Bu gün Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günüdür. Bu əlamətdar gün Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 2001-ci il 9 avqust tarixli Fərmanına əsasən təsis edilib. Ulu Öndər həmin Fərmanı latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçidin ölkəmizdə 2001-ci ilin avqustunda bütövlükdə təmin edildiyini və yeni əlifbadan istifadənin müstəqil Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında, yazı mədəniyyətimizin tarixində mühüm hadisə olduğunu nəzərə alaraq imzalayıb.

Tarixə rakurs etsək görərik ki, Sovet dövründə yaranmış əngəllərə baxmayaraq, sarsılmaz təməlləri olan Azərbaycan dili mövcudluğunu qoruya bilib. 1945-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının tərkibində müstəqil Dilçilik İnstitutunun yaradılması dilçiliyimizin bir elm kimi inkişafına ciddi təkan verib. Sonrakı illərdə Azərbaycan dilinin mövcud təhlükələrdən qorunması və gələcək nəsillər üçün mühafizə edilməsi istiqamətində Ulu Öndər Heydər Əliyevin xidmətlərini xüsusi qeyd etmək lazımdır. 1977-ci ildə SSRİ-nin yeni Konstitusiyası təsdiq edilən zaman oraya dövlət dili haqqında maddənin salınmaması ilə heç cür barışmayan Ümummilli Lider bu məsələdə sonadək öz prinsipial mövqeyini göstərib. 1978-ci il aprelin 2-də doqquzuncu çağırış Ali Sovetin Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası Konstitusiyasının layihəsi və onun ümumxalq müzakirəsinin yekunlarına həsr olunmuş yeddinci sessiyasında məruzə ilə çıxış edən Ulu Öndər Heydər Əliyevin təkidi ilə 73-cü maddəni yeni dəyişikliklə vermək qərara alınır. Bu dəyişiklik Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının dövlət dilinin Azərbaycan dili olduğunu əks etdirir. Bütün çətinliklərə baxmayaraq, Ümummilli Liderin bu cür tarixi qərara nail olması mənəvi varlığımızın əsası sayılan dilimizin inkişafında böyük addım oldu.

Müasir müstəqil Azərbaycan Respublikasında dilimizin qorunması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərə nəzər salır. Azərbaycan dilinin qloballaşma dövrünün mənfi təsirlərindən qorunması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində Ulu Öndərin səyləri xalqımız üçün əvəzedilməz töhfələrdir. Ümummilli Liderin 2001-ci il iyulun 18-də imzaladığı “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında”, həmin il avqustun 9-da imzaladığı “Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Gününün təsis edilməsi haqqında” fərmanlar ana dilimizin qorunması və inkişafı baxımından göstərdiyi misilsiz xidmətlərdəndir. 2003-cü il yanvarın 2-də isə Ulu Öndər Heydər Əliyevin Fərmanı ilə “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qüvvəyə minib. Qanunda dövlətin ana dilinə qayğısı istiqamətində əsas vəzifələr dəqiq göstərilib. 

Ana dilimizi qorumaq üçün mühüm addımlar atan Ümummilli Liderin siyasi xətti Prezident İlham Əliyev tərəfindən inamla davam etdirilir. Dövlətimizin başçısının 2004-cü il yanvarın 12-də imzaladığı “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” Sərəncamına əsasən, hər il latın qrafikalı Azərbaycan əlifbası ilə çap olunacaq əsərlərin siyahısı hazırlanır. Bundan başqa, həmin il yanvarın 14-də “Azərbaycan Milli Ensiklopediyasının nəşri haqqında”, eləcə də 2007-ci il dekabrın 30-da “Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin Azərbaycan dilində nəşri nəzərdə tutulan əsərlərinin siyahısının təsdiq edilməsi haqqında” sərəncamlarla ana dilinin həyatımızın bütün sahələrində müfəssəl tətbiqi gerçəkləşib. Müasir dövrün tələblərini və reallıqlarını nəzərə alan Azərbaycan Prezidentinin “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı”nı 2013-cü il 9 aprel tarixli Sərəncamı ilə təsdiq etməsi milli və mənəvi varlığımızın güzgüsü olan ana dilimizin saflığının və zənginliyinin qorunması baxımından mühüm tarixi hadisədir. Dövlət Proqramının məqsədi Azərbaycan dilinin istifadəsinə və tədqiqinə dövlət qayğısının artırılması, dilimizin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsi, ölkədə dilçilik araşdırmalarının yaxşılaşdırılmasıdır. Sənəd, eyni zamanda, dilçiliyin aparıcı istiqamətlərində fundamental və tətbiqi tədqiqatların inkişafına yönəldilmiş yaradıcılıq səylərinin birləşdirilməsini və dilçiliyin müasir cəmiyyətin aktual problemləri ilə əlaqələndirilməsini nəzərdə tutur. Prezident İlham Əliyevin “Azərbaycan dilinin elektron məkanda daha geniş istifadəsinin təmin edilməsi ilə bağlı bir sıra tədbirlər haqqında” 2018-ci il 17 iyul tarixli Sərəncamı Azərbaycan dilinin inkişafı və tətbiqi dairəsinin daha da genişləndirilməsi baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Dövlətimizin başçısının 2018-ci il noyabrın 1-də imzaladığı “Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və dövlət dilindən istifadənin daha da təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında” Fərmanı ölkəmizdə dövlət dilinin daim diqqət mərkəzində saxlanıldığını bir daha təsdiq edir. Dil quruculuğu ilə bağlı olan bu sənəd Azərbaycan dilinin milli-mənəvi, siyasi-hüquqi statusunun möhkəmlənməsi istiqamətində atılmış mühüm addımlardan biridir.

