Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün və növbəti günlər siyasi lətifələr söyləyəcəm. Rusiyada hazırda Putin barədə lətifə qoşmaq dəbdir. Və gülünc bir şey deyim. Rus özü öz prezidentinə şəbədə qoşur, amma Azərbaycanda rus xofu hələ də o qədər güclüdür ki, kimsə bu lətifələri söyləməkdən qorxur. 

Nömrə 4

Vladimir Vladimiroviç Putin: “Siz hansı kasıbçılıqdan dəm vurursuz? Şəxsən mənim bütün dostlarım milyardçıdır.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizə çağdaş rumın şeirindən nümunələri tanınmış şair, tərcüməçi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi Səlim Babullaoğlunun tərcüməsində təqdim edir.

Bu gün siz Ana Blandiananın şeirləri ilə tanış olacaqsınız.

Ana Blandiana

Görkəmli rumın şairəsi, adı XX əsrin böyük ədibləri arasında yer almış Ana Blandiana 2016-cı ildə, dekabrın 9-da, öz facebook səhifəsində, ərinin ölümündən bir  gün sonra bu sözləri yazmışdı: “Yarım əsrdən artıqdır ki, sevdiyim və  sevgisi olmadan sağ qalmayacağım ərim Romulus Rusanın (1935-2016) ölümünü elan edəcəyim heç vaxt ağlıma gəlməzdi...” Əlli altı il bir yerdə yaşamışdılar. Çauşesku rejimində və sonrakı qarışıq zamanda uzun illər bir-birlərinə arxa-dayaq olmuşdular. 1979-cu ildə, Yuneskonun çətiri altında Rumıniyada Siyasi Repressiyalar Memorialını təsis etmişdilər ki, nasir, publisist, xüsusi cazibəyə malik xeyirxah bir adam olan Romulus Rusan Ana Blandiana ilə bərabər insan haqları, hüquq müdafiəçisi kimi fəaliyyətə başlamışdı.  “Məhəbbət və ölümün insanları ayıra bilməməsi haqqındadır bu şeirlər. Kitablarımın ən metafizikidir”- öz ağıları, mərsiyələri barədə belə söyləyir Ana Blandiana.

Rumiya PEN təşkilatının fəxri sədri, Stefan Mallarme Akademiyasının və Avropa Poeziya Akademiyasının üzvü, Avropa Azadlıq Şairi”, Qriffin-poeziya, Herder ədəbiyyat ödüllərinin sahibi. “Cəm şəkilçisində birinci şəxs” (1964), “Ölümün sabahı günü” (1996), “Öləziyən hisslər” (2004) və başqa 26 şeir toplusunun müəllifidir. Təqdim edilən şeirlər “Müəyyən mövzu ilə bağlı variasiyalar” (2018) kitabından götürülüb.

***

«Güzgü ilə müqavilə bağlamışam, - demişdin,
-Səni mənim gördüyüm kimi göstərəcək,
 qəbrə qədər sədaqətli olacaq sözünə.”
 Onillər keçirdi,
 Güzgü sözünə sadiqdi:
 Məni sığallı, təmiz,
 sənin nurunla boyanmış göstərirdi;
 Sanki nağıllardakı
 dirilik suyu idim, dəyişimirdim.
 İndi güzgüyə baxıram
 təşvişlə dəyişikliyi gözləyirəm.
 Amma görə bilmirəm.
 Hələ də mənə baxdığının
 başqa nə dəlili olmalıdır ki ?!

***

Əgər evimdə o əvvəlki illərdəki tək yenə də mikrofonlar quraşdırılsaydı,
səs yazanlar, dinləyənlər hökmən dəli sanardılar məni;
yazırlar və səninlə ən adi şeylər haqqında danışdığımı,
hər ehtimala qarşı dediyim sözləri, sənin rəyini bilmək istədiyimi
eşidirlər; arabir, indiki zamanda, elə-belə “səni sevirəm” deyirəm,
işığı söndürməzdən qabaq “gecən xeyrə qalsın” söyləyirəm.
Dinləyənlərin arasında öz işində təzə olanlar var - getdiyini bilməyənlər,
sənin cavabsızlığını şübhəli sanacaqlar, hesab edəcəklər ki,
 onlar başa düşməsin deyə əl hərəkətləri,
işarələrlə doldurursan sükutu.

***

“Kişi hardadır? -   ilk dəfə sənsiz bazara gələndə turp, cəfəri,
bəxtin gətirsə gicitkan aldığın nənələr soruşurdular.

- Yox, gərək, sizi tək buraxmasın, olmaz”.
“Bazardakı nənələr, evin kişisi hardadır deyib, sənin soruşurdular”

- qayıdanda danışdım sənə, çox xoşuna gəldi, elə məğrur görkəm aldın ki, 
məsləhət verdiklərini söyləməyi unutdum, deyirdilər ki,
yox, gərək, sizi tək buraxmasın, olmaz.

***

Özümə sual etdim:
qayıtsaydın sənə nə demək istərdim
və qərara gəldim ki,
bu söz olmayacaqdı,
yalnız şəkillər.
Mən sənə
alatoran vaxtı
pəncərəmdən görünən
ağacların tacı arasından boylanan
göyüzünü göstərərdim.

Ya da tikanlar arasından

qanlı yara kimi görünən,
yanında şəkil çəkdirdiyin bu kolu.

Ya da vaqon pəncərəsindən
ötüb keçən biçilmiş zəmiləri, düzləri,
uzunsov tayaları.
Sigetaya gedirdik onda.

Sözə gəlməz ismarışlar,
sirrin çaparları,
sevənlər üçün
baxışların yetərli olması kimi
ali həqiqətin
dəlilləri.

***

Bayram günləri gəlişini,
varlığını daha yaxşı hiss edirəm,
orda da bayramlar var?
Ya başqaları sevinərkən
məni tək qoymamaq üçün gəlirsən?
Təbəssümün günəşin şüaları kimi
otaqları dolaşır,
pişik də təlaşla arxanca düşür.
Nəsə baş verir, o hiss edir.

***

“İstəyirəm ki, bir yerdə ölək”- dedin.
“Fikirləşirsən ki, səndən yeddi il az yaşamağım düz olardı?”
Ciddiyyətlə cavab verdin ki, əbədiyyətdə də bir yerdə
ola bilməmiz üçün başqa yol yoxdur.
Məntiqin o qədər inandırcı idi ki, razılaşdım,
bir az da elə-belə, hər halda bir yerdə ölmək pis fikir deyil.
Amma, indi, sənin o vaxtkı ciddiyyətinlə özümdən soruşuram ki,
o dünyada səni necə tapacam, necə görüşə bilərik.
Yeganə imkan sərhəddə məni gözləməyindir,
amma nə zaman gələcəyimi söyləyə bilmirəm,
bir də inanmıram ki, səni orda bəlli olmayan bir müddətdə
gözləməyə icazə versinlər.
Belə ehtimal edirəm ki, orda da, o xaosda da
biz eynən bu dünyadakı kimi, yaşanan hər sonsuzluq günü
bir-birimizi axtaracağıq,
bir-birimizi tapmaq sevincini yaşayana qədər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güneydən gələn səslər rubrikasında gedən şeirlərdən ən bəyənilənlərin təqdimatında Sevər Şəhabi həftəsi başlayır. Bu gün o, “Rəngli cücələr”dən bəhs edir. 

