Dəyərli oxucularımız. “Mütaliə saatı” rubrikasında “Ədəbiyyat və incəsənət” sizlər üçün yeni romanın yayımlanmasına başlayır: Fəxrəddin Qasımoğlu, “İkibaşlı əjdaha”!

«Son gecə» və «On ikiyə işləmiş» adlı iki biri-birindən maraqlı romanlarla debüt edən yazıçının hər iki romanı portalımızda dərc edilib. Əminik ki, Fəxrəddin Qasımoğlunun “İkibaşlı əjdaha”sını da bəyənəcəksiniz.

 

-Sən soruşdun deyə, mən qəbiristanlıqdan başladım. İndi qayıdaq axtarış apardığımız mənzildəki müşahidələrimə. Telefon kitabçasındakı şəkilləri aşkar edəndən sonra onların «Koramal» tərəfindən çəkildiyini dəqiqləşdirməkçün Stepana zəng vurdum. Solominin on doqquz gün əvvəl Bakıya gəldiyini bilirik. Onun mənzildə tək qaldığını da qonşu arvad təsdiqləyib. Əgər şəkillər çəkilən vərəq cırılıb götürülməsəydi, ekspert asanlıqla onların bu yaxında çəkildiyini, yaxud da köhnə olduqlarını bizə deyə bilərdi. Şəkillərin yaxın vaxtda çəkilməsi onların mənzildə qalan kirayənişin tərəfindən çəkilməsinin təsdiqi olacaqdı. Biz dolayısı ilə orada məhz Solominin qaldığını ehtimal etsək də, buna tam sübutlarımız yox idi. Ehtimalımızın doğruluğunu yoxlamaq üçün Stepanın zəngini gözlədim. Qulaq as, gör Stepan nə dedi: Solominin yatdığı təkadamlıq kameranın divarları müxtəlif şəkillərlə dolu imiş. Moskvada qaldığı mənzildə isə, eynilə buradakı kimi telefon kitabçasının arxa vərəqində üçgümbəzli kilsə şəkli çəkildiyi məlum olub. Həmin şəkil onun o mənzildə qaldığı vaxtda çəkilib. Bunları öyrənən Stepan Solominin uşaq vaxtı rəssamlıq dərnəyinə getdiyini, çox gözəl əl qabiliyyəti olduğunu müəyyən edib. Yeri gəlmişkən, həmin şəkli telefonu ilə çəkib mənə atmasını istəmişdim.

Telefonumu götürən Mahir şəkilə baxana qədər qalxıb boşalmış stəkanlarımızı doldurub qaldığım yerdən davam etdim:

-Bunları biləndən sonra məlum mənzildə məhz «Koramal»ın qaldığı barədə ehtimallarımız təsdiqləndi. Onun şəkil çəkmək həvəsi bizim işimizə yaradı. Şəkil demişkən, indi gələk şəkillərə. Solominin bekarçılıqdan illər əvvəl yatdığı kameranın divarlarında hansı şəkilləri cızması bizim üçün maraqlı deyil. Ancaq hər iki telefon kitabçasındakı şəkillər çox şeydən xəbər verir. Əvvəlcə bizim tapdığımız şəkilləri təhlil etdim. Yadındadırsa, qadın şəkli vərəqin üst tərəfində, əjdaha şəkli isə onun altında çəkilmişdi. Bu ardıcıllığa işarə idi. Məntiqlə qadın şəkli birinci çəkilib. Bu instinktiv olaraq baş verib, qələmi əlinə alan adamın yazmağa vərəqin yuxarısından başladığı kimi. Şəkil hələ orada mənə tanış gəlmişdi. Səni gözləyərkən internetə baş vurub axtardığımı tapdım. Şəkildəki çarpayıda uzanmış qadın məşhur ispan rəssamı Fransisko Qoyyanın «Maxa» əsərinin eynisi idi. Onu da deyim ki, çəkən ona kifayət qədər oxşarlıq verə bilmişdi. Dəqiq deyə bilmərəm, ancaq zənnimcə bu şəkil onun sevgilisinə həsr olunub. Bəlkə də, yox. Hər halda bu, mənim ehtimalımdır. Bayaq ardıcıllıq barədə elə-belə demədim. Ardıcıllıq ikinci şəklin sonradan hansısa baş verən hadisənin təsiri altında çəkildiyindən xəbər verir. Bu nə hadisədəir, daha onu deyə bilmərəm. Ancaq əminliklə deyə bilərəm ki, heç vaxt heç bir xalqın mifologiyasında ikibaşlı əjdahaya rast gəlinməyib. Əjdahanın ya bir başı olur, ya da çox hallarda üç. İstəyirsən, sənə buna aid bir lətifə də danışım: Bir gün bir pəhləvan atını çapıb bir kəndə çatır. Orada qarşısına çıxan bir qızdan bir içim su istəyir. Qız isə deyir:-Ay hay, su nə gəzir. Odeyy, bir yekə əjdaha çayın qabağını kəsib, kəndə bir tikə də su gəlmir. Bunu eşidən pəhləvan atını çayın kənarına səyirdir. Çatanda həqiqətən də üçbaşlı nəhəng bir əjdahanın çayın içərisində uzandığını görür. Tez qılıncını çıxarıb əjdahaya hücum edir. Bir başını kəsdikdən sonra qılıncı yerə atıb nizəsini götürür. Yenə hücum edib nizəni əjdahanın ikinci başına sancır. Nizəni yerə atıb əmudunu çıxarır. Üçüncü dəfə hücum etmək istəyəndə əjdahanın sonuncu başı deyir:-Bir dəqiqə dayan. De görüm, məndən nə istəyirsən? Su istəyirəm, su,-deyə pəhləvan nərə çəkir. Bunu eşidən əjdaha deyir:-Ehhh, elə bu? Ged iç də, o su, o da sən, daha məni niyə öldürürsən. Mən burada bir qədər sərinləməkçün uzanmışam.