Xatırladaq ki, həmin Fərmandan irəli gələn vəzifələrin icrası çərçivəsində Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarı ilə Azərbaycan Respublikasının Dövlət Dil Komissiyası yanında Monitorinq Mərkəzi yaradılıb.

Bəli, nə danaq, rus dili gündəmimizdə hələ də hegemonluq etməkdədir.

İndi dünya dəyişir, sisyasi baxışlar da həmçinin. Rusiyanın əvvəlki statusu da tezliklə tarixə gömüləcək. Və onda rusca  danışmaq dəbu də tam yox olacaq. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2023)

Ermənistanın hərbi təcavüzü nəticəsində 30 ilə yaxın işğal altında qalmış əzəli tarixi torpaqlarımız 44 günlük Vətən müharibəsində hərbi-siyasi yolla işğaldan azad olundu və şanlı Zəfərə aparan hər bir gün Azərbaycan tarixinə qızıl hərflərlə yazıldı.

Rəşadətli Azərbaycan Ordusunun əsgər və zabitlərinin canı, qanı bahasına Vətən müharibəsində Cəbrayıl, Füzuli, Zəngilan, Qubadlı şəhərləri, Zəngilan rayonunun Mincivan, Ağbənd, Bartaz qəsəbələri, Xocavənd rayonunun Hadrut qəsəbəsi və bir çox kəndləri, Tərtər rayonunun Suqovuşan kəndi, Xocalı və Laçın rayonlarının bir neçə kəndi daxil olmaqla, ümumilikdə 300-dən çox yaşayış məntəqəsi, həmçinin Ağdərə, Murovdağ və Zəngilan istiqamətlərində mühüm strateji yüksəkliklər işğaldan azad edildi. Qarabağın tacı Şuşa şəhərinin azad edilməsi və Ermənistanın kapitulyasiya aktını imzalamağa məcbur olması ilə müharibə başa çatdı.

Azərbaycanın döyüş meydanında qazandığı böyük qələbə siyasi müstəvidə də öz təsdiqini tapdı – Ermənistan Ağdam, Kəlbəcər və Laçın rayonlarını işğaldan azad etmək məcburiyyətində qaldı və bununla da tarixi ədalət bərpa olundu.

30 illik işğal dövründə Ermənistan tərəfindən şəhərlərimiz, kəndlərimiz, qəsəbələrimiz viran edilmiş, mədəni irsimizə böyük zərbə vurulmuş, tarixi-mədəni və dini abidələrimiz, məscidlərimiz dağıdılaraq vandalizmə məruz qalmışdır. İşğaldan azad edilmiş Qarabağ və Şərqi Zəngəzur hazırda yenidən qurulur, ərazilər minalardan təmizlənir, sürətlə genişmiqyaslı bərpa və yenidənqurma işləri aparılır.

Məcburi köçkünlərin öz doğma yurdlarına dönüşü üçün Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2022-ci il 16 noyabr tarixli 3587 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərinə Böyük Qayıdışa dair I Dövlət Proqramı”nın icrasına başlanılmışdır. Artıq Zəngilan rayonunun Ağalı kəndinə, Tərtər rayonunun Talış kəndinə və Laçın şəhərinə məcburi köçkünlərin qayıdışı təmin olunmuşdur və bu istiqamətdə işlər davam etdirilir.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq, Vətən müharibəsində əldə olunmuş tarixi qələbəni əbədiləşdirmək və işğaldan azad edilmiş şəhərlərin günlərini təsis etmək məqsədilə qərara alıram:

1. Hər il aşağıdakı günlər işğaldan azad edilmiş ərazilərdəki şəhərlərin günləri kimi təntənəli şəkildə qeyd olunsun:

26 avqust – Laçın şəhəri günü

4 oktyabr – Cəbrayıl şəhəri günü

17 oktyabr – Füzuli şəhəri günü

20 oktyabr – Zəngilan şəhəri günü

25 oktyabr – Qubadlı şəhəri günü

8 noyabr – Şuşa şəhəri günü

20 noyabr – Ağdam şəhəri günü

25 noyabr – Kəlbəcər şəhəri günü.

2. Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəlikləri ilə birlikdə bu Sərəncamdan irəli gələn məsələlərin həlli üçün zəruri tədbirlər görsün.

3. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll etsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 31 iyul 2023-cü il

İsti yay günlərinin, adətən, mədəniyyət menyüsü fərqli olur. Çox maraqlıdır, yazarlarımız hazırda hansı musiqiləri dinləyir, hansı filmlərə baxır, hansı kitabları oxuyurlar?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının ekspress-sorğu rubrikasında Ümid Nəccari ötən il bu gün bu suala cavab axtarıb.

Aqşin Yenisən:

Hazırda Daron Acemoğlu və Ceyms A. Robinsonun birgə yazdıqları "Millətlərin çöküşü" və Engelqardtın "Tərəqqi - qəddarlığın təkamülü kimi" kitablarını oxuyuram.

Rüstəm Behrudi:

Son aylarda 2 ağır əməliyyat keçirmişəm. Buna baxmayaraq, dostlarımla 2 yeni kitabımı çapa hazırlayıram. Kitabları dostlarım Tural Turan və Emil Rasimoğlu tərtib edib, "Məzarlıqda bitən yovşan" kitabının tərtibçisi və redaktoru Emil bəy, ön sözün müəllifi Tural Turandır. Buradan onlara təşəkkürümü bildirirəm!

