Super User
Bakıda dahi yazıçı Çingiz Aytmatovun 95 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbir təşkil edilib
Türk Dövlətləri Parlament Assambleyası (TÜRKPA) dekabrın 25-də Bakıda XX əsrin dahi qırğız yazıçısı Çingiz Aytmatovun 95 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbir təşkil edilib.
AZƏRTAC xəbər verir ki, tədbirdə çıxış edən TÜRKPA-nın Baş katibi Mehmet Süreyya Er Çingiz Aytmatovun qələmi və dühası ilə bütün dünyada milyonlarla oxucunun qəlbinin fatehi olduğunu deyib. O bildirib ki, yüz illər keçsə də, Çingiz Aytmatov yaradıcılığının sönməz alovu oxucularının və ədəbiyyatsevərlərin qəlbini isidəcək. Əsərlərinin dünyanın 170 dilinə tərcümə edilməsi, bütün əsərlərinə film çəkilməsi böyük yazıçının dühasının miqyasını nümayiş etdirir. Təsadüfi deyil ki, Çingiz Aytmatovun adı dünyanın ən məşhur ədibləri ilə yanaşı çəkilir. O, milyonlarla tirajla nəşr edilmiş əsərləri ilə dünyada ən çox oxunan yazıçılardan biridir.
“Çingiz Aytmatov sərhədləri aşan fenomen, Türk xalqının layiqli övladıdır. Bu baxımdan Türk dünyasında və onun hüdudlarından kənarda Çingiz Aytmatov adına, irsinə və xatirəsinə sonsuz ehtiram əbədiyaşar yazıçıya olan dərin məhəbbət və rəğbətdən irəli gəlir. Çingiz Aytmatov Türk dünyasının yetişdirdiyi görkəmli simalardan biri, tarixin bütün mərhələlərində olduğu kimi, XX əsrdə bəşəriyyətə bəxş etdiyi ədəbiyyat və mədəniyyət incisidir. Çingiz Aytmatov türk xalqlarının tükənməz mədəniyyət və yaradıcılıq potensialının parlaq təcəssümüdür”, - deyən Baş katib qeyd edib ki, Aytmatov kimi dəyərlərimizin daim yaşadılması və ötürülməsi Türk dünyasında hər bir nəsilin özündən sonrakı nəsillər qarşısında müqəddəs vəzifəsidir.
Bu, Türk xalqlarının min illər boyu ərsəyə gətirdiyi dəyərlərin davamlılığının təmin edilməsinə verilən töhfədir. Mədəniyyət diplomatiyasının əhəmiyyətli rol oynadığı bir dövrdə dövlətlərimiz də Türk dünyasının tanınmasına, Türk irsinin dünyada təşviqi və təbliğinə böyük önəm verir.
Məhz belə dəyərlərimizin təşviqi Türk dünyasının “yumşaq güc”ünə güc qatır, dünyada ona daha çox maraq oyadır.
Milli Məclisin deputatı Hikmət Babaoğlu Çingiz Aytmatovun Türk dünyasının ədəbiyyatına bəxş etdiyi töhfələrdən danışıb. Qeyd edilib ki, dahi yazıçının yaradıcılığı bu günümüzə və gələcəyimizə xidmət edir. O, öz əsərləri ilə Türk dünyasının mənəvi identifikliyini formalaşdırıb. Böyük ədibin əsərlərinin dünyanın 170 dilinə tərcümə olunması onun ümumbəşəri yazıçı olduğunu sübut edir.
Yubiley tədbirində çıxış edən Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova, Qırğız Respublikasının Azərbaycandakı səfiri Kairat Osmanaliyev, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq yazıçısı Anar Rzayev, Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının (Türk Şurası) Ağsaqqallar Birliyinin üzvü Həsən Həsənov və digərləri yazıçının həyat və yaradıcılığından, zəngin ədəbi irsindən, Türk dünyası ədəbiyyatı tarixinə bəxş etdiyi töhfələrdən söz açıblar.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(25.12.2023)
Dünyanın nə çoxu, nə azıyam mən.
Heyran Zöhrabova, "Ədəbiyyat və incəsənət"
Dilən, professor, utanma, dilən...
Dillən, professor, utanma, dillən...
Səslə, hər keçəndən sədəqə istə,
Qaçandan, köçəndən sədəqə istə.
Fərqi yox, Bakıdan, Ağdamdan olsun,
Səninçün nə fərqi: yaxşı, yaman kim,
Bir də qanmayan kim, həm də qanan kim,
Məslək dəyişənmi, ev dəyişənmi,
Qızıl axtaranmı, ya goreşənmi,
İnsanmı, heyvanmı - satandı, gedir,
İt-qurd kölgəsində yatandı, gedir.
Dünyanın ən qəlpi, ən safı olsun,
Təki ürəyinin insafı olsun.
Hanı o qırmızı diplomlar, hanı?
Nəyimə gərəkdir torbada qala,
çıxar, hamısını cır at, tapdala.
Yandır cild-cild, yansın əl yazıların,
Sən kimə gərəksən, o kimə lazım?
O fəxri fərmanları,
Təşəkkürləri yandır,
Dünya aldanan yox, bil aldadandır.
Bir də ki, hər dəfə qomarlayanlar,
Öpüb bığlarını tumarlayanlar-
Nəvələr görməsin diləndiyini,
Tale xırmanında döyüldüyünü,
Ömrün ələyində ələndiyini.
Dilən, professor, utanma, dilən,
Dillən, professor, utanma, dillən...
