“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının poçtundan növbəti bədii əsəri diqqətinizə çatdırırıq. Ülviyyə Əbülfəzqızının “Vəhşi quş, yoxsa kəpənəkqanadlı təyyarə” hekayəsini.

Budur yenə həmin yollar, həmin təkrarlanan ağrılar. Hava limanına aparan yollardan nə vaxt keçirdimsə, mənəvi ağrılarım ən yüksək zirvəsinə çatırdı. Nə vaxt təyyarə görürdümsə, o mənə vəhşi quş kimi görünürdü, o vəhşi quş ki, sevdiyimi məndən alıb uzaqlara aparmışdı.

Psixomatik ağrılar kaş ki, heç yaranmazdı..

Hər hansı bir hadisə qarşısında yaranan xoş və ya pis hisslər insanın davranışında mütləq özünü göstərəcək. İnsan özünü yaxşı hiss etdikdə bu pozitivliyi vucudu əks etdirir. Məmnuniyyət, razılıq, xoşbəxtlik kimi müsbət emosiyalar serotonin və ya dopamin kimi müsbət kimyəvi maddələrin ifrazına imkan verir. Eyni hal bunun əksi üçün də keçərlidir. Özümüzü yaxşı hiss etmkriksə, bu zehni yorğunluq bədənimizlə özünü ifadə edə bilər. Məsələn: vücudumuz uzun müddətli fiziki, zehni və ya emosional stress yaşayanda kortizolun səviyyəsi artır.

Psixomatik ağrılar xroniki və fiziki əlamətləri olan, lakin tibbi bir açıqlaması olmayan narahatçılıqdır.

Mənfi düşüncələr və hisslərin enerji tezliyi müsbət olanlardan fərqlənir. Elə buna görə də orqan, toxuma və hüceyrələrə ağrı verir.

Deməli, bu ağrıları özümüz özümə layiq bilirik.

Nədir axı vücudumuzun təqsiri?!

Maraqlısı budur ki, bütün bunları bilə-bilə özümə, bəlkə də, ona əziyyət verirdim. Ruhum və cismim əzab adlı məngənədə dustaq idi.

Onun gedişini bilirdim, lakin, dayandırmaq üçün heç nə etməmişdim. Bəlkə də, onu məndən ayıran vücudu dəmir olan vəhşi quşa- təyyarəyə qalib gəlib sevdiyimi geri qaytara bilərdim, amma heç cəhd də etmədim. Halbuki, onsuz sadəcə nəfəs alan, məyus yaşayan bir robot olacaqdım.

Övladım olmadığını öyrənən zaman dünya başıma yıxılmışdı.

Atilla da məyus olmuşdu, amma bildirməmək üçün uğrunda canımı belə verə biləcəyim qara gözlərindəki hüznü qovub təbəssümü süni şəkildə göstərməyə çalışmışdı.

Məni isə “ Yəqin ki, səhv diaqnozdur” deyib, sakitləşdirməyə cəhd etmişdi. Amma sevdiyim insanı, əlbəttə, atalıq hissindən məhrum etməyəcəkdim.

Atilla xarakterimi və tərsliyimi gözəl bilirdi. Hətta bir dəfə Atilla xəstə olduğu üçün yemək yeməkdən imtina edəndə mən də həmin gün heç su da içməmişdim. Hətta ac və susuzluqdan az qala ikinci mərtəbədən düşəndə yıxılacaqdım və son anda Atillanın cəldliyi ilə qurtuldum.Amma o, əsəbi olanda “möhtəşəm mədəni danlağından” qurtulmaq olmazdı.

Lakin susub bir kəlmə də danışmadım, günahkar idim. Əslində o yesin deyə, mən də inad etmişdim. Yazıq Atilla, özü süfrə açıb “Müjgan xanım, buyur” -söyləmişdi.

Heç iştahım yox idi, Atillaya acığım tutmuşdu, amma onun aclığına dözə bilmədiyim üçün süfrəyə əyləşdim.

Onun simasına baxa bilmirdim. Atilla mən yıxılmaq üzrə olanda çox qorxmuşdu. Onu incitmək mənim üçün ağır idi. Çox tanışlarımız ideal cütlük ifadəsi zamanı “Atilla və Müjgan sevgisi” söyləyirdi. Əlbəttə, ailədə xırda söz-söhbətlərimiz olurdu, amma sevgimizin böyüklüyü incikliyi nöqtəyə çevirib yox edirdi.

Bir dəfə Atillanı qısqandığım üçün az qala maşının altında qalacaqdım.Təbii ki, bu dəfə Şeytan məni aldatmağı başarmışdı və indi də özümü bu hərəkətim üçün heç cür bağışlaya bilmirəm.

Atillanın xanım iş yoldaşı xəstə imiş , özünü pis hiss edirmiş, təzyiqi ani qalxıb və huşunu itirib yıxıldığı zaman Atillanın ona köməketmə məqamını səhv anlamışdım. Buna görə ondan bütün varlığımla incimişdim. Halbuki, Atilla o xanımı yerdən qaldırıb kürsüyə əyləşdirəndə xanım özündə deyilmiş.

Mən isə aləmi bir-birinə vurmuşdum. Necə də axmaq olub Atilla barəsində ona layiq olmayan fikirlər düşünmüşdüm.

Haqq yerin tapdı, mən isə bu dəfə uzun müddət Atilladan qaçıb anamgildə qaldım. O da ona güvənmədiyim üçün məndən çox incimişdi. Haqlı da idi.İlk dəfə idi ki, Atilladan bu qədər uzaq qalırdım.

Gecələr uzun və qara əlləri ilə məni boğub yarımcan edirdi. Qara rəng öz vahiməsində məni istədiyi kimi qorxuda bilirdi. Atilla- deyərək qışqırsam da, sanki səsim çıxmırdı. Bu səssizlik qaranlığın ehtirasını daha da vəhşilik dərəcəsinə çatdırırdı və mənə rəhmi gəlmirdi.

Atilla onsuz canlı ölü olduğumu bilirdi, amma ona inanmadığım üçün mənə bərk acığı tutmuşdu. Onun gəlişini arzu edirdim. Özüm isə addım ata bilmirdim,  görünməz zəncirlər ayaqlarımı bağlamışdı.

Əlimi bəlkə, yüz dəfə telefona atıb geri çevirmişdim. Əminəm ki, o da mənim kimi yarımcan idi.

O məndən 4 yaş da balaca idi. Onu qıcıqlandırmaq üçün- məndən balacasan-deyirdim. Bu onun heç xoşuna gəlmirdi.

Bu dəfə həqiqətən, günah məndə idi. Ona “sənin heç günahın olmayıb?” yazdım. Anında oxuyub “yazını getdiyin andan gözləyirdim”- yazdı.

Atilladan üzr istədim. Atilla isə bir şərtlə barışmağa razı oldu ki, o işdən qayıdanda sevdiyi balıq qızartması şam yeməyinə hazır olsun.

Baş üstə yazıb bir də səni qısqanmayacağam söylədim.

Əlbəttə, özüm dediyimə heç özüm də inanmadım. Mənfi cəhətim idi, ən zəif nöqtəm idi Atilla. Hətta kostyumuna belə təsadüfən yol keçən toxunurdusa, dəliyə dönürdüm. Deyəsən, qısqanclığım sərhəddi keçmişdi, bilirdim ki, bu, bizim yuvamızı uçura bilərdi. Bu hadisədən sonra özümə söz verdim ki, Atillanı səbəbsiz qısqanmayacağam. Atilla məni öz yanında işə də düzəltdi və hər şey çox gözəl davam edirdi.

Həkimə getdiyim o günə kimi.

Ailə qurduğumuz o gözəl gün -həsrətin məğlub, sevgimizin qalibiyyət qazandığı gündən düz 365 gün sonra..

Müxtəlif analizlərdən sonra həkim qərara gəldi ki, mən heç vaxt ana ola bilməyəcəyəm.

Bu xəbəri eşidəndə keçirtdiyim hissləri elə indi də xatırlayıram: uca sevincə sürətlə qanad açıb çox keçmədən qanadlarını itirmək kimi idi. Sevinc zirvəsinə az qalmış qanadlarını itirmək qədər ağrılı nə ola bilərdi ki?!

Mən qanadlarımı itirmişdim. Atilla isə bir an sadəcə susqun qalmışdı, lakin təsəlli vermək üçün tez özünə gəlmişdi.

Elə o andan Atilla ilə münasibətlərimi planlı şəkildə dəyişməyə başladım.

Mənəvi əzab çəkirdim, amma Atillanın mənə nifrət etməsini istəyirdim, ayrı cür o bağlararını məndən qoparmayacaqdı.

Atilla isə daxilimi üzümə oxuyurdu, nələri sevdiyimi, nədən nifrət etdiyimi əla bilirdi. Əslində biz onunla ruh əkizi idik. Düşündüyünü onun dili işə başlamamış söyləyirdim. Lap məəttəl qalırdı. Dediyinə görə, elə məni ona çəkən təxəyyülünü oxumam olubmuş.

Əslində tanışlığımız da ani olmuşdu. Yadımdadı, o, yaşıl rəngli gödəkçə geyinmişdi, saçları buruq idi. Maraqlı saç düzümü ona xüsusi yaraşıq verirdi.

Mən isə səbirsizliyimi nümayis etdirdiyim anda o məni izləyirmiş.Telefonuma kontur yükləmək istəyirdim, aparat isə pulu geri qaytarırdı, mən də tələsirdim. Dəfələrlə bu proses təkrar oldu, dodağımın altında “lənət sənə kor şeytan”- söyləmişdim. Atilla da məndən arxada növbə gözləyirmiş. O, pulu məndən alıb cəmi bir dəfəyə mənim bayaqdan  “vuruşduğum” məsələni həll etdi. Mən Atillanın üzünü görmədən ilk olaraq qolundan gödəkçəsinin yaşıl olduğunu görüb, biixtiyar -sağ ol yaşıl rəng- söylədim.

Atilla təəccüblə mənə baxdı. Bəlkə də, ürəyində “Bu qız lap dəlidir”- söylədi.

Sonra üzünə baxmadan “təşəkkür edirəm” söylədim.

Bu hadisədən bir həftə ötmüşdü. Bir dəfə tanımadığım nömrədən mənə zəng gəldi. Amma telefonu açdığımda kim idisə, səsini çıxarmırdı.

Bu düz beş dəfə təkrar oldu. Ən sonda yenə səbirsizliyimi nümayiş etdirib “Ay qorxaq, dilin laldı, yoxsa, cəsarətini qaranlıqda itirmisən”- söylədim.

Elə bu an: “Yaşıl gödəkçəli oğlanam” söylədi.

Anladım ki, o mənim nömrəmi balansımı artırarkən əzbərləyib. Düzü, acığım tutdu və biixtiyar söylədim ki, “Yaşıl rəngi sevirəm deyə, o demək deyil ki, bütün yaşıl rəngdə geyimi olanları da sevməliyəm”.

Atilla tutulub əlaqəni bitirmişdi. Mən isə sanki elədiyimdən peşman olmuşdum.Çünki o yaşıl gödəkçəli oğlan mədəni bir oğlana bənzəyirdi.