İndi oxuduğum kitabsa Donald Valşın "Tanrı ilə söhbət" kitabıdır. Motsarta bütün fəsillərdə qulaq asıram.

Şərif Ağayar:

Həsən Quliyevin "Arxetip azərbaycanlılar" kitabını oxuyuram. Əla kitabdır və bir ilkdir. Bizi bu yöndən araşdıran olmayıb. Hərçənd, çox vacib məsələdir. Bütün ağlı başında olan soydaşlarıma məsləhət görürəm. Bir gün bizdən nəsə çıxsa orda bu kitabın rolu mütləq olacaq. Baxmaq isə... Bu günlərdə Cem Yılmazın Netflixdəki "Erşan Koneri" layihəsinə baxdım, bir daha əmin oldum ki, bu adama film çəkməyi qadağan eləmək lazımdır. Çox avantüristdir. Düzdür, baxdıqca əylənirsən, amma belə sənət olmur. Yaxşı ki, Ezgi Mola və Zafer Algöz vardı, yoxsa davam edə bilməyəcəkdim. Çağlar Çorumlu da yaxşı performans göstərir. Başqa audio kitablar və ədəbi verilişlər dinləyirəm. Gündəlik kompüterdə işləyirəm deyə, film izləməyi bir müddət dayandırmışam. Amma davam edəcəyəm. Kinosuz olmaz. Cem Yılmazın ümidinə qalmaq dəhşətlidir.

Qismət Rüstəmov:

Bu aralar Alice Mertonun mahnılarına ilişmişəm. Bundan əlavə, artıq yarım ildir ki, günün çox hissəsini audio kitab dinləyirəm, daha çox skandinav detektivlərini. Kitab kimi almadığım, almayacağım populyar ədəbiyyatın audio versiyasını dinləmək həm rahatdır, həm də trendləri, meyilləri anlamaq üçün yaxşıdır.
Filmlərlə bağlı uzun bir siyahı yazmaq olar. Birini seçək. Son vaxtlar baxdıqlarım içində yadımda qalan Culiya Dükornaunun Kannda qalib gələn provakativ "Titan" filmidir. Film hədsiz estetizə edilmiş avtomobil mühərrikinin, motorun təsviri ilə başlayır. Bu proloq artıq texnika-insan münasibətləri ilə bağlı hazırlıqdır. Sonra yolda bir maşın gedir, balaca qızcığaz arxa oturacaqdan atasını-sürücünü-tanrını təpikləyir ki, kəmərini tax və qəza... Bu qəzada balaca qızın başında titan parçası qalır, ondan sonra o, avtomobilləri sevməyə başlayır. Yetkinlik yaşında sözün bütün mənalarında maşınların dünyasına daxil olur, kadillakların dünyasında seksual şou göstərir. İki döşünün arasında Bukovskinin “Love a dog from hell” (Sevgi cəhənnnəmdən gəlmə bir köpəkdir) kitabının adını tatu etdirən bu qız Dükornaunun provakativ, şərti dünyasında bir avtomobildən hamilə qalır, cinayətlər törədir, kimliyini dəyişdirmək üçün özünü oğlan kimi təqdim edir. Kimliyin statik yox, dəyişkən, performativ olduğuna vurğu edən rejissor, şübhəsiz ki, çağdaş dünyanın feminist və post-humanist nəzəriyyətlərindən bəhrələnir. Filmin əsas personajı olan qız oğlan kimi kobud görünmək üçün özünü döyür, burnunu sındırır. Dükornau həmişə qadın kişinin yarımçıq formasıdır deyən ənənəvi görüşü tərsinə çevirir: kişi qadının burnu sındırılmış, qadınlıqdan mühacirət etmiş forması ola bilərmi? Bu sərt film başdan-ayağacan bu cür provakativ suallar qoyur.
Son vaxtlar Xavier Serkas, Valeriya Luiselli və Dog Solstadın kitablarını oxudum. Hər üçünü bəyəndim, xüsusilə Valeriya Luisellinin “İtmiş uşaqlar arxivi” romanını. İndi isə sırada İşiquronun külliyatı var...

Ulucay Akif:

Hazırda işimin başındayam və böyük iştahla məzuniyyəti gözləyirəm. Sonuncu oxuduğum kitab Lyosanın "Yaramaz qızın sərgüzəştləri" oldu. Təxminən 2-3 həftə əvvəl oxumuşam. Çox əla roman idi. Yeniyetməlik dövrümü, o illərdə yaşadığım sevgiləri yadıma saldı. İndi çox yorğunam, heç nə oxuya bilmirəm, heç film də izləmək olmur. Onsuz da mənim işim elə oxumaqla bağlıdır, amma redaktor kimi oxumaqla oxucu kimi oxumaq arasında çox böyük fərq var. Ən əsası, oxucu kimi oxuyanda daha çox zövq ala bilirsən, yorulmursan. Yaxşıca istirahətə ehtiyacım var. 3-4 gün sonra məzuniyyətim başlayır, çantamı belimə vurub rayonlarımızı gəzmək istəyirəm. Mümkün olduğu qədər telefon və sosial şəbəkələrdən uzaq durmağa çalışacağam. Məzuniyyət planlarım arasında kitab oxumaq, film izləmək yoxdur. Yatmaq, gəzmək, axşam pivə içə-içə futbola baxmaq istəyirəm.

İstirahət üçün xaricə getməyimizə böyük əngəl olan AZAL-a da atəşli salamlarımı çatdırıram.