Mən
Min hava çalınıb könül tarımda,
Dünyanın nə çoxu, nə azıyam mən.
Fəsillər görüşür duyğularımda,
Elin həm qışıyam, həm yazıyam mən.
Anam Qarabağın, Milin, Muğanın,
Siz də mənim kimi eşqilə yanın.
Başına döndüyüm Azərbaycanın,
Dəli Kürüyəm mən, Arazıyam mən.
Dinlə "çahargahı", eşit "Qatarı",
Könül dünyamızın sərvəti, varı.
Ələsgərin sazı, Qurbanın tarı,
Cabbarın, Seyidin avazıyam mən.
Öz tarixi vardır dağda qarın da,
Ürəkdə eşqin də, etibarın da,
Qədim Qobustanın qayalarında
Pozulmaz, silinməz bir yazıyam mən.
Familəm, həmişə yanmaqdır peşəm,
Can deyən gözələ canan demişəm.
Bu yolda sevinc də, qəm də yemişəm.
Bir daha demərəm tamarzıyam mən.
Bu gün tənqidçi, şair, publisist, elm xadimi, alim, pedaqoq, jurnalist, filologiya elmləri doktoru, professor Famil Mehdinin doğum günüdür.
Famil Mehdi 1934-cü il dekabrın 25 də Ağdam rayonunun Sarıhacılı kəndində anadan olub.
Azərbaycanda publisistikanın elmi-nəzəri əsaslarını yazan ilk elm adamı Famil Mehdi olmuşdur.
Bundan başqa onun jurnalistika ilə bağlı bir çox elmi monoqrafiyaları, qələmə aldığı dərs vəsaitləri də var. Amma böyük kütlə tərəfindən Famil Mehdi daha çox şair kimi tanınıb.
O, fəal pedaqoji, elmi və ictimai işlə məşğul olmuşdur. Əsərləri keçmiş SSRİ xalqlarının və bəzi xarici ölkə xalqlarının dillərinə tərcümə edilmişdir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(25.12.2023)
“Sən illəri itirsən də, onlar üst-üstə yığılır - HÜMBƏT HƏSƏNOĞLUDAN 10 AFORİZM
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı statusman Hümbət Həsənoğlunun növbəti 10 aforizmini təqdim edir.
1.Xalqın mədəni səviyyəsi teatrda birinci cərgədə oturanlarla bilinər.
2.Zarafat ədviyyat kimidir, qədərində olanda gözəl olur.
3.Dilin arxasında ağıl varsa, düşməni dost edər, yoxdursa, dostu da düşmənə çevirər.
4.Sərçələrin də öz qartalları olur.
5.Dar gündə dosta söykənmək olar, minmək olmaz.
6.At ölər, it sevinər, alim ölər, nadan sevinər.
7.Sənə hər ağız açana qəlbini açma.
8.Uğursuzluğunun səbəbini tapan uğura doğru iri bir addım atmış olur.
9.Qəlbinə qulaq as, o, ədalətlidir, ağlına isə az etibar et, çünki o, sənin hər haqsızlığına bəraət qazandırmağa hazırdır.
10.İnsan yaşının paradoksu ondadır ki, illəri itirsən də, onlar üst-üstə yığılır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(25.12.2023)
Məşhur bakılı bəstəkar Murad Kajlayev vəfat edib
Adı bizlərə də yaxşı tanış olan tanınmış bəstəkar, Rusiya Federasiyasının Əmək qəhrəmanı, SSRİ-nin Xalq artisti, Bakıda doğulmuş Murad Kajlayev vəfat edib.
Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” “Novosti” RİA-ya istinadən məlumat verir. Dağıstanda - Mahaçqala şəhərində yaşayıb yaradan bəstəkarın 92 yaşı var idi.
Tanınmış bəstəkar çoxsaylı əsərlərin, o cümlədən baletlərin, simfoniyaların, film və teatrlar üçün musiqilərin müəllifidir.
Murad Kajlayev 1931-ci il yanvarın 15-də Bakıda tibb professorunun ailəsində dünyaya gəlib. İdmana, motosikl sürməyə böyük həvəsi olan Murad sonda seçimi musiqiyə edib.
O, Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında Boris Zeydman kompozisiyası üzrə sinfi bitirib, Qara Qarayevin tələbəsi olub. Dirijor Kajlayev təcrübəni maestro Niyazinin yanında keçib. Müxtəlif illərdə Dağıstan radiosunun simfonik orkestrinin baş dirijoru, Dağıstan Dövlət Filarmoniyasının bədii rəhbəri, Ümumittifaq Radio və Mərkəzi Televiziyanın estrada-simfonik orkestrinin baş dirijoru olub. 1963-cü ildən Dağıstan MSSR-in Bəstəkarlar İttifaqının idarə heyətinin sədri olub.
Murad Kajlayev Türk kinematoqrafiyasının ruslarla birgə dahi Nizami Gəncəvinin “Xosrov və Şirin” poeması əsasında çəkdikləri “Məhəbbətim mənim, kədərim mənim” filminə bəstələdiyi ecazkar musiqi ilə xüsusən yaddaşlarımıza yazılıb.
Allah rəhmət eləsin!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(25.12.2023)
ÖTƏN İL BU GÜN: “Kənar adamın söylədikləri” romanı işıq üzü görüb
Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Ötən il bu gün rubrikasında portalımızın arxivindən bu xəbəri seçib sizlərə təqdim etmək qərarına gəldim. Niyə? Özüm bu romanı oxumuşam və bəyənmişəm, təkrarən sizlərə də tövsiyə etmək istəyirəm.