RƏNGLİ CÜCƏLƏR

Yumurtanın ağ divarın,

Ana eşqiylə dəldiniz.

Sizlər də ananız kimi,

Yetim dünyaya gəldiniz.

Ananızı qınamayın,

Sanmayın sizi atdılar.

Onları da atanız tək,

Buğda ilə aldatdılar.

Atanızın ayaqların,

Qarmaqlara bağladılar.

Yerə baxan başlarını,

Biçaq ilə dağladılar.

Onun səhər avazıyla,

Narın-narın süzmədiniz.

Mahnımızın kölgəsində,

Məğrur-məğrur gəzmədiniz.

Saxta ana qucağında,

Uyumadan, oyandınız.

Boyaqçının qarşısında,

Öksüz-öksüz dayandınız.

Əlvan-əlvan boyalarla,

Kimliyizi dəyişdilər.

Boyaqçılıq sənətilə,

Səadətə yetişdilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.08.2023)

Bu il mərhum Xalq şairi Məmməd Arazın 90 illik yubileyi qeyd ediləcək. Biz düşünürük ki, bu dahi şairimiz barədə daim söz açmaq, onu xatırlamaq lazımdır. “Ədəbiyyat və insəcənət” portalı Aslan Kənanın yazısını təqdim edir. 

Bir zaman Azər­bayca­nin gör­kəm­li sə­nət­ka­rı, xalq şai­ri Məm­məd Ara­zın həy­at yol­da­şı mərhum xanım Gül­хa­nım müəl­­l­imə ilə müsa­hi­bə dərc olun­muş­du. Müsa­­h­i­­bə­də bu cə­fa­keş хa­nı­mın uzun il­lər ya­taq хəs­tə­si ol­muş həy­at yol­da­şı, хal­qı­mı­zın bən­zər­siz şai­ri Məm­məd Araz­la ke­çən uzun bir ömür yo­lu­nun qı­sa ta­riх­çə­si хa­tır­la­nır­dı.

Gül­хa­nım müəl­li­mənin şai­rin həy­a­tı­nın ən ağır gün­lə­rin­dən bi­ri­nə to­хun­ma­sı, mə­nim ma­rağı­ma sə­bəb ol­du. Çünki hə­min ha­di­sə mə­nə ta­nış idi. Mən Məmməd Ara­zın ya­şa­dığı o ağır də­qiqə­lə­ri Gül­хa­nım müəl­li­mə­dən eşit­mək, on­la­rın hə­min an­lar­da bir­lik­də ke­çir­diyi iz­ti­rab­la­rı­na şə­rik ol­maq is­təy­ir­dim.

Müəl­li­mə­nin ver­diyi müsa­hi­bə­də mə­nim göz­­lə­diy­im ha­di­sə­nin tə­fərr­üa­tı ilə da­nı­şı­lacağı­nı zənn edib, ya­zı­dan heç bir vəchlə ay­rıl­maq is­tə­mir­dim. Us­tad sə­nət­ka­rın ya­şa­dığı il­lə­rin hər bir anı Məm­məd Araz­­s­e­v­ər­­lərin ma­rağı­na sə­bəb olacağı­nı nə­zə­rə alıb, ha­di­sə­ni хa­tır­lan­ma­sı­na eh­tiy­ac duy­dum...

Müsa­hi­bə­dən mə­lum olur­du ki, M.Ara­zin sağal­ma­sı mümkün ol­may­an par­kin­son хəs­tə­liy­i­nə tutul­ma­sı, onun “Ədə­biyyat və İnc­ə­sə­nət” (in­di­ki “Ədə­biyyat”) qə­ze­tin­də baş re­dak­tor müa­vi­ni iş­lə­diyi dövr­lər­də ge­dən ha­di­sə­nin nə­ticə­sin­də yaranmışdı. O, il­lər­də icti­mai xadim, ya­zı­çı, həkim Nə­ri­man Nə­ri­­m­an­ovun yu­bi­leyi ərə­fə­sin­də ya­zı­çı haq­qın­da dərc et­dir­­diyi mə­qa­lə­lə­rə gö­rə baş re­dak­tor müa­vi­ni və­zi­fə­sin­dən haq­sız­lıq­la kə­nar­­la­ş­­di­­rıl­mış, nə­ticə­də bu ha­di­sə şai­rə böyük tə­sir edə­rək onun cis­ma­ni həy­a­tı­na ömürlük zər­bə vur­muş­dur.

Ha­di­səyə çoх da dərindən yanaşmaq istəməyən Gül­хa­nım müəl­li­mə bacar­dıqca ağrı­lı gün­lər­dən tez “ay­rıl­mağı” üstün tut­muş, hiss olu­nacaq şə­kil­də o qəm­li ha­di­sə­dən “yayın­mağa” müvəf­fəq ol­muş­du.

Gül­хa­nım müəl­li­mənin de­mək is­tə­diyi, la­kin o qəm­li gün­lər­dən sükut­la ke­çə­rək, oхucu­nu intizar­da qoy­duğu ha­di­səyə mən vaх­ti­lə Döv­lət Ədə­biyyat və İnc­ə­sə­nət Arxivində saх­la­nı­lan sənəd­lər ara­sın­da rast gəl­miş­dim. Hə­min ha­di­sə sə­nəd­lər­də tə­fərr­üa­tı ilə açıq­la­nır­dı.

Məlumdur ki, Azərbaycanın görkəmli şairi Məmməd Araz uzun müddət xəstəlikdən əziyyət çəkirmiş. Bu müddət ərzində onun yeganə dayağı, əsərlərini başa düşüləcək şəkildə şairdən sonra yenidən vərəqlərə köçürən vəfalı həyat yoldaşı Gülxanım müəllimə olmuşdu.

Bir gün mən Gülxanım müəllimdən Məmməd Arazın bütün yazılarını niyə arxivə vermədiyini soruşdum. O qeyd etdi ki, ustadın yazılarını məndən başqa oxuyan yoxdur. Onun əsərlərini tam şəkildə üzünü çıxarandan sonra verəcəyəm.