Lətifə bitəndə Mahirin dodağı qaçdı. Mən də gülümsəyib dedim:

-Görürsənmi, hətta lətifədə də əjdahanın üç başı var. İndisə ardına qulaq as: Stepan Solominin hələ uşaqlıqdan yaşadığı hadisələrə aid şəkillər çəkməyi xoşladığını deyib. Bu nöqteyi-nəzərdən də, cəmi iki başı olmasından da əjdaha şəklində konkret nəyəsə eyham olunduğunu düşünürəm. Nəyə?-bunu birlikdə aydınlaşdırmaq ikimizin boynuna düşür, əziz qardaşım.

Gözucu Mahirin boşalmış stəkanına baxdığını görüb qalxıb ona yenə çay süzdüm. Mən daha içmək istəmirdim. Yerimə oturub davam etdim:

-Ancaq eyhamın tək bu şəkildə olduğunu düşünmürəm. Moskvada aşkar olunan üçgümbəzli kilsə şəkli də çox müəmmalıdır. İndi bildiyin bir şeyi sənə deyəcəyəm və sən də razılaşacaqsan: Cinayət aləminin yazılmamış qanunlarında kilsə döyməsinin gümbəzlərinin sayı onu döydürənin neçə dəfə həbs olunmasına işarədir. Başqa sözlə, bir gümbəz bir həbsi ifadə edir. Solominin cəmi iki dəfə həbs olunaraq ayrı-ayrı vaxtlarda on və doqquz il cəza çəkdiyini, elə kürəyində də buna uyğun olaraq ikigümbəzli kilsə döyməsi gəzdirdiyini bilirdik. Stepanın verdiyi qovluqda bu barədə məlumat verilmişdi. «Koramal»ın cinayət aləmindən uzaqlaşdığını da bilirik. Heç bunsuz da onun üçüncü dəfə həbsxanaya yollanmaq arzusunda olduğunu, bu səbəbdən «üç dəfə həbs» mənasını verən üçgümbəzli kilsə şəkli çəkdiyini düşünmək absurd bir şey olardı. Deməli, bu simvolikada da hansısa məna gizlənir. Üstəlik də, hər iki şəkil məhz ona verilmiş tapşırığın ərəfəsində çəkildiyi üçün onların altmənalarında məhz o tapşırığa eyham olduğunu düşünürəm. Bunları dərindən təhlil edə bilsək, nəsə əldə edəcəyəmizə şübhəm yoxdur.

-Səninlə yüz faiz razıyam-Mahir yenə qısa danışdı.

-Mənim deyəcəklərim bunlar idi. İndi sən başla, görək Stepan sənə nə yeni məlumat verib.

Mahir qulaq asa-asa içdiyi çayına son qurtumu vurub danışmağa başladı:

-Son dövrdə Bakıdan Rusiyaya getmiş, Bakı qeydiyyatı olan rus əsilli həmyerlilərimizin siyahısını hazırlayıb Stepana ötürmüşdük. Biri istisna olmaqla onların hamısının yeri və sağ-salamat olmaları müəyyən edilib. Tapılmayan  həmyerlimiz dörd ay əvvəl işləmək məqsədi ilə Rusiyaya getmiş, indiki Qaraçuxur, keçmiş Razin qəsəbəsində yaşayan İvan Andreyeviç Nikolayevdir. Nikolayevin adı da, soyadı da Solominlə eynidir. Üstəlik də, xarici görünüşcə onların müəyyən oxşarlığı var. İvan Nikolayevin də, Tərxan və Mahmud kimi aradan götürüldüyünü düşünürəm. Əlbəttə, böyük ehtimalla onun bu işlərdən heç bir xəbəri yoxdur. Sadəcə sənədlərindən istifadə etmək üçün onu aradan götürə bilərdilər. Hər halda bir ölkənin hüquq-mühafizə orqanları ölkələrinə işləmək məqsədi ilə gəlmiş, araşdırmalarımıza görə sadə zəhmətkeş biri kimi xarakterizə edilən, gizlənməyə heç bir səbəbi olmayan birini tapa bilmirsə, az əvvəl dediklərimi ehtimal yox fakt kimi qəbul edə bilərik. Bu faktın özü də qarşı tərəfin hər şeyə çox yaxşı hazırlaşdığına, həm də bu hazırlığa uzun müddət əvvəl başlamalarına bir daha dəlalət edir. Onlar müharibəyə başlayacaqlarını bildiklərindən təxribatı da məhz müharibə başlayandan sonra arxa cəbhədə qarışıqlıq yaratmaq üçün planlaşdırıblar. Onu da gözəl biliblər ki, müharibə başlayanda paytaxtda nəzarət tədbirləri gücləndiriləcək. Elə buna görə də, Bakıya Dımokun sənədləri ilə gələn, hava limanında mindiyi avtobusdan müəmmalı şəkildə yox olan Solominin sonradan Bakıda rəsmi qeydiyyatı olan oxşarı Nikolayevin sənədləri ilə hərəkət edəcəyi də planlaşdırılıb. Yəqin ki, saxta sənəd ona burada verilib. Bu öyrəndiklərimizin doğru olduğuna şübhə yoxdur. Belədirsə, Nikolayevin haqqındakı məlumatları və şəklini bütün postlara verib Solominin hərəkətlərini tam məhdudlaşdırmaq olar. Bu halda o, elə ilk keçdiyi postda, yaxud da rastlaşdığı piyada patrul əməkdaşları tərəfindən saxlanılacaq. Ancaq bunu etmək səhv addım olar.

Mahirin nə demək istədiyini başa düşdüm:

-Düşünürsən ki, onların rezerv variantları var?

-Var, ya yoxdur bilmirəm. Ancaq istənilən halda bunu nəzərə almağa borcluyuq.

-Haqlısan. Tələsmək ancaq ziyan gətirə bilər. Ən azından Solomin haqqında müəyyən qədər məlumatlıyıq. Rezerv variantları isə, əgər varsa, tam nəzarətimizdən kənardadır. Gərək hər şeyi bir də ölçüb biçək.

Mahir başını tərpətməklə razılaşdığını bildirdi. Sonra davam etdi:

-Belə düşünməyə əsasım var. Sən Sərxanın əslində Tərxan olduğunu müəyyən edəndən, bunun davamı kimi o «miçurin» ortaya çıxandan sonra hazırlanan teraktın xüsusiyyəti haqqında bəzi qənaətlərə gələ bildim. O vaxta qədər isə bunun partlayışmı, kütləvi zəhərlənməmi, yaxud dəhşətli yanğınlarmı və sairə olacağını müəyyən edə bilmirdim. İndi isə əminliklə deyirəm. Bakıda partlayış hazırlanır.