“Qanun” nəşriyyatında yazıçı Əlibala Məhərrəmzadənin “Kənar adamın söylədikləri” sənədli romanı işıq üzü görüb. Sözügedən roman “Çovdar çörəyi” romanı ilə Azərbaycan oxucusuna kifayət qədər tanış olan, ədəbi dairələrin diqqətini çəlb etmiş yazıçı Əlibala Məhərrəmzadənin sayca 4-cü romanıdır. Romanı yazarkən yazıçı qarşısına qoyduğu hər iki məqsədin – həm oxunaqlı təhkiyə ilə oxucu diqqətini cəlb etməyin, həm də azərbaycanlı-erməni münaqişəsinin dərin köklərinə varmaqla yerli və əcnəbi oxucuya nəyin nə olmasını isbat etməyin öhtəsindən lazımınca gələ bilib.
Romanın süjeti olduqca maraqlı, dramatikdir. Baş qəhrəmanı – fransalı yazar Mişel Leqranı “Ailes” qəzeti redaksiyası Bakıya – 44 günlük Qarabağ müharibəsindən reportaj hazırlamağa ezam edir, jurnalist Gəncə bombalanan zamanı nümayəndə heyəti ilə ora yollanır, orada vətənpərvər professor Kərimzadə ilə tanış olur. Əslən Qubadan olan professor Mişelin fransız olduğunu bilib ona yaşadığı Quba bölgəsindəki fransız izlərindən, o cümlədən məşhur fransalı yazıçı Aleksandr Dümanın Quba səfərindən danışır. Nə vaxtdır beynində bir roman yazıb məşhurlaşmaq ideyası dolanan Mişel Parisə qayıtmaq əvəzinə Qubaya gedəsi olur. Amma Qubada 1918-ci il soyqırımı abidəsini görüb, ermənilərin burnunu ovan Qaçaq Mayıl barədə eşidib, üstəlik ermənilərin fransızlara vurduqları yaralardan da xəbərdar olub mövzusunu dəyişir.
Romanda Qubanın Rusiya imperiyası tərəfindən işğalı, çarizm əleyhinə xalq üsyanları, 1918-ci il qırğınları, Xalq Cumhuriyyətinin qurulması, 1920-ci il bolşevik işğalı, Azərbaycanda bolşeviklər əleyhinə qiyamlar – bir sözlə, Azərbaycan tarixinin bizə əslində qaranlıq qalan böyük bir hissəsinə, eyni zamanda Fransaya qarşı törədilən erməni terrorlarına sənədli materiallarla güzgü tutulur. Bu da romanı oxunaqlı etməklə yanaşı, həm də gərəkli etməkdədir.
Düşünürük ki, “Kənar adamın söylədikləri” romanı geniş oxucu kütləsinin rəğbətini qazanmaqla yanaşı, tarixçilərin, alimlərin, eyni zamanda, fransalı dostlarımızın da diqqətini cəlb edəcək.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(25.12.2023)
QİRAƏT SAATInda “Eşq mələyi”
“Ədəbiyyat və incəsənət”in Qiraət saatı rubrikasında bu gündən etibarən siyasi romanlar müəllifi kimi tanıdığınız Adəm İsmayıl Bakuvinin bu dəfə eşq romanı ilə tanış olacaqsınız.
“Eşq mələyi” sizi bir başqa dünyaya aparacaq. Orada haqq ilə nahaq, yalan ilə həqiqət, namus ilə əxlaqsızlıq mübarizə aparır. Bu sayaq mübarizələrdə ədalət qalib gəlirmi?
Bu sualın cavabını romanı bitirərkən biləcəksiniz.
19-cu hissə
Dəyişilməyini hamı sezdi
Süleyman səhərin açıldığını görcək tələsik yerindən durdu, hamam otağına keçib yuyundu, üzünü təraş etdi. Gözləri yuxusuzluqdan qıpqırmızı idi. Onu bu vəziyyətdə görərsə Zərrinin nə qədər sual ünvanlayacağının fərqində olub tez qəhvədanı qaynatdı, bir stəkan şirin çay içib ehmalça evdən çıxdı.
Adəti üzrə Notarial kontora piyada gedirdi. Evinin iki addımlığında olan idarədə işləmək həm yaxşı idi, həm pis. Yaxşı ona görə idi ki, heç vaxt yolda ləngiməzdi. Pis isə ona görə idi ki, hər halda insan şüurunda evdən işə getmək prosesi özlüyündə hansısa böyük bir məsafəni qət etməyi ehtiva edir. Bunda isə məsafə yox idi. Evdən çıxdı, Fəvvarələr bağını keçdi, bu da iş yeri.
Qapının bağlı olduğunu görəndə bivaxt gəldiyinin fərqində oldu. Adətən saat 10-da gələrdi iş yerinə, qızlar isə 9.30-da gəlib qapını açar, kompüterləri işə salar, içəridə yır-yığış edər, çay qaynadardılar.
Saatına baxdı. Hələ 9.24 idi.
Qızlar gəlincəyə qədər səbirsizcəsinə oralarda var-gəl elədi.
Qəzəblə öz-özünə söylədi ki, işə bax, doxsanıncı illərdə “Təhminə” filmi çəkilərkən Təhminə roluna aktrisa tapılmayan ölkədə otuz ildən sonra yüzlərlə təhminələr formalaşıb.