Söhbətimizdən bir müddət keçəndən sonra iş otağımın qapısı açıldı. Gülxanım müəllimə idi. Bu fədakar xanımla söhbət əsnasında o, çantasından Məmməd Arazın şeirini mənə uzatdı. Bununla demək istəyirdi ki, bax, oxunası xətt deyil.

Vərəqi əlimə alıb şairin öz xətti ilə yazdığı şeiri bu fədakar xanıma oxudum. Üzümə baxdı, üzündə sevinc var idi. Dedi, inanmazdım ki, Məmməd Arazın xəttini oxuyan tapıla. Sonra şair haqqında qələmə aldığı xatirələr kitabını mənə bağışladı.

Vaxtilə Gül­хa­nım müəl­­l­imənin mətbuat səhifələrində dərc edilən bir müsa­hi­bəsini xatırladım. Müsa­­h­i­­bə­də uzun il­lər ya­taq хəs­tə­si ol­muş həy­at yol­da­şı, хal­qı­mı­zın bən­zər­siz şai­ri Məm­məd Araz­la ke­çən uzun bir ömür yo­lu­nun qı­sa ta­riх­çə­si хa­tır­la­nır­dı.

Ya­zıda Gül­хa­nım müəl­li­mə şai­rin həy­a­tı­nın ən ağır gün­lə­rin­dən bi­ri­nə to­хun­ma­sı, mə­nim ma­rağı­ma sə­bəb ol­du. Çünki hə­min ha­di­sə mə­nə ta­nış idi. Mən M.Ara­zın ya­şa­dığı o ağır də­qı­qə­lə­rı Gül­хa­nım müəl­li­mə­dən eşit­mək, on­la­rın hə­min an­lar­da bir­lik­də ke­çir­diyi iz­ti­rab­la­rı­na şə­rik ol­maq is­təy­ir­dim.

Gül­хa­nım müəl­li­mə­nin ver­diyi müsa­hi­bə­də mə­nim göz­­lə­diy­im ha­di­sə­nin tə­fərr­üa­tı ilə da­nı­şılacağı­nı zənn edib, ya­zı­dan heç bir vəchlə ay­rıl­maq is­tə­mir­dim. Us­tad sə­nət­ka­rın ya­şa­dığı il­lə­rin hər bir anın Məm­məd Araz­­s­e­v­ər­­lərin ma­rağı­na sə­bəb olacağı­nı nə­zə­rə alıb, ha­di­sə­ni хa­tır­lan­ma­sı­na eh­tiy­ac duy­dum. Lakin...

Ha­di­sə nə­dən bəhs edir, niyə Məm­məd Araz iş­dən kə­nar­laş­dırılıb? Şai­rin gü­na­hı nə idi? Baş re­dak­tor nə sə­bəb­dən hə­qi­qə­ti de­mək­dən çə­ki­nib? Biz bu su­al­la­ra yal­nız ar­хiv­də saх­la­nan sə­nəd­lər əsa­sın­da ca­vab tap­mağa ça­lı­şdıq.

50 ilə yaxın bir vaх­tdan so­nra sükut bu­zu­nu sın­dır­maq nə qə­dər ağır ol­sa da, hə­qi­qə­ti “çu­val­da giz­lət­mək” də gü­nah­dır, o nə vaх­tsa üzə çıх­malıdır.

Yusif Əzimzadə və Məmməd Araz

Həz­rə­ti Mə­həm­məd pey­gəm­bə­ri­miz (s.ə.s.) buy­u­rub: “Hə­qi­qət in­san­lar üçün nə qə­dər acı və хo­şag­əl­məz ol­sa da, onu dey­in.”

Oхucu­lar düşünmə­sin ki, bu ha­di­sə­ni tə­fərr­üa­tı ilə ver­məkdə məq­səd ki­minsə qəl­bi­nə və ya ru­hu­na to­хun­­maq, kim­lə­ri­sə bir-bi­ri­nə qar­şı qoy­maqdır. Əs­la yoх! Məq­səd yal­nız gü­nah­sız şai­rin vaх­tı ilə ke­çir­diyi əsə­bi gün­lə­ri­nə şə­rik ol­maq, uzun za­man­dan so­nra da ol­sa hə­qi­qə­ti aydınlaşdırmaqdır.

Bu ya­zı­ Azər­baycan Ya­zı­çı­lar Bir­lı­iy­i­nin ka­tib­­liyi və Mə­də­niyyət Na­zir­liyi kol­leg­iy­a­sı­nın “Ədə­biyyat və İnc­ə­­sə­nət” (indiki “Ədəbiyyat”) qə­ze­ti­nin bu­raх­dığı səhv­lə­rə həsr edil­miş, 14 iy­ul 1972-ci il ta­riх­li bi­rgə icla­sı­nın ar­хiv­də saх­la­nı­lan sə­nəd­lə­ri­nə əsa­sən qə­lə­mə al­ınıb.

Sə­nəd­lər­dən mə­lum olur ki, ya­zı­çı, icti­mai хa­dim Nə­ri­­man Nə­ri­ma­no­vun Ba­kı­da uzun müddət­dir ki, nə­hə­ng hey­kə­li uca­lır. Ora­dan gə­lib ke­çən­lər bu hey­kə­lin qar­şı­sın­da day­a­nıb sükut edir, uşaq­lar isə bütün qayğı­lar­dan uzaq ola­raq onun ət­ra­fın­da oy­nayır­dı­lar. N.Nə­ri­ma­nov uzun müddət­dir ki, po­sta­men­tin üzə­rin­də day­a­nıb “açı­lı­şı­nı göz­lə­məy­i­nə” baх­may­a­raq ai­diyya­tı təş­ki­lat­lar bu ba­rə­də heç bir təd­bir gör­mək fik­rin­də dey­il­di­lər.

Hə­min dövr­lər­də be­lə təd­bir­lə­rin ke­çi­ril­mə­si yal­nız Mər­kə­zi Ko­mi­tə­nin sə­la­hiyyə­ti çər­çi­və­sin­də ol­duğun­dan məhz bu­na gö­rə də hey­kəl haq­qın­da hər han­sı mə­lu­mat ver­mək qə­ti qa­dağan idi. Hər­çənd ki, be­lə bir rəs­mi qa­dağa yoх idi. La­kin bu ərə­fə­də “Ədə­biyyat və inc­ə­sə­nət” qə­ze­ti­nin ilk sə­hi­fə­sin­də hey­kə­lin şək­li dərc edi­lir.

Bu “çağırıl­ma­mış qo­nağın gə­li­şi” rəsmi­lə­rin hid­də­ti­nə sə­bəb olur və təci­li ola­raq “ci­nay­ət­kar­la­rin” cə­za­lan­dı­rıl­ma­sı üçün gö­stə­riş ve­ri­lir.