İkimiz də bir müddət susub danışmadıq. Bu fikrin səsləndirilməsi özü belə bizə çox ağır gəldi. Ən pisi isə o idi ki, ehtimal olunan partlayışın nə yeri, nə də vaxtı barədə hələ heç nə öyrənə bilməmişdik.

Nəhayət yaranmış sükutu pozan Mahir fikirli-fikirli danışmağa başladı:

-İndi mən zəncirin halqaların düzəcəyəm. Sənsə lazım bildiyin yerlərdə fikrini bildir. Məsələ belədir. Böyük Ermənistan xülyası ilə yaşayan bədxah qonşularımızın xüsusi xidmət orqanları düz otuz beş il əvvəl orada hərbi xidmət edən, qeyri millətlərdən olan əsgərləri gələcəkdə istifadə etmək məqsədi ilə öyrənməyə başlayır. Bu əsgərlərin arasından İvan Solomin fərdi psixoloji və fiziki keyfiyyətlərinə görə onların diqqətini çəkir. Bundan sonra Anuş Markaryan adlı əməkdaşlarının guya təsadüfən onunla tanış olmasını təşkil edirlər. Anuş Solomini özünə bağlamaq tapşırığı alır və bunun öhdəsindən məharətlə gəlir. Balıq kimi qarmağa düşdüyünü başa düşməyən İvan Anuşa möhkəm bağlanır. Bu münasibətlər o, əsgərliyi başa vurduqdan sonra da davam edir. Solomin mütəmadi olaraq sevgilisi ilə görüşmək üçün Ermənistana gedib gəlir. Böyük ehtimalla bu səfərlərində Anuş dostları ya da qohumları kimi qələmə verdiyi digər əməkdaşları da onunla tanış edir. Həmin əməkdaşlar özlərini Solominlə möhkəm dostlaşmış kimi göstərir, yəqin ki, hər gəlişində dəbdəbəli ziyafətlər təşkil edib qayıdanda təntənə ilə yola salırlar. Bunu ona görə edirlər ki, çox uzağa gedən planlarında əgər nə vaxtsa Solomindən istifadə etmək lazım olarsa, təklif ona o «dostlarından» gəlsin. Anuş isə bu işlərdən kənarda qalıb öz rolunu oynamaqda davam etsin. Yeri gəlmişkən, o ərəfədə Anuş ailə həyatı qurur, ancaq bu onun Solominin sevgilisi kimi qalmasına mane olmur. Sonradan iki dəfə üst-üstə on doqquz il həbsxana həyatı yaşayan Solomini bu ayrılıq nəinki sevgilisindən soyutmur, əksinə onunçün daha çox darıxır. Belə uzun müddətlərdə həbsə düşməsi ona kifayət qədər vaxt və vəsait sərf etmiş ermənilərin planlarını pozduğu üçün Anuşa yeni bir tapşırıq verilir. Artıq polkovnik-leytenant rütbəsində olan Anuş bu tapşırığı yerinə yetirərək növbəti gəlişində Solomini dilə tuta bilir. Nəticədə cinayət aləmində böyük nüfuz sahibi, bu aləmin ən yüksəkdə duran elitasının, «qanuni oğrular»ın sıralarına qoşulmağa namizəd olan «Koramal» ləqəbli qatı cinayətkar İvan Andreyeviç Solomin cinayət aləmindən uzaqlaşmağa söz verir. İlyarım əvvəlsə ondan istifadə etmək qərarı verilir. Zamanı yetişən «konservləşdirilmiş» Solominlə həmin «dostlar» söhbəti açır və yəqin ki, böyük pul müqabilində onu razı sala bilirlər. Əgər təkcə bu zəncirdə ən axırıncı halqalardan biri olan yaşıllaşdırma işçisi Mahmud Səmədovun aldığı maşının qiyməti iyirmi dörd min doqquz yüz manatdırsa, onda «Koramal»a edilən təklifin məbləğini təxmin etmək olar. Bu məbləğdən ruhlanan «Koramal» tapşırıq əsasında iki dəfə turist kimi Bakıyə gəlib qayıdır. Artıq öyrənmişik ki, lazımi məkanları gəzib baxmaqla yanaşı, o həm də keçmiş məhbus yoldaşı Tərxan Nağıyevlə görüşüb onu bu işdə əlbir olmağa razı salır. Eyni senari üzrə böyük məbləğdə pul vəd olunan cinayətkar xislətli Tərxan satqınlıq etməyə razılıq verdikdən sonra Solomin onun koordinatlarını buradakı adamlarına verib özü Moskvaya qayıdır. O, hələ düz bir il xüsusi hazırlıq kursu keçməliydi. Həmin müddətdə buradakı adam Tərxanla görüşüb vəd olunan pulun bir hissəsini beh kimi ona verir, bununla da onun geriyə yollarını bağlayır. Düşünürəm ki, ilkin məbləğ elə də böyük olmayıb. Pulun əsas hissəsini Tərxan əməliyyatın vaxtı yaxınlaşanda alıb. Məhz bu səbəbdən Səyyarə arvad onun həmin ərəfədə dostlaşdığı yaşıllaşdırma işçisi ilə birlikdə çoxlu pul qazandığını bizə dedi. Burada da hər şey üst-üstə düşür. Tərxanın Mahmud Səmədovla həmin ərəfədə daha sıx əlaqədə olduğu bizə məlumdur. Tərxan həmin pulları sağa-sola xərcləməyə başladığından bu yalanı uydurmağa məcbur olub. Bununla da böyük səhvə yol verib. Çünki onun bu uydurmasına görə biz Mahmud Səmədova çıxa bildik. Bundan sonra aparılan təhlillərlə elə Tərxan kimi birdən-birə varlanan Mahmudun da bu işdə əli olduğu müəyyən edildi. Qəfil varlanmaları ilə yanaşı Tərxanın öldürülməsi, Mahmudun isə yoxa çıxması daha onların axtardığımız cinayətkar dəstə ilə əlbir olduqlarına heç bir şübhə yeri qoymurdu. Qarşı tərəf vaxtı çatdığı üçün körpüləri yandırırdı.