Qızlar gəlib müdirlərini qapının ağzında gözləyən görəndə bir-birlərinə baxdılar. Onlar dünəndən bəri Süleymanda nəsə bir fərqlilik hiss edirdilər, nəyinsə baş verdiyinə əmin idilər, müdirlərinin bu vaxtsız gəlişi onları lap əmin etdi. Hətta onlardan biri müdrikcəsinə bildirdi ki, müdirimiz sanki o otağa soxulan saqqallı gəncin gəlişindən sonra bunca dəyişib.
Elə həmin gün müdirlərini dəyişən şeyin hələ içində nə yazıldığını bilmədikləri vərəqlərin olduğunu da müəyyənləşdirdilər. Romanı oxumağa mübtəla olmuş Süleyman sənəd imzalatmağa gələn qızın gəlişini qaçırmış və qız neçə müddət başının üstündə dayanıb onun fikrini kağızlardan ayıra bilməmişdi. Sonra da iş otağına qayıdanda qızlara bəyan etmişdi ki, qızlar, müdiri məşğul edən hansısa yazılardır və sizi əmin edirəm ki, o yazıları həmin saqqallı gənc bura gələndə əlində gətirmişdi.
20-ci hissə
Yenidən ayaqda
Söz vaxtına çəkər. İndiki kimi mayın ortalarıydı, Ülkər yenə pəncərə qarşısında bitib qalmışdı, Nazəndə xanım gəldi, onunla da, Zöhrə ilə də qucaqlaşıb öpüşdü. Aylin məktəbdən hələ qayıtmamışdı.
Oturdular, Zöhrə çay gətirdi. Nazəndə xanım Ülkərə xeyli nəsihət, öyüd verdi, sonra təsəllilərə keçdi, ürək-dirək verdi, sonra da dedi, evdə, dörd divar arasında oturmaq səni üzür.
Dedi:
-- Bir güzgüdə özünə bax. Rəngin solub, gözlərin çuxura düşüb. Hanı əvvəlki gözəlliyin? Bu quyuya özün özünü atdın. İndi ki Qələndərovla Zöhrə səni quyuya itələmədilər. Amma çıxmağın gərəkdir ordan. Aylinin xatirinə. Sənə iş tapmışam. Orta məktəbdə. İbtidai sinif müəllimliyi.
Ülkər yenidən işə gedəcəyi xəbərinə sevindi. Nə yaxşı insandır Nazəndə xanım. Əsl azərbaycanlı qadın belə olar. Genişqəlbli, humanist, əxlaqlı. Ülkərin anası da yaxşı qadındır. O da mərhəmətli, namuslu-ismətli, genişqəlbli biridir. Nazəndədən fərqli olaraq, mütidir amma. Hüquqsuzluğu, kişi despotunu qəbul edən bir qadındır. Hər ikisi qadın adına layiqdir. Yoxsa ki, Rasimin ləçər anası...
Ülkərin yenidən işə çıxması sentyabra təsadüf etdi, yeni dərs ilinin başlanğıcına. Məktəb evlərindən çox da uzaq deyildi, marşurut avtobusuna minirdi, avtobus onu İnqilab küçəsinə -- düz məktəbinin qarşısına gətirirdi.
Kollektivə dərhal isinişdi, amma heç kəsə öz uğursuz, acı taleyindən bir kəlmə də olsun danışmadı. Mütərəqqi təhsil metodu tətbiq etdi dərhal, interaktiv dərslər, şagirdlərin ekskursiyalara aparılması, bəzi dərslərin səhnələşdirilərək mənimsənilməsi – hər gün bir yenilik tətbiq edirdi, məktəb direktorunun, pedaqoji kollektivin gözündə ucalmışdı. Öz birinci sinfi vardı, dördüncüyədək onları daşıyacaqdı, üstəlik, bir müəllimi əvəz edib onun üçüncülərini də götürmüşdü, ikinci növbə də onlara dərs deyirdi. Demək olar ki, boş vaxtı olmurdu, evə yorğun, halsız qayıdırdı, qayıdan kimi də Aylini ilə məşğul olurdu.
Əməkhaqqı babat idi, növbəti dərs ilində qızının məktəbini də dəyişdi, onu ingilisdilli liseyə qoydu.
Məktəbdə çox mehriban kollektivləri var idi, ilk gündən Gülgünlə yaxınlaşmış, rəfiqə olmuşdular. Həmyaş idilər təqribən. Tezliklə lap yaxınlaşdılar. Gülgün ona həyatını danışdı, sirlərini həvalə etdi, Ülkər də hamıdan gizlətdiyi öz tale hekayətini Gülgünə danışası oldu.
Şənbə-bazar çox vaxt Ülkər Aylini, Gülgün əkiz qızlarını götürürdü, ya parka, ya uşaq attraksionuna, ya kafeyə gedir, əylənir, yeyib-içir, deyib-gülürdülər.
Ülkərə qısa müddətdə iki müəllim eşq elan etmişdi. Bunlardan biri gənc, subay oğlan idi, onun yaxınlaşmasından Ülkər qıcıqlanmış, sanki cərəyan vurmuşdu onu. Rasimi xatırlamışdı, ilan vuran ala çatıdan qorxar axı. Müəllimə qəzəblə demişdi:
-- Bir də mənə bu barədə kəlmə desəniz, məndən inciməyin. Sizi dediyinizə peşman edəcəm. Oğlum yerindəsiz. Ayıb olsun!
İkincisi daha uyğun namizəd idi, Ülkərdən doqquz yaş böyük olan dul kişiydi. Amma Ülkər bu insanda cəlbedici heç bir cəhət görmədiyindən, -- xüsusən lopa bığları adamı itələyirdi, -- ona da yerini göstərmişdi. Həmin dönəmlərdə Ülkər yenidən hansısa bir kişi ilə əlaqə quracağına əsla inanmırdı, bunu təsəvvürünə belə gətirmirdi. İki öldürücü ailə qurma uğursuzluğu bəsi idi.