Mahir Mehdi:

Son vaxtlar daha çox Sevda Ələkbərzadəni dinləyirəm, bir də sözsüz musiqiləri... Axırıncı Pyer Pazolinin bir neçə filminə baxmışam, Zamyatinin "Biz" romanını və yerli müəlliflərin hekayələrini oxumuşam... Məndə mədəniyyət menyüsü fərqli deyil, burda yay da, qış da eynidir.

Samirə Əşrəf:

Açığı elə çox musiqiyə qulaq asan biri deyiləm. Qarşıma hansı musiqi çıxsa, dinləyirəm. Amma bu yay Köfn qrupunu kəşf etdim. Yaxşı musiqilər düzüb, qoşurlar. Arada müğənni Dilarə Kazımovanın mahnıları qarşıma çıxır. Qulaq asıram. Fərqli səs və üslubu var.

Filmlərə çox baxa bilmirəm. Daha çox sənət filmləri izləyirəm. Çünki vaxt azdı, xüsusi siyahım var ki, imkan düşdükcə, o siyahıdan seçib baxıram. Ümumiyyətlə, təsadüfi filmə baxdığımı xatırlamıram. İndi İran, italiyan və ispan filmləri cəlb edir. Onlara imkan olsa, baxacam.

Bu yaxınlarda gürcü ədəbiyyatının nümayındəsi, müasirimiz olan Şota İataşvilinin ”Həvəskar” romanını bitirdim. Xoşuma gəldi. İndi Pamukun “Masumiyyət muzesi”nə başlamışam. Pamuku oxumaq zərrəbin tələb edir. Amma buna dəyər.

Emil Rasimoğlu:

Öncə onu deyim ki, mənim üçün zaman məfhumu sadəcə insan münasibətlərində öz aktuallığını saxlayır. Fəsillərə gəldikdə isə yaradıcılıq prosesində fəsillərin birinin digərindən fərqlənmə məsələsi mənə yaddır. Çünki yer üzündə hər nə varsa enerjidir, eləcə də fəsillər. Bütün fəsillərin ötürdüyü bir enerji var. Sadəcə həmin enerjinin ötürüldüyü ünvanı doğru tapmaq lazımdır. Mən dörd fəsilin dördündə də həyat tərzi kağız, qələm, şeir, sənət, Tanrı adamam. Hal-hazırda da mütəmadi olaraq mütaliə edir, yaradıcılıqla məşğul oluram. Ən çox xarici kitablardan, mətbuatdan tərcümələr oxuyuram. Buraya tək ədəbiyyatı əks etdirən kitablar deyil, fəlsəfi, psixoloji mətnlər də daxildir. Eyni zamanda hazırkı yerli ədəbi prosesi də diqqətlə izləyir, çoxların içindən azsaylı əsərləri, nümunələri oxuyuram.

Bilirsiniz, mütaliədə də gərək fərdilik xüsusiyyətini qoruyasan, kütləviləşməyəsən. Musiqiyə gəldikdə isə elə hal-hazırda sorğunuza Bethoveni dinləyə-dinləyə cavab verirəm. Ən çox xarici filmlərə baxır, musiqilər dinləyirəm.

Nemət Mətin:

Bu istidə kondisionerin köləsinə çevrilməyi düzgün bilmədiyim üçün kitab oxuya bilmirəm. Arabir qısa hekayələr, 60-80 səhifəlik kitablara göz gəzdirirəm. Sərinlik gətirən musiqilər var. Onları dinləyirəm- “Tufan var”, “Bakı gecələri”, “Ay sonatası” və s.

Filmə gəldikdə, həssas zövqümə güvənərək nadir filmlərə baxıram. Hansılar ki, şişirdilmiş film siyahılarında yoxdur.

Maha (Cavidan):

İyul ayının istisi məcbur edir ki, enerji balansını tənzimləyəsən. Bu halda, məncə özüm üçün ən doğru olanı seçmişəm: elə yay havasının özü kimi qaynar ritmli, amma həm də sərinkeş quraşdırılıbmış kimi rahatlıq gətirə bilən nümunələri. İndi Latın Amerikası musiqisi daha çox səslənir evdə, çünki o ritmlərdən əlavə enerji almaq mümkündür. Axşamlar isə həzin piano ifası fonunda yağış səsi dinləyirəm. Baxdığım film və seriallar da eyni ovqatdadır. Dinamik detektiv qarışığı olan melodramlar. Məsələn, bu dəqiqə "Qrand Otel" adlı İspan serialına baxıram, primitiv tərəfləri olsa da, beynimi yükləmir və "mən bu epizodu belə, ya elə edərdim" kimi fikirlərə də yer saxlamır. Yay üçün əladır. Söz yox ki, keçən yay baxdığım "Xatırla, sevgili" türk serialının yerini vermir. Hərçənd, onu da sırf beyin dincəlməsi üçün seçib izləmişdim, lakin həm ssenarisi, həm rejissor işi ruhumu silkələmişdi.

Kitaba gəldikdə isə, hazırda C. D. Roulinqin "Təsadüfi vakansiya" romanını oxuyuram.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2023)

Sirr deyil ki, mədəni elmli və gözəl insan xalqın genfondunda əsas yer tutur. Bütün bu məziyyətlər isə sağlam yaşam tərzindən qaynaqlanır. Yəni, sağlam həyat sürən adamın beyni elmi dərk etməyə, ruhu mədəniyyəti qəbul etməyə, cismi də gözəl qalmağa rahatlıqla nail olur. Və sağlam yaşam tərzinin bir sirri də sağlam qidalanmaq, bütün vitamin və mikroekenenləri qədərincə qəbul etməkdir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının bu dəfə açmaq istədiyi mövzuya, düşünürük ki, heç bir oxucu biganə qalmayacaq. 