Mahir bir qədər nəfəsini dərdi.

 

  “Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.03.2024)

 

 

 

 

Martın 12-də dünyanın ən böyük kitab sərgilərindən olan London Beynəlxalq Kitab Sərgisi öz işinə başlayıb. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı və Böyük Britaniyadakı səfirliyimizin dəstəyi ilə ölkəmiz sərgidə təmsil olunur.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, sərgidə nazirliyin məsul əməkdaşları, nazirliyin dəstəyi ilə “Təhsil” Nəşriyyat-Poliqrafiya MMC-nin baş direktoru Tural Axundov və “Everest” nəşriyyatının rəhbəri Ramil Rzazadə iştirak edirlər.

Nazirliyin nümayəndə heyəti sərginin açılış günündə bir sıra tədbirlərə qatılıb.

Həmçinin Azərbaycan naşirləri öz məhsullarını daha geniş auditoriyaya təqdim etmək üçün görüşlər keçirir, əməkdaşlıq əlaqələri qururlar.

Milli stendimizdə nümayəndə heyəti tərəfindən Azərbaycanın tarixi, mədəniyyəti, ədəbiyyatı, kitab sənəti, o cümlədən Şuşa şəhərinin 2024-cü il üzrə "İslam dünyasının mədəniyyət paytaxtı" seçilməsi barədə sərgi iştirakçılarına və ziyarətçilərə geniş məlumat verilir.

1971-ci ildən keçirilən London Beynəlxalq Kitab Sərgisində ölkəmiz 129 adda 300-ə yaxın kitabla təmsil olunur. Onlarla ölkədən nəşriyyat, kitab sənayesi nümayəndələri və yazarların qatıldığı sərgi martın 14-dək davam edəcək.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.03.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

1.

8 martda gül dükanında:

-Məxməri qızılgül neçəyədir?

-Biri səkkiz manata.

-Siz nə danışırsınız? Səkkiz manata da gül olar? Dünən dörd manat deyildi? Bu lap talançılıqdır.

-Qardaş, biz neyniyək, gömrük rüsumu qalxıb. Talançı biz deyilik, onlardır.

-Neçə olub ki?

-Bir gül üçün 40 qəpik idi, 80 qəpik olub. 

 

2.

Yaponların hətta anaxronizmləri də sinxrondur.

 

3.

Pensiyaçıları televiziya proqramları ilə təmin etməkçün onlara qəzet paylayan kuryerdən gənc qız harda çalışdığını söylədikdə cavabı belə olur: 

-Proqram təminatçısıyam. 

 

4.

Kişini 10 faiz sevmək və 90 faiz başa düşmək lazımdır. 

Qadını isə 100 faiz sevmək lazımdır, çünki başa düşmək mümkün deyil. 

 

5.

Tələbə yataqxanasının aşbazı nahara evinə gedir. 

 

6.

Ən möhkəm və uzun yuxu vicdanın yuxusudur. 

 

7.

Axşamlar tək küçəyə çıxmaq yox, sosial şəbəkələrə girmək də qorxuludur. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.03.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı statusman Hümbət Həsənoğludan növbəti 10 aforizm təqdim edir. 

 

1.Çox söz verənin sözü az dəyərlidir.

2.Heç kimə inanmamaq hamıya inanmaqdan təhlükə­sizdir.

3.Özünü bahalı apar ki, ucuz münasibət axtaranlar sənə yaxınlaşmasın.

4.Qüsursuz insan olmadığını bilsən, hamı ilə rahat münasibət qurarsan.

5.Sənin gözlərini, qulaqlarını və qəlbini eyni vaxtda yalnız insan sevindirə bilər.

6.Bülbül istəyirsənsə, qızılgül bağı sal, özü gələcək. 

7.İncə yumor hissi olan qadın tapıntıdır. Onun bu hissini qarşılaya bilən kişi bu tapıntıya şanslıdır. 

8.Eyfel qülləsinə hardan baxmağın əhəmiyyətli deyil, əhəmiyyətli olanı sənin Parisdə olmağındır. 

9.Sənin himayəndə olan yeganə insan özünsən. Onu da xoşbəxt edə bilməlisən.

10.Qəlbindəki kədəri üzündəki təbəssümlə ört ki, əğyar sevinməsin.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.03.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə “Mİlli ədəbiyyatımızı sevdirək” layihəsində bu gün sizlərə şair Ağacəfər Həsənlinin  şeirlərini təqdim edirik. 

 

 

Sitayiş

 

Gözüm su içmir dünyadan,

nə ehtiyac var ki, gözüm su içə.

Üzümün suyu getdi -

nə ehtiyac var ki, sözüm su içə.

 

Qarağac su içir arxın dibində?

Qarağat su içir hamar zəmidə -

arpa tarlasında - tərxun içində?

Çapır dəli şimşək qarğı atını -

buludu gizlədir qarğıdalıdan,

dəyir yarasanın qırğı, dalından...

Qəhərdən gah dilim-ağzım quruyur,

gah rüsvay oluram xalxın içində.

 

Sərsəng su, Araz su, Tərtər su, Kür su,

sifət şoranımı qan-yaş isladar...

Şeytanın qıçını sındırar gür su,

dumansa yamacda dönər aslana.

 

Şabaş yağışının damlası iri,

görürsən, can çəkir diz çökməyə də.

Həyatda məramda yavanın biri

yaramır əlinə su tökməyə də.

 

Suya danışmışam yuxumu gedib,

bulanıq çayları sevindirmişəm.

Bir tərəf od olub, yanğın törədib,

su olub əks qütbü ta söndürmüşəm.

 

Tanrı göydə biçib, yerdə su əkib,

gen cahan təşnədi güya, İlahi.

Hər gün ovuc-ovuc üzümə çəkib,

sitayiş edirəm suya, İlahi,

sifariş edirəm suyu, İlahi!

Susuz aparıram kimisə çaya,

susuz gətirirəm, pərvərdigara!

 

 

Düymə

 

Allahın izniylə,

köynəyimin reziniylə,

qələmimin varaqdakı iziylə

açıram sabahları.