Atası, qardaşı, Madar, Rasim... Dörd kişidən aldığı zərbələrdən sonra kişi tayfasına hətta bir qədər nifrət də hiss eləməyə başlamışdı.
Amma belə olanda uzaqdan-uzağa Rüfətin xəyalı gəlib sanki ona “bəs mən?” deyə sual edirdi. Qəribə də olsa, hətta bu qədər il keçəndən sonra belə Ülkər haçansa Rüfətlə qarşılaşacağı ümidini itirmirdi.
Ülkər içindəki fikir fırtınasını Gülgünlə ikilikdə olanda üzə çıxarırdı, ona fasiləsiz olaraq öz həyat baxışlarını açıqlayırdı:
-- Bax, hər bir qıza şans verilməlidir ki, o, ayaqda olsun, öz taleyini özü həll etsin. Onda o, mütləq xoşbəxt olacaq. Eləcə də qarşı tərəfdəkinin də seçim imkanı öz əlində olmalıdır. Dünyada ən böyük avtoritarizm, ən böyük diktatura valideynin övladı üzərində qurduğu diktaturadır. Həm də ən qəddar, ən zalım diktaturadır bu.
-- Hər bir debatın baş mövzusudur ki, xoşbəxt ailə nədir. Psixoloqlar əmin edirlər ki, xoşbəxt ailənin cəmi bir şərti var. Tərəflərin hər ikisinin, yaxud birinin maddi imkanı deyil bu. Tərəflərin hər ikisinin, yaxud birinin ali təhsilli, elmli olması da deyil bu. Bu, yalnız xasiyyətin tutması, oxşar zövq və maraq dairəsidir.
Gülgün nədənsə qonşusu Rəşid barədə tez-tez danışmağa başladı. Ay villası belə, maşınları elə, ay cazibəsi bu cür, yaraşığı o cür...
Ülkərə bu söhbətlərin məğzi qaranlıq qalmaqdaydı.
Bir gün, nəhayət, Gülgün Ülkərə söylədi ki, sən bizə gəlib-gedəndən qonşum Rəşid sənə göz qoyur, səninlə maraqlanır. Ülkər “boş ver” söylədi. Növbəti dəfələrdə bu söhbət daha da intensivləşdi. Bir dəfə Gülgün lap onun üstünə getdi, dedi, ay səfeh, Rəşidin kim olduğunu bilsən, onu əldən buraxmazsan.
Rəşid neft şirkətində yüksək vəzifə daşıyırdı. Həddən artıq zəngin biriydi. Yaşı əlli beş idi. İri qarnı görünüşünə xələl gətirsə də, zəhmli, bazburutlu birisi idi. Üstəlik, gözəgəlimliydi.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(25.12.2023)
GÜNEY AZƏRBAYCAN POEZİYASI ANTOLOGİYASInda Əbasət Purhəsənin “Uşaqlıq yoldaşım” şeiri
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Əbasət Purhəsənin şeirlərini təqdim edir.
Əbasət Purhəsən
Şair Əbasət Purhəsən, 1982-ci ilin avqust ayının 21-də Qaradağın Əhər şəhərində dünyaya göz açıbdır. İllərdir çarpara şeirləri ilə tanınan Əbasət Əhərin Bariz Ədəbi Dərnəyinin (BƏD) başqanıdır.
UŞAQLIQ YOLDAŞIM
Hava ağlayırdı ağırlığından,
Elə anlayırdım çırpınırsan sən.
Əlimi uzaldıb əlimə aldım,
Sənə layla çaldım doyunca dünən.
Ovcumun içində yuxuya keçdin,
Körpə uşaq kimi, ətsan quş kimin.
Ağzını yumurdun lal dünyamıza,
Ya sona çatırdı sənin də qəmin.
Sən elə ovcumu qucaqlamışdın,
Səni ovucumdan ata bilmirdim.
Yuxu gözlərimi alırdı, ancaq –
Sənsiz yuxularda yata bilmirdim.
Ovcumun içindən ayrılmadın heç,
Səni sevə-sevə öldürdüm dünən.
Uşaqlıq yoldaşım, bayram balığı,
Daha çırpınmayır nə mən, nə də sən...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(25.12.2023)
Əsərləri 1 milyon dollardan baha satılan rəssamların reytinqi dərc edilib
“Sotheby's” auksionu və Londonda yerləşən incəsənət bazarının araşdırma firması olan “ArtTactic” tərəfindən dərc edilən hesabata əsasən, Pablo Pikasso, Klod Mone, Endi Uorhol, Jan-Mişel Basqia və Gerhard Rixterin əsərləri 1 milyon dollar və ya daha çox dəyərində olan ən yaxşı 50 rəssamın siyahısına başçılıq edir.
AzərTAC xarici KİV-ə istinadla xəbər verir ki, reytinq “Christie’s”, “Phillips” və “Sotheby’s” tərəfindən 2018-ci ildən 2022-ci ilə qədər başa çatmış hərracların satışlarının nəticələrinə əsasən tərtib edilib.
2022-ci ilin iyulundan 2023-cü ilin iyununa qədər olan məlumatlara əsaslanan 1 milyon dollar və daha böyük məbləğ kateqoriyasında ən yaxşı sənətçilərin reytinqi ən yaxşı satış dinamikasını göstərir.