Etdiyimdən peşman olub ona zəng vurdum. Atilla, dili tutula-tutula- bəli- söylədi. Deyəsən, gözü qorxmuşdu.

Zəng etməyinin səbəbini soruşdum. Atilla isə “Sizə bir şəkil göndərmək istəyirəm”  söyləmişdi.

Əvvəlcə, yenə əsəb keçirdim, amma bu dəfə sakit tonla danışıb olar dedim. Özümə də maraqlı idi, bu yaşıl gödəkçəli oğlanda nə isə var idi..

Atilla şəkli mənə yönəltdi və gözlərimə inanmadım. Elə Atilla ilə qarşılaşdığım gündə itirdiyim- rəhmətlik nənəmin mənə yadigar verdiyi yaşıl rəngli sırqanın şəklini görəndə dəlicəsinə hönkürtü ilə ağlaya-ağlaya Atillaya “yaşıl gödəkçəli oğlan, təşəkkür edirəm”- deyib səsli mesaj yolladım. Yəqin ki, Atilla bu dəfə yüz faiz “Bu qız dəlidir” - söyləmişdi.

Sonra Atillaya bu sırqanın nənəmin mənə yadigarı və çox əziz olduğunu söylədim. Atilla isə “Yaşıl rəngi çoxmu sevirsən?” - soruşdu.

-Bəli, çox sevirəm söyləmişdim

Daha sonrakı səsli mesajda bildirdi ki, sırqanı tapmasaydım, Sizi narahat etməzdim. O, sırqa tayını məndən ayrılandan sonra elə həmin məkandan tapıbmış. Çox güman ki, qulağımda sırqanı görübmüş.

Düzü, kobudluğuma görə bir az utandım.

Atilladan soruşdum ki,  “Nə vaxt o sırqanı Sizdən götürə bilərəm?”

Atilla isə “Nə vaxt istəsəniz” –cavabını verdi.

Qərara aldıq, işimə yaxın bir yerdə görüşək, çünki heç cür vaxtım olmurdu.

Elə səhərisi gün dediyim saatda Atilla o sırqa tayını mənə gətirmişdi. Üstəgəl əlində balaca bir hədiyyə də var idi. Onu götürməyimi və evdə açmağımı xahiş etdi. Atilla quru xına yaşılı rəngində köynək də geyinmişdi və bu rəng o buruqbaşa çox yaraşırdı.

Deyəsən, yaşıl sevdası mənə baha başa gələcəkdi.

Əlbəttə, hədiyyəni işə çatmamış yolda açacaqdım, səbirsiz adam idim.

Hədiyyəni açanda isə yaşılqaşlı gözəl bir üzük gördüm. Anında barmağıma taxdım. Sanki bu üzük mənə xüsusi güc verirdi.

İşdən evə getdikdən sonra isə adını bilmədiyim yaşılgödəkçəli oğlana hədiyyə üçün təşəkkür etdim. Adını da soruşdum. O isə adının Atilla olduğunu söylədi.

Təsadüf idi, ya yox, amma bu adı çox sevirdim.

O da məndən adımı söyləməyi xahiş etdi.

Mən də adım Müjgandır söylədim.

Adımı söyləyən kimi məşhur şeirdən bir parçanı yazdı.

Çərşənbə günündə çeşmə başında,

Gözüm bir alagöz xanıma düşdü.

Atdı müjgan oxun keçdi sinəmdən,

Cadu qəmzələri canıma düşdü.

Aşıq Ələsgərin bu şeirini çox sevirdim.

Yaşadığım süjet xətti beynimi dumanlandırmışdı, Atilla artıq doğma birinə çevrilmişdi.

O, məşhur klinakalardan birində psixoloq çalışırdı. Atilla mənə yaşıl rəng haqqında səsli məlumat yollamışdı. Psixologiyada yaşıl rəngin enerji verən, ümid, inkişaf, sakitlik, rahatlıq kimi yozumları haqqında bilgilər idi.

Atillanın zəngin zəkasına günü-gündən aşiq olurdum. Hətta, bəzən ona olan möhtəşəm hisslərimə görə nənəmin mənə verdiyi sırqaya təşəkkür edirdim.

Artıq Atillanı tanıdığım gündən düz bir ay keçmişdi və Atilla ruhumun qidasına çevrilmişdi.

Psixologiya elmi haqqında maraqlı müzakirələr edirdik. Düzdür təhsilim olmasa da, dünyagörüşüm zəngin idi və bu Atillanın çox xoşuna gəlmişdi.

Hətta Atilla ali məktəbə sənəd verməyimi xahiş etdi. Atilla elə bil möcüzə yaradırdı. Mən ali məktəbə elə həmin il qəbul oldum. Halbuki, on birinci sinfi düz beş il əvvəl bitirmişdim. Birinci il 4-cü qrupa imtahan verib kəsilmişdim və tam ruhdan düşmüşdüm. Dəyərli psixoloq Atilla mənə necə motivasiya verdisə, 6 ay içində bütün proqramı əla mənimsəyib Tibb Universitetinə qəbul oldum.

Atillanının ailəsi ilə bizim ailəmiz münasibətlərimizi rəsmiləşdirmək qərarına gəlmişdi. Hisslərimiz onlara da bəlli idi. Atillanın mənə verdiyi yaşılqaşlı üzük hər ürək döyüntümə şərik idi. Sanki bu üzük Atillanın böyük sevgisinin simvolu idi. Bu üzüyü göz-bəbəyim kimi qoruyurdum.

Yazda nişanımız oldu, yayda isə nikah masasına əyləşdik.

Çox xoşbəxt idik. Amma bu xoşbəxtlik bitməyə iddialı idi. Atilla ata olmağa layiq idi. Ona bu hissləri yaşada bilmədiyim üçün hər gün ölüb-dirilirdim. Onun üçün, ümumiyyətlə, qız və oğlan övladının fərqi yox idi.

Onu ata kimi təsəvvürümdə çox canlandırmışdım. Mən sarışın olsam da, övladlarımızın Atilla kimi qaraşın və buruqsaçlı olmasını arzulayırdım. Amma başıma gələcəklərdən xəbərsiz idim.

Atillaya ayrılmalıyıq söyləyəndə, əlbəttə, bunu əsəbi və qəzəblə qarşıladı. Hətta körpələr evindən uşaq götürməmizi istədi, lakin buna razı olmadım.

Nəhayət, cəsarətimi toplayıb boşanma üçün ərizə verdim.

Atilla narazı olduğu üçün məhkəmə işi üç ay təxirə saldı, əlbəttə, bu müddətə kimi ondan uzaq və ayrı qalacaqdım.

Atilla çox cəhdlər etdi, amma mən fikrimdən dönmədim ki, dönmədim. İş o yerə çatdı ki, o əsəbindən içib sükan arxasına əyləşmişdi. Qəza belə törətmişdi. Yaxşı ki, yüngül xəsarət almışdı.

Mən isə ona qəzadan sonra belə baş çəkmədim.

Bu , Atilla üçün növbəti zərbə oldu.

Bu olanlardan sonra artıq onun da qüruruna toxunmuşdum...

Bir müddət gözümə görünmədi. Əlbəttə, Atillasız hər an əvvəl sönməz odda yanacaq sonra isə buz tutmuş bir otaqda titrəyəcəkdim. Amma təslim olan deyildim. Bu işgəncələri özüm seçmişdim.

Atillanı itirmək ruhumdan imtina etmək kimi bir şey idi, amma o, mənsizliyə alışmalı idi. Ata olub məni, əlbəttə, unudacaqdı.

Beləliklə, biz rəsmi boşandıq. İmzanı atanda Atillanın üzünə baxmaqdan imtina etsəm də dəhlizdə əsəbi şəkildə qolumdan tutub mənə nifrət etdiyini söylədi.

Mən isə bu cümlələri qələbə kimi hiss etdim. Böyük mübarizədə qalib idim. Mən sevdiyimi özümdən xilas etmişdim...Bəli.. sevdiyimi özümdən xilas etmişdim. Onu özümdən çox sevirdim, o hər şeyin ən gözəlinə layiq idi.

Mən onu möhtəşəm hisslərdən məhrum edə bilməzdim.

Boşanma prosesindən bir həftə sonra atam söylədi ki, Atilla Türkiyəyə köçüb orada çalışacaq. Bəli, mən Atillamı tam itirəcəkdim. Uçuş saatın bilirdim, bəlkə də, bir kəlməmlə o mənə dönərdi. Amma, əlbəttə, lal olacaqdım, hisslərimi Günəşdə yandırıb, buzda donduracaqdım. Dəmir vücudlu vəhşi quşun- təyyarənin uçuş vaxtını da bilirdim.

Anam söylədi ki, Atilla səninlə son dəfə danışmaq istəyir.

Nömrəmi dəyişmişdim, Atilla ona görə anama zəng vurmuşdu.

Mən isə “Allah, keç günahımdan” deyib Atilla ilə gözləmədiyi tonda və obrazda danışdım. Atilla tam varlığı ilə mənə nifrət etdi və mənimlə keçirtdiyi ömrünün hər anına lənət oxudu. Amma bu məni mənə, dediyim kimi, qələbə sevinci kimi gəlirdi, çünki Atillanı barsız söyüddən, boş beşikdən xilas etmişdim.

***

Atillanın qrup yoldaşı da Türkiyənin tanınmış xəstəxanalarından birində çalışırdı. Atilla da həmin xəstəxanaya işə düzəlmişdi..

O xanım subay idi. Tələbə olarkən aralarında ötəri sevgi hissi olmuşdu, amma Atilla üçün bu, sevgidən daha çox dostluq hissi olduğunu mənə etiraf etmişdi. O, qısqanclığımı gözəl bilirdi. Onun yerə düşən bir telini belə bir qadınla bölüşməzdim.

Atilla əminəm ki, məndən qisas almaq üçün onun yanına getmişdi. Çox sonralar onların evləndiklərini öyrəndim.

Hətta onlar məşhur türk xəstəxanasında çalışan azərbaycanlı cütlüklər kimi müsahibə də vermişdilər.

***

İllər sonra Atillanın simasını gördüm. Saçları ağarıb siması yadlaşmışdı, o özünə bənzəmirdi.

Yoxsa, xoşbəxt deyildi? Görəsən, ata olmuşdumu? Nədənsə, bu suala cavab almaq həvəsi nəfəsimi kəsdi. Atillanın anası da onunla Türkiyəyə köçmüşdü. Bilmirdim kimdən soruşum ki, Atilla ata olub, ya yox.

Artıq beş il idi ki, Atilladan uzaq yaşayırdım. Mart ayının 24-ü idi. İşə getmək üçün evdən çıxdım. Evimizdən bir az aralaşmışdım ki, gözlərimə inanmadım. Atilla yaşıl gödəkçə ilə qarşıma çıxdı. Əvvəlcə düşündüm, yenə xəyal görürəm. Amma o, mənə yaxınlaşıb qucaqlayanda yanaqlarının istisi illərlə buz tutmuş qəlbimi alovlandırdı, qəlbimin buzu isti suya çevrilib gözlərimdə selə döndü.