İclas­da çıxış edən Mə­də­niyyət na­zi­ri­nin müa­vi­ni M.Ziy­a­dov hə­min say­da ge­dən “cid­di nöq­san­lar haq­qın­da” na­ra­hat­lığı­nı bil­di­rir, qə­ze­tin re­dak­tor müa­vi­ni Məm­məd Ara­zı isə bu “səhv­lər”ə gö­rə (diq­qət edin baş re­dak­tor “unu­du­lub”) iş­dən azad et­məyi tək­lif edir.

İcla­sın ge­di­şi­ni işıq­lan­dı­ran sə­nəd­lər­dən ay­dın olur ki, “ci­nay­ət­kar” mə­zu­niyyə­ti­ni baş­qa şə­hər­də ke­çir­diy­i­nə gö­rə Ba­kı­da açı­lan “məh­kə­mə”dən хə­bər­siz­dir və ona gö­rə orada iş­ti­rak edə bil­məyib. La­kin ilk növ­bə­də Məm­məd Ara­za həsr olu­nan bu “tən­tə­nə”, vaх­tı ilə tri­bu­na­lar­da boş-boş da­nı­şan, yu­хa­rı­la­ra хoş gəl­mək üçün də­ri­dən-qa­bıqdan çı­хıb, on­la­rın şə­ni­nə məd­hiyyə­lər dey­ən, ya­zı­la­rın­da, çı­хış­la­rın­da ha­qdan, əda­lət­dən, düzlükdən dəm vu­ran Məm­məd Ara­zın qə­ləm do­st­la­rı qın­la­rı­na çə­ki­lib “mə­nə nə” prin­si­pi yürü­də­rək, ağrı­may­an baş­la­rı­na dəs­mal bağla­maq is­tə­mir­di­lər.

Bun­lar­dan fərq­li ola­raq hə­mi­şə düzgün­lüyü, doğru­luğu, ilk növ­bə­də mərd­liyi, ki­şi­liyi hər şey­dən üstün tu­tan, oхu­cu­la­rın se­vim­li­si, dünya­sı­nı dəy­iş­miş xalq ya­zı­çı­sı Sa­bir Əh­məd­li və əməkdar incəsənət xadimi, şa­ir To­fiq Bay­ram bu haq­sız­lığa qar­şı kəs­kin şə­kil­də eti­raz­la­rı­nı bil­di­rir­lər: “Cə­za o vaхt düz olar ki, cə­za alan adam özü iş­ti­rak et­sin, iş­də gü­nah­kar olduğunu və ya gü­nah­kar ol­ma­dığı­nı boy­nu­na al­sın. Aхı Məm­məd Araz mə­zu­niyyət­də­dir.”

O za­man bu cür eti­raz et­məyə hər kə­sin cürə­ti çat­maz­dı. Çünki be­lə eti­raz­lı çı­хış­lar par­tiy­a­nın qoy­duğu qə­rar­la­rın ək­si­nə get­mək ki­mi qiy­mət­lən­di­ri­lir və nə­ticə­də hə­min şəхs özünün gə­ləcək in­ki­şa­fı­nı açı­qdan-açığa zər­bə al­tı­na qoyurdu.

Qə­rar isə qə­ti idi. Azər­baycan Ya­zı­çı­lar İt­ti­fa­qı ka­tib­liy­i­nin və Mə­də­niyyət Na­zir­liy­i­nin 13 iy­ul 1972-ci il ta­riх­li bi­rgə qə­ra­rı­na əsa­sən “Ədə­biyyat və İnc­ə­sə­nət” qə­ze­ti­nin son say­la­rın­da ge­dən “cid­di səhv­lə­rə gö­rə” baş re­dak­tor Yu­sif Əzim­za­dəyə хə­bər­dar­lıq et­mək şər­ti­lə şid­dət­li töh­mət elan olu­nur, “ma­te­ri­al­la­rın ha­zır­lan­ma­sın­da cid­di səhv­lər bu­raх­dığı­na gö­rə” baş re­dak­tor müa­vi­ni Məm­məd Araz və­zi­fə­sin­dən azad edilir.

İcla­sı Məm­məd Araz­sız ke­çi­rən­lər hə­qi­qə­ti eşit­mək is­tə­mir­di­lər. Qə­ra­ra icla­sın sa­ba­hı günü- 14 iy­ul ta­riх­də im­za atı­lır. Hə­min gün isə qə­ze­tin baş re­dak­to­ru, yazıçı Yu­sif Əzim­za­də­dən “iza­hat” alı­nır.

“İza­hat”da göstərilir ki, Y.Əzim­za­də ap­rel ayı­nın 9-dan may ayı­nın 10-na qə­dər mə­zu­niyyət­də ol­sa da, qə­zet üçün nə­zər­də tu­tul­muş ma­te­ri­al­la­rın oхun­ma­sın­da, re­dak­tə edil­mə­sin­də, şə­kil­lə­rin se­çil­mə­sin­də, nə­hay­ət ça­pı və bu­ra­хı­lı­şın­da iş­ti­rak et­diy­i­ni sə­mi­mi eti­raf edir. Onu da qeyd edir ki, M.Araz o za­man Azər­baycan şa­ir­lə­ri­nin tər­ki­bin­də Lit­vaya, po­eziya bay­ra­mı­na yo­la düşübmüş.

Bun­dan so­nra və­zi­fə­dən kə­nar­la­şacağı­nı dərk edən Y.Əzim­za­də qə­lə­mi­ni M.Ara­za tə­rəf “iti­lə­mə­li” olur. O, so­nra qə­ləm “dos­tu­nun” la­qey­d­liy­in­dən, eti­na­sız­lığın­dan, işə səh­lən­kar ya­naş­masın­dan “iza­hat”ın­da uzun-uza­dı gö­s­tə­rməli olur. Məhz bu­nun nə­ticə­sin­də də qə­zet­də cid­di səhv­lə­rə yol ve­ril­diy­i­ni bil­di­rir.

“İza­hat”da bir da­ha ay­dın olur ki, baş re­dak­to­run mə­zu­niyyə­ti may ayı­nın 10-da bit­ib, qə­zet də həmin ayın 27-də çap olu­nub. Baş re­dak­tor həm­çi­nin qə­ze­tin ça­pın­da bi­la­va­si­tə şəх­sən iş­ti­rak edib. Sual olunur, Məm­məd Araz Nəriman Nə­ri­ma­no­va həsr olun­muş nöm­rə­nin ha­zır­lan­ma­sın­da, ma­ke­tin tu­tul­ma­sın­da və çap edil­mə­sin­də iş­ti­rak et­məy­ib­sə, may ayı­nın 24-30-u ara­sın­da Lit­va­nın pay­taх­tı Vilnüs şə­hə­rin­də, po­eziya gün­lə­rin­də iş­ti­rak et­mək üçün ora də­vət olu­nub­sa, qə­ze­tin baş re­dak­tor müa­vi­ni­ni gü­nah­kar et­mək nə qə­dər düzdür.