2022-ci ilin iyulundan 2023-cü ilin iyununa qədər olan dövr üçün ən yaxşı satış dinamikası nümayiş etdirən rəssamların reytinqinə Casper Cons, Lusian Freyd, Pol Qoqen, Vassili Kandinski və Villem de Kuninq daxildir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(25.12.2023)
“Sözün də söz vaxtı var…” - ƏDƏBİ TƏNQİD
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Ədəbi tənqid bölümüdə Təranə Dəmirin şair İbrahim İlyaslı yaradıcılığı ilə bağlı məqaləsini təqdim edir.
Sözlə qılınc həmişə eyni kəsərdə olub. Bəzən qılıncın kəsmədiyi savaşı sözlə kəsiblər. Bəzən qılıncın açmadığı qapını sözlə açıblar. Sözlə savaşa çıxanlar da az olmayıb tarix boyu. Bir sözlə, söz böyük qüdrətdi. Onu öz çəkisində, dəyərində saxlamaqsa hünər istər.
Haysız, küysüz, bəzən qulağımıza pıçıldanan bir söz bizi dartıb ən dərin quyunun dibindən çıxarar. Atar həyatın burulğanına. Adamı yoxdan var edər. Bəzənsə bir söz bizi dağın başından tullayar ümidsizliyin üstünə. Bütün gələcəyimiz və arzularımız alt -üst olar.
Bəzən bir sözün işığına yığışar bütün cahan. Bəzənsə bir sözün qaranlığında qərq olar dünya. Dahi Nizami Gəncəvi demiş:
Söz eşqin lüğətindən öz canımızdır bizim,
Biz sözük, bu bədənsə eyvanımızdır bizim.
Və yaxud:
Hər zaman sözünün bil məqamını,
Boş sözlə məhv etmə ehtiramını
(Sədi Şirazi)
Dahilərdən söz haqqında yazılan yüzlərlə sitatlar gətirmək olar. Sözə ilahi pəncərədən baxan, sözü Allaha qədər ucaldanlardan gedir söhbət əlbəttə. Mənə elə gəlir ki, sözün qüdrətini şairlərdən çox anlayan olmaz. Heç sözün qədrini də onlardan gözəl bilən yoxdu məncə. Həmişə sözün qulpundan tutub öz məninə sarı gedən şairlər söz verir, söz alır. Sözləriylə var edir, yaşadır. Özünü sətir-sətir şeiriyyata hörən, sevginin sözlə tablosunu çəkən, "Mənim səndən uzaqlarda yamandı halım, necəsən"- deyib eşqini dünyaya hayqıran şair qalibdi məncə. Söhbət təpədən dırnağa sözə tutunan, silahı da, günahı da, ərk yeri, görk yeri də söz olan şair İbrahim İlyaslıdan gedir. İçi özünü, çölü özgəni yandıran şairçün bir söz var, bir də Tanrı. İkisindən də bərk yapışıb. Küsüb barışdığı məbədgahdı hər ikisi. Bircə onların qarşısında əyilir sevda şairi. And yeri, güvənc yeri də söz və Tanrıdı. Şair olmaqdan yorulmur, usanmır heç vaxt. Bu yol onu dağa, daşa çırpsa da, küləklərə, yağışlara, sazaqlara atsa da dayanmır. Nə yaxşı ki, dayanmır, bitmir, tükənmir. Çünki sözünə, Tanrısına sadiqdi. Onların qarşısında başı dik, alnı açıqdı:
Eşq əhlinə zaval yox,
Od ilə su tən gərək.
Mənə ağıl, kamal yox,
Sən gərəksən, sən gərək
- deyən şair əslində ağılın fövqündədi, sevgininsə ən uca zirvəsində. Sevgisi də sufi sevgidi, ilahi eşqdi. Səsi Allahacan çatanlardandı. Bütün söz adamları kimi o da əzabları, ağrıları, xəyalları ilə təkdi, yalqızdı:
Bu gecədə mən duyanı
Bir bəndə bəşər duymasın.
Bu qədər zülmü yazıqdı,
Allah heç kəsə qıymasın -
deyən şair həm də bütün yükü özü çəkməyə hazırdı. Gecəylə, ayla, uıduzla danışa-danışa varaqlarla, qələmlə dərdləşir öz dünyasında. Susqunluğunun özündə bir haray var, nalə var. Amma bu boyda yükün altında şair yenə dayanmır, sabaha can atır. Öz müqəddəs duyğularına tutuna-tutuna həm də.
İbrahim İlyaslının sözünün böyüklüyü həm də ondadı ki, o incitmir heç kəsi. Ruha sığal çəkə-çəkə, yaraları sarıya-sarıya ağladır. Göz yaşını da özü silir. Sözüylə. Şair hamının əvəzinə danışa bilir. Qorxmadan, çəkinmədən həm də. Ruhu azaddı çünki. Buxovlamır sözünü :
Küfr mənlik deyil, Əstəğfürüllah,
Sənə can atıram, sənə, İlahi!
Şeytan bardaş qurub kürəyimizdə,
Aman vermir gələk dinə, İlahi"
-deyən şair əslində ədalətsizliyə, haqsızlığa, yalana, hiyləyə, nifrətə qarşıdı. Ümumilikdə insanlığa can atır İbrahim İlyaslı sözü. Dumduru, ləkəsiz, boyasız, riyasız bir dünya axtarışındadı şair bütün söz adamları kimi. Səbrinə sığınıb arzuladığı dünyanın qapısını sözlə döyür. O qapını üzünə açan olacaqmı? Yenə Tanrıya üz tutur. Özü də ürəyiylə, ruhuyla :
Nədir əyrində düz - deyim,
Nədir birində yüz - deyim,
Gəl könlünə bir söz deyim-
Bir də məni aramazsan!