Atilla “Müjgan, səni analıqdan məhrum edən həyat yoldaşını bir də sevərsənmi” - söylədi. Nə baş verdiyini anlamadım.

Elə bu anda onun həyat yoldaşı- qrup yoldaşı dizi üstə yerə çöküb qarşımda ikiqat oldu. Yenə heç nə anlamadım.

Atilla söylədi ki, mənim analizlərim saxtalaşdırılıb və həmin qarşımda ikiqat olan bu xanımın çirkin niyyəti ilə..

Zaman da intiqamını Atillanın ata ola bilməyəcəyi surprizi ilə o xanıma verib. Hətta onlar bir ildir ki, boşandıqlarını söylədilər.

O xanım bağışlanmağını məndən dilədi.

Mən isə o xanıma “Allah səni bağışlasın” -söylədim.

Amma əvvəlki qısqanclıq ani qayıtdı, yaşıl gödəkçəli buruq başı özümə dartıb o xanıma “buradan yox ol” söylədim. Atilla isə artıq əvvəlki şıltaq və qısqanc Müjganı görürdü.

Artıq təyyarələr mənə vəhşi quş kimi yox, sevdiyimi mənə yetirən kəpənəkqanadlı kimi görünürdü. Bu dəfə dəmir vücuda sahib vəhşi quş gözümdə kövrəlmiş görünürdü. Hətta elə kövrəlmişdi ki, kəpənəkqanadlıya bənzəyirdi.

***

2018- ci il yanvar ayının 18-i Atilla qucağında Mədinə adlı bir körpə ilə nə isə danışırdı. Narkozun təsirindən ayılmamışdım, amma Atillanın “möcüzə qızım” söylədiyini tam eşidirdim.

Səbrimizin çiçəyi- meyvəsi çox şirin idi. Həm də Atillanın ikinci arzusu da yerinə yetmişdi. Mədinə mənə bənzəyirdi. Səbrimizin mükafatı isə yaman ağlağan idi. Onun ağlamağı belə Atillanın dodaqlarında təbəssümə çevrilirdi. Yaradana Şükr edirdik.

Allah səbir edənləri sevir.( Ali İmran 146)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.08.2023)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə “Biri ikisində” layihəsində bu gün nəsr saatı davam edir və sizlərə Sərdar Aminin “Nilufərlər” hekayəsi təqdim edilir.

Sərdar AMİN

NİLUFƏRLƏR

Orxan Pamuka...

          Sahib kişi güzgüdən ona zillənmiş yuxulu sürücüyə “ver, ver, ver...” – deyib arxa-arxaya üstünə gələn “Kamaz”ı lazımi yerdə saxlatdı.

          Əlini ağzına sipər edib “Yaxşı!” qışqıran kimi “Kamaz”ın əyləc işıqları bu zülmət gecəyə sıxılan qoşa sehrli nar kimi qızardı. Gözünü sürücüdən çəkmədən dal-dala bir neçə addım atıb maşının bir sağına, bir soluna baxdı. Əli ilə “Əndər!” işarəsini verən an yük yeri şahə qalxdı, elə bil görünməz bağla Sahibin əlinin tərsinə ilişmişdi, bort qalxdıqca tökülən daş-kəsəyin tozanağında Sahib də itib-batdı, “Kamaz” da.

          Bircə maşının gur işıqları tozun içindən uzanıb qoşa şəhadət barmağı kimi Yeni Günəşlini işarə verirdi.

          Çox keçmədi, Sahib toz-torpağın içindən tapdığı gəlinciyi çırpa-çırpa “Kamaz”ın qabağına keçdi. Oyuncağı beton piltənin üstünə qoyanda sürücü kabinədən atlanıb ciblərini axtardı, təzədən kabinəyə qalxıb siqaret qutusunu və kibriti götürdü. Əvvəl maşının işıqlarını söndürdü, sonra mühərrikini. Bir anın içində tozdan, küydən əsər qalmadı. Təkrar yerə atılıb siqaretindən bir dənə çıxartdı. Kibrit çöpünü “Plitspiçprom” yazılmış qutunun böyrünə sürtən kimi uzun illər Sibirin şaxtasında qızınmaq ehtirasıyla dikələn küknardan hazırlanmış çöp kükürddən qapdığı alovla Bakı bürküsündə nabələd-nabələd yanıb bir anlıq ucsuz Günəşli dərəsinin bir küncünə işıq saldı.

          Sahib onunla üç kəlmə kəsmədi, yaxınlaşa-yaxınlaşa cibindən çıxardığı pulu üzünü tərdən islanmış tozlu köynəyinin qoluna silən sürücüyə uzatdı. Sürücü pulu götürəndən sonra Sahib kişiylə bir siqaretlik söhbətə belə ehtiyac qalmadığını başa düşüb təzə yandırdığı siqareti dalbadal üç dəfə sümürdü, indicə boşaltdığı daş- kəsəyin üstünə vızıldatdı.

          “Kamaz” dolub yolla tən olan dərədən asfalta çıxan kimi uğultusu bir az da artdı və tezliklə zəhlətökən küy gecənin məşum səssizliyinə məğlub oldu.

          Bu dərə bir zamanlar geri çəkilmək istəməyən, indiki Bakının torpaqlarını israrla yalayan Xəzərin yadigarı idi. Əsrlər əvvəl buralara gəlib qayıdan Xəzər dalğalarının ilğımı xəzri insanların ağzına qədər doldurduğu köhnə beşiyini – Günəşli dərəsini tapmadı, son dəfə əsdi və birdəfəlik buralardan qeyb oldu. Sahib xəzrinin sərinliyindən rahatlanıb gəlinciyi qoyduğu piltənin üstünə çökdü. Bürkülü gecədə betonun istisi onu incitmədi, əksinə, bayaqdan yanbızında olan yüngül narahatlıq da ilıq səthdə əriyib getdi.

          Uzaqdan ötən maşınların ani işıq saldığı gəlinciyin üzünə, bərəlmiş gözlərinə baxsaydı, qorxudan bağrı yarılardı, ancaq hələ ki ikisi də üzünü bir azdan ayın doğulacağı üfüqə tutmuşdu. Şəhər işıqlarının sürməyi etdiyi üfüqdə Köhnə Günəşlinin göydələnləri təpədən aldığı əzəmətlə bir az da hündür görünür, səmaya nizə kimi sancılırdı.

          Bircə qalırdı səhər saatlarında son “Kamaz”ın boşaltdığı daş-kəsəyi buldozerin döşünə qatıb hamarlamaq. Gərnəşdi...

          Nə illah eləmişdi ki, ödəniş sabaha qalsın, “Kamaz” sürücüsünü qandıra bilməmişdi, yuxudan qalxıb yaşadığı binadan dərəyə piyada düşmüşdü.

          Sahib işini bitirmişdi. Sonrakı işlər sonrakı adamların idi, dolmuş dərədə nə tikiləcəkdi, nə qurulacaqdı – metro, park, göydələn... Dərənin yeni taleyinə uyğun şayiələr, söz-söhbətlər çox idi. Sahib belə şeyləri düşünmək istəmədi, dolmuş dərənin göz işlədikcə ağaran səthinə baxıb sinəsini qabartdı.

          Dərəni doldurmaq üçün 5-6 il işləmişdi. Son “Kamaz”dakı torpaq Yeni Günəşlidə tikiləcək təzə göydələnin təməlindən çıxmışdı. Bakının hər yerindən bir ovuc torpaq vardı ağzına kimi doldurulmuş bu dərədə.

          Ətrafda ins-cins görünmürdü. Betonun üstünə uzandı. Başını sağa çevirəndə düz gözünün qabağında oturaqlı qalmış, beli bir az əyilmiş gəlinciyi gördü. Gözlərini yumdu. Qapalı bəbəklərində bütün dünya bir yana çəkildi, belini büküb oturan gəlincik o biri yana. Rahat ola bilmədi. Əlinin tərsiylə gəlinciyi yıxdı. İkisi də Bakının tozlu səmasına zilləndi.

          Sahib altında hər gün bir buğda boyda çökən bu torpağı qat-qat düşündü...

Bura Bakının harasından torpaq, daş-kəsək gəlməmişdi? Badamdardan Hövsana, Sovetskidən Zabrata hər dağıdılan evin, uçurulan binanın qəbri burda idi. Qərib torpaqlar bu dərədə bir-birinə qarışıb içindəki sınıq-salxaq əşyaların hekayətində yoğrulur, əfsunlu bir haləyə dönüb kimisə səsləyirdi.

          Qiyamət qopana qədər uyuşmayacaq bu torpaqlar hələ içindəki kimsəsiz əşyalar çürüyənədək onların iniltisinə də dözməli idi.

          Küləklə, suyla, zəlzələylə yox, nəhəng maşınların sərt yük yerləriylə daşınmış torpaqlar Günəşli dərəsində çox nabələd idi. Yüksək təzyiqlə doldurulmuş təkərlərin torpaqdan ayırdığı bu maşınlar bəla orduları kimi yorulmadan torpağın qəsdinə dururdu, sonra qəriblik dalınca qəriblik...

          Yad daş-kəsək Günəşli dərəsinin qarnını hər gün bir az da dikəldir, vələdüzzina kimi bu yerlərin ruhunu narahat edirdi.

          Sahib indi xatırladı ki, uzun illər burada işləsə də, heç vaxt gecə yarısı tək-tənha Günəşli dərəsində qalmayıb. Onun təslim olduğu bu hava, səssizlik hər nədirsə, yeni bir şeydir. Onu əyləyən bu havaya təslim olmağında da bir kəramət var.

Ağzına qədər doldurduğu dərə isə durmadan danışır, Sahib dərənin sözünü kəsə bilmir, bu sirli pıçıltıya bir az da, bir az da, bir az da qulaq vermək istəyirdi.

Bu torpaqlar da əşyatək kiminsə evindən, həyətindən çıxarılıb gətirilmişdi. Zir-zibil, sınıq-salxaq əşyalar, beton, daş, torpağın ümumi qoxusu dərənin üzərinə kirli mələfə kimi sərilmişdi – viranəlik, göyə sovrulmuş toz qoxusu...

          Tör-töküntü içində yararlı nə vardısa, adamlar daşımışdı. İllərlə bura atılmış şikəst əşyalarsa aysız gecənin vahiməsini bir az da artırırdı.