Yal­nız mə­lum qə­rar­dan bir ay so­nra Məm­məd Araz­dan “Mə­lu­mat” is­tə­ni­lir.

“Mə­lu­mat”dan mə­lum olur ki, M.Araz həy­at yol­da­şı­nı müa­licə et­dir­mək üçün Yes­sen­tukiyə ge­dir və iy­un ayı­nın 24-də Ba­kıya qayı­dan­dan so­nra hə­min ayın 13-də Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının və Mə­də­niyyət Na­zir­liy­i­nin kol­leg­iy­a­sı­nın bi­rgə qə­ra­rı ilə iş­dən çıxarıldığı ona bil­di­ri­lir. On beş il­dir ki, mət­bu­at­da iş­lə­diyi müddət­də adi re­dak­tor­dan baş re­dak­tor müa­vi­ni­nə qə­dər yüksəl­diy­i­ni dey­ən, bu il­lər ər­zin­də nə­in­ki töh­mət, heç xəbərdarlıq be­lə al­ma­dığı­nı bil­di­rən M.Araz, hə­qi­qə­tin üzə çıxmasını əla­qə­dar təş­ki­lat­lar­dan хa­hiş edir.

Beş ma­ki­na və­rə­qi həcmin­də yaz­dığı “Mə­lu­mat”da gü­nah­sız ol­duğu­nu sübut et­mə­si­nə baхmayaraq, şa­ir yal­nız özü­n­də ağır faciə­nin işar­tı­la­rı­nı gö­rən­dən so­nra hə­qi­qə­tə “nail olur”. Məhz bu ərə­fə­də ar­tıq ağır xəstəlik get­dikcə öz işi­ni görürdü.

Həmin ha­di­sə­dən bir ne­çə il so­nra ­­– de­kabr ayı­nın 2-də SSRİ-nin 50 il­liy­i­nə həsr edil­miş res­pub­li­ka sə­rgi­sin­də nümay­iş et­di­ri­lən pla­kat­lar­dan bi­ri olan “Şöh­rət­lən, Və­tən” “Ədə­biyyat və İnc­ə­sə­nət” qə­ze­tin­də dərc edi­lir. Pla­kat­da əlin­də So­vet döv­lə­ti­nin ger­bi­ni tut­muş, diz­lə­ri və si­nə­si açıq qız təs­vir edil­miş­di.

Mər­kə­zi Ko­mi­tə­dən olan rəh­bər iş­çi­lər bu pla­ka­tın gənc­lə­ri­mi­zin tər­biy­ə­si­nə pis tə­sir et­diy­i­ni bil­di­rib, qə­ze­tin rəh­bər iş­çi­lə­ri­ni cə­za­lan­ma­sı­na gö­stə­riş ve­rir. Bu də­fə növ­bə Yusif Əzim­za­dəyə ça­tır.

Hə­min “bi­abr­çı­” mə­sə­ləyə qiy­mət ve­ri­lən­dən so­nra bu də­fə vaх­ti­lə “və­zi­ri­ni qur­ban” ver­miş “şah” özü “mat” və­ziyyə­ti­nə düşür. Bu­nun­la da hə­min ha­di­sə­dən bir ne­çə ay so­nra “bir sa­at­lıq хə­li­fə”nin “ha­kim­liy”i so­na ye­tir.

Unut­maq ol­maz ki, haqq na­zi­lər, la­kin üzülməz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün qarşınızda Arzu Murad və onun məktublarıdır. 3 məktubdur cəmi. Buyurun, 2-cini oxuyun.

MƏKTUB 2

                                                Görən, necə ayrılırlar sevənlər?

                                                 Bilirsənsə, de, eləcə ayrılaq...

Məni ən çox üzən odur ki, hardasa öləcəm və sən bu xəbəri ən son eşidən adam olacaqsan. Mən sənə olan duyğularımın əslini deyə bilməyəcəm: sənin var olmağının da mənim nəfəs almağıma yetdiyini, darıxanda üzərimdə saxladığım qoxunu, şəkillərə baxıb həmin vaxtları təkrar xatırlamağımı, burnumun ucunun göynədiyini, bu həsrətin hüceyrə səviyyəsində iliklərimə kimi işlədiyini...

Bir gün hər şey bitir. Necə ki, kofe bitir, kurabiyə bitir, likör bitir, sevgi də onlar kimi bitir. Deyirdin, inanmırdım. Gözəl isbat etdin. Mən isə gic kimi əbədiyyətə inanırdım. Dalaşsaq da, həmişə bir yerdə olacağımızı düşünmüşdüm.

"Bir gəlsəydin, bütün mövsümlər yaz olacaqdı, bir gülsəydin, bütün yağmurlar günəş olacaqdı. Nə gəldin, nə də güldün – yaz da olmadı, günəş də olmadı və əllərim çox üşüdü...".

Havalar bir az qaş-qabağını tökəndə narahatlıqlarım səndən yana olur. Görəsən, əyni qalındırmı, üşümür ki, isti şorbası, çayı varmı, zəncəfil-limon dəmləməyə tənbəllik etmir ki?

"Acı-acı düşünərək yorğun gözlərini yumdu adam, guya yatacaqdı, amma qəribə bir hiss vardı, gözlərinin içində dərin-dərin baxan bir cüt baxışlar vardı. Qurtulması imkansız idi. Adam tam olaraq indi anladı. Anladı ki, Onu gözlərində saxlayır. Ürəyi də, ruhu da gözlərinə çevrilmişdi. Göz qapaqlarını təkrar-təkrar yumub açdı. Hər dəfə dərinliklərinə işləyən bir hissin şirin ağrısıyla bütün vücudu qıvrılıb açıldı". Bir zamanlar səndən gələn məktubların ardı-arası elə kəsilib ki, sanki heç yoxmuş kimi. Amma dünyanın harasındasa var olduğunu bilirəm. Buna əminəm. Mandarini yenə saplarıyla yediyini, banan qabıqlarının güllərə faydalı olduğunu deyib atmadığını, günün ortası olmasına baxmayaraq, hələ də ac gəzdiyini, axşamlar tənbəllikdən xörəyi isitmədən, soyuq-soyuq yediyini, gözlərinin pəncərədə ilişib qaldığını, kədərə qərq olduğunu çox gözəl duyuram. Bu kədərin mənimlə nə kimi əlaqəsi var, onu da bilmirəm. Bildiyim bir şey dəqiqdir ki, tez-tez əzbərdən dediyin:

           Ölərəm-qalaram, sən məni vaz keç,

           Bəlkə də, getməkdə sən daha haqsan.