Qara zirə yağı

 Günümüzün trendi

 Ümumi tonusu və iş qabiliyyətini yüksəldən, allergik reaksiyaları azaldan, çəkini normallaşdıran, qanda qlükozanın səviyyəsini salan, bakteriyalara, viruslara, parazitlərə, göbələklərə təsir göstərə bilən, qaraciyərin keşikçisi sayılan qara zirə yağı immun sistemini də möhkəmləndirən çox qiymətli bir vasitədir.

Stressli, viruslu dövrümüzdə bu yağ əvəzsizdir.

Təsəvvür edin ki, hətta müqəddəs “Quran” kitabında da bu yağın hədsiz faydalarından bəhs edilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güneydən gələn səslər rubrikasının ən bəyənilən şeirlərinin təqdimatı sırasında bu həftə Əbasət Purhəsənin həftəsidir. Rubrikanı portalımızın Güney Azərbaycan təmsilçisi Əli Çağla aparır. 

Şair Əbasət Purhəsən bu gün “Birinci sual” deyəcək. 

BİRİNCİ SUAL

Ölümlər şirindi, ölümlər acı,

Yoxsulluq ölümün biridi bəlkə.

Biz hələ dünyadan nə bilirik ki,

O qız, o oğlanın əridi bəlkə?!

Ağaclar köynəyin dəyişir nədən?

Küçədən, küçəyə min sualım var.

Yadımda babamın nağıllarında,

Bir nağıl deyirdi: “Axtaran tapar.”

Axtardım, tapdığım bu gün sən oldun,

Ah qundaq, sənin də dərdin çox imiş.

Inqıltı səsinə analar gəldi,

Heç eləbil sənin anan yox imiş!..

Gözlərimdə yollar, içimdə dağlar,

Səni evlərinə kimlər aparar?

Atalı, analı yetim qundağın,

Bələyin kim açar, başın kim dadar?

Günəş də küsürdü dağın dalından,

Quşlar da göylərdən yığışırdılar.

Sızıltı səsinə can-can deyənlər,

Sadağa tullayıb soruşurdular.

Sən qucağımdaydın, mən oturmuşdum,

Kiçik əllərini üzümə çəkdin.

Dilənçi deyildik, biz qərib idik,

Beynimdə nə varsa gözümə tökdün.

Yolun qırağına kim qoyub səni,

Bəlkə də yenidən Həvva doğubdur!

Bizi göydən yerə gətdiyi kimi,

Səni də cənnətdən yerə qovubdu.

Biz hələ dünyadan nə bilirik ki,

Bir uşaq qolumda, ana olmuşam.

Atası kim ola, anası kimdi?

Birinci sualda hələ qalmışam...

Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qiraət saatı”nda Fəxrəddin Qasımoğlunun “Son gecə” detektiv romanının dərcini yekunlaşdırdı. Böyük oxucu marağını və istəyini nəzərə alıb romanın davamı olan “On ikiyə işləmiş” romanının dərcinə başlayırıq.

Özü polis orqanlarında çalışan, ən dəhşətli, tükürpədici cinayətlərdən bilavasitə xəbər tuta bilən müəllifin bu romanı da sizləri sonadək gərginlik içində saxlayacaq. Və siz bu romanı da çox bəyənəcəksiniz.

33–cü dərc

Səhər yeməyini yeyib qurtaran «Qızılbaş» qızın qolundakı saata baxdığını görüb dedi:

-Tələsirsən?

Qız şıltaq-şıltaq cavab verdi:

-Hə, işlərim var, amma heç səndən ayrılmaq istəmirəm.

«Qızılbaş» özünün də xeyli işi olduğunu fikirləşib dedi:

-Eybi yox, onsuz da vədələşdiyimiz vaxt tamamdı. Gedək, səni yola salım.

Birlikdə süfrədən qalxıb həyətə endilər. Həyətdəki ikiqapılı «Mercedes» markalı idman avtomobilinə çatanda dayandılar. Qız öpmək üçün üzünü yaxınlaşdıranda «Qızılbaş» əli ilə sinəsindən tutub onu saxladı.

-Dayan görüm, gedirsən, ancaq heç demədin dayıdan nə istəyirsən?

-Öpüm, sonra deyəcəm.

Cavab gözləməyən qız, əvvəlcə onun yanağından, sonra boynundan öpdü, bundan sonra dodaqlarını qulağına yaxınlaşdırıb pıçıldadı, -«Sən həyatımda qarşılaşdığım ən erkək kişisən, səninlə bir də olmaq istəyirəm».

Gecə bu qızla dünyanın həzzini yaşamış «Qızılbaş», bu sözlərdən xoşhallanıb, gülümsədi:

-Yaxşı, bir-iki gün işlərim var, sonra səninlə əlaqə saxlayacaqlar.

Üzünə təbəssüm verən qız, -Sağ ol, canım,-deyib maşına oturdu və mühərriki işə saldı. İdman maşınının mühərrikinin gurultusu həyəti başına götürdü. Motorun qızmasını gözləməyən qız sürətlə avtomatik açılan darvazadan çıxıb gözdən itdi.

