“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun prezidenti Umud Mirzəyevin “Biz dirçəltməyə, qurmağa, yaşatmağa qayıtmışıq” adlı qeydlərini təqdim edir. 

 

 

Biz bundan sonra da Azər­baycanda vətəndaş cəmiyyəti­nin yaradılması ilə bağlı addımlar atacağıq. Azərbaycan xalqının həmrəyliyi əsas uğurlarımızdan biridir.

(Prezident İlham ƏLİYEVİN 14 fevral 2024-cü il tarixli andiçmə mərasimindən)

 

Vətəndaş cəmiyyəti qurumları Şərqi Zəngəzurda...

24 iyun 2024-cü il. Gecə saat 04:00-da Bakıda Su İdman Sarayının qarşısında 200-ə yaxın vətəndaş cəmiyyəti və media nümayən­dələri toplaşıb. Az sonra maşın karvanımız Şərqi Zəngəzura doğru yol alır. Təxminən 4 saat sonra Füzuli rayonunun Horadiz qəsə­bəsini keçib yenicə salınmış asfalt yolla bizi Xan Arazın sahili boyunca Cəbrayıl və daha sonra Zəngilana aparan avtobuslar sürətlə irəliləyir. 

O taylı-bu taylı Vətən torpaqlarıdır. Ça­yın bir tərəfi Qaradağ mahalı, digər tərəfi isə Qarabağ mahalıdır! Hər iki tərəf bizim üçün çox doğmadır. Uzaqdan Xudafərin dəryaçası görünür. “Lil ilə axan” Arazın suları baxdıqca fikrimi çəkib aparır, xatirələr çözələnir, ötən günlər yada düşür, fikrən sanki zamanda sə­yahət edirəm. O ağır illəri, 90-ların əvvəlləri göz önünə gəlir: 1993-cü il 23 avqust Füzuli­nin və Cəbrayılın işğalı, məcburi köçkünlərin faciəvi durumu, insan hıçqırtıları, ana-bacı­larımızın, ağbirçək nənələrimizin ah-naləsi, hayqırtıları... Fəryadlar yeri-göyü titrədir. Yağı düşmənin zülmü ərşə dirənib. Xilas yolu axtara-axtara özünü çaya vuran, lal axan Arazda batan, boğulan insanlarımızın, itkin düşən soydaşlarımızın xatirəsi yaddaş axa­rında yenidən təzələnir... 

Həmin vaxtlar Füzuli və Cəbrayılın iş­ğalından sonra Zəngilanın nicat yolu qal­mamışdı. Zəngilanlıların yeganə yolu Arazı o taya keçmək, qonşu İrana pənah aparmaq idi. Yurd-yuvasından qovulan, ev-eşiyindən didərgin düşən on minlərlə dinc sakin özü­nü Arazın soyuq suları qoynuna atıb canını qurtarmağa çalışırdı. Suda boğulanların, itkin düşənlərin sayı-hesabı yox idi. Bu faciələrin davamı isə 1993-cü il oktyabr 30-da Zəngila­nın işğalı oldu. 

Bu gün də biz, o qanlı-qadalı günlərə şa­hidlik edən, uzun illər işğal altında qaldıqdan sonra azad olmuş Böyük Turanı bir-biri ilə qovuşduracaq Şərqi Zəngəzur yolundayıq. O yol ki, Azərbaycan Prezidenti, müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında qüdrətli Ordumuzun şanlı Qələbə­sini simvolizə edir. O yol ki, Azərbaycanın, türkün gücünü özündə birləşdirir. Bəli biz, o möhtəşəm Qələbədən sonra salınan yeni yol­larla Zəngilana yaxınlaşırıq. Vaxtilə gözüm­də canlanan, qulağımda eşidilən o faciələrin, köçün qorxulu həyəcanı indi məğrur və bir o qədər də xoşbəxt bir hiss ilə əvəz olunurdu. 

*

Dağıdılmış, viran qoyulmuş ərazilərdən, xarabazarlıqlardan keçəndə quruculuq işlə­rini davam etdirən Azərbaycanın varlığı və insan əməyi duyulurdu. Taleyi həm Zəngəzu­ra, həm də Qarabağa bağlı olan birisi kimi, Zəngəzura doğru getdikcə bütün vücudumla hiss edirdim ki, bu mahalda uyuyan dədə-ba­balarımızın istisnasız olaraq hamısının ruhla­rı şaddır. Həqiqətən də bütün bu hissləri sözlə ifadə etmək çox çətindir. 