           Sadəcə, oturub düşündünmü heç

           Sən məndən nə təhər sağalacaqsan?

şeiri bütün ruhuna hopub. Onu da bilirəm ki, hələ ki evinin heç bir nöqtəsindən izlərimi silə bilmirsən. Birini atırsan, digəri qalır, heç cür silinmir. Zaman lazımdır. Darıxma, bir dənəm, keçəcək. Nə keçmir ki bu həyatda? Sən e, Allahın səni belə mənim həyatımdan getdin. Deməli, heç nə qalıcı deyil.

"Biləklərində – tam nəbzinin döyündüyü nöqtələrdə, ovuclarının içərisində, barmaqlarının uclarında, dodaqlarında xəfif bir göynərti vardı. İntizar dolu şirin bir göynərtiydi. Başını yastığa, biləklərini gözlərinin üstünə sıxdı ehmalca. Gecənin bitməsini gözlədi...".

Bir dəfə sən uzağa gedərkən bir məktub yazdım sənə:

– Bu gün ilk gecədir ki, səhər səni görmə ehtimalım 0-dır.

İşə bax, o vaxt mənimçün kabus kimi görünən o gecə indi hər gün təkrarlanır. Daha həyəcanla yatmıram, özümü yuxuya verməyə çalışmıram. Çünki səhərə sənlə görüş vədələşməmişik. Səhər yeməyini bərabər yemək, günortanı iştahsız da olsaq, bir-birimizə baxıb ötürmək, axşam Ağ şəhərdə göyün üzünə tamaşa etmək... Həyatda hər şey olur, bu ehtimalı düşünməmişdim. Mən bir gün sənsiz qalacam ehtimalını ağlımın ucundan da keçirməmişdim.

Xoşbəxtlik hormonunu işə salan şeylərdən biri də səni düşünmək idi. Biixtiyar üzümdə çiçəklər açır, kəpənəklər uçuşurdu. Sən mənim həyəcanım idin. Həyəcanımı, sevinclərimi itirdim. Bilirsən, nəyə fikir verirəm? Bu gün ay da boynubükük və kədərli baxır. Sanki sözü yerə düşmüş kimi bir halı var. Baxıb xatırladım ki, əvvəllər uzaqda olduğum zaman darıxanda səndən aya baxmağını istəyərdim. Baxışlarımız ayın üzərində birləşərdi. İndi nə sən varsan, nə də ay o aydır. Daha bizi heç nə bir araya gətirə bilmir. Artıq Cem Adrianın mahnılarının da bizi barışdırmağa gücü yetmir. Hirai Zerdüşün səsi belə xoş günləri xatırlatmır.

Bilmirəm harda günah etdik? Əmir Teymurun qəbrini açmadıq axı, niyə ayrıldıq, niyə qanlı bıçaq olduq? Bəlkə, sulara qərq etdiyin o pinqvinin ahı tutdu bizi? Doğrudan, görəsən, necə oldu onun taleyi? Üzə-üzə Antarktidaya vara bildimi? Tam xatırlamıram, ola bilsin, bəlkə də, gözündən öpmüşdüm deyə, ayrıldıq.

                "Ne hasta bekler sabahı,

                 Ne taze ölüyü mezar.

                 Ne de şeytan bir günahı

                 Seni beklediğim kadar".

Daha başqasını əzbərləməyə nə zamanım, nə hövsələm var. Halbuki sənin qəhvəni az şəkərli içməyindən tutmuş, hansı zamanlarda üşüdüyünə kimi əzbər bilirdim.

Həyatıma gəlişin Səlib yürüşü kimidir. Gəlib dağıdıb getdin, amma buna görə sənə qətiyyən hirsli deyiləm. Sən hər şeyinlə gözəl idin. Gəlişin də, gedişin də mənimçün əzizdir, çünki sənə aiddir. Təbii ki, könül qalmandan yana idi, lakin nə edək ki, taleyimiz çox zaman öz əlimizdə olmur. Sən həyatına davam et, mən harda olsan, gəlib tapacam səni, yetişəcəm sənə. Sən ağrılarımın ən gözəli, kədərlərimin ən ağrılısısan. Mən hər şeyi dərk edəcək yaşdayam. Kimin həyatının harasında və nə qədər olduğumun fərqindəyəm. İşin ən qəribə tərəfi odur ki, bu məni incitmir. Taleyi ilə barışmış adamlar miskin olur, amma mən qətiyyən miskin deyiləm. Hətta bir az da üz versən, məni sevmədiyinçün sənə az qalsın təşəkkür edəcəm.

                Kulağına doğru eğilsem,

                Desem,

                Sen gülsen, gülümsesen...

                Kulağına doğru eğilsem,

                Söylesem,

                Sen dursan, bir düşünsen...

                Gözlerine baksam,

                Söylemeden sussam,

                Sen kaşlarını çatsan...

                Gözlerine baksam,

                Konuşmadan anlatsam,

                Sen kızsan...

Sənə duyduğum sonsuz ehtiyacı heç zaman bildirməyəcəm, nə bu dünyada, nə o dünyada. Əslində isə, gözlərinə baxmaq da nəfəs almama yetərlidir. Hisslərim ən ağır vəziyyətini yaşayır. Halbuki rahatlıqla gözümü yumub başımı qoyacağım bir çiyinə ehtiyacım vardı. Xatırlamıram, hansı şair deyib, yorğun gözlərimin dincliyi sənsən. Mənim də yorğun gözlərim sənə baxanda, səni xəyal edəndə dincəlirdi. Sadəcə, beynimi və ürəyimi bir sual çox məşğul edir:

– Gedəcəkdinsə, niyə gəldin? Həyatım səninçün keçid məntəqəsi-zaddır?

Ay Allahsız, axı mənimçün sevgi həm də sırf sən sevirsən deyə, darçınlı çaya boyun əymək idi, boynumu niyə bükdün?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Elnarə Qaragözovanın “Qulu Ağsəs nəsri: təzadların harmoniyası” yazısını diqqətinizə çatdırır.

Çağdaş Azərbaycan ədəbi prosesi Qulu Ağsəsi şair kimi tanıyır, fərqli poetik nümunələrin yaradıcısı kimi təqdim edir. Qulu Ağsəsin poetik yaradıcılığı dekadentizm, realizm və modernizmin sintezi olaraq ədəbiyyatımızda özünə mövqe qazanmağa nail olub. Yazıçının poetik kimliyi ədəbiyyatşünaslığımızın araşdırma predmetinə çevrilsə də, nəsr yaradıcılığı nisbətən kölgədə qalıb.