          Ötən gün “Mercedes”in arxa şüşəsindən sürücünün də xəbəri olmadan 21 yaşlı Kamilənin əl çantasından çıxarıb pinqvin paketdə dərəyə vızıldatdığı alt paltarı hələ torpağa qarışmamışdı. İşlədiyi kafedə hər əyiləndə ucları görünən xırda məmələri çox kişinin diqqətini çəksə də, gənc oğlanların gecələr ağlayıb xəyalını qurduğu ətli-budlu gözəllərilə tavanı güzgülü otellərdə sevişməkdən doyan, yataqda fərqlilik gəzən 46 yaşlı Əlidə başqa hisslər oyatmışdı; qızın kafeyə ofisiant düzəldiyi ilk həftənin son günü hesabı restoranın bağlanmağını gözləyib son anda ödəmişdi və Kamiləyə hesabdan əlavə marqans kimi qızaran yüzlük verərək “aşağıda gözləyirəm” demişdi. Kamilə əvvəlcə yüzlüyü götürmüş, sonra düşünmüşdü və bir kəlmə də demədən adminstratorla “açot-uçot” eləyəndən sonra gəlib Əlinin rus tabutu kimi soyuq və mənasız “Mercedes”inə oturmuşdu. Əlinin “boş ev”ində ayaqlarını onun çiyninə qaldıranda canına rahatlıq gəlmiş, qıçları arxaya basıldıqca gün ərzində şaquli qalmaqdan gizildəyən baldırlarına qan işləmişdi. Ayaqyolunda uşaq paltarına bənzəyən pambıq şortunu lüt bədənə geyinəndə yenə də oxuduğu universiteti, patok yoldaşlarını xatırlayıb tumanıyla əvvəlcə yanağına yaxılan layneri, ardınca da qasığını silib pinqvin paketdə əl çantasına yerləşdirmişdi.

          Dolmuş dərənin bir küncündə ağaran pinqvin paketdən 3-4 metr dərinlikdə maştağalı Əkrəm dayının nəvəsinin “artıq ət”i çürüməkdə idi. Əkrəm dayı babalarından belə görmüşdü, onları kəsdirəndə sünnətdən qalan dərini harasa basdırırdılar. Nə təhsil, nə tapşırıq, nə pul... Əkrəm dayı hələ də inanırdı ki, nəvəsini sünnət eləyəndən sonra kəsilən dərini hara basdırsa, uşağın taleyi ora bağlanacaq. Nəvəsini neft işinə ismarlamaq üçün kəsdirən kimi artıq ətini gətirib Neft şirkətinin tarixi binaların birində yerləşən ofisinin çöl divarına, suvağın altına dürtmüşdü. Üç gündən sonra sökülən binanın qalıqları ilə birgə uşağın duduşunun tənzifə bükülmüş artıq əti də Günəşli dərəsində toz-torpağa qarışmışdı.

          İndi Sahibin düz altında, amma iki metr dərinlikdə qalan sarı divanı isə, yəqin ki, kimsə evinə aparacaqdı, cüvəllağı uşaqlar bir gün günorta yeməyini yedikdən sonra divanın üstündə var gücüylə atılıb-düşüb qıçlarını qırmasaydı. Dövlət qəzetinə təyin olunan yeni baş redaktor otağındakı həmin sarı divanın söykəndiyi divardakı barmaq izlərini dəfələrlə vurdurduğu emosiyanın aparmadığını görəndə suvağı qaşıdıb yenisini vurdurur, otağı təmir edir, yağlı ovucların, ehtiraslı barmaqların, tərli kürəklərin iz qoyduğu əşyaları suvaqqarışıq otaqdan çıxartdırıb şəhərin ən uyğun yerinə, təbii ki, Günəşli dərəsinə boşaltdırır.

          Sahibin beton üstündə uzanmağından xeyli keçsə də, ona elə gəlirdi ki, arxası ilıq betona elə indicə dəyib. Belinin altında qalan xırda daşı çıxaranda yeri bir az da rahat oldu, kürəyini əzən çınqılı tullamaq istəyəndə onun daş yox, balıqqulağı olduğunu gördü, deşiyini qulağına yaxınlaşdırdı, uşaqlıqdan sevdiyi o səsi yenidən gicgahında duydu – dəniz uğultusu... Xəzər bu səmtdən illərlə Zığ qayalarını yalayıb uzaqlara çəkilsə də, səsi Sahibin qulağının dibində idi. Çox keçmədi, gicgahındakı balıqqulağının asta vıyıltısı hər an xortlamağa hazır olan əşyaların iniltisinə yenildi.

          Karantin səbəbilə iki ay işsiz qalan, son 17 manatla bazarlığa çıxanda polisə maskasız yaxalanan Fərruxun uşaq kimi üç dəfə “Allah haqqı unutmuşam” deyəndən sonra arxa cibindən çıxarıb ümidlə göstərdiyi, polisin laqeyd üzünü gördükdə susub 200 manat cərimə olunduğu protokola imza ataraq heç kəsə hiss etdirmədən ağlaya-ağlaya əlindən buraxdığı həmin əzik maska da burdadır – üstündən bir neçə maşın keçdikdən sonra gecə yolun o biri tayında qalıb, külək sonra onu da uçurdub bəla ağacının növbəti xəzəli kimi bu dərəyə atıb.

          Məmmədsadığın altı qızının yazda tutdan, yayda əncirdən, payızda üzümdən bulaşdığı biləklərini qoyub baxmaqdan qaraltdığı, Sovetski söküləndə bütün lazımsız əşyalar kimi bura atılan pəncərə çərçivəsinin alt taxtası da bir neçə qat aşağıda dikinə qalıb. Həmin çərçivədən iyirmi santimetr yuxarıda, Hacı Cavad məscidində Əmir kişinin otuz il səssiz-səmirsiz söykəndiyi və söykənməkdən parıldatdığı – üstündən yeni suvaq vurulsa da, söküləndə yenidən parıldayan divar daşı da qara kəhrəba kimi qalmaqdadır.

          Torpağın altında xəyali bir ev kimi dursalar da, bu mişar daşları Binəqədidə ev olmaqdan son anda məhrum edilib. Bir gecəyə tikilib damı vurulsaydı, onlar da bir neçə adamı qışda şaxtadan, yayda istidən qoruyacaqdı, ancaq üstünün şiferi səhərə qədər hazır olmamışdı deyə, icra əməkdaşları betonu tam bərkiməyən daxmanı bir saata sökmüşdü və sarı traktorların çömçəsində maşınlara yükləyib Günəşli dərəsini dolduran daş-kəsəyin üstünə atmışdı.

          Gənc yazıçının borca nəşr edib sata bilmədiyi 50 ədəd kitab, vaxtı ötmüş test dəftərçələri, yarımçıq yanmış ağcaqanad zəhərləri, zibil kimi atılsa da, yenidən cücərən sarımsaq dilimləri, “Sizin üçün çalışırıq” şüarı yazılmış cırıq vinil, qurumuş küknar tingləri, nərd zəri, hərbi odeyal, əmzik...

          Qəfil dalğa Sahibi qaldırıb yerə çırpdı. Ağzına-burnuna dolan dəniz suyunu qaytarıb özünü ələ almaq istəyəndə növbəti nəhəng dalğa onu doldurduğu dərənin o başına atdı. Sudan başını çıxarıb Xəzərin dağ boyda dalğalarının Günəşli dərəsinə təpidilmiş torpağı rahatlıqla yuyub apardığını gördü.

          Dalğaların köksündə beşik kimi yırğalandıqca içinə rahatlıq gəldi. Bu xarabanın yiyəsi yoxdu?! Nə vaxtsa dilinə gətirdiyi ifadəni xatırladı. Bəlkə də, bu sözləri dünyada ondan az işlədən ikinci adam yox idi, ancaq əsas odur, bir dəfə də olsa, demişdi. Bu an Sahib başqa təsəlli tapmadı. Kəlmeyi-şəhadəti xatırlaya bilmədi, son dəfə “bu xarabanın yiyəsi...” dedi.

          Yeni Günəşlidən gəlmiş gəlinciyin də onunla birgə batıb-çıxdığını gördü. Yenicə doğmuş ay işığında gəlinciyin bərəlmiş gözləri üzünə zillənəndə onu vahimə bürüdü. Elə bunca dəhşətin içində Sahibi ən çox narahat edən də hekayətini bilmədiyi gəlinciyin bərəlmiş gözləri oldu.

          Gəlinciyin ətrafında onlarla eynicildli kitab suyun səthinə sərilmişdi. Üzərində “Nilufərlər” yazılmış kitablar yan-yana düzülüb ay işığında bütün əşyalardan seçilsə də, Sahib artıq onları görmürdü. Xəzərin bu yerlərə qəribsəmiş sarımtıl ləpələri torpağın əsrlərlə günəşdən əmdiyi istidə qızınır, şövqlə köpüklənirdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış tənqidçi Vaqif Yusiflinin yazıçı, tarixi romanlar ustadı Yunus Oğuzun yeni çapdan çıxmış “Çığır” romanı barədə “Xalq romanı – “Çığır” başlıqlı qeydlərini oxucularının diqqətinə çatdırır.

ƏNƏNƏ YAŞAYIR

Azərbaycan tarixi romanlarından söz açanda  deyə bilərik ki, Məmməd Səid Ordubadidən başlayan tarixi roman ənənəsi bu gün də uğurla davam etdirilir. Və hər bir romançı Azərbaycan tarixinin müxtəlif qütblərini, həm işıqlı, həm də qaranlıq səhifələrini canlandırarkən məhz Balzakın dediyi kimi katiblik missiyasını yerinə yetirirlər. Onlar təzədən tarix yaza bilməzlər, ancaq tarixi hadisələrə və tarixi şəxsiyyətlərin həyat yoluna yenidən nəzər yetirib onları bədii şəkildə canlandıra bilərlər. Bu əksetdirmədə tarixi reallıqlarla bədii təxəyyüldən doğan məqamlar bir-birilə vəhdət təşkil etməlidir, V.Q.Belinski demişkən: "Tarixi romana uydurma, hər şeydən əvvəl, şəxsi həyatı, ayrı-ayrı insanların taleyini təsvir etmək yolu ilə daxil olur və tarixlə bağlı hadisələr tək-tək adamların taleyi ilə qaynayıb qarışır". Amma dəxli yoxdur, istər tarixi reallıqlar, istərsə də yazıçı təxəyyülündən doğan hadisələr, olaylar, obrazlar...bütün bunlar təsvir olunan tarixi dövrün özünün obrazını yaratmalıdır.

Bizim ən sanballı tarixi romanlarımızda, istər Ordubadi, istər Y.V.Çəmənzəminli, istər Ə.Cəfərzadə, istər Y.Səmədoğlu, İstər Elçin, istər F.Kərimzadə, istər Ə.Nicat və istərsə də digər tarixi roman müəlliflərimiz bu prinsipə həmişə əməl etmişlər. Son iyirmi ildə də tarixi roman öz inkişafından qalmamış, yazıçılarımız mövcud ənənəyə sədaqət göstərərək yeni əsərlər yazmışlar. Sabir Rüstəmxanlının, Elçin Hüseynbəylinin, Hüseynbala Mirələmovun, Mustafa Çəmənlinin tarixi romanları bu janrın inkişafında yeni bir dönəmin başlandığını sübut edir. Bu romançılar sırasında son iyirmi ildə ən çox məhsuldar işləyən bir yazıçını - Yunus Oğuzu artıq bu janrın müməsili (təmsilçisi) kimi tanıyırıq, yəni, o, ancaq tarixi romanlar yazır. "Nadir şah", "Təhmasib şah",  "Sultan Alp Arslan", "Əmir Teymur", "Atabəy Eldəniz", "Uçurum" tarixi romanları, həmçinin bir neçə tarixi pyeslər onun qələmindən çıxıb.