Şərqi Zəngəzura səfərimizdə məqsəd həm Azərbaycan Respublikası Qeyri-Hö­kumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agent­liyi və Azərbaycan Milli QHT Forumunun təşkilatçılığı ilə Zəngilanda düzənlənən QHT-lərin Əməkdaşlıq Forumunda iştirak etmək və həm də regiondakı mövcud vəziy­yətlə tanış olmaq idi. Maşınlarımız işğaldan azad edildikdən sonra Qarabağda ilk salınan “ağıllı kənd” Ağalıdan keçib Zəngilanda, dörd bir tərəfi də vəhşi düşmənin yaratdığı xarabazarlıq olan Konqres Mərkəzinin önün­də dayandı. 

Foruma qədərki görüşlər, danışıqlar, mü­zakirələr qeyri-adi həmrəylik ruhu, fərqli bir ab-hava yaratmışdı. Kiçik çay fasiləsindən sonra forum öz işinə başladı. "Azərbaycan QHT-ləri: nəticələr və hədəflər", "Ermənista­nın dağ-mədən sənayesinin ekoloji fəsadları" və "COP29 və Yaşıl Dünya Naminə Həm­rəylik Hərəkatı" mövzularında 3 əsas panel üzərindən keçirilən forumun proqramında Azərbaycan QHT-lərinin beynəlxalq əmək­daşlıq imkanlarının müzakirəsinə də xüsusi yer ayrılmışdı. 

Tədbirin açılışında çıxış edən QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Agentliyinin icraçı direktoru Aygün Əliyeva və Prezident Administrasi­yasının QHT-lərlə iş və kommunikasiya şö­bəsinin sektor müdiri Tural Əliyev son illər Azərbaycan vətəndaş cəmiyyətində baş verən mühüm dəyişiklikləri və onlara göstərilən diqqət və etimadı vurğuladılar. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə QHT sektorun­da dərinləşdirilən islahatların, yaradılan sağ­lam mühitin məntiqi nəticəsi olaraq vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının ölkənin ictimai hə­yatında mühüm rol oynaması və xüsusi yerə sahib olduğu da ayrıca qeyd edildi. Milli QHT Forumunun yeni seçilmiş rəhbəri Ramil İsgəndərlinin çıxışı da özünəməxsusluğu ilə yadda qaldı. 

Forumun panel moderatorları və çıxış­çıları da öz nitqləri ilə tədbirə ayrı bir dəyər qatdılar. Ölkənin tanınmış QHT nümayən­dələri xalqımızın qürurunu özünə qaytaran Böyük Qələbə sevinci ilə bir sıra mühüm məsələlərə dair fikir mübadiləsi apardılar. Onlar ümumi həmrəylik mühitində demok­ratik düzənin ən vacib seqmentlərindən olan Vətəndaş Cəmiyyətinin gələcək inkişafından, görüləcək işlərdən, planlardan danışdılar. Bu müzakirələr yeni metodların tətbiqi və bey­nəlxalq təcrübəyə əsaslanması ilə nəzərə çar­pırdı. Yüksək səviyyədə keçən forum dövlət və QHT-lər arasında qarşılıqlı anlaşmanın, faydalı əməkdaşlığın və sarsılmaz həmrəyli­yin mövcud olduğunu, bu faktorun ölkəmizin gələcək inkişafına böyük qatqılar verəcəyini əyani nümayiş etdirirdi. İki gün davam edən tədbirdə Sahib Məmmədovun, Rauf Zeyni­nin, Ayaz Mirzəyevin, Azər Allahverənovun, Zaur İbrahimlinin, Sabit Bağırovun, Amin Məmmədovun vətəndaş cəmiyyətlərinin dünəni, bugünü və sabahı mövzularındakı konseptual çıxışları xüsusilə qeyd olunmalı­dır. Forumda vətəndaş cəmiyyəti institutla­rının peşəkarlığı, ölkəmizin həyatındakı rolu açıq-aydın hiss olunurdu. 

QHT-lərin Zəngilanda keçirilən tarixi əməkdaşlıq forumunun açılış mərasimində mən də çıxışçılar arasında idim. Bir vətəndaş cəmiyyəti təmsilçisi olaraq deməyə sözümüz, ortada isə gördüyümüz çox böyük işlər vardı. Öz çıxışıma da yol boyu keçirdiyim hissləri ifadə edərək başladım. Bu gün regionun lider dövlətinə çevrilən müstəqil Azərbaycanımı­zın son illər əldə etdiyi möhtəşəm qələbələr­də vətəndaş cəmiyyəti qurumları kimi xüsusi payımızın olduğu üçün qürurlu idim. 