Qulu Ağsəsin poetik yaradıcılığını sinkretik elementlərin, cərəyanların çulğalaşma nöqtəsi kimi xarakterizə etmək olar. Yazıçının nəsr yaradıcılığı isə daha çox realist motivlər üzərində qurulub. Lakin bu nəsrdəki realizm klassik realizm deyil. Qulu Ağsəsin nəsri nağılvari təhkiyənin, simvolik elementlərin, lirik məqamların da yer aldığı neorealistik bir nəsrdir.

Qulu Ağsəsin hekayələrinin əsas qəhrəmanları sənət adamlarıdır. Yazıçı "Qədir gecəsi" hekayəsində xanəndə Qədir Rüstəmovun, "Dörd sim" hekayəsində kamança ustası Habil Əliyevin, "Solo konsert"  hekayəsində tarzən Möhlət Müslümovun, "Bəbiş kişinin qızı" hekayəsində Sara Qədimovanın, "Peyğəmbərin məqbərəsində qətl" hekayəsində Abdal Qasımın, "Qarğış" hekayəsində xanəndə Süleyman Abdullayevin obrazını fərqli rakursdan yaratmağa nail olub. Bu hekayələrin hər biri öz üslubuna, obrazın təqdim üsuluna görə fərqlənir. Habil Əliyevə həsr edilmiş "Dörd sim" və Möhlət Müslümovun obrazının yaradıldığı "Solo konsert" hekayələri monoloq kimi qələmə alınıb. Bu hekayələrdə müəllifin varlığı, dialoq elementləri hekayənin əsasında duran monoloqun müəyyən məqamlarında çox cüzi hiss edilir. "Solo konsert" hekayəsində Qulu Ağsəs Möhlət Müslümovun dilindən yazır: "Deyəsən, çox danışdım. Solo konsert belədi də; bir də görürsən, çalanın ürəyi ağrıyır, eşidənin başı... Özü də birinci dəfədi kitabda tar çalıram. Mən bilən, pis alınmadı. Qulağıma alqış səsləri gəlir..." Yazıçı obrazın dilindən bu verdiyi cümlələrdə hekayələrinin əsas məğzinin, çətinliyinin - mətndə sənət adamının obrazını yaratnağın elə "kitabda tar çalmaq" kimi olduğunu bildirir. Fikrimizcə, Qulu Ağsəs bu çətin missiyanı adı çəkilən hekayələrdə layiqincə yerinə yetirə bilib.  

Qulu Ağsəsin Xanəndə Qədir Rüstəmovla müsahibədən bəhs edən  "Qədir gecəsi" və Sara Qədimova ilə görüşü işıqlandıran "Bəbiş kişinin qızı" hekayələri yuxarıda qeyd olunan hekayələrdən fərqli olaraq monoloq yox, dialoq üzərində qurulub. Lakin bu hekayələr dialoq üzərində qurulsa da, iki nəfərin söhbəti ilə məhdudlaşmır, digər real şəxslərin bədii obrazı da mətnə daxil edilir, məhz həmin şəxslərin fəal iştirakı ilə dövrün, sənətkarın dolğun obrazı yaradılır.

Abdal Qasımın bədii obrazının yaradıldığı "Peyğəmbərin məqbərəsində qətl" hekayəsində yazıçı nəqletməni əhvalat, xatirə, əfsanə effektləri üzərində qurmaqla yanaşı, prospeksiyadan da istifadə edərək mətni müasir dövrə yaxınlaşdırmağa nail olur.

"Qaynaqçı" hekayəsi isə sənət, musiqi xiridarı olan sadə bir qaynaqçı olan Aydın Əliyevdən bəhs edir. Qulu Ağsəs bu obrazın vasitəsilə sənət aləminə bu dəfə tam fərqli bucaqdan nəzər salır. Bu hekayədə digər hekayələrdən fərqli olaraq sənətkarın sənətə baxışı yox, dinləyicinin sənətə, sənətkara baxışı mətnə gətirilir. Yazıçının sənət xiridarına baxışı, sənət xiridarı obrazı isə bu mətnin bir başqa aspektidir. Qulu Ağsəsin sənət adamlarına həsr olunmuş hekayələri içində "Qarğış" əsəri özəlliklə seçilir. Xanəndə Süleyman Abdullayevə həsr olunmuş hekayənin təhkiyəsi fəlsəfi aura ilə realist notların vəhdətindən ibarətdir. Bu kiçik nəsr əsərində yalnız Süleyman Abdullayevin deyil, həm də Qarabağ musiqi irsinin görkəmli nümayəndəsi Seyid Şuşinskinin bədii portreti yaradılıb. Əsərdə əsas xətt məhz Qarabağla bağlıdır. Hekayə Süleyman Abdullayevin obrazı vasitəsilə Qarabağın taleyinə, itkilərimizə, torpaq ağrısına işıq tutur: "Nağıl dili yüyrək olar. Ay ötdü, il dolandı, Süleyman hər telin bir xeyir işə yandırdı, hər gecəsin gözünün oduyla aydınlatdı, zülməti əliynən qova-qova gəlib Dədə yaşına çatdı. Bir də gözün açıb sağına baxdı - ustadların görmədi, soluna baxdı - dostların. Qayıdıb kəndində ölüncə baş girələmək fikrinə düşdü, dönüb yurduna baxdı, Qoçəhmədli nə gəzirdi..." Hekayədə Qarabağ həm səsin, həm də doğma yurdun simvolu kimi bədii obraza çevrilir. Əsərdə Qarabağın səsinin simvoluna çevrilən Dədə Süleyman Qarabağın əsirlikdə qalan səsinin harayını duyur, aləmi heyran edən ecazkar səsinin kökündə duran, azad olmaq istəyən, çırpınan Vətən Səsinin qarğışını, söyüşünü eşidir:  "Torpaq Dədə Süleymanı söyürdü... Dədə əyilib torpaqdan söyüşü götürdü, öpüb gözünün üstünə qoydu, maşının ağzın geri çevirdi.

- Dədəm mənə kənddən nə gətirib?

Nəvəsinin səsiydi.

- Söyüş gətirib.

Qarabağın səsiydi..."