 

Azadlığıma doğru uçuram,

kəfən düyməsizdir deyəsən, axı.

Həftənin düymələrini açıram;

günlər bir-bir gəlir.

Vaxtın saçıdır qara gecə,

dalınca bərbər gəlir -

yəni gündüz...

 

Hərdən olur -

bir zülmət qıfıllanır: -

qarşısını piyada yuxu kəsir,

darvaza bağlanır, qapı açılmır.

Onda gözləyirsən gözüyumulu,

sonda izləyirsən göyü yumulu.

Yanında nə carçı, nə radio var,

pişik cırmaqlayır cəftəni çöldən -

və yalnız dilində "miyo-miyo" var.

Götürə bilmirsən dəftəri yerdən,

əsir-yesir düşmüş həftəni yerdən...

Vaxt qandaldı günlərin əynində,

boz pencəyinin çiynində.

Gerçəkdi qondarma dünyada varlığım -

məzar darlığım!

"Axtaran tapar" deyirlər,

mən axtardığımı tapmıram heç vaxt.

Özgənin atına minən tez düşər,

özgənin atını çapmıram heç vaxt.

Məni yol saxlamır gözümçıxdıda,

yol qaralamır...

Özümdən-özümə şüşətək yol var.

Düymə-düymə daşlar yaxalığımda.

Düyün-düyün dərdim içib kefiri.

Mülayim qəlbimin yuxalığından

ağımı oxuyub özgə efiri.

 

Vaxtdır kişiyanə etiraf edən,

kişnəyə-kişnəyə etiraz edən.

Görmədən sözümü qoyub ağzımda,

mənim sifətimdə, mənim ağlımda...

Mən ki öz ağlımla rəftar etmədim,

bir işdi-şayətdi, əgər etsəydim...

onunla beş qarış yol gedəcəkdim.

Güzəşt edəcəkdim özüm-özümə,

utanıb dəyməzdim o vaxt gözümə.

 

Yəqin sümüyümə düşmüş həyatı

muradım yenicə düymələyirdi.

Anam da iynə-sap etmişdi vaxtı,

köynəyimə öncə düymə qoyurdu.

 

 

Şans

 

Haram yeyə bilmirəm -

güllər yuxuma haram qatır,

qoxusundan həzz alıram.

İtirirəm özümü ilim-ilim.

Bölgə-bölgə, iqlim-iqlim.

Harda girləyim başımı,

nə bilim?

 

Kölə canım

vücudumu gəzdirə-gəzdirə

iz azdırır.

Baxma, qılığma girir,

ağıllı sözü qulağıma girir...

 

Məgər ağıllı söz eşidənəm?

Nə qədər yaşa dolsam da,

ağlım yenə uşaq ağlıdı.

Məsələn, o gün mərhum anamın

kölgəsinin dalınca ağladım.

Əzrayılı gülmək tutdu...

Əlini alnıma qoydu:

"yüngülcə qızdırması var" - dedi,

ilk dəfə qabağından yedi.

Əli aşından da oldu,

vəli aşından da.

Kor-peşman arxaya döndü.

Bəxt ulduzu söndü.

 

İşıq sürətiylə vurur nəbzim.

Uşaq cürətiylə nəfsimə

qalib gəlirəm.

Təcili ovcuma yazıram:

"Xədicəm,

dünyaya gələcək kötücəm,

məndən xatircəm ol.

Quru ösgürək ardıcı boğanda,

ala-bula keçi ardıcıl doğanda,

Günəş çevriləndə üfüq yorğanda -

qayıtmaq şansım var,

it ilində!"

 

 

Yarpaq balladası

 

Payızda

hər ağacın altı bir məzarlıqdı,

tabut kimi düşür budaqdan yarpaq.

Ta büt kimi,

dəlil-sübut kimi,

süqut kimi...

Ağac təsirlənir gül körpəsindən,

kim pıçıldamışdı köçməzsən, yarpaq?

Saplağından nazik Qıl körpüsündən

axirət anında keçməzsən, yarpaq.

Qulağına girmir:

ölüm ayağına düşmək -

ölümün ayağına düşməyi deyil,

ölüm gözünün düşməni deyil.

Kor olsun o göz,

haram olsun, o yarpağın əmdiyi süd.

Qədir ağacına verdiyi öyüd.

 

Yerimək qismət deyilmiş -

məsləhət bilmirmiş Tanrı ağaca.

Üzündə-gözündə təbəssümü var,

yəqin yükləyirmiş Günəş sayğaca.

 

Günəşsiz qalarmış başqa bitkilər,

yabanı meşələr, başqan bitkilər.

"Ölüm, ayağının altda", and içmiş,

içdiyi andından sonra vaz keçmiş,

üzülmüş, yıxılmış budaqdan yarpaq,

həzin nəğmə kimi dodaqdan yarpaq.

 

Payızın hər yarpağa təpkisi,

Adəmin cənnətdən qovulmasıdı.

Həvvanın minnətdə qovrulmasıdı.

Diş necə kəsməsin bağırsağını,

göydə uçurtmasın yarpaq sarğını.

 

Qoltuğunda qarpız sakit durasan,

yarpız bitirəsən bulaq başında.

İlanın qoxudan zəhləsi getsin,

qorxudan axtarsın siçan deşiyi.

 

 

Paltar

 

Xatirələr geyilmiş paltardı:

pencəyinin yaxalığı uzun,

şalvarının balağı dar.

Soyunub dəyişmək istəyirəm

hər bahar.

 

Üstündəki yamaq səbəbini danır,

yanıq davamıdı.

Ciblər - yurd-yuvamdı...

Astarında kürüşnə,

lərgə qoxusu.         

Pişik cırmağının qorxusu.

 

Məktəb çağları müsibət idi -

qiymətlərim müsbət idi.

Beş kitabım qarpız idi,

zəmanə vermişdi qoltuğuma.

Mürəkkəbə batmış köynəyim -

göynəyim.

Günəş - təkgözlü eynəyim.

 

Vay oldu, yay oldu -

isti biçənəkdə

bükürdü abrını ətəyinə.

Tökürdü o yolacan,

əsəbi arının pətəyinəcən...