Tale elə gətirib ki, mənim də bütün hə­yatım əvvəldən indiyədək Qarabağda işğal­çı rejimlə, quldur separatçılarla mücadilədə keçib. Qurucusu olduğum Beynəlxalq Avra­siya Mətbuat Fondu (BAMF) Qarabağın 30 illik işğalı dövründə Azərbaycan həqiqət­lərini dünyaya çatdırmaq üçün ən müxtəlif beynəlxalq platformalarda, nüfuzlu audito­riyalarda qaçqınların, məcburi köçkünlərin və işğal qurbanlarının hayqıran səsinə çev­rilmişdi. BAMF-ın əsas missiyası, vizyonu sülh və konflikt bölgələrindən obyektiv in­formasiyaların yayılması olduğu ücün biz ilk gündən xarici jurnalistlərin, diplomatların, beynəlxalq təşkilatların nümayəndələrininm Qarabağa səfərlərini təşkil etdik. Buradan doğru-dürüst məlumatların yayımlanmasına çalışdıq. Aparıcı media qurumlarını, təmsil olunduğumuz BMT rəsmilərini, öz tərəfdaş­larımızı bu problemə və Azərbaycan reallıq­larına doğru çəkdik. Təkcə birinci Qarabağ müharibəsi dövründə yüzdən çox xarici jur­nalistin ölkəmizə, qaynar nöqtələrə səfərlə­rini təşkil etdik. Müharibədən zərər çəkən regionlarda sosial-iqtisadi layihələrin əsas təşəbbüskarı və icraçısı olduq. 

İnformasiya cəbhəsində çalışmaqla ya­naşı, Azərbaycanda Mina Təhlükəsi ilə Mü­barizə Proqramına qoşulduq. Bu gün BAMF BMT agentlikləri və digər beynəlxalq təşki­latlarla yanaşı, ölkəmizdə ANAMA-nın əsas partnyorlarından biridir. BAMF-ın yaratmış olduğu İcma Mina Aksiyası Komandası son 20 ildə 12 min hektardan çox ərazini minalar­dan təmizləyib istifadəçiyə təhvil vermişdir. 

Biz harada olduqsa insanların ümid yeri, onların həyatlarının bir parçası olduq. Bizə qarşı olan güclərə, düşmən qüvvələrə qarşı yumşaq gücümüzü göstərdik, birlik olmağı bacardıq. Bəli, sülh missiyamızdan, öz əqi­dəmizdən və beynəlxalq hüquqi normalarına olan sədaqətimizdən əl çəkmədik. Dünyada hökm sürən ikili standartların gətirdiyi haq­sızlıqlara, ədalətsizliklərə baxmayaraq, öz yolumuzdan dönmədik. 

Mən də İkinci Qarabağ müharbəsi za­manı 27 sentyabr 2020-ci il tarixdən 27 no­yabr 2020-ci ilə qədər iki ay fasiləsiz olaraq Əl-Cəzirə TV-nin əməkdaşları ilə ön cəbhədə oldum. Bir QHT təmsilçisi kimi İkinci Qa­rabağ müharibəsi zamanı ölkədə hökm sürən və şanlı Qələbəmizin əsasını təşkil edən ümumxalq birliyinin mühüm parçalarından olduq. Müharibədən sonrakı dövrdə də bütün sahələrdə – təhsil, iqtisadiyyat, sosial, tibb, sülh quruculuğu, ətraf mühit və s. istiqamət­lərdə fəaliyyətimizi daha da artırdıq. 

Mən fəxr edirəm ki, 2021-ci il oktyab­rın 17-də doğma Füzulimizin azad olunduğu gündə ölkə başçısı İlham Əliyevin və birin­ci xanım Mehriban Əliyevanın iştirakı ilə keçirilən təməlqoyma mərasimində iştirak etmişəm. Prezidentlə birlikdə o təməldə pay sahibi olmaq vaxtilə doğma yurdunu acı­lar içində tərk edən, 30 illik nisgili özündə yaşadan bir azərbaycanlı, qarabağlı üçün o ağrılara çəkilən məlhəm idi. Çünki biz qayıt­mışdıq. Biz dirçəltməyə, qurmağa, yaşamağa qayıtmışdıq. 

2023-cü il təməlqoymadan 2 il sonra elə həmin tarixdə, “Füzuli Şəhəri Günü”ndə Füzuli şəhərinə köçmüş sakinlər və rayon ictimaiyyətinin nümayəndələri ilə ölkə Pre­zidentinin görüşü baş tutdu. Artıq yeni məs­kunlaşan sakinlərə açarlar təqdim olundu. Hər iki görüşün, mərasimin bir parçası oldu­ğum üçün çox qürurluyam. Eyni zamanda, bir o qədər də məsuliyyəti öz üzərimdə hiss edirəm. Axı bir vətəndaş cəmiyyəti qurumu olaraq bu proseslərdə iştirak etmək və öz töhfəmizi vermək həm də bizim vətəndaşlıq borcumuzdur...