Şairin ürəyi doludu. Yenə ilahi sözə sığınıb:
Gəl ya dəli elə, ya qandır məni,
Ya gizlət ovcunda, ya yandır məni,
Hər gün bir yalana inandır məni,
Səndən üzülməsin umudum, ömrüm, -
-deyir.
Misralar çırpınır adamın gözlərinin önündə. Yanır, cızdağı çıxır ayrılığın, həsrətin. Amma hardansa bir ümid boylanır üzü hicrana. “Nə yaxşı ki, bu ümid var "-deyirsən. Baxırsan ki, şair sözqarışıq söykənir həmin o alotorana sarı. Ürəyi dopdolu, əlləri boş olsa da sabaha inanır :
Bu qədər zülmün içində
Məni bir ümid yaşadır.
Başını qaldır, göyə bax,
İki ulduz baş-başadı.
İlrahim İlyaslı həqiqətlərə söykənən yazardı. Qismətlə barışan, baxtına sığınan, dünyayla hesablaşan şairdi. Heç kimdə günah axtarmayan, qınaqlardan qorxmayan, sözü əsarətdən qurtaran mücahiddi. Qarşılıq gözləmədən sevən, usanmayan, yorulmayan sevda yolçusudu həm də:
Mən sevə bilirəm ancaq,
Sevilmək - O mənlik deyil -
deyən şair heç bu yükü daşımaqdan da narazı deyil. Təki ürəyində sevgi olsun. Yükünü sözdən tutan şairin hər sözü bir məktəbdi. İnsanı günahlardan arındırmağa, saflaşdırmağa xidmət edən sözünə arxalanır həmişə. Elə söz də ona güvənir :
Divarların bu üzündə
Qismətim qubardı mənim.
Hər yan gözəllikdi, Tanrım,
Hər yanım divardı mənim.
İlahi, nə yoxdu bu bircə bənddə. Tənhalıq, məhkumiyyət, eşq, qaranlıq, dərd, həsrət, əlçatmazlıq. Eyni zamanda sözün qələbəsi. Bu məğlubiyyətin içində ilahi bir qalibbiyyət var həm də. Şair qalibdi. Həsrətiylə, ağrısıyla, sədaqəti, sevgisi, səbri, dözümüylə qalibdi.
İbrahim İlyaslı Tanrıyla təkbətək olanda çox düşünür. Söz Tanrısı köməyinə gəlir arada. Sözü İlahiylə üz-üzə qoyur. Özü də qorxmadan, ərklə:
Tanrım, görən mən kiməm,
Nəçiyəm bu dünyada?
Bir payı quru torpaq,
Üç payı su dünyada.
"Ölümə soykənən adam" əslində əbədiyyətdən yapışıb. Özü də möhkəm-möhkəm. Sevgidən köynək geyinib, ayrılıqdan, hicrandan göynəyə-göynəyə həm də. Bu boyda dünyanı ürəyinə necə sığdırıb şair? Cəsarətinə alqış deyə-deyə oxuyuruq misralarını. Özümüzü tapa-tapa , ağlaya-gülə, dünyaya söyə-söyə, taleyə qarğış yağdıra-yağdıra rəng verib rəng alırıq sətirlərin arasında. Şairlə birgə gah günaha batırıq, gah da savab yiyəsi oluruq. Gah qışa düşürük, gah bahara. Bəzən misralar xəzəl rənginə bürünür gözümüzün önündə. Demək, şair inandırmağı bacarır. Bu da bir qələbədi. Yenə də Söz:
Şəkillənir qələmimdə
Doğulmamış bir adam.
Mən şair deyiləm, yavrum,
Mən dəli rəssamam
-deyə-deyə yaradır ideal aşiq obrazını. Kökü torpaqdan, budaqları Göydən yapışan Eşq. Demək şairlər yaradıcıdı. Düz deyirlər. Demək yanılmamışam sözü Tanrıyacan ucaltmaqda. Rəssam rənglərlə yaradır, şairsə sözlə. Tanrı isə nəfəsiylə can verir, həyat verir onların yaratdıqlarına.
Şairin sözü ucuz tutanlara, ucundan tutub ucuzluğa gedənlərə də sözü var:
Bezdirib dilimdən tərif qapırsan,
Əcəb bazarın var, bazar olmasın.
Heç bir məmləkətdə, heç bir millətdə,
Yazıqdı, sənin tək yazar olmasın.
Sözün keşiyində sözüylə dayanan şair məğrurdu həm də. Eyni zamanda təvazökardı. Tərifi sevmir. Utanır. Həm də şairanə təbəssümlə.
Onun şeirlərinin həsrəti vurur adamı. Elə şirin gəlir ki, hicran adama. Vurulursan ayrılığa:
Bundan gözəl ömür olmaz,
Sən olan dünyada varam..
Sənin həsrətindən özgə
Nəyim var haramdı, haram...
Oxuduqca adam ömür boyu bu harama batmaq istəyir. Özü də qorxmadan, çəkinmədən. Cəhənnəm odunda yanıb kül olmaq da vecinə gəlmir. Bulaşmaq istəyirsən bu həsrətə, vəssalam. Sözün hökmünə bax deyirsən :
Sən gözəl olmaya bilməzsən, xanım,
Sözlərindən çəmən, çöl ətri gəlir.
Bircə yol tel vurub səsini duydum,
Bir ildi ovcumdan gül ətri gəlir.