Yunus Oğuzu tarixi roman  və pyeslər yazmağa vadar edən səbəb nədir,-deyə düşündüm. Birincisi, belə güman etdim ki, əsas səbəb onun heç də  tarixçi olmasında deyil, illər boyu ürəyində mürgüləyən, sonrasa birdən-birə ayılan yazıçı şövqünün get-gedə şiddətlənməsidir. Necə ki, bəzi aktyorlar dönüb istedadlı bir rejissora çevrilirlər. Bu məqamda mən Yunus Oğuzun əksər romanlarına dəyərli müqəddimələr yazmış Nizami Cəfərovun bir fikrini xatırlayıram: "Yunus Oğuzun çox zəngin elmi-tarixi düşüncəsi var, tarixə dərindən bələdliyi var, tarixlə işləmək mədəniyyəti, eyni zamanda, çox müasir və güclü bədii təfəkkürü var. Tarixdən yazan yazıçı üçün bunların hər ikisi mühüm məsələdir".

İkincisi, qəti əminəm ki, ən yaxşı, sanballı tarixi romanlarımız böyük vətənpərvərlik duyğusu ilə qələmə alınır və vətənpərvərlik duyğusu istənilən tarixi romanın məzmununa da, bədiiliyinə də təsirsiz qalmır. Yunus Oğuzun tarixi romanlarında da bunu hiss edirik.  Mətləbi uzatmaq istəmirəm və Yunus Oğuzun lap bu yaxınlarda çapdan çıxan "Cığır" romanı haqqında söz açmaq istəyirəm.

SÖHBƏTƏ CIĞIRDAN BAŞLAYAQ.

Romana niyə  "Cığır" adı qoyulub? Bunun iki mənası var. Birincisi: Məlumdur ki, Şuşa 1752-ci ildə Qarabağın ilk hakimi Pənahəlli xanın qurduğu, yaratdığı bir şəhərdir. Təbii ki, ilk dönəmdə şəhərin qurğusunda bir sıra çətinliklər meydana çıxdı, bunu biz yeddi "Qarabağnamə"də də izləyə bilərik. Amma Yunus Oğuz belə bir versiya irəli sürür: gələcəkdə düşmən Şuşaya hücum edərsə, şəhər mühasirəyə alınarsa, hansı yolla bu mühasirədən qurtulmaq olar- xalqın nümayəndəsi-çoban olmasına baxmayaraq çox ağıllı bir insan olan Nəsrəddin kişi onu heç kimin tanımadığı, bilmədiyi bir cığıra gətirir. "Bu yolu heç kim bilmir, dağ keçilərindən başqa...Bu sirri yalnız  bir neçə nəfər bilməlidir, yoxsa gələcəkdə  tikəcəyin şəhər  çox keçməz, bərbad olar"-deyir Nəsrəddin kişi. Əlbəttə, bunu real bir versiya hesab etmək olar. Çünki Şuşa bu 270 il ərzində dəfələrlə hücuma, mühasirəyə məruz qalıb, amma onu təkcə cəsur və qəhrəman Şuşa sakinləri deyil, həm də yenilməz dağlar, qayalar, cığırlar müdafiə edib.

İkincisi: CIĞIR həm də simvolik məna daşıyır.Cığırın lüğəti mənası kiçik yol və yaxud dar, balaca yol deməkdir, amma yolun özü deyil. Elə cığır var ki, yola çevrilmir, amma yola gedib çıxan və yola çevrilən, yolun tərkibinə qatılan cığırlar olur. Bu prosesi təbiət özü tənzimləyir. Lakin Yunus Oğuz buna simvolik məna verir. Deyək ki, Birinci Qarabağ müharibəsində torpaqlarımızın iyirmi faizi işğal olundu, cığırlar (ayrı-ayrı dəstələr, döyüşən qüvvələr) birləşə bilmədi, Yola çevrilmədi. Ancaq İkinci Qarabağ müharibəsində bütün cığırlar VAHİD YOLA çevrildi.

Romanın son səhifələrinə boylanaq: "Cığır bitdi, Azərbaycan yola çıxdı. Dövlətini dünyaya tanıdan Böyük YOLa. Müharibənin nəticəsi olaraq 10 noyabrda  Ermənistan  təslimçilik aktını imzaladı".  "Şuşanın işğaldan azad edilməsi xalqı birləşdirdi, erməniləri isə parçaladı. Şuşa bütöv ruhumuzu özümüzə qaytardı, çünki parçalanmış ruh  torpağı da, xalqı da parçalayır. Şuşa CIĞIRI Zəfər yoluna çevirdi. CIĞIRın Zəfər yolu isə davam edir".

KEÇMİŞLƏ  MÜASİRLİYİN VƏHDƏTİ

Yunus Oğuzun "Uçurum" romanında olduğu kimi "Cığır"da da hadisələrin əksəriyyəti yaşadığımız illərdə baş verir. "Uçurum" haqqında yazdığım bir məqalədə qeyd etmişdim ki, Yunus Oğuz hər hansı bir romanında tarixlə  müasirliyi vəhdətdə götürür, yəni "tarixdə bu gün, bu gündə tarix" (Nizami Cəfərov) prinsipinə əməl edir. "Üçurum"da  o, XVI əsrdə-Şah Təhmasibin hakimiyyəti dövründə baş verən hadisələrlə XXI əsrin narkobizneslə bağlı olaylar arasında kommunikasiya-əlaqə bağları yaradır.  "Cığır"da isə XVIII əsr-Qarabağ xanlığının ilk illəri-Pənahəli xanın Şuşanı inşa etməsi və burada baş verən ilk Cığır axtarışları ilə XXI əsdə Birinci və İkinci Qarabağ müharibələri dövrünün hadisələri paralelləşir. Hər iki əsərdə bəzi oxucular etiraz edib deyə bilərlər ki, "tarixi roman" istilahı nəyə lazımmış? Amma Yunus Oğuz "tarixdə bu gün, bu gündə tarix" prinsipini əsas götürür. "Tarix təkrar olunur" -xüsusilə Azərbaycan tarixinin elə dövrləri və mərhələləri var ki, hadisələrin gedişatı və inkişafı bir-birilə səsləşir. Məgər XVI əsrdəki erməni xisləti dəyişibmi? Məgər Azərbaycanın parçalana-parçalana belə vahidliyə, bütövlüyə can atması (xanlıqlardan üzü bəri) əsrlərdən bəri milli düşüncəyə təkan verməmişdimi?  Yəni tarix spiralvari xətt üzrə inkişaf edir-xəttin əvvəli ilə sonu arasında bir-birini tamamlayan hadisələr mövcuddur. "Cığır"da da Məhəmmədhəsən Qacarın Şuşaya uğursuz hücumu təsvir olunur, eyni zamanda Şuşa uğrunda döyüşlərdən və şəhərin işğaldan azad olunmasından söhbət gedir.Əslində, müəllifin mövqeyi məlumdur: Azərbaycanın müstəqilliyi, Cığırı Yola çevirmək idealı... Və sonda: "Qarabağ-Azərbaycandır-nida!"

REALLIQLAR VƏ BİR DƏ BƏDİİ TƏXƏYYÜLÜN ROLU

Yazıçı üçün tarixi roman qələmə almaq çox məsuliyyətli bir işdir və burada ilk növbədə, əsl istedadla yanaşı, bu istedadı şərtləndirən bir çox arqumentlər də nəzərə alınmalıdır.  O arqumentlər sırasında yazıçının müraciət etdiyi tarixi dövrü, haqqında söz açdığı tarixi şəxsiyyəti nə dərəcədə dərk etməsi birincidir. Deyim ki, Məmməd Səid Ordubadi Nizami dövrünü və Nizami şəxsiyyətini dərk etməsəydi, kifayət qədər (hətta tarixçilərin bildiyindən də artıq!) məlumatlı olmasaydı, necə deyərlər, təpədən-dırnağa nizamiləşməsəydi... Yunus Oğuz da "Cığır"da təsvir etdiyi hadisələri və real obrazları dərindən müşahidə edib, əslində, bütün bu hadisələr onun gözləri qarşısında baş verib və o, özü də bu hadisələrin içində olub. Təbii ki, Yunus Oğuz sənədli roman yazmaq iddiasında olmayıb və onün digər romanlarında da sənədlilik üslubi mahiyyət daşımır. Lakin məlum hadisələrin təsviri bədii informasiya vasitəsilə oxucuya çatdırılır. Bəzi məqamlarda tarixi faktlar da qısaca nəzərə çatdırılır və bu da vacibdir.

Romanda təsvir olunan reallıqlar  (məlum hadisələr və insan obrazları) üç xətt üzrə diqqəti cəlb edir.

Birinci xətt- siyasi hadisələr və bu hadisələrin mərkəzində qərarlaşan real obrazlar. İlk növbədə, Azərbaycan prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyev.

"Prezident ayağa durdu, saatına baxdı, Təhlükəsizlik Şurasının  iclasına hələ on beş-iyirmi   dəqiqə qalırdı...İçində  bir qalxınma vardı. O özü də  Azərbaycan üçün  yeni bir CIĞIR açırdı. Bu yeni CIĞIRı yola çevirmək istəyirdi".Bütün roman boyu -xüsusilə, İkinci Qarabağ müharibəsi ilə bağlı hər səhifədə biz Ali Baş Komandanın qüdrətini və ağıllı, son dərəcə tədbirli və son dərəcə diplomatik dəst-xəttini hiss edirik. Ali Baş Komandanın Tovuz döyüşləri zamanı əsl  sərkərdəlik məharəti üzə çıxdı və Yunus Oğuz təxminən 7-8 səhifədə bunu oxucuya çatdıra bilir.

Romanda Ermənistan rəhbərliyinin-  Baş nazir  Paşinyanın, müdafiə naziri Tonoyanın, keçmiş prezidentlər-Sarkisyanın, Koçaryanın, Paşinyanın arvadı Anna Akopovanın və bunlara dəstək olan xarici qüvvələrin obrazları da yaradılıb və Yunus Oğuz  fəhmlə  (həm də məlum informasiyalarla)  onların söz-söhbətlərini, Azərbaycanla bağlı açıq və gizli niyyətlərini nəzərə çatdırır. Yunus Oğuz üçün erməni xislətini bütün mahiyyəti ilə əks etdirmək o qədər də problem deyil. Paşinyanın siyasi aləmdə uğursuz gedişləri, Moskvadan və Parisdən onu müdafiə edənlərlə nökərcəsinə yardım diləməsi, dünya erməni lobbisi ilə münasibətləri, Ermənistanın öz daxilində müxalifətlə "düşmənçiliyi" hamıya məlumdur, amma bütün bunlarla bir sırada antitürk mövqeyi hər bir düşmən erməni kimi onun da qanına hopub. İstər o, istərsə də məlum düşmən qüvvələri Azərbaycanın 44 gün ərzində qələbəsini heç gözləmirdilər. Yunus Oğuz gah  ciddi ironiya, gah da açıq bir tövrlə, heç bir lağa qoymadan paşinyanların bütöv ERMƏNİ xtslətini canlandırır. Əsrlər boyu bu ERMƏNİ XİSLƏTİ dəyişmir. Ancaq 44 günlük Qarabağ zəfəri "Dənizdən dənizə böyük Ermənistan" xəyallarını puç elədi.