Mən öz çıxışımda təkcə özümüzdən, nailiyyətlərimizdən danışmadım. Bütövlükdə vətəndaş cəmiyyətinin uğurlarından söhbət açdım. Ölkəmizin yeraltı sərvətlərinin qo­runmasına xidmət edən eko-aksiya, mina xə­ritələrinin təqdim olunması üçün başladılan petisiya, Azərbaycana tətbiq olunan qərəzli sanksiyalara qarşı birgə bəyanatlar, Metsamor atom elektrik stansiyasının fəaliyyətinə yönə­lik etiraz çıxışları və s. çoxsaylı fəaliyyətləri­miz buna misaldır. Xüsusilə, 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra seperatçıların qanunsuz silahlanmasına qarşı başladılan etiraz aksiyası, verilən bəyanatlar, hazırlanan hesabatlar ayrı­ca qeyd olunmalıdır. 

2024-cü ilin fevral ayında bizim də yaxından iştirak etdiyimiz növbədənkənar Prezident seçkilərində vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları üzərlərinə düşən müşahidəçilik missiyasını ləyaqətlə yerinə yetirdilər. Ölkə­də fəaliyyət göstərən vətəndaş cəmiyyəti institutlarını və ictimai birlikləri təmsil edən 6 045 nəfər seçkilər günü prosesdə müşahi­dəçi qismində yer aldı.

Bu il də vətəndaş cəmiyyəti nümayən­dələrinin qarşısında fövqəladə faydalı bir missiya dayanır: COP29 kimi mühüm bey­nəlxalq tədbirə evsahibliyi edən Azərbayca­nımıza dəstək olmaq! Əminliklə deyə bilərik ki, Azərbaycan vətəndaş cəmiyyəti institutla­rı bu sınaqdan da alnıaçıq, üzüağ çıxacaqlar. 

Çıxışım zamanı bu fikirləri səsləndirdik­cə, həqiqətən də, qəlbimdə bir əminlik, bir fəxarət hissi artır, ürəyim dağ boyda olurdu. Sanki Zəngilandan yayılan səsimiz bütün Zəngəzurda eşidilir, tarixi torpaqlarımızda əks-səda verirdi... 

Yekunda Azərbaycan QHT-ləri Əmək­daşlıq Forumunun iştirakçıları adından Azər­baycan Prezidenti İlham Əliyevə müraciət qəbul olundu. Biz müraciətdə xüsusi olaraq vurğuladıq ki, bu gün işğaldan azad edilmiş Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda gedən hərtərəf­li quruculuq işləri bölgəni sanki əsrarəngiz bir cənnət məkanına çevirir, bu dağıdılmış ərazilər yaşıl enerji zonaları kimi çox mühüm ekoloji məkan olaraq yenidən dirçəlir. 

Bu dirçəliş əsası ulu öndər Heydər Əli­yev tərəfindən qoyulmuş uğurlu daxili və xarici siyasət strategiyasının çağdaş dönəm­də müvəffəqiyyətlə reallaşdırılmasının bariz göstərici kimi təqdirəlayiqdir. Biz möhtərəm Prezidentə müraciətdə onu da qeyd etdik ki, QHT nümayəndələri Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda heyrətamiz quruculuq və bər­pa işlərinin şahidi oldu. Ermənistanın işğalı dövründə Azərbaycan torpaqları 1,5 milyon­dan çox mina və partlamamış hərbi sursat ilə çirkləndirilsə də, indi ərazilərimizin minadan təmizlənməsi, ətraf mühitin qorunması üçün çox böyük işlər aparılır. Qəti əminliklə deyə bilərik ki, cənab Prezident, gün gələcək Siz bütün dünyaya Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun minadan tam azad gülüstana çevrildiyini bə­yan edəcəksiniz! 

Müraciətin Zəngilanda, işğaldan azad olunmuş ərazidə qəbul edilməsi xüsusilə əlamətdar idi. Çünki bu bölgələrdə aparılan yenidənqurma işləri və yaşıl enerji layihələri Azərbaycanın ekoloji və iqtisadi inkişafının təməl göstəricilərindəndir. Ermənistanın işğalı dövründə ciddi ekoloji problemlərlə üzləşən digər ərazilər kimi, Zəngilan da indi yaşıl enerji zonası elan olunub. Bu isə bir daha Azərbaycanın qlobal iqlim dəyişiklik­lərinə qarşı mübarizəyə olan yanaşmasının göstəricisidir. 

