmasında, zəngin üslubu ilə yeni nəsillərə çatdırılmasında önəmli rola sahibdir”.
Fondun əməkdaşı Vəfa Mürşüdlü müasir dövrdə ümumtürk mədəni irsinin qorunmasının və beynəlxalq miqyasda yayılmasının əhəmiyyətindən söz açaraq, təşkilatın bu yöndəki fəaliyyətlərindən danışıb: “Türk xalqları sahib olduqları zəngin maddi-mənəvi sərvətləri ilə minilliklərdən bəri dünyanın ən nüfuzlu xalqları sırasında olublar. Nizami, Füzuli, Abay, Yunus Emre, Əlişir Nəvai, Süleyman Çələbi kimi Türk dünyasının dahi şair və mütəfəkkirləri öz fikir, düşüncə və hikmət xəzinələri ilə ümumdünya ədəbi-mədəni irsində silinməz izlər buraxıblar. Fond böyük türk şair və yazarlarının əsərlərini fərqli dillərdə nəşr edərək, onların yaradıcılığının müxtəlif ölkələrdə təbliğinə və ortaq türk dəyərlərinin geniş auditoriyalara tanıdılmasına töhfə verməkdədir”.
Tədbirin bədii hissəsində Süleyman Çələbinin “Mevlid” əsərindən parçalar səsləndirilib.
Sonda Fondun Türk dövlətlərinin, eləcə də Türkiyənin mədəniyyətini müxtəlif yönlərdən əks etdirən kitablardan ibarət sərgiyə baxış keçirilib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
Bizi güldürərək düşündürən Ənvər Abbasov
AKTYOR VƏ SSENARİSTİN 38 YAŞINA
Mina Rəşid, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Aktyor və ssenarist Ənvər Abbasovu yəqin ki, tanımayan çox az adam tapılar. Onun son vaxtlar daha çox “Komedixana” səhnəsində oynadığı
onlarla rol hər birimizin üzündə təbəssüm oyadır. Bəs görəsən bizi güldürərək həm də düşündürən, çox vaxt şirin Qarabağ ləhcəsi ilə
danışan, rollarının öhdəsindən məharətlə gələn bu istedadlı aktyor kimdir. Elə bu sualla onun axtarışına çıxdıq. Öyrəndik ki, Ə.Abbasov
təsadüfi hallarda televiziya və mətbuata müsahibə verir. Görünür bu onun xarakterindən, həm də işinin çox olmasından irəli gəlir.
Ənvər Raquf oğlu Abbasov 1985-ci il iyunun 2-də Ağdam rayonunun Ətyeməzli kəndində anadan olub. Ailəlidir, bir oğlu və bir qızı var.
Müsahibələrinin birində söyləyir ki, çalışdığı sahəyə aid o, heç bir ali təhsil almayıb. Sadəcə bir kollecin məzunudur. Ə.Abbasov özünü daha
çox ssenarist hesab edir. Bir az da zarafatla deyir ki, əgər rejissorluq etsə, onda rejissorlar çörəksiz qala bilərlər...
Aktyor beş il musiqi təhsili aldığını və Xalq artisti Zabit Nəbizadənin tələbəsi olduğunu bildirir. Xanəndə olmadığının səbəbini isə o, yenə
özünəməxsus şəkildə ifadə edir. Deyir ki, bir dəfə futboldan gələndə buzlu su içdim, səsim batdı. Daha sonra oxumaq istəmədim. Çünki
oxuyan çoxdur, ssenarist azdır…
Ə.Abbasov özünün dediyinə görə, işdən kənarda olduqca ciddi biridir. Bu vaxt onunla zarafat etmək belə olmaz. Amma bəziləri özünü
yuxarıdan apardığı üçün belə etdiyini düşünürlər…
Aktyor deyir ki, senari yazmaq olduqca yorucu işdir. Onun çox vaxtımı alır.