İkinci xətt- "Cığır"ı həm də müharibə romanı adlandırmaq olarmı? Axı,  müharibə  romanlarında döyüş səhnələri olur, ya da  müharibə gedən illərdə arxa cəbhə təsvir olunur ki, bu da az əhəmiyyətli deyil.  "Cığır"da  genişliyilə olmasa da, bir neçə döyüş səhnəsi təqdim edilir. "Erməni əsgərləri arasında  vahimə yarandı. "Kölgə əsgərlər"  sözü  onları  elə qorxuya salmışdı ki, hara gəldi, gülləni atırdılar..Bir azdan qaçaqaç düşdü. Kimisi Xankəndinə, kimisi Laçın dəhlizinə, kimisi də dağa-daşa, meşəyə üz tutdu. Texnikaların hayına isə  qalan yox idi. Erməni əsgərlər qaçır, özləri özlərinə  atəş açır, ölür, öldürürdülər. Yol yaralılar və meyitlərlə dolmuşdu. Səhərə yaxın  Şuşa yolunda  daha heç kim qalmamışdı". Ümumən roman bütünlüklə müharibədən danışır, müharibənin bütün gedişatından xəbərdar oluruq, biz müharibənin insan talelərinə necə ağır zərbələr vurduğunu da izləyirik.

Üçüncü xətt-  "Cığır" həm də Xalq romanıdır. Əsərdə- əksər səhifələrdə Xalqın iradəsi, otuz illik həsrətə son qoymaq, doğma torpaqlara qayıtmaq, qovuşmaq arzusu səslənir. "Çünki otuz il idi ki, elə bir yer  yox idi ki, bu barədə danışılmasın, arzu-istək bildirilmıəsin. Xüsusən, xeyir-şər məclislərində bütün söhbətlər Qarabağla bitirdi. İnsanlar Allaha dua edirdilər ki, bu qisas qiyamətə qalmasın". Yunus Oğuz romanda Xalqla hakimiyyət, Xalqla Ordu arasında vəhdəti xüsusilə nəzərə çatdırır və doğrudan da, Lələtəpə və Tovuz döyüşlərində bu vəhdət daha artıq hiss edildi. "Elə müharibənin birinci günündən xalq orduya çevrildi. Əsgər həm də arxa cəbhədə olanlardan  böyük dəstək görürdü. Bunun üçün ölməyə yox, öldürməyə gedirdi".Azərbaycan ordusu isə artıq dünyanın ən güclü, ən müasir bir ordusuna çevrilmişdi və 44 günlük müharibədə qazanılan qələbələr də bunu sübut etdi" Müəllif Tovuza tələsən, orduya yazılmaq istəyən minlərlə azərbaycanlının intiqam hissini qələmə alır, əslində, bütün bunlar bizə tanışdır, amma bədii əsər bu təsirli səhnələrdən yan keçə bilməz. "Baxın: bir atanın dilindən nə eşidirik: "Üç oğlumdan biri  dövlətə, Vətənə qurban olsun!- Yanındakılara baxıb  fəxrlə əlavə etdi.- Amma demişəm: Kürəyindən güllə dəyib ölsən, heç qəbrinin üstünə də gəlməyəcəm.  Belə ölümlə rayonda biabır olaram. Qonum-qonşu deyər ki, ə, sən niyə kişi olursan? Oğlun erməninin qabağından qaçanda ölüb də. Ətrafdan səslər gəldi:

-Halal olsun!

-Afərin!"

Yunus Oğuz milli dəyərlərə bağlı yazıçıdır və "Cıjğır"da da bu dəyərlər, xalqın əsrlərdən bəri qoruyub yaşatdığı mənəvi ucalıqları hərarətlə vəsf olunur. General Polad Həşimovun simasında təkcə sərkərdə obrazını deyil, həm də milli -ailəsinə, əsgərlərinə və ən başlıcası Vətəninə bağlı milli-mənəvi dəyər meyarı ilə qarşılaşırıq.  Müharibə-xalqın taleyini, ölüm-dirim savaşını həll edən psixoloji bir məqamdır. Müharibə insanları sınaqlardan keçirən məhək daşı deyilmi?  Əgər su satan balaca bir uşaq  satdığı suyun pulunu almırsa, bu da milli-mənəvi dəyərin kiçik də olsa, bir detalıdır. "Əmi, ağzında deyirsən, kişi oğluyam. Bu pulu ala bilmərəm". Beşinci sinif şagirdi Aybənizin əsgərə məktubu da o detallardan biridir. Romanda Əzizənin (onlarla Azərbaycan qadınlarından biri) əri Farizin ölümündən sonra keçirdiyi hisslər, mağazadan aldıqlarının pulu ödəniləndə etiraz etməsi bir azərbaycanlı qadına xas olan mənəvi keyfiyyətdir. Ancaq müharibə dövrü qadınları içərisində Nargül kimiləri də var ki, şəhid ərinin ölümündan sonra hərbi paltar geyinir, cəbhəyə yollanır. Qəbələnin  Tüntül  kəndində yaşayan  Gülbala kişinin üç oğlu-Elgün, Elkin, Turan Vətən müharibəsində iştirak edirlər, belə ailələr Azərbaycanda az deyildi. Ədliyyə işçisi olan Kamran birbaşa hərbi komissarlığa gəlir ki, cəbhəyə yollansın, o, Suqovuşanda böyük hünər göstərir.Bəs Cəbrayıl Dövlətzadə necə( Əslən Zəngilandan olan Cəbrayıl Sumqayıtda-Corat qəsəbəsində doğulmuşdu. O, əliyalın olsa da, bir erməni polkovnikini  bıçaqla, bir generalını isə əliylə boğub öldürür, özü də həlak olur. "Cığır"da belə misallar az deyil və Yunus Oğuz bu səhnələrlə Xalqın mənəvi qüdrətini əks etdirir. Qarabağ müharibəsi də təklərin, fərdlərin böyük axında - Orduda, "torpaq uğrunda ölən varsa, Vətəndir" məramında birləşməsi, cığırların böyük Yola çevrilməsini əks etdirdi.

"Cığır" romanı son otuz ilin ictimai-siyasi mənzərəsini canlandırmaq, bədii-publisistik yolla bu mənzərəni əks etdirmək, "Qarabağ-Azərbaycandır!" nidasının Qələbə, Zəfər ahənginə çevrilməsini, Azərbaycan tarixinin misli görünməmiş səhifələrini yaratmaq, böyük Azərbaycan və Azərbaycanlı obrazlarını dünyaya tanıtmaq baxımından Yunus Oğuzun uğurlu əsəridir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün professor, yazıçı, motivasiya spikeri Əlibala Məhərrəmzadənin “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririk.

Biz, kitab boyu, əsasən, həyat, yaşam məqsədi olan böyük uğurlardan bəhs edirik. Amma gəlin unutmayaq ki, böyük uğurlara gedən yol mütləq kiçik uğurlardan başlayır. Hər xırda epizodun uğurlu nəticəsində maraqlı olmalıyıq, zərrələr tamı əmələ gətirir axı.

Bu yaxınlarda bir iş adamı ilə söhbət edirdik. Məlum oldu ki, bazara yeni çeşidli qənnadı məhsulları çıxararkən KİV-də, xüsusən qəzetlərdə geniş reklam kampaniyası təşkil etdirib, di gəl, effekt ala bilməyib. Mən ondan reklam üçün qəzetləri hansı parametrlərə görə seçdiyini soruşdum. Dedi, bu barədə anlayışı yoxdur, bu işlə məşğul olmağa xüsusi pr menecer ayırıbmış, seçimi həmin adam edib. Mən tənbəllik etmədən həmin pr menecerlə calaşdım, məlum oldu ki, bu şəxs üçüncü dərəcəli bir qəzetdə isləyən tanışına çıxıb, həmin tanışının verdiyi siyahı ilə qəzetlərə reklam paylayıb. Mən qəzetlərin siyahısı ilə tanış oldum. Həm seçilən qəzetlər populyar deyildilər, həm reklama ayrılan güşələr uğursuz idi, həm reklam mətni özü qüsurlu idi.

Bu cür işəyanaşmanın da sonunun elə o cür fiaskoyla nəticələnməsi, əlbəttə ki, qanunauyğun idi.

Uğursuz reklam kampaniyası mənim haqqında bəhs etdiyim iş adamına çox ciddi ziyan vurmuşdu, o, kifayət qədər keyfiyyətli olan yeni məhsullarını bazara çıxara bilməmiş, xeyli ziyana duşmuşdu. Xırda bir qüsur böyük bir işi uçuruma sürükləmişdi (Qeyd edim ki, istehlakçılar uğurlu reklamı olan yerli ərzaq məhsuluna heç vaxt biganə qalmırlar. Xüsusən ulduz müğənnilərlə, aktyorlarla hazırlanan reklam çarxları və cəlbedici rəngbərəng media mətnləri böyük effekt verir).

Görürsünüzmü? Danışdığım bu epizod sübut etdi ki, xırda uğurlar böyük uğurların təməlidir. Halbuki, həmin iş adamı reklam işinə daha ciddi yanaşsaydı, bu cür acı sonluğa da tuş gəlməyəcəkdi.

Mən əminəm ki, oxucularım arasında gördüyü işlə, çalışdığı sahə ilə bağlı reklama tələbat duyanlar az deyil. Bəs effektiv və uğurlu reklam kampaniyasına necə nail olmaq mümkündür?

Söhbət qəzet reklamından getdisə, gəlin elə qəzet reklamının üzərində dayanaq.

Məhdud vəsaitlə müəssisənin reklamı necə təşkil edilməlidir? Reklam elanını qəzetdə yerləşdirərkən nəyi bilmək lazımdır?