Yeri gəlmişkən, Zəngilan səfəri boyun­ca cənab Prezidentin bu il fevralın 14-də keçirilən andiçmə mərasimindəki nitqində səsləndirdiyi fikirlər düşüncəmdə dolaşırdı. Prezidentin öz çıxışında qələbədən sonra Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin inkişa­fı və həmrəyliyinin gücləndirilməsi üçün ad­dımların atılacağına vurğu etməsi artıq yeni bir mərhələnin başlanğıcına çağırış idi. Məhz bu sahədə inkişafa xidmət edən forum sübut edirdi ki, Prezidentin sözü ilə əməli birdir və o, cəmiyyətimizin inkişafı üçün bütün lazımi addımları atır, şəxsi dəstəyini əsirgəmir. 

*

Şübhəsiz ki, tarixin ən çətin və keşməkeş­li günlərində Azərbaycanın yeganə xilaskarı olan görkəmli dövlət xadimi, dahi Heydər Əliyev həm də müstəqil Azərbaycanda de­mokratik təsisatların, o cümlədən, vətəndaş cəmiyyətinin qurucusu kimi əvəzsiz xidmət­lər göstərmişdir. Xalqın tələbi ilə yenidən ha­kimiyyətə qayıdan Ulu öndər dövlət idarəçi­liyinin sükanı arxasına keçdiyi ilk günlərdən etibarən müstəqilliyimizin möhkəmləndiril­məsinə, hakimiyyət strukturlarının bərpasına, ordu quruculuğuna, demokratiya prinsipləri­nin bərqərar olmasına yetirdiyi diqqət qədər, həm də vətəndaşların rifahına, cəmiyyətin in­kişafı üçün zəruri hüquqi bazanın formalaşdı­rılmasına böyük önəm verirdi. Onun təşəbbü­sü və müəllifliyi ilə 1995-ci ildə qəbul edilən Yeni Konstitusiya, eləcə də insanların hüquq və azadlıqlarının təminatına yönəlik bir çox qanunvericilik aktlarının qəbulu Heydər Əli­yevin tarixi xidmətlərindəndir. Məhz zəruri hüquqi bazanın yaradılması bu gün vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının sərbəst fəaliyyət göstərməsinə və onların mənafeyinin qorun­masına əsaslı təminat kimi mövcuddur. Bu isə ölkədə milli birliyin, ümumxalq həmrəy­liyinin yaranmasına vəsilədir. 

*

Zəngilan Forumu çərçivəsində 26 İyun – Silahlı Qüvvələr Günü münasibətilə Qubad­lı rayonunda yerləşən N saylı hərbi hissəyə səfərimiz oldu. Biz böyük məmnuniyyət və mehribanlıqla qalib əsgərlərimizlə görüşdük. Hazırda Azərbaycan Ordusu Ali Baş Koman­dan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə günü-gün­dən inkişaf edən qüdrətli bir gücə çevrilib. Bunu İkinci Qarabağ müharibəsində 44 gün ərzində qazanılan Qələbədə və ötən il 24 sa­atdan da az bir vaxtda gerçəkləşən antiterror əməliyyatlarında əyani gördük. Qubadlı gö­rüşündə müzəffər odumuzun əsgər və zabit­lərini səmimi-qəlbdən bayram münasibətilə təbrik etdik, onlarla öyündüyümüzü bildir­dik. Xalq və ordu həmrəyliyi sübut edir ki, artıq Azərbaycan regionda söz sahibi olan güclü, qüdrətli bir dövlətə çevrilib.