Gəlin onun bu günədək, özünün dediyi kimi, əziyyətlə gördüyü işlərə nəzər salaq. Ə.Abbasov 2009-cu ildən efirə gedən “Bacanaqlar” komediyasının
ssenari müəlliflərindən biridir. 2015-ci ildən həmin filmdən ayrılıb. O, senarisini yazdığı filmlərin, komediyaların əksəriyyətində həm də
aktyor kimi iştirak edib. “Xoxan”, “Stalinin başı”, “Nikolayın evi” və başqa filmlər buna misal ola bilər. Çoxumuzun həvəslə baxdığı “Qız
atası” teleserialının senaristi və redaktorudur. “Ay briliant”, “Axırıncı yol”, “Naxox” kimi filmlərin senaristi, məşhur “Qardaşlar”, “Kadrlar
şöbəsi”, “Komedixana”da isə sadəcə aktyor kimi çıxış edir.
Bu günlərdə sevimli aktyor və senarist Ənvər Abbasovun 38 yaşı tamam oldu. Bəzən çətin anlarımızda bizi gülməyə məcbur edən bu komediya
ustasını ürəkdən təbrik edir, ona gələcəkdə daha böyük uğurlar arzulayırıq!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
Kitab urvatdan düşməsin!
Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Kitab təbliğatından gözəl nə ola bilər?
Sovet hökuməti dağılandan sonra ölkəmizdə fəaliyyət göstərən kitab mağazalarının hamısının təyinatını dəyişdirib müxtəlif obyektlərə çevirmişdilər. Kitab oxuyanların sayı kəskin azalmışdı. Nə ictimai nəqliyyatda, nə parklarda, demək olar ki, heç yerdə əlində kitab tutub oxuyanlara rast gəlmək olmurdu. Cırılmış kitabları ancaq zibil qutularında, ağacların diblərində və s. yerlərdə görmək olurdu. Tələbələr texniki kitabları mütaliə etsələr də, kitabxanalarda bədii kitabları toz basırdı. Bir sözlə, kitab urvatdan düşmüşdü.
Sevindirici haldır ki, bir neçə soydaşımızın hesabına kitab oxumaq ənənəsi yenidən bərpa olmağa başlayıb. Etiraf etmək lazımdır ki, ötən otuz ildə Azərbaycanda kitaba bu qədər dəyər verilməyib.
Həmin soydaşlarımızdan ikisinin adını çəkib birinin üzərində dayanmaq istəyirəm. Bəli, keçirdiyi kitab sərgiləri, kitab bayramları ilə bu işə ilk və daha çox canyandıran Şahbaz Xuduoğlu olub. Bu gün də öz fəaliyyətini davam etdirir.
Eşitdiyimə görə AYB-nin mətbuat katibi Xəyal Rza isə bunu genişləndirərək Türk Dünyası Ədəbiyyat və Kitab Festivalı adı altında bir sıra türkdilli ölkələri də cəlb edə bildi. Doğrudur, bu tədbirlərdə Bakı əhalisinin az bir hissəsi iştirak edir, amma necə deyərlər, başlanğıc olduğu üçün buna da şükür etmək lazımdır.
İyun ayında həftəboyu keçirilən sonuncu festivalın təşkilində biz Xəyal Rzaya minnətdar olmalıyıq. Xəyal bəy ilin-günün bu vaxtında diğər qardaş ölkələri bu tədbirə cəlb etməklə böyük fədakarlıq göstərib. Müəlliflər, nəşriyyatlar az-çox öz kitablarını satmağa fürsət qazandılar. Oxucular gənc yazarlarla ünsiyyətə girib onlarla tanış ola bildilər. Tanınmış alimlər, qələm adamları səhnəyə çıxıb məruzələr etdilər. Bunun nə qədər böyük bir iş olduğunu izah etməyə dəyməz. Sanki, “Bir qalanın sirri” bədii filmindəki kimi kitablar dil açıb yanlarından ötən insanlara:- “məni al, məni də al “-deyirdilər…
Bütün bunların şahidi olub sevinirəm. Bəli, sevinirəm ki, bu ölkədə Şahbaz Xuduoğlu, Xəyal Rza kimi kitabları insanlara sevdirməyə çalışan adamlar var. Onlar kitabı təbliğ edən elçilərdir. Çətin, amma gözəl bir iş görürlər.
Sağol Şahbaz Xuduoğlu, sağol Xəyal Rza!..
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