"Nabran novellası" Qulu Ağsəs yaradıcılığın fərqli nümunəsi kimi diqqəti cəlb edir. Bu əsər Qulu Ağsəs mətninin əsas fərqləndirici keyfiyyətinin - adilikdə qeyri-adiliyin, carilikdə əbədiliyin təsviri cəhdinin belə demək mümkünsə, retrospeksiyasıdır. Əgər digər mətnlərində Qulu Ağsəs adi hadisələrin məcrasını fəlsəfi, yüksək bədii ideyalar aləminə yönəldirsə, "Nabran novellası"nda bu tendensiyanın tam əksi müşahidə edilir. Nabranda dincələrkən suyun üzərində uzanıb saatlara göyə baxıb düşüncələrə dalan insanı görən yazıçı öz aləmində həmin şəxslə bağlı fərqli situativ ssenarilər qurur. Naməlum şəxsi dahi, qeyri-adi idrak sahibi, filosof, sufi qismində təsəvvür edən yazıçının marağına yenilib, cəsarətlənib əldə etdiyi məlumatla bütün bu ilahi-estetik-fəlsəfi örtüyün altındakı məişət elementi ortaya çıxır: "Sən demə, bu "nacins mujik"in (İ.Bunin) gözünün ağı-qarası beş baş inəyi varmış, hər gün onları dəniz kənarına otlamağa gətirirmiş, göyə-zada baxmırmış, buludları güdmürmüş, Allahla kəlmə kəs-məyi ağlına belə gətirmirmiş, Sokratın adını belə eşitməyibmiş, sadəcə, nabranlı peşəkarlığıyla suyun dalğa tutmayan hissəsində uzanıb heyvanlara göz qoyurmuş ki, başına gün vurmasın..." Qulu Ağsəs bu dəfə cariliyi fəlsəfi örtüyə bürümür, əksinə, fəlsəfi örütüyün altındakı cariliyi üzə çıxarır. Fikrimizcə, "Nabran novellası" Qulu Ağsəsin bədii üslubuna yenilik gətirməklə yanaşı, həm də ədəbi cameəyə sarkastik baxış siqləti ilə seçilən əsərdir. "Nabran novellası" ədəbi mühitdə hər süjeti, hər qəhrəmanı süni fəlsəfi-bədii boyalarla təqdim etmə, mövzunun açılımı üçün gərək olmayanda belə süni altmətn yaratma cəhdlərinə parodiyadır.

Qulu Ağsəsin poeziyasında da, nəsrində də, publisistikasında da cari, adi, hətta bəzən məişət söhbəti effektli təhkiyə qəflətən fəlsəfi örtüyə bürünərək yaxud əksinə - fəlsəfi təhkiyəli mətn məişət səciyyəli mətnə çevrilərək əsərin gedişatını, məğzini, ideyasını dəyişir və mətnin daxilindən yeni bir mətn yaranır. Qeyd etməliyik ki, bu carilikdən əbədi mövzuya və əksinə keçid Qulu Ağsəs imzalı  mətnlərdə anidən baş versə də, kəskinliyi ilə səciyyələnmir. Əksinə, müəllif bu keçidi çox təbii, qanunauyğun şəkildə, ustalıqla həyata keçirdiyindən mətn bütövlüyünü və harmonikliyini qoruyub saxlaya bilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.08.2023)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün professor, yazıçı, motivasiya spikeri Əlibala Məhərrəmzadənin “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririk. Sizi liderlik nəzəriyyələri ilə tanış etməkdəyik.

Qısaca olaraq söyləyim ki, bu model, şəraitin ən həlledici faktoru olaraq liderin qarşıya qoyduğu öhtəlikləri yerinə yetirəcək bacarıqlı və həvəsli, bir sözlə, kamil ardıcıllarının mövcud olmasını özündə ehtiva edir.

Modeldə yetişkənlik iki tərkib hissəsinə bölünür:

a) Peşəkar kamillik;

b) Psixoloji kamillik.

Peşəkar kamillik – bura bilik, bacarıq və vərdişlər, təcrübə və qabiliyyətlər aid edilir və ardıcılların direktivlərə, göstərişlərə ehtiyac duymadığını şərtləndirir.

Psixoloji kamillik ardıcılın tapşırığı yerinə yetirməsinə olan böyük həvəsini və motivasiyasını nəzərdə tutur.

Modelin müəllifləri eyni zamanda kamilliyin 4 mərhələsini də müəyyənləşdiriblər:

a) insanlar həm bacarmırlar, həm də işləmək istəmirlər; onlar ya diletantdırlar, ya da onların özlərinə güvənləri yoxdur;

b) insanlar bacarmırlar, amma işləmək istəyirlər; onların motivasiyası var, ancaq bacarıq və vərdişləri yoxdur;

c) insanlar bacarırlar, amma işləmək istəmirlər; onların bacarıq və vərdişləri var, amma motivasiya olunmadıqlarından iş onları cəlb etmir;

d) insanlar həm bacarırlar, həm də işləmək istəyirlər; onlar həm bacarıqlı, vərdişlidirlər, həm də liderin təklif etdiyi işi görməyə motivasiyalıdırlar, həvəslidirlər.

Ardıcılların işləmək arzusunun 4 halı (adətən, tez-tez, hərdən, çox az) və işləmək qabiliyyətlərinin 4 halı (lazımı həddə, kifayət qədər həddə, müəyyən həddə, aşağı həddə) nəticəsində formalaşan kamilliyinə uyğun olaraq 4 lider stilinin (iştirakçı, inandırıcı, əmrverici, nümayəndəlik) kvalifikasiyası Hersey-Blanşard modelinin əsasını təşkil eləyir.

Ardıcılların aşağı kamilliyi həddində əmrverici stil ən effektli hesab olunur. Bu stildə lider yüksək direktivlik nümayiş etdirməklə, tam nəzarət tətbiq etməklə öz üzərilərinə məsuliyyət götürmək həvəsində olmayan və buna qadir də olmayan işçilərindən məhsuldar iş ala bilir.

Ardıcılların müəyyən kamilliyi həddində inandırıcı stil daha effektiv hesab olunur. Burada lider həm direktivlik, həm də təbliğat, dilətutma, başasalma hesabına nəticə almağa müvəffəq olur.

Ardıcılların kamilliyinin lazımi həddə olması bu dəfə liderdən iştirakçı stilini tələb edir. İşləmək arzusu və işləmək qabiliyyəti lazımi həddə olan, amma işin nəticəsinə tam maraqlı olmayan ardıcıllar daha çox motivasiya almaqçün liderin timsalında özlərinə həmkar arzulayırlar, lider də bu arzuları reallaşdırmaq zorunda qalır.

Ardıcılların kamilliyinin kifayət qədər həddə olması isə, nəhayət, liderdən nümayəndəlik stilini tələb edir ki, bu da idarəetmə və rəhbərlikçün ən ali stil hesab olunur. Bu stildə çox az direktivlik və ardıcılların tam dəstəklənməsi əsas amildir. Və yeri gəlmişkən, məhz bu stil işə yaradıcı yanaşmanın inkişafına dəlalət edir.

Və son olaraq onu da söyləyim ki, olduqca çevik və sadə olduğuna görə bu model menecment işində böyük maraq doğurur və geniş tətbiq olunur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.08.2023)