*

Zəngilanı tərk etməzdən öncə məscidi ziyarət etdik. Məscidin ətrafındakı vandal­casına dağıdılmış evlər diqqətimi çəkdi. Axı, o evlərdə körpələr dünyaya gəlmiş, uşaqlar doğulmuş, böyümüş, o həyətlərdə oynamış, şənlənmiş, dinc həyat sürmüş, oğul-qız toyları baş tutmuş, nə qədər xoşbəxt anlar yaşanmış­dı. Bu xoşbəxt həyatın axarını erməni vəhşiliyi yarıda qoymuşdu, talelər məhv olmuş, faciələr törənmişdi... Evləri, yolları, bütün tarixi-mə­dəni abidələri dağıdan düşmən, o cümlədən, məscidləri də xüsusi amansızlıqla yerlə-yek­san etmişdi. Bu zaman Prezident İlham Əliye­vin 2020-ci ilin dekabrın 23-də Zəngilandakı təsirli çıxışı yadıma düşür. “Görün mənfur düşmən məscidi nə günə salıb. Bizim bütün dini abidələrimiz düşmən tərəfindən dağıdılıb. Dünya 30 il ərzində buna səssiz qalıb. Biz bu məsələni dəfələrlə qaldırmışdıq, beynəlxalq kürsülərdən qaldırmışdıq, tarixi-dini abidələ­rimiz dağıdılıb, təhqir edilib. Biz o videoları dəfələrlə göstərirdik. Ağdam məscidini, Şuşa məscidlərini, o vaxt işğal altında olan digər məscidlərin vəziyyətini göstərərək deyirdik ki, mənfur düşmən bizim dini abidələrimizi dağıdıb, təhqir edib. 30 il ərzində dəfələrlə UNESCO-ya müraciət etdik, dəfələrlə bil­dirdik ki, bizim məscidlərimiz, tarixi abi­dələrimiz dağıdılıb, bizim tarixi abidələrimiz erməniləşdirilir, amma bura bir dəfə missiya göndərildimi? Bir dəfə bizim müraciətimizə cavab verildimi? Müharibə qurtaran kimi isə onlar başlayıblar ki, gərək erməni xalqının abidələri qorunsun...” O bəyan etdi: “Biz bü­tün xalqların abidələrini qoruyuruq və dünya bunu bilir. Amma baxın, görün, bura məscid olub, UNESCO, buraya gəl, gəl gör! Avropa Şurası, səssiz qalma, gəl gör buranı! Bütün məscidlər dağıdılıb. Yaxşı, məscidi dağıtmaq olar? Məscidi dağıtmaq, deməli, cinayət de­yil? Bu ədalətsizlik nə qədər davam edəcək? Bu riyakarlıq nə qədər davam edəcək? Bu ikili standartlar nə qədər davam edəcək? Bu isla­mofobiya nə qədər davam edəcək? Bunu dağı­dan Ermənistan olub. Özündən mədəni millət obrazı yaratmağa çalışan və bəzi xarici hi­mayədarları tərəfindən belə qəbul edilən mə­dəni adam bunu edər? Mədəni adam məsciddə donuz saxlayar? Bütün dünya bunu görsün! O cümlədən dünya müsəlmanları görsünlər və müsəlman ölkələrinin xalqları görsünlər...” 

Zəngilan məscidinin önündə xatırladığım bu çıxış Azərbaycan Prezidentinin vətənpər­vərliyini, xalqa sevgisini, mədəni irsə qayğı­sını və yüksək intellektual səviyyəsini dünya­ya nümayiş etdirirdi. Həmçinin Azərbaycan xalqının nə qədər alicənab, humanist və mə­dəni xalq olduğunu göstərirdi. 

Mən bütün bunları düşünür və Ulu öndə­rin ifadə etdiyi kimi, azərbaycanlı olmağımla fəxr edirdim... 

*

İnanıram ki, dirçələn Qarabağımızın ye­nilməz gələcəyi var və bu gələcəyin əsas mo­tivlərindən biri də xalqın həməryliyi, Vətən və dövlət sevgisidir. O parlaq gələcək təkcə Zəngilanın, Laçının dirçəlişi ilə bağlı deyil, Cəbrayılın, Füzulinin, Ağdamın, Şuşanın, Kəlbəcərin və ümumən, Azərbaycanın bü­tün bölgələrinin sürətli inkişafı ilə sıx bağlı­dır. Bu yolda vətəndaş cəmiyyətinin mühüm elementi kimi QHT-lər də bütöv Azərbaycan naminə fəal və iradəli addımlar atmaqdadır­lar. Əlbəttə, ölkəmizdə bəzi məsələləri var ki, ötən dövr üçün qəbul olunsa da, yeni re­allıqlarla tam uzlaşmır. Bugünün reallığında, yeniləşən dünya düzənində yeni Azərbaycan boy göstərir. Bu fərqli Azərbaycan indi qu­rulmaqdadır. Bu quruculuq prosesində hər bir vətəndaşın öz payı, faydalı qatqısı olmalıdır. 

Lakin onu da unutmayaq ki, regionun parlayan ulduzu Azərbaycanın inkişafını gözü götürməyənlər də az deyil. Azərbaycana qısqanclıqla yanaşan, uğurlarımızı həzm edə bilməyən qüvvələr bu gün dişini qıcayıb. Ona görə də ölkə daxilində ümumxalq həmrəyliyi daha möhkəm olmalıdır və bu məqamda da yenə vətəndaş qurumları önə çıxmalıdırlar. Bir tərəfdə güclü ordumuz olduğu kimi, digər tərəfdə də ölkəmizin demokratik təsisatları, güclü vətəndaş cəmiyyəti institutları düş­mənlərimiz üçün gözdağına çevrilməlidir! Vətəndaş cəmiyyəti qurumları ölkənin görən gözü, danışan dilidir. Hər bir vətəndaş öz hə­yatında, gündəlik əməlində bunu hiss etməli və göstərməlidir. 