Oxuduqca elə misralardan da müşk-ənbər qoxusu dolur ruhuna .
Məni ömrüm boyu çək imtahana,
Mənə ömrüm boyu zülm elə, nolar.
Görüm nə çəkibdi dəli-divana,
Görüm eşq əhlinə zülm ilə nolar?
Şair sevməkdən çəkinmir, elə unudulmaqdan da. Bir sözlə içindəki ilahi sevginin köləsi olmaqdan usanmır, yorulmur.
Mən eşq əsiriyəm, gül sevdalısı,
Bircə bülbüllərə həsədim qalır.
Mən eşqə düşəndə canla düşürəm,
Çıxanda quruca cəsədim qalır.
Əsl Məcnun kimi, Kərəm kimi, Fərhad kimi sevir İbrahim İlyaslının qəhrəmanları da.
Sözü hərf-hərf yaşadan şairin yaradıcılığı çoxşaxəlidi. Misralar dopdoludu. Artıq heç nə ilə yükləmir şeiri. Bir sözlə, şair sözlə oynamağı yaxşı bacarır. Əlinin altında söz dondan-dona girir. Sözünə gah bahar qatır, gah payız, gah qış. Sözü hansı fəsildə olur olsun, rəngi üstündə olur amma. Elə odu da. İstisi uzaqdan vurur adamı.
Konkretliyi sevir həm də şair. Uzunçuluqdan qaçır. Oxucunu yormaqdan qorxur. Bu da şairin böyük sözə ehtiramından irəli gəlir. Onun şeirlərini oxuduqca sözə səcdə etməyin gəlir. Duyğuların dil açır.
İbrahim İlyaslı eyni zamanda başı daşdan daşa dəyən yazardı. Dünyanın bütün üzünü görüb, əzabların min qatından keçib. Uşaqlıqdan üzübəri özü də. Həqiqətin dalınca yüyürüb. Yüyürdükcə hər acını dadıb. Hələ gənclik illərində azadlığını buxovlayanlar da olub. Amma sözünü əlindən ala bilməyiblər. Yenə yazıb, yenə sözə tutunub. Əyilməyib, sınmayıb:
Bu da sənin təkotaqlı mənzilin,
Atam oğlu, ev-eşiyin mübarək.
Həyətində keşikçilər tətikdə,
Həyət-bacan və keşiyin mübarək.
Voloqda həbsxanasında təkadamlıq kameraya deyiilmiş bu şeiri bəlkə də az adam bilir. Elə nisgilini də, ağrısını da tək çəkib şairlə birgə bu şeir. Biz İbrahim İlyaslını gülər üzüylə tanıyırıq. Kədərini kimsəylə bölməz, təkliyinə sığınıb yaşayar. Duyan duyar amma. Amma soruşmağa da cürət etməz kimsə. Şairçün dərdin qonağı da, yiyəsi də özüdü. Yükü də özü çəkməlidi. Babalı dərd yiyəsinin boynuna.
Şairin ürəyində hələ deyilməyən o qədər sözü var ki. Deyir, bu vaxtacan heç bir jurnalist məni danışdırmağı bacarmayıb. Arzuladığım və gözlədiyim suallar ürəyimdə cavabsız qalıb. Təki sağlıq olsun.
Bu yazını şair dostumun 60 illik yubileyində yazmaq istədim. Yaza bilmədim. Söz yetişməmişdi hələ. Kal idi. Dəyməsini gözlədim. Bir az gec yetişdi, amma buna da şükür. Hər şeyin bir zamanı var. Söz də vaxtında yetişə gərək. Ətri, qanı üstündə olmalıdı. ..
Bu sözü axır ki, dərdim, əziz dost, gözəl şair. Sənə layiq olub olmadığını Tanrı və oxucu bilər. Mənim ürəyimdə gəldi. Halal xoşun olsun!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(25.12.2023)
Süni intellektin yazdığı hekayə Çində müsabiqənin qalibi olub
Jurnalistika və Kommunikasiyalar üzrə Universitet Məktəbinin professoru Şen Yan tərəfindən yazılmış və təxminən 6 min işarə həcmində olan “The Land of Machine Memories” adlı hekayə Tszyansuda (Çin) keçirilmiş elmi-populyar fantastika müsabiqəsinin qaliblərindən biri olub. Bu mövzu həftə sonu dünya mediasında “Ən çox oxunan xəbərlər” sıralanmasında yer alıb.
AzərTAC Çin KİV-lərinə istinadla xəbər verir ki, hekayənin 40 mindən çox işarə həcmində olan qaralaması 66 gizli diktə əsasında cəmi üç saat ərzində yazılıb.
Hekayənin baş qəhrəmanı neyromühəndis işləyən, real həyatından itirilmiş xatirələri qaytarmağa səy göstərən, metakainatda macəra axtaran Li Syao adında qadındır.
Mükafatlandırma mərasimində Şen Yanın hekayəsi 17 digər hekayə ilə yanaşı ikinci mükafat alıb, beləliklə, o, münsiflər heyətinin altı üzvündən üçünün səsini qazanıb.
Münsiflər heyətinin təkcə bir üzvünə məlumat verilib ki, Şen süni intellektin köməyindən istifadə edib. Lakin neyroşəbəkədən istifadə etməklə kontentin yaradılması məsələsini araşdıran münsiflər heyətinin daha bir üzvü də bunu anlayıb. O deyib ki, bu işə səs verməyib, çünki o, standartlara uyğun deyil və kifayət qədər parlaq emosiyalara malik olmayıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(25.12.2023)