O, ona verilən tapşırığın ilk hissəsini yerinə yetirmişdi…

* * *

Gecə düşmüşdü. Saat ikinin yarısı idi. Xəlvətcə məhəlləmizin yaxınlığındakı tikintisi yarımçıq qalmış hündürmərtəbəli binanın arxa tərəfinə yaxınlaşdım. Müəllimimə buraya gələcəyimi deməmişdim. Bilsəydi, bunu mənə qadağan edəcəyinə şübhəm yox idi. Ona görə hər şeyi ondan gizlətməli olmuşdum. Tikinti sahəsinə əvvəlcədən gəlmiş, gözətçinin oturduğu yeri öyrənmiş, sonra ərazini hasarlayan dəmir lövhələrdən birinin bir tərəfinin mismarlarını çıxarıb getmişdim. Qaranlıqda həmin lövhəni tapmaq çətin olmadı, onu özümə tərəf çəkdim və içəri keçdim. Bina bir bloklu idi. İndi tikilinin dördüncü mərtəbəsinə qalxmalı idim. Ehtiyatla pilləkənlərə yaxınlaşıb səs salmadan qalxmağa başladım. Üçüncü mərtəbəyə çatıb bir qədər dayandım. Ani olaraq məhəlləmizə tərəf baxdım. Böyük bir ərazini əhatə edən məhəllənin tək-tük işıq yanan həyətlərini nəzərə almasam, hər yan qaranlığa qərq olmuşdu. Mənim evim isə buradan görünmürdü. Sonradan qonşuluğa köçmüş Fəttah kişinin yol kənarında tikdirdiyi ikimərtəbəli, üstü mansardlı evi mənim evimin qarşısını kəsirdi. Ona görə də, evimi görmək üçün aşağı mərtəbələrdən müşahidə aparmaq mümkün deyildi. Elə məni də bir mərtəbə yuxarı, dördüncü mərtəbəyə aparan səbəb, lazım olan adamın məhz bu səbəbdən orada qərar tutması idi. İndi son dərəcə ehtiyatlı olmalı idim. Dediyim kimi, bu gecə qarşı tərəfə ilk ağır zərbəni endirəcəkdim. Başımın üstündəki mərtəbədən gecənin qaranlığına qarışmış ölümün soyuq nəfəsini hiss edirdim. Ancaq narahat deyildim. Yuxarıdakı adam məni burada gözləmədiyindən ona qəfil hücum edəcəyim üçün üstünlük məndə olacaqdı. Belə bir vəziyyətdə isə, bu heç də kiçik üstünlük deyildi. Bəlkə də imkan tapıb endirəcəyim tək zərbə kifayət edəcəkdi. Son dərəcə ehtiyatla sonuncu pilləkənləri qalxmağa başladım. Birinci, ikinci, üçüncü, nəhayət sonuncu pillə. Mərtəbəyə qalxan kimi cəld birinci, sonra ikinci sütunun arxasına keçdim. Artıq gözüm qaranlığa öyrəşmişdi. Diqqətlə baxanda, bir qədər irəlidə, daşın üstündə oturub kürəyini divara söykəmiş adamı gördüm. Adam bir nöqtəyə baxıb qımıldanmırdı. Gizləndiyim sütun ilə onun arasında təxminən iki metr məsafə olardı. Bu, qəfil həmlə etmək üçün yaxşı məsafə idi. Nəfəsimi alıb sıçrayışa hazırlaşdım. Elə bu zaman olduqca sakit tərzdə deyilən sözlər sükutu pozdu:

-Burada olduğunu bilirəm, Bəxtiyar. Səni gözləyirdim.

Bunu deyən adam ayağa qalxdı və dayandığı yerdən sol tərəfə bir addım atdı. Qaranlıqda onun əlində tutduğu tapançanın lüləyinə səsboğucu keçirdiyini görməyə imkan tapdım. Vəziyyət kökündən dəyişmişdi. Az qala nəfəs belə almadığım halda adam mənim burada olduğumu hiss etmişdi. Ehtimal etdiyim kimi, qara paltarlı, məndən bir qarış hündür olan bu adam mükəmməl hazırlıq keçmiş biridir. Soyuqqanlı davranışı da, qalxdıqdan sonra sola bir addım atması da buna dəlalət edirdi. Bu addımla o, qarşısındakı dörd beton sütunun hər biri ilə arasında olan maksimal məsafəni ən optimal həddə çatdırmışdı. Əlbəttə, mənim məhz hansı sütunun arxasında olduğumu bilmədyindən bu addımı atmışdı, bu isə, aramızdakı məsafəni yarım metr də çoxaltmaqla onun üstünlüyünü artırmışdı. Təbii ki, o, harada olduğumu dəqiq bilmədiyindən daldalanmaq üçün sütunlardan heç birinə yaxınlaşmadı.

Daha qəfil hücumdan heç bir söhbət gedə bilməzdi. Nə qədər ehtiyatla tərpənsəm də, özümü büruzə vermişdim. Adamın sualını da cavabsız qoymaq mənasız idi. Qarşımdakı mənim kimi bir peşəkar idi və səhv etmədiyini bilirdi. Əlbəttə sual səsimi çıxarmaqla, hansı sütunun arxasında olduğumu öyrənməyə hesablanmışdı.

-Mən heç yana tələsmirdim. Ona görə də, bu «lyuks otel»də bir müddət dincəlməyin üçün sənə şərait yaratdım. Əlbəttə, darıxmamağın üçün şəhər kənarına təşkil etdiyim ekskursiyanı da nəzərə alsaq, yəqin ki, məndən narazı qalmamısan.

İstehza ilə dedyim bu sözlərin bir peşəkara toxunacağına əmin idim.

-Oraya mən öz istəyimlə getməmişdim,- səs yenə də sakit idi, ancaq bu səsdə özü kimi bir peşəkarın istehzasından doğan təəssüfün zəif notlarını tuta bildim.