Bu gün Qarabağa qayıdış prosesi gedir. İnsanlarımızın Qarabağa köçü davam edir. Amma bu geri dönüş özü ilə bərabər müəyyən qayğılar də meydana gətirir: insanların yerli şəraitə, yeni mühitə uyğunlaşması, psixoloji faktorlar, onlarla mütəmadi ünsiyyət, maa­rifləndirmə, işsizlik, sosial problemlər həllini tapmalıdır. Bu məsələlərdə əsas yük həm də QHT-lərin üzərinə düşür. Yeniləşmiş QHT Agentliyinin apardığı yeni kurs, müasir dəs­ti-xətt təqdirəlayiqdir. Atılan addımlar hədə­fimizin doğru olduğunu göstərir. Hədəf doğ­rudursa, deməli, agentliyin gücü, potensialı da get-gedə artacaq, ona olan inam, etimad çoxalacaq. 

Heç şübhəsiz ki, Azərbaycan QHT-ləri donor asılılığından qurtulmalı, cəmiyyətin dayanıqlı təsisatlarına çevrilməlidir. Ancaq bu, heç də xarici donorlardan imtina anla­mına gəlməməlidir. Dünyada elə maliyyə qaynaqları mövcuddur ki, onların böyük ək­səriyyətində Azərbaycanın da payı var. Res­publikamız bütün beynəlxalq çağırışlarda öz vəsaiti ilə iştirak edir. BMT başda olmaqla əksər beynəlxalq qurumlarda ölkəmizin də üzvlük haqqı var. O vəsaitlərdən formalaşan donor qaynaqlarından imtina edilməməli, ək­sinə, onlardan faydalı şəkildə istifadə olun­ması üçün şərait yaradılmalıdır. 

Eyni zamanda, QHT-lərin fəaliyyəti ilə bağlı qanunvericilkdə nəzərə çarpan boşluq­lar aradan qaldırımalıdır. Bu boşluqlar, əslin­də, vətəndaş cəmiyyəti meyarına münasibət­lərin fərqli olmasından irəli gəlir. Düşünürəm ki, Milli Məclisin yeni tərkibi bu problemin də optimal həll variantını tapacaq və qanun­vericiliyimizin daha da təkmilləşməsi is­tiqamətində zəruri addımlar atılacaqdır. 

Bu il Azərbaycan mötəbər bir konfran­sa, COP29-a ev sahibliyi edəcəkdir. Burada da QHT-lərin gücü, rolu önəmli və vacibdir. Nədən qabaqcıl QHT-lər COP29 prosesin­də aktiv iştirak etməsin? Hesab edirəm ki COP29-un keçiriləcəyi məkanda təcrübəli Azərbaycan vətəndaş cəmiyyəti qurumla­rının ayrıca pavilyonlarının olması faydalı olardı. Çünki bu tədbir ölkə QHT-lərinin bey­nəlxalq təşkilatlarla əlaqələr yaratması, ölkə­mizin maraqları baxımından qarşılıqlı faydalı münasibətlər qurması üçün yaxşı bir fürsət­dir. COP29-un Təşkilat Komitəsi üzvləri ilə Vətəndaş Cəmiyyəti mənsubları arasında fo­rumda olduğu kimi, mütəmadi görüşlərin təş­kili də faydalı olardı. 

Azərbaycan QHT-ləri ölkədaxili uğurlu fəaliyyətləri ilə seçilməli, həmrəylik nümayiş etdirməli, öz imkanlarını beynəlxalq səviy­yələrə daşımalıdırlar. Qalib ölkəmiz sülh, ba­rış istəyən ölkədir və belə olan halda yumşaq güc, xalq diplomatiyası aktuallıq təşkil edir. Həm yerli, həm də xarici faydalı əlaqələ­rin qurulmasından, QHT-lər arası çoxşaxəli əməkdaşlığın inkişafından istər cəmiyyət, həm dövlət, istərsə də vətəndaşlar qazanar. O zaman hamımız daha mütəşəkkil “vətən­daş” və “cəmiyyət” məfhumunun, eləcə də “vətəndaş cəmiyyəti”nin güclü tərəflərinin şahidi olarıq.