Amerika mutəxəssislərinin bəzi məsləhətlərinə gəlin diqqət edək:

·        Təklifinizi başlıqda səsləndirin;

·        Təklifinizi yarımbaşlıqda bir daha formalaşdırın;

·         Çalışın «Pulsuz» sözünü vurğulayasınız və onu mümkün olan dərəcədə təkrar edin;

·        Sizin məhsulu və ya xidmətinizi fəaliyyətdə təsvir edən şəkil yerləşdirin;

·        Sizin qəzetdə digər reklam yerləşdirənlərdən fərqli cəhətinizi göstərmək üçün nə isə edin. Təkcə bilavasitə rəqibləriniz deyil, bütün digərləri nəzərdə tutulur;

·        Reklamınız kiçikdirsə, onu çərçivəyə alın və çərçivəyə orijinallıq verin;

·        Reklamda mütləq iri şriftlə yazılmış söz və ya ifadə olmalıdır. Əgər siz bunu etsəniz, hətta kiçik reklam böyük kimi təsirli ola bilər;

·        Mütləq ünvanınızı, telefon nömrənizi daxil edin. Elə edin ki, oxucular sizi həmişə asanlıqla tapıb danışa bilsinlər;

·        Reklamın görünüşünü elə edin ki, həm əmtəənin, həm də bu və ya digər xidmətin reklamına növbəti tələbat zamanı da onu saxlaya biləsiniz. Bununla siz öz mahiyyətinizi aydın etmiş olar, alıcıların sizinlə tanışlığını asanlaşdırarsınız;

·        Reklam üçün müxtəlif ölçü, forma, dərcetmə günündən, müxtəlif  qəzet səhifəsindən istifadə edin;

·        Qəzetin içinə qoyulmuş pulsuz əlavələr, məsələn, bukletlər  haqqında düşünün. Onlar populyardır və düşündüyünüzdən ucuz başa gəlir, amma çox effektivdir;

·        Reklamı rəngli edin. Qırmızı, göy və qəhvəyi rənglər yararlıdır. Reklam çox kiçikdirsə, onu rəngli verməyə dəyməz. Çünki qarmaqarışıq bir şey yaranacaq. Yox, əgər ölçüsü münasibdirsə, onda rəngli reklama cəhd etmək olar;

·        Optimal reklam təklif və ölçü ilə müəyyənləşənə qədər müxtəlif nəşrlərdə bir neçə reklam növünü yerləşdirin;

·        Yeni qəzetlərlə ehtiyatlı olun. Onlar özlərini göstərənə qədər gözləyin;

·        Reklamınızı qəzetin əsas hissəsində, qatlama yerindən yuxarıda, sağ tərəfdə yerləşdirmək üçün mümkün hər şeyi edin. Sadəcə, xahiş  kifayət etməz. Ola bilsin ki, şəxsən gedib xahiş etməli olasınız. Təslim olmayın, təkid edin;

·        Çap üçün çox uzun mətn materialından istifadə etməyə qorxmayın. O, jurnal üçün daha yararlı olsa da, bir çox qəzet reklam nəşrləri də ondan istifadə edir;

·        Əgər reklamınız biznes adamları üçün nəzərdə tutulubsa, onu maliyyəyə həsr edilmiş qəzetlərdə yerləşdirin. Əgər siz evdar qadınlar üçün xidmətlər və ərzaq reklamı edirsinizsə, onda onu qadınlar üçün olan səhifələrdə yerləşdirmək daha yaxşı olar. Ərzaq və qidanın reklamı üçün xüsusi səhifələr var. Astrologiya səhifəsi, adətən, əksər insanlar tərəfindən oxunur. Lakin, ümumiyyətlə, reklam üçün xəbərlər bölməsi daha yaxşıdır;

·        Rəqiblərinizin reklamını, xüsusilə də təkliflərini öyrənin. Sizin reklamınız daha inandırıcı, qısa, xoş, seçilən, ən yaxşı olmalıdır;

·        Reklametmənin nəticələrini diqqətlə qeyd edin. Reklamdan sonra sizin mal və xidmətinizə tələbat nə kimi artıb, bunu mütləq bilməlisiniz. Qeydiyyat aparmasanız, sınamaların heç bir əhəmiyyəti olmayacaq;

·        Sizin reklam mütləq sizin ehtimal edilən bazarınıza müvafiq olmalıdır;

·        Sizin reklam sizin əmtəə və ya xidmətə mütləq müvafiq gəlməlidir;

·        Sizin reklam onu dərc etdirdiyiniz qəzetə mütləq müvafiq olmalıdır;

·        Qısa sözlərdən, qısa cümlələrədən, qısa abzaslardan istifadə etməyə çalışın;

·        Ünvanınızı təkcə kupon üzərində yerləşdirməyin. Əgər siz kupondan istifadə edirsinizsə, ünvanınız həm kuponun üzərində, həm də yenə haradasa olmalıdır ki, kupon kəsilib götürüldükdə ünvan qalsın.

·        Qəzetdə yaxşı əks olunacaq fotoşəkil və illüstrasiyalardan istifadə edin;

·        Kompaniyanızın adını həmişə reklamın hansısa aşağı hissəsində yerləşdirin. Gözləməyin ki, alıcılar kompaniyanın adına materialın özündə, sərlövhəsində məhsulun və ya mağazanın şəklində fikir verəcəklər. Hərçənd ki, kompaniyanın adını çox vaxt başlığa və ya, ən azı, yarımbaşlığa yerləşdirmək pis deyil;

·        Reklamda hər hansı müasirbir şeyi xatırladın. Unutmayın ki, qəzetlər xəbərlərə görə oxunur. Ona görə, əsas ideya yeniliklərlə bağlı olmalıdır, əgər bu mümkündürsə;

·        Bütün müştərilərinizdən sizin haqqınızda haradan eşitdiklərini soruşun. Əgər qəzetin adı çəkilmirsə, birbaşa soruşun: «Qəzetdə reklamımızı görmüsünzmü?» Müştərinin reaksiyası sizin üçün çox vacib olacaq.

***

Və əgər reklamdan söz açdıqsa, mütləq bu bölmədə ümumən reklam işindən də danışmağımız məqbul olar. Nəzərdən qaçırmayın ki, hər hansı sahədə uğur qazanmaqçün mütləq yaxşı reklam olunmaq lazımdır. İri  kompaniyalar hər il imic reklamına milyonları hədər yerə xərcləmirlər ki. İri kompaniyaları bir kənara qoyaq. Hər bir sahədə çalışan sənətkarın, istər dərzi, modelyer olsun, istər aşpaz, qənnadıçı olsun, istər bənna, dülgər olsun, fərqi yoxdur, müştəri qazanmaqçün reklama ehtiyac var. Daha çox pasiyent arzulayan həkim, daha çox öyrənci axtaran repetitor-müəllim, daha çox kitab satmaq istəyən yazıçı, daha çox populyarlıq əldə etməyə can atan müğənni, daha güclü kluba keçmək istəyən futbolçu, seçkilərdə qalib gəlmək istəyən siyasətçi, bir sözlə, hamı-hamı yaxşı reklam olunmaqda maraqlıdır.

Reklam sözü «rechama» latın feilindən yaranıb, qışqırmaq kimi tərcümə olunur. Doğrudan da, sənin reklamın sənin barəndə qışqırmalı, diqqətləri cəlb etməlidir. Reklama ümumiləşdirilmiş bir tərif versək isə belə bir cümlə alarıq: Reklam – informasiyanın yayılmasına xidmət edən bir marketinq – kommunikasiya istiqamətidir.

Reklamın ən geniş yayılmış növləri aşağıdakılardır:

- istehlak reklamı;

(məhsulun, brendin istehlakçı üçün dəqiq obrazını yaratmağa xidmət edir)

- ünvan-məlumat reklamı;

(istehlakçı hansısa məhsulu haradan almağı, hansısa xidmətlərin harada göstərildiyini öyrənir)

- imic reklamı;

(ictimaiyyətin daim diqqətində olmaq, cəmiyyət tərəfindən tam tanınmaq)

- ictimai reklam;

(hər hansı aparıcı, pozitiv cəhətin reklamına yönəlmiş mesaj)

- biznes reklam;

(istehlakçıya deyil, distribüterlərə, sənaye alıcılarına, peşəkarlara yönəlmiş, bazarın bütün iştirakçılarının maksimum məlumatlandırılmasına xidmət edən mesaj)

- siyasi reklam;

(bu və ya digər siyasi cərəyana səs vermək üçün elektoratın cəlb edilməsi).

Hər hansı sahədə uğur qazanmaqçün reklama müraciət edən şəxs mütləq reklamın əlifbasını bilməlidir ki, həm az xərci çıxsın, həm də çox fayda qazansın.

Hazırda dünyada ən geniş yayılmış reklam növü kütləvi infonrmasiya vasitələrində reklamdır.

- Televiziya reklamı (bura hər hansı proqram zamanı reklam fasiləsində gedən reklam blokuna daxil edilmiş videoçarx, gəzən sətir reklamı, eləcə də aparıcının şifahi söylədiyi mətn aiddir)

- Radio reklamı (bura həm audioçarxlar, həm də aparıcının şifahi söylədiyi mətn aiddir)

- Çap reklamı (bura mətbuatda gedən reklam materialları, müxtəlif broşürlar, vərəqələr, vizitkalar və s. aiddir)

İnternet-reklam (sayt və bloq reklamları, sosial-şəbəkə reklamları, videoreklamlar, bannerlər, piksel reklamı və s. aiddir).

Digər reklam növləri bayır (autdoor-reklam) və iç (indoor-reklam) reklamlarıdır ki, bunlardan da birinciyə açıq havada yerləşdirilmiş daimi, yaxud stasionar konstruksiyalardakı, binaların, nəqliyyat vasitələrinin üzərindəki reklamlar, ikinciyə isə qapalı yerdə, xüsusən ticarət mərkəzlərində, biznes mərkəzlərdə və vağzallarda, mədəniyyət, idman müəssisələrində yerləşdirilmiş reklam lövhələri aiddir.

Mogna Global kompaniyasının Avropanın reklam bazarının 2016-cı il reytinqinə diqqət etsək, bu  sahədə astronomik həddə pulların dolaşdığından xəbər tutarıq.

5.      İspaniya              6,03 milyard dollar

4.       İtaliya                  8,74 milyard dollar

3.       Fransa                  11,82 milyard dollar

2.       Almaniya             22,29 milyard dollar

1.      B.Britaniya          23,66 milyarjd dollar

Dünya üzrə isə liderlər aşağıdakı ölkələrdir:

3.      Yaponiya             37,68 milyard dollar

2.      Çin                       80,24 milyard dollar

1.      ABŞ                     190,83 milyard dollar

Ümumən dünya reklam bazarının hazırkı həcmi təqribən 600 milyard dollara bərabərdir. Razılaşın ki, bu, olduqca böyük rəqəmdir.

Əgər siz öz fəaliyyətinizi reklam etdirməyə ehtiyac duyursunuzsa, onda mütləq nəzərdən qaçırmayın ki, dünya İnformasiya Telekommunikasiya Texnologiyalarının inkişafı xəttinə yönəlib, odur ki, brendlə, məhsulla, xidmətlə istehlakçı arasında hazırda əsas innovasiya drayveri rəqəmsal (digital) hesab olunur. Bu sahə, artıq əsas media sahəsi olaraq reklam investisiyasının həcminə görə televiziyanı üstələməkdədir. Saytlar, sosial şəbəkələr, bütün onlayn-video daşıyıcıları – bunlar sizin reklamınız üçün ən ideal vasitələrdir.

Unutmayın, reklama xərclənən hər bir manatınız sizə azı iki manat xeyir gətirməlidir.

Reklamın uğur gətirməsi dərəcəsini 3 faktor müəyyənləşdirir:

- nəzərdə tutulan auditoriya;

- reklam mətninin özü;

- reklam kanalı.

Siz biznesiniz üçün lazım olan auditoriyanı düzgün seçməli, reklam mətnini qüsursuz hazırlamalı, ən nəhayət, ən effektiv reklam növü seçməlisiniz.