şələ basırdı lələni,

belinin ağrısı sağalmırdı.

Və ya payız yağışı

vücudumu ağ yuyub, qara sərirdi.

Hardansa qış gözünü ağardırdı,

cismimi qara basıb, qara sərirdi.

 

Xatirələr - geyilmiş paltar,

yeyilmiş paltar.

Ütüsüz günlərimə baxaram,

keçmişim bal dadar.

 

 

Oyanış

 

Allah çörəyini kəsmədi quşların,

girələdilər birtəhər başlarını.

Gün doğdu bəxtinə yoxsul daşların -

mərmər parıltılı ovsun daşların,

bərəkəti artdı gur yağışların.

 

Kəpənəklər xallarını axtarırdılar,

kenqurular xarallarını.

Buynuzları şaxələndi maralların,

kirpilərin tikanları mişar ağzıdır -

maşallah, bəd nəzəri kəsir.

 

Allah üzünə baxdı şah tutun,

tufanlardan salamat çıxdı...

Yaşıl yarpaqlarını gizlədir palazqulaq tutun,

sir-sifətindən zəhər yağır -

hirsindən dişlərini sıxdı.

 

Qarğa qırıldadı, göy guruldadı,

daşdı yamacların ilham çeşməsi.

Alnının tərini dağ quruladı,

çıxartdı gözündən duman çeşməyi.

 

Havada son nadir dəyişkənliyi

qəbul eləmədim soyuq duş kimi.

Həmişə sevirəm döyüşkənliyi,

ruhum Cəngəsərdə uçur quş kimi.

 

Çölə güzgü tutub su çiçəkləri,

gərnəşə-gərnəşə üfüq qızarır.

Yuxusu qarışır daha təklərin -

oyanan çağıdır ərgən qızların...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.03.2024)

Poetik Qiraətdə bu gün sizlərlə yenidən rubrikamızın çoxvaxtkı təmsilçisi Əlizadə Nuri görüşür. “Yaşıl köynəkli oğlan” həqiqətən də böyük şair olan Vaqif Bayatlıya həsr edilib. 

Şair şairə nə deyir? Deyir ki, ey yaşıl köynəkli oğlan - 

Quruyur bu dünya da, 

Susuz bir dodaq kimi.

Çıxarıb köynəyini

Qoy dünyanın üstünə

Yaşıl bir budaq kimi.

Sadəcə möhtəşəm. Hər hansı belə ehtiyac duyulmur.

 

Yüz qəmin şairidir,

Bir dilin şairidi.

Yaşını soruşmayın

Min ilin şairidi

Yaşıl köynəkli oğlan.

 

...Dünya ovcunda ikən,

Niyə yerə salmısan?

Əynindəki köynəyi

Bir çəməndən almısan

Yaşıl köynəkli oğlan?

 

Yaşıl-yaşıl şeir yazıb,

Sözü geyinən oğlan,

Heç utanma yaşından

Yaşa elə yaşılda...

 

Yaşıl bir ot atdın yerə,

Hər tərəf yaşıl oldu.

Yaşılköynək ağaclar 

Sənin adaşın oldu...

 

Quruyur bu dünya da, 

Susuz bir dodaq kimi.

Çıxarıb köynəyini

Qoy dünyanın üstünə

Yaşıl bir budaq kimi.

 

Çoxu ,,dəli" deyib keçir,

Sataşır sevincinə.

Çağır o adamları

Yaşıl köynək içinə...

 

Səni necə tapşırım

Ədabaz tay-tuşlara.

Tapışırdım bu gün səni

Sevdiyin yarpaqlara,

Dən səpdiyin quşlara.

 

...Durma, çəkil göylərə

Bax, o yaşıl bulud da 

Sənin buludun olsun.

Ölsən, yaşıl köynəyin

Yaşıl tabutun olsun.

 

Bir də yerə qayıtma,

Burda hamı bənd olub 

Simuzərə, altuna.

...Orda ulduzlar girər

Tabutunun altına...

 

Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.03.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

SUAL

Salam, dəyərli Şamil bəy, “Bir sual, bir cavab" rubrikasında xoş gördük Sizi.

Bəzən bir sual saatlarla düşünməyə və saatlarla nitq söyləməyə şərait yaradır.

Məhz elə suallardan birini Sizə ünvanlayıram: Şamil Ənvəroğlu, niyə ƏDƏBİYYAT?

 

CAVAB

Bu sual məni həmişə düşündürüb.

Nəyə görə ədəbiyyat?

Cəlb edən hansı yanları var ki?

Uşaq ikən məhlə uşaqları ilə oynamağı boş verib də kitablara sarılmaq və bir səssiz küncə çəkilmək istəyi nədən yaranırdı axı?

Məktəb tapşırıqlarını 1-2 saatın içində hazır edib, sonra da qalın-qalın romanları oxumağa başlamaq həvəsini hansı səbəblər tətikləyirdi, görəsən?

Qarma-qarışıq 90-cı illərdə ucqar bir dağ kəndində, işıqların tez-tez söndüyü o gecələrdə, o zamanlar dəbdə olan fənərli maqintafonun işığında, ya da hamı yatandan sonra gizlincə şam işığında bitirməyə çalışdığın o kitablara maraq nədən qaynaqlanırdı?

Axı bu daxili tələbat, bu ruhsal ehtiyac nədən yaranmışdı?

10-cu sinifdə ayılasan ki, artıq qonşuların adlarını kitabdakı obrazlarla səhv salırsan.

Hələ bununla bağlı dəfələrlə başına gülməli hadisələr də gələ...

Sonralar hərbi xidmətdə olanda da "kaptyorka"da gizlətdiyin və boş vaxt tapan kimi dərhal oxuduğun kitablar ilə bu qədər sadiq dost olasan...

BDU-nun tarix fakültəsini oxuyasan,

ancaq hara getsən, hansı evdə kitab rəfi görsən, gözün həmişə bədii əsərlər axtara, həm də böyük həvəslə...

Bu barədə həmişə düşünmüşəm, səbəbləri çözməyə çalışmışam...

İnsanı daim axtarışa, öyrənməyə səsləyən "NİYƏ? NƏDƏN? HANSI SƏBƏBƏ GÖRƏ?" sualları olur.