Aldığım cavabla, düz onluğa düşdüyümü də anladım. Həriflər Ruhi-əsəb xəstəxanasından qayıdarkən avtobusdan düşüb etdiyim zəngin koordinatlarını öyrənib o düzənlik ərazini yoxlamışdılar. Bu, həm də polkovnikin telefondan istifadə etməyi qadağan edərkən necə haqlı olduğunu sübut edirdi. Bu adamların əlləri həqiqətən də çox uzundur.

-Bilirəm, «Qızılbaş»ın sözündən çıxa bilməzdin.

Bu dəfə araya sükut çökdü. Çox uzun bir sükut. Nəhayət adam dilləndi.

-Elə birisini tanımıram.

Verdiyi uzun pauza onun yalan danışdığını, mənimsə, fürsət düşmüşkən yoxladığım daha bir ehtimalımızın doğru olduğunu təsdiq edirdi. Bizə qarşı bilvasitə tapşırıqları verən «Qızılbaş» idi.

-İnanıram. Amma bu heç nəyi dəyişmir.

Söhbət edə-edə beynim sürətlə işləyir, yaranmış vəziyyətdə variantları götür-qoy edirdim. Aramızdakı məsafəni bir daha vizual olaraq ölçdüm. Bu məsafəni sıçrayışla qət etməyə mənə bir saniyə yetərdi. Belə şeyləri vaxtilə polis sıralarında xidmət edərkən çox məşq etmişdim. Belə təlimlər əməliyyat işinə buraxılış üçün tələb olunan sərt şərtlərdən biri idi və bu məşqlərə xüsusi önəm verilirdi. Ancaq əgər birbaşa irəli atılaramsa, bu saniyə qarşımdakı adamın sərrast atəş açmasına da kifayət edirdi. Bu zaman mənim heç bir şansım qalmırdı. Onun dayandığı yeri binanın hörülməmiş çöl divarlarından düşən zəif ay işığı işıqlandırırdı. Elə ay işığında əlindəki silahın Avstriya istehsalı olan «Qlok17» tipli tapança olduğunu müəyyən edə bilmişdim. Kalibri doqquz millimetr olan bu tapançanın çəkisi on yeddi patronla birlikdə cəmi doqquz yüz beş qram idi və bu da istifadə edənə xeyli üstünlük verirdi. Üstəlik, atış sürəti də çox yüksək idi. Bir çox ölkələrin xüsusi xidmət orqanları hətta suyun altında belə atəş açmağa imkan verən bu silahdan istifadə etməyə üstünlük verirdilər. Əlindəki silah qarşımdakı adamın peşəkar olmasının daha bir sübutu idi. Artıq geriyə çəkilmək də mümkün deyildi. Son dərəcə diqqətli və cəld hərəkət etməli idim. Silahdan istifadə edib səs-küy salmaq planlarıma daxil deyildi. Tək çıxış yolu, qarşımdakı adamı ilk atəşi açmağa vadar etmək, sonra ikinci atəşi açmaq imkanı vermədən onu yaxalamaq idi. Birinci və ikinci atəşin arasındakı zaman kəsiyi isə, bir yox, yarım saniyə idi və deməli yenə də şansım əlli faiz azalırdı. Hər halda başqa çıxış yolum yox idi. Xırda bir üstünlüyüm də var idi ki, adam məni görmür, mən isə, açıqlıqda dayandığı üçün onu rahat görə bilirdim. Elə bundan istifadə etməyi qərara aldım.

Bayaqdan yerdən tapıb sol əlimdə tutduğum yarımçıq kərpic parçasını sağ əlimə ötürdüm. Bütün diqqətini konsentrasiya etdiyi halda ona hücum edə bilməzdim. Onu bir qədər də söhbətə çəkib danışdığı anda hücum edəcəkdim. Öz hazırlığıma arxayın idim. Buraya, sadəcə məni aradan götürmək tapşırığı almış bu qaniçəni şil-küt edib uzun müddətə sıradan çıxarmağa gəlmişdim. Qoy bir-neçə ay yorğan-döşəkdə yatsın. Bu həm onun xeyrinə gedər, həm də araşdırmamızın həlledici məqamında əl-ayağa dolaşmaz. Əgər onu silahla vurub aradan götürmək fikrim olsaydı, bunu çoxdan etmiş olardım. Ancaq mən qatil deyiləm. Həm də, bunu etmiş olaramsa, sonradan istintaq orqanlarına təqdim etmək üçün əlimdə əsaslı sübutlarım yoxdur. Daha doğrusu, haqlı olduğuma nə qədər əmin olsam da, əlimdə olan sübutlar istintaq üçün yetərli olmayacaq. Üstəlik, bu araşdırma əvvəlkilərə bənzəmir və hər şeyi səssiz etmək lazımdır. Hər halda mənim daldanacaqda, onun isə açıqlıqda dayanması riskli addımımın yaxşı nəticələnəyinə çox ümid verirdi. «Qızılbaş»ı tanımadığını dedikdən sonra adam bir kəlmə də kəsməmişdi. Onun bütün əzalarının qayış kimi gərildiyini hiss edirdim. Əlbəttə, o da bir peşəkar kimi, açıqlıqda dayanmasının onun üçün yaratdığı riski dərk edirdi.

-Mənim buraya gələcəyimə niyə belə əmin idin, axı gəlməyə də bilərdim, -qəfildən soruşdum.

-Sənin qeyri-standart düşüncə tərzinin olduğunu çoxdan başa düşmüşəm. Ya buraya, ya da evinə mütləq gələcəyini bilirdim.

-Buraya sənin pis əməllərinə son qoymaq üçün gəldim, -bu sözləri deyib, tam şəkildə özümü topladım.