İlk baxışda, lazımi auditoriyanı seçə biləcəyinə hər kəs özündə bir əminlik hiss edir. Amma, məsələ düşünülən qədər asan deyil. Sizə bir sual verim. Tutalım, avtomobil almaq istəyirsiniz, özü də məlum bir kompaniyanın avtomobilini. Sizə hansı məlumat-reklam guşəsi cəlbedici gələcək: bütün avtomobillərin satılmasından bəhs edən, yoxsa konkret siz arzuladığınız kompaniyanın avtomobillərindən bəhs edən? Əlbəttə sizi ikinci cəlb edəcək.

Hər hansı xəstəlikdən, məsələn, ostraxondrozdan əziyyət çəkən xəstə ümumi terapevt həkimin reklamını görub onun yanına təşrif buyurar, yoxsa məhz ostraxondroz üzrə mütəxəssisin? Təbii ki, ikincinin.

Unutmayın. Reklamda maksimal effekt əldə etmək üçün çalışın onu konkret auditoriyaya ünvanlayasınız. Auditoriya kiçildikcə reklam effektivliyi artacaq. Hətta siz, maksimum effekt qazanmaq üçün reklam ünvanladığınız auditoriyanı süni şəkildə kiçildə də bilərsiniz. Məlum bir şirkət istehsal etdiyi kondisionerə «Yalnız VİP müştərilər üçün!» yarlığını yapışdırıb kifayət qədər uğur qazanırsa, yaxud bir başqa şirkət avtomobillərinə «İndi hətta yoxsullar da avtomobil sürəcək» tipli reklam kampaniyası apararaq inanılmaz satış həcmi əldə edirsə, demək, bu dediyimiz müddəa sınanılmış müddəadır.

Reklam mətnini hazırlayanda da bir neçə vacib şərtə əməl etməyiniz zəruridir. İstehlakçı sizin təklif etdiyiniz məhsulla razılaşanda, unutmayın ki, özü-özünə suallar verir. Bax reklam mətninizdə o, bu suallara

cavab tapmalıdır.

1.     Sual: Mən niyə bu məhsulu almalıyam?

Cavab: Çünki bu məhsul münasib qiymətədir, daha keyfiyyətlidir və s.

2.     Sual: Mən niyə bu şirkətin məhsulunu almalıyam?

Cavab: Bu şirkət illərdir ki, bazardadır, müsbət imici, mükafatları var və s.

3.     Sual: Mən niyə bu məhsulu məhz indi almalıyam?

Cavab: Endirim kampaniyası keçirilir, stimullaşdırıcı lotereya keçirilir, indi alsanız bir il pulsuz servis təklif olunur, məhsullar məhdud saydadır və s.

Reklam mətnində şəklin effekti çox böyükdür. İllüstrasiyalar daha çox diqqət cəlb edir və reklama inamı daha çox artırır. Maraqlı bir fakt deyim. Sosial şəbəkələrdə yazılan adi statusla şəkilaltı statusun oxunma sayı arasında azı 3-4 dəfə fərq var, bilirsinizmi?

Və ən nəhayət, potensial istehlakçını cəlb etməkçün yazılı reklamın başlığı uğurlu olmalıdır. Başlıq çox şeyi həll edir. Bir neçə variant düşünüb onun ən yaxşısını seçməlisiniz. Eləsini seçməlisiniz ki, istehlakçının yaxasından yapışıb onu özünə çəksin.

Video reklamda isə başlanğıc uğurlu olmalıdır. Elə bir başlanğıc düşünməlisiniz ki, cəmi 3-4 saniyəyə diqqəti cəlb etməyi bacarsın.

Və ən nəhayət, «hansı reklam növünə üstünlük verim» sualı ilə baş-başa qalarkən də ötəri qərar verməməlisiniz, xeyli düşünməli, saf-çürük etməlisiniz. Sizin potensial müştərilər daha çox hansı saatda asudə vaxt əldə edə bilir? Onlar nəyə baxır, nəyi dinləyir, nəyi oxuyurlar? Hansı portallara, sosial şəbəkələrə daha çox vaxt ayırırlar? Bu sualların hər birinin cavabı sizin reklam kampaniyanızı daha da uğurlu məcraya yönəldəcək.

Bəs hansı reklam növü məhz sizin profil üçün daha effektlidir? Küçə reklamımı, televiziyamı, internetmi?

Məsələn, «Hamıya yaxşı şərtlərlə kredit verilir» reklamını verib heç bir fayda əldə edə bilməyən bir tanıdığım bank yayda məzuniyyətə getmək istəyənlərə, payızda toy etmək istəyənlərə, qışda ev əşyaları almaq istəyənlərə , yazda evini təmir etmək istəyənlərə ayrıca kredit təklifi verməklə dördqat fayda ala bildi.

Kitab satışı ilə məşğul olan şəbəkə «ən yaxşı kitablar bizdə» formasında  reklam kampaniyası aparsa, sizcə nəyəsə nail ola bilərmi? Amma, tutalım, sevgi romanı arzulayanlara ayrıca Nikolas Sparksı, Frederik Beqbederi, yaxud Mark Levini, detektivsevənlərə Fillis Doroti Ceymsi, Keyt Atkinsonu, yaxud Çingiz Abdullayevi təklif etsələr faydasını dərhal hiss edərlər.

İndi isə düzgün reklam taktikası qurmağın və effektiv nəticə əldə etməyin qabaqcıl təcrübəyə əsaslanmış yollarına diqqət yetirin:

- çalışın reklamınızda cəmi bir aspektə diqqət yönəltməyin, reklam olunan tam obraz kimi auditoriyanın qarşısında dayansın;

- reklam ideyanız çox sadə və asan anlaşılan olsun;

- istehlakçının etibarını qazanmaq üçün mütləq öz reklam etdiyiniz məhsulun, xidmətin rəqiblərin təklif etdikləri məhsul və xidmətdən üstünlüyünü göstərməyi bacarmalısınız.

Sizə uğurlar!

“Ədəbiyyatvə incəsənət”

(02.08.2023)

BU GÜN XALQ ARTİSTİ FƏXRƏDDİN MANAFOVUN DOĞUM GÜNÜDÜR

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xasiyyəti çox tünddür, xarakteri sərt olduğundan hər kəs onunla dostluq edə bilmir. Oynayır, boynuna götürdüyü rolu elə oynayır ki, nəinki rejissor, əsərin müəllifi də həsəd aparır...

Demirəm ki, dünyaşöhrətlidir, amma dünyanın bu guşəsində izi qalacaq...

Məzmunlu insandır. Bunu onun özünə desəniz, o qədər xoşuna gələcək ki, kövrək vaxtına düşsə sizi bağrına basıb, öpə də bilər...

Ucalığın zirvəsində onu görsəniz heç də məətəl qalmayın, o, öz yerindədir...

Tez əsəbləşir, amma tez də imana qayıdır. Bir məzlumu görəndə ürəyi dağlanır, içi göynəyir...

Gözəl təşkilatçılıq qabiliyyəti var. Ürəkləri fəth edəcək xüsusiyyətlərə malikdir. Bu xüsusiyyətlərə onunla ünsiyyətdə olan insanlar daha çox şahid olurlar...

Bəli, şanslı və uğurlu adamdır. Həyatda bacarmadığı nəsə yoxdur. Heç nə onun qarşısında əngəl ola bilməz. Hətta hər kəsi idarə edə biləcək qədər güclüdür. Dövlət onu dəfələrlə mükafatlandırıb. 2006-cı ildən Prezidentin fərdi təqaüdünü alır. Yəni beş adamdan pis yaşasa da, iyirmi beş adamdan irəlidədir. Amma nədənsə özündə güc tapıb bir ziyalı kimi xalqın çətin günlərində görünməyə can atmır...

Bəzən adamda tənbəl birisi təəssüratı yaratsa da aldadıcıdır, necə deyərlər, o, civə kimi qaynayır...

Məğrur yerişi var, amma sakit təbiətli, mənən çox sadədir. Zəngin dünya görüşünə, iti zəkaya sahibdir. Doğrudur, göstəriş verməyi xoşlasa da, özü icra edəndə daha məmnun olur...

Açıq danışmağı bacarır, nəsə xoşuna gəldikdə, bəyəndikdə, eyni zamanda nəyisə istəmədikdə və bəyənmədikdə bunu olduğu kimi qeyd etməkdən çəkinmir. Bəzən kimisə tərif edəndə onu utandıra biləcək səviyyədə şişirdə bilir...

 Son dərəcə çalışqandır. Nə baş verirsə versin, hədəflədiyi nöqtəyə mütləq gedib çatacaq. Novator deyil, fəqət yenilikləri asanlıqla ram edə bilir...

Deyir ki,- “90-cı illərin əvvəllərində mən Slovakiyaya getmişdim və orada düz 10 ay yaşadım. Bəzən mən hüznlə nə qədər çox vaxt itirdiyimi düşünürəm, ən azından əlavə 10 filmdə rol ala, 10 tamaşada iştirak edə bilərdim. Ancaq bununla bahəm çox şey dərk etmişəm. Həqiqi nümunələr gətirim. Mənim hər şeyim vardı- ən prestijli rayonda gözəl evim, ən bahalı maşınlarım. Bir dəfə zülmət qış gecəsində yad bir səs məni yuxudan oyatdı. Eyvana çıxdım və gördüm ki, mənim dəbdəbəli villalarda yaşayan qonşularım aramsız yağıb yığılan qarı təmizləmək üçün əllərində bellələrlə işə girişiblər! "Bunlar nədir, anormaldırlar, bəyəm səhəri gözləyə bilməzdilər?”- deyə düşündüm və yatmağa getdim. 

Səhər 8-də mən ofisə getməliydim, evdən çıxanda isə maşını qarajdan çıxara bilmədim, çünki qapının qarşısında qar anbarı vardı. Ətrafda hər yan isə tər-təmiz idi. Vacib görüşə çatmaq üçün ofisin avtomobilini çağırmalı oldum. Axşam qonşularda təmizlik hökm sürürdü, mənim qarım isə daha da yuxarı qalxmışdı. Gecə üçdə mən yerimdən qalxdım, əlimə bel götürdüm və bütün qarı təmizlədim, səhər qarajdan maşınımla çıxanda, bütün qonşular məni gülüşlə yola salırdılar. Mən anlaşılmaz əcnəbi deyil, onların ənənəsini qəbul edən bir insana çevrilmişdim. 

Yaxşı yadımdadır bir dəfə avropalı ustaların drellərinin arxasında tozsoran olduğunu görəndə necə təəccüblənmişdim! Bu bizim ağlımıza niyə gəlməyib deyə düşünmüşdüm?! Bu ki çox asandır!”

Eşitdiyimə görə dostluqda sədaqətli, yoldaşlıqda səxavətlidir...

Bilmirəm, kim necə düşünür, mən haqqında söhbət açdığım Fəxrəddin Manafovu öz dəsti xətti olan bir aktyor kimi tanıyıram. 

Biz gəldi gedərik, Azərbaycan daim yaşayacaq və onun çəkildiyi filmlər Azərbaycan qədər əbədi olacaq...

Avqustun 2-si Onun doğum günüdür, 68 yaşı tamam olur. Amma qəti qorxusu yoxdur. Üzü CƏNNƏTƏ doğru yolu hələ uzundur...

Yeni yaşı mübarək olsun!  

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.08.2023)