Ona görə də, hadisələrin səbəbləri nəticələrindən daha maraqlı və daha cəlbedici olub həmişə...

Mənim üçün ədəbiyyat tarixdən həmişə 1:0 öndə olub. Bəlkə də, bir tarixçinin belə düşünməsi qəribə gələ bilər. Ancaq mənə elə gəlir ki, tarixin "mənbə" deyib bizlərə sırıdığı "gerçəklər", əslində, nağıllar toplusundan başqa bir şey deyil.

Tarix kimlərinsə fantaziyasıdır, şəxsi maraqların faktlarla oynanmış halıdır...

Ən əsası da, siyasətin əlindəki təbliğat vasitəsidir tarix... Tarix alət ola bilir, hətta inandıra bilir insanları buna... Əsl ədəbiyyat isə, lap cəhd etsə belə, bacara bilmir yaltaqlığı, deyə bilmir boğazdanyuxarı kəlmələri...

Dərhal yazıda üzə çıxır qeyri-səmimi nəsə  olanda...

Çünki ədəbiyyat dürüstcə yanışır bütün hadisələrə, niyyəti nə olursa-olsun, çəkdiyi "rəsm"də hər şey doğru şəkildə öz əksini tapır.

Təqdim etdiyi lap nağıl da olsa, onu elə nağıl kimi də təqdim edir bizə.

Nağıl demişkən, əslində hər birimizin həyatı elə bir nağıldan ibarət deyilmi?

"Cırtdanların" "divlərə" qalib gəldiyi nağıllar dünyasında yaşamırıqmı?

Qardaşlarını su quyusunda ölümünə tərk edən "qardaşlar" yoxdurmu ətrafımızda?

Maraqların duyğuları üstələdiyi bir dünyanın sakinləri deyilikmi hər birimiz?

Üzlərdəki saxta gülüşləri, dillərdəki "xoşbəxtəm" deyilən yalanları,

gözlərdən oxunan "İMDAD!" çağırışlarını oxuduğumuz insanlarla yaşamırıqmı bu cəmiyyətdə?

Yazan olsa, neçə nağılların baş qəhrəmanı deyilikmi hər birimiz?

Bir məsəl var, - deyir ki, “Yer bataqlıqsa, orada boy atan ancaq "qamışlar" olar".

"Qamışların" bitdiyi bataqlıqda hansı gül-çiçəyi bitən görmüşük ki?

Bu dünyada bütün ruhu gözəl, ürəyi təmiz, yaradıcı və həssas insanları çəmənlikdə bitən gül-çiçəyə bənzədirəm - hərəsinin öz ətri, öz sevəni var...

Və ətrafına "yad insan" kimi görünən necə gözəl insanlarımız bu nağıllar dünyasında minbir əziyyət çəkmirlərmi?

Hər nağılın sonunda düşəcəyini gözlədiyimiz o "üç alma" isə, yaşaya bilmədiklərimizin TƏƏSSÜFÜ, etdiklərimizin PEŞMANLIĞI,

və edə biləcəyimiz, ancaq etmədiklərimizin KAŞ Kİ-ləridir əslində...

Nədənsə, insanlarda axtardığımız dürüstlüyü insanlarda tapmayınca, əsərlərdə axtarmağa başlayırıq zamanla.

Hətta, o fikrə gəlirik ki, əsərlər öz müəlliflərindən daha dürüst, daha ədalətli, daha səmimi və daha təmizdir.

Bəlkə də, əsərlər müəllifin olmaq istədiyi, ancaq ola bilmədiyi bir obrazı yaratmaq cəhdidir.

Ya da əsərlər yazarların içlərində basdırdığı duyğuların yenidən həyata doğuluşudur...

Bəlkə də, bizə ədəbiyyatı sevdirən hiss o gerçəkdə tapa bilmədiyimiz təmizliyin, ədalətin və haqqın əsərlərdə tapmaq istəyidir...

Axı həyatın rəsmini çəkən rəssamdır ədəbiyyat...

Axı öz tablomuza yaxından baxmaq marağıdır oxuduğumuz əsərlər...

Tarix dərsdir bizim üçün.

Ədəbiyyat isə,

-əsl həyatın özüdür,

-mənəvi yüksəlişdir,

-ali insan olmağa can atmaq duyğusudur...

Söhbətimiz uzandıqca ədəbiyyata  vurğunluğumuzun nədən qaynaqlanması məsələsi çözülür, deyəsən...

Deməli, türk yazıçısı Əlif Şəfəqin belə bir deyimi var:

"Xoşbəxt mühitdə böyüməyən gənclər üçün ədəbiyyat ən gözəl sığınacaqdır".

Razılaşdığım bu fikrə icazənizlə bir neçə əlavəni də mən edim.

İnsan mənəvi varlıq olmaqdan öncə bioloji varlıqdır və müəyyən yaşa qədər də o cür də qalır, əlbəttə... Hər kəs bioloji varlıqdır, ancaq hər kəs də mənəvi varlıq deyil...

Səbəblərə gəldikdə isə, çox müxtəlif ola bilər. Öncə onu qeyd edək ki, insanı yetişdirən və kamilləşdirən  böyüdüyü mühit,

yaşadığı həyat və sosial çevrəsi olur.

Kimi düzgün bəhrələnib kamilləşə bilir,

kimi də şablon fikirləri əxz etməkdən o yana gedə bilmir və ya getmək istəmir...

Fəlsəfənin dediyi kimi, "şəxsiyyəti sosial mühit yetişdirir". Ancaq sual olunur, "hər kəs yetişə bilirmi?" Yaxud da, səni SƏN edən dəyərlər doğrudanmı bir tək yaşadığın mühitlə bağlıdır?

Bəs, genetik kodların payı nə qədərdir?

Cavabı 50/50-ə demək, əslində asana qaçmaqdır. Asana qaçmaq isə düşünmək yerinə inanmağı seçməkdir... Şəxsiyyəti formalaşdıran həm də psixoloji durumlardır,

ya müsbət yöndə yetişdirə bilir, ya da mənfi yöndə dəyişdirə bilir.