-Ona hələ bax…

Qara paltarlı adama sözünü bitirməyə imkan verməyib sütunun arxasından çıxmadan əlimdəki kərpic parçasını var gücümlə onun səsi gələn tərəfə, təxminən sifəti tuşunda atdım. Adam cəld əyilib ona tərəf uçan kərpicdən yayındı və dərhal mənə tərəf atəş açdı. Güllə gizləndiyim beton sütuna dəyib cingildədi. Mən də elə bunu gözləyirdim. Cəld hərəkətlə sütunun arxasından yarım addım sağa atıb ona tərəf yuvarlandım. Yuvarlanaraq atılacağımı təxmin etmədiyindən adamın qarın nahiyyəsi səviyyəsində mənim tərəfə atdığı ikinci güllə vıyıltı ilə başımın üstündən keçib arxamdakı yarıtikili divara dəyidi. Ancaq artıq adamı haqlamışdım. Onun silah tutan əlinə güclü bir zərbə endirib tapançanı yerə saldım. Düşən tapança taqqıltı salaraq kənara sürüşdü. Bu vaxt adam uzun ayağı ilə sinəmə tutarlı bir təpik atdı. Son anda bir qədər zərbədən yayına bildiyim üçün ayağı sinəmi yalayıb keçdi. Müvazinətimi düzəldib, onun növbəti həmləsini gözlədim. Əlləri və ayaqları uzun olduğu üçün onunla məsafədən döyüşmək özünü doğrultmazdı. İmkan tapıb «yaxın döyüşə» girməli idim. Elə bu zaman adam sıçrayıb bir qədər əvvəl atdığı təpiyi yenidən təkrarladı. Buna hazır idim. Cəld əyilib ayağını altdan çiynimə keçirib qalxdım və yerə dayaq verdiyi sol ayağına bir badalaq vurdum. Adam yerə sərildi. Ancaq yıxılarkən, bədəni qayış kimi elastik olan bu adam sürüşüb əlimdən çıxmağa imkan tapdı və qalxıb yenə üstümə atıldı. Atdığı yumruqlardan yayınıb qəfildən var gücümlə qarnından bir qədər yuxarı, günəş kələfinə möhkəm bir təpik ilişdirdim. Bu təpikdən səntirləyib dal-dala gedən adam birdən qaranlıqda gözdən itdi, ardınca isə aşağı mərtəbədən bir guppultu səsi gəldi. Tez yaxınlaşıb onun yıxıldığı yerə, aşağı baxdım. Qaranlıqda heç nə seçmək mümkün deyildi. Cibimdən dəsmalımı çıxarıb yerə düşüb qalmış tapançanı götürdüm və əlimi toxundurmadan dəsmala bükdüm. Sonra ehtiyatla aşağı düşdüm. Adam yerə tökülmüş dəmir parçalarının üstünə sərilib zarıyırdı. Mənim gəldiyimi görəndə zarıya-zarıya dedi:

-Deyəsən belim sındı.

Onu bu halda qoyub gedə bilməzdim. Yaxına gəlib vəziyyətinə baxdım. Vəziyyəti pis idi, deyəsən, doğrudan bel sümüyü sınmışdı.

-Bir az döz, mən gedirəm, amma təcili yardım çağıracam.

Adam diqqətlə mənə baxdı. Sonra dedi:

-Tapançanı götürdün?

-Götürmüşəm.

İkimiz də vəziyyətə düzgün qiymət verirdik. Artıq suallar heç birimizə lazım deyildi. Ağrıdan sifəti əyilmiş adam daha heç nə deməyib üzünü çevirdi.

Pilləkənləri düşüb gözətçi köşkünə yaxınlaşdım. Yaşlı gözətçi oturduğu yerdə mürgüləyirdi. Pəncərəni taqqıldadıb ay düşən tərəfdən üzü köşkə tərəf dayandım. Taqqıltıya oyanan gözətçi köşkün qapısını açıb bayıra çıxdı:

-Kimsən, ay bala?

Dayını qorxutmamaqçün tez dilləndim:

-Dayı narahat olma, yoldan keçənəm. Yuxarıda kimsə köməyə çağırır. Səsi yola gəlirdi. Ona görə gəldim deyim ki, biləsiz.

-Harada ay bala? -bunları eşidən dayı həyəcanla soruşdu.

-Dəqiq bilmirəm, ya ikinci, ya da üçün mərtəbə tərəfdən.

Qoca tez köşkə girib iri bir fənərlə qayıtdı. Bayaqdan ay işığı arxadan düşdüyü üçün gözətçinin mənim üzümü görməsi mümkün deyildi. Ancaq fənərlə qayıtdığını görəndə yandırıb üzümə işıq sala biləcəyindən ehtiyatlanıb arxamı ona çevirdim və qəsdən axsaya-axsaya bir neçə addım atıb dayandıqdan sonra özümü yuxarı mərtəbələrə baxan kimi göstərdim. Gözucu baxanda gözətçinin «axsadığıma» fikir verdiyini gördüm. Mənə də bu lazım idi. Sonradan buraya gələcək polis işçilərinə xəbəri verən adamın axsaq olduğunu deyəcəkdi.

-Gedim, görüm nə məsələdir.

-Hə, baxın, bəlkə təcili yardım lazımdır.

Gözətçi fənəri yandırıb yaşının imkan verdiyi sürətlə binanın girişinə tərəf getdi. Daha burada mənlik bir iş qalmamışdı. Qoca yuxarı qalxıb adamı tapacaq, sonra təcili yardım çağıracaqdı. Yavaşca dövrə vurub tikinti sahəsini tərk etdim. Hələ cibimdəki tapançanı da yox etməli idim…

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2023)