Əlbəttə, insanın ən gözəl müəllimi özü olduğuna görə, “dərsini" nə qədər yaxşı alması da çox önəmli faktdır. 

Qayıdaq o fikrə ki niyə ədəbiyyat?

- Ruhu təmiz insanlar həmişə sığınmağa bir təmiz məkan, ya da bir doğru mühit axtarırlar.

- Görəndə ki, elə dürüst çevrəsi yoxdur,

o zaman çəkilirlər tənhalığa.

- Əslində, tənhalıq həyata və insanlara qarşı ən üsyankar etiraz formasıdır.

- Əlbəttə, anlayana ...

- Ədəbiyyat təmiz ruhlu insanların ən gözəl məkanıdır, çirkablardan uzaq olmaq cəhdidir, özünü İNSAN kimi qorumaq istəyidir...

- Çirkli ətrafdan bezib üz tutacağımız tək mənəvi sahəmiz ədəbiyyatdır,

və ya mədəniyyətin digər sahələridir...

Məşhur Livan yazıçısı Xəlil Cübran yazırdı:

 "Böyük yazar bizim sükutumuzu ifadə edə bilən yazardır".

Səssizliyin özü ədəbiyyatın həm pıçıltısı, həm də hayqırışıdır.

Anlayan üçün pıçıltıdır, anlaya bilməyənlər üçün bağırtıdır... 

Və bizim uşaqlıq tarixin ən kəskin dövrlərindən birinə düşmüşdü:

- Sovetlərin çöküşü, müstəqillik dövrünün başlanması...

- Qaçqınlığın və yoxsulluğun ən ağır günlərini yaşamağımız...

- Bir kisə unun qiymətinin 15 "şirvan"a olduğu və bir qoyun satıb bir kisə un aldığımız illər idi o illər...

- Bayramdan bayrama ət yediyimiz illər idi o illər...

- Ancaq gözlərimizin güldüyü,

gələcəyə minbir həvəslə baxdığımız illər idi o illər...

Elə qarışıq və çətin günlərdə tək təsəllimiz dərslərimizi yaxşı oxumaq, böyüyəndə oxuyub "adam" olmaq ümidi idi. Yarı kiril, yarı latın qrafikalı, üzü qopmuş dərs kitabları, odun sobası ilə isinən kənd məktəbi, ancaq müəllimlərimizi göydən enən bir mələk olduğunu sandığımız illər idi o illər... Axşamlar odun sobası üzərində "duzlu dilim" dediyimiz bişmiş kartof dilimlərini yeyə-yeyə anamızın danışdığı nağılları dinləmək, bəlkə də, o illərin ən şirin anları idi.

Anamızın: "Dur bala, uzan yerinə"- deməsi ayıldardı bəzən yuxudan. Çox vaxt da, yerimizə uzanıb yarımçıq qalmış əsəri oxuyardıq alaqaranlıq otaqda. Bizi ədəbiyyata itələyən əsas maraq dünyanı və insanları tanımaq, ətrafdakı qayğılardan uzaqlaşmaq istəyidir bəlkə də...

Mütaliə alışqanlıq yaradır zamanla,

- Bir də baxıb görürsən ki, bir günə 300 səhifəlik kitabı oxuyub bitirirsən.

- Oxumadığın günlərdə isə, sanki çox dəyərli bir əşyanı itirmiş kimi olursan...

Yadıma gəlir ki, "Kapitan Qrantın uşaqları" kitabının təsirində 2-3 ay çıxa bilməmişdim uşaq vaxtı.

"Səfillər" bizim həyatımızın bir parçasını anladırdı sanki, o qədər doğma gəlirdi ki, bizə...

Əsərlərdə özümüzü axtara-axtara rayon kitabxanasında nə qədər kitab varsa, hamısını bitirdiyim gün elə bil dünənki gün idi. Kitabxanaçı Rəbiyə xala deyəndə ki,

artıq oxumadığın kitab qalmayıb bizdə, 

onda da növbə çatdı müəllimlərimizin evlərindəki kitablara... Və bir də o zaman ayıldım ki, əsərləri oxuya-oxuya xeyli "kvadrat" şeirlər də yazmağa başlamışam...

Yazmaqdan daha çox, sanki özüm-özümlə danışırdım şeir dilində...

Bəlkə də, insanın ən səmimi həmsöhbəti elə onun özüdür.

Çünki daha içdən, daha güvənli və daha dürüst dərdləşməkdir belə ünsiyyət.

Psixoloqlar bunun bir səbəbi kimi uşaqlıq travmalarını qeyd edirlər.

Digər tərəfdən də, zəki olmağın bir əlaməti sayırlar...

Mənim də özümlə hər mövzuda söhbətim olub və düşünürəm ki, insanın özünə kənardan baxması və öz yanlışlarını görməsi baxımından bu çox gözəl bir addımdır.

Daha doğrusu, bu bir daxili tələbatdır, ruhun bədənlə ünsiyyətidir...

Zamanla özümüzün ədəbiyyatın içində olmağımdan daha çox, ədəbiyyatın bizim içimizdə olduğuna inanmağa başladıq.

Mənə elə gəlir ki, ədəbiyyat təmiz ruhlu, həssas ürəkli insanların dayaq nöqtəsidir,

kamilliyə gedən yolda yol göstərən mayakdır...

Və son olaraq gələk ümumiləşmiş nəticəyə...

Əgər kimsə mənə indi durub desə ki, - "Niyə ədəbiyyat?" Ona heç düşünmədən verəcəyim qısa cavabım da belə olar:

- " Ədəbiyyatın bu cəmiyyətdə tək təmiz bildiyim və özümü azad saydığım ruhsal bir məkan olduğu üçün"...

Folkner deyirdi ki, milləti ədəbiyyat yaradır.

Düşünürəm ki, insanlarımız nə qədər çox ədəbi əsərlər oxusalar, elmi bəlgəsəllər izləsələr, fəlsəfi və psixoloji filmlərə baxsalar, o qədər də, daha yetkin və daha mükəmməl insan ola bilərlər...

Gələcəyimiz naminə, mənəviyyatımızın inkişafı naminə, İNSAN kimi qalmaq naminə ədəbiyyatımıza sadiq olaq həmişə...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.03.2024)