*

Böyük Turan ellərinin qovşağında yer­ləşən Zəngəzur yolu ilə Bakıya qayıdırıq. Bu yol həmin yoldur. Bu yol bizi zəfərə, qələ­bələrə, Qarabağa aparan yoldur. Düşüncələ­rimi yekunlaşdırarkən bir daha qeyd etmək istərdim ki, biz doğma torpaqlara qayıdışa inamı hər zaman yüksək olan vətəndaş cə­miyyəti mənsubları kimi, bundan sonra da xalqımızla və dövlətimizlə birgə addımlaya­raq Zəngəzurdan keçib Turan ellərinə çıxaca­ğımıza inanırıq. Bu yol, həm də xalqımızın, millətimizin həmrəyliyindən keçir. Dünyanı heyrətə gətirən, düşməni lərzəyə salan həm­rəylikdən... O həmrəylik ki, lazım gələndə dəmir biləyə, dəmir yumruğa çevrilə bilir. Yolumuz işıqlı, gələcəyimiz parlaq olsun! 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2024)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət"

 

İyulun ilk günlərində təqdim etdiyim Ekspress sorğunun sualı da yayla bağlıdır: 

Yay tətili boyunca hansı kitabları oxumağı planlaşdırırsınız?

Və planınızda olan kitabların seçilməsində səbəb nədir?

 

1.

ADPU "Xarici dil(ingilis dili üzrə) müəllimliyi" ixtisasının məzunu, ADPU SABAH "Təlim və tədrisin təşkili və metodikası" ixtisasının tələbəsi Aytən Hüseynovanın sorğumuza cavabı:

 

1. Oğuz Atay - "Tutunamayanlar"

2. Mikhail Bulgakiv- "Heart of a dog" 

3. William Shakespeare- "Romeo and Juliet" 

4. Rövşən Abdullaoğlu - " Hər insan hökmdardır" 

5. Charlotte Bronte - "Jane Eyre" 

6. Markus Zusak - " The book thief" 

Bəlkə də yayda oxumağa qərar verdiyim kitablardan bəziləri olan bu kitablar mövzu və janrına görə kiməsə qarışıq gələ bilər, amma mən müxtəlif təcrübələr yaşamağı hər zaman sevirəm. Eyni janrda ardıcıl olaraq oxuduğum kitab demək olar ki, xatırlamıram. Bu yay isə başlamaq istəyib başlaya bilmədiyim kitabları bitirmək üçün zənnimcə yaxşı fürsət olacaq.

 

2. 

Sorğumuza digər cavab verən Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Tarix və coğrafiya fakültəsinin Tarix müəllimliyi ixtisasının məzunu Rəqsanə Heydərovadır.

 

"Şeker portakalı",

"Yüzüklerin efendisi",

"Mavi qatarın sirri",

"Kapitan Qrantın uşaqları" - bu yay oxuyacağım kitablardandır.

Bu kitabları- daha çox xarici ədəbiyyatı seçmə səbəbim budur ki, bu kitablarda verilən hekayələr marağıma səbəb olur, insana yeni şeylər öyrədən bu fikirlər çox idealistdir.

 

3. 

Növbəti sorğumuza cavab isə BDU tələbəsi, Filologiya, Fransız dili və ədəbiyyatı ixtisası üzrə təhsil alan Ayan Qəhrəmanovadır.

 

Onun sorğumuza cavabı: 

Yay tətili boyunca oxumağı hədəflədiyim çox kitab var. Məsələn, "Amerika faciəsi", "Qorio ata". Ancaq tətilin böyük hissəsini Dostoyevskinin "Karamazov qardaşları" əsərini oxumağa sərf ediləcək. Əsər Dostoyevskinin ən irihəcmli əsəridir. Və ingilis dili versiyasını aldığım üçün həm də ingilis dili səviyyəmi qaldırmağı planlayıram.

 

"Ədəbiyyat və incəsənət"

(04.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Şəmkirdə yaşayan İlham Zamanoğlunun şeirlərini təqdim edirik. 

 

 

Kişilər

 

Durub əlləri qaşında

Baxdı uzağa kişilər.

Çətin yollar yoxuşunda

Düşdü qabağa kişilər.

 

Bir elə oğul oldular,

Döndülər nağıl oldular.

Təkcə haqqa qul oldular,

Sözünə ağa kişilər.

 

İnam, ümid qoymuşdular,

Hər şeyi mərd qoymuşdular,

Gedəndə yurd qoymuşdular

Biz qorumağa kişilər.

 

Dünyaya baxıb getdilər,

Bəlkə darıxıb getdilər.

Harasa çıxıb getdilər

Atları yorğa kişilər.

 

 

Qorxuram

 

Çox da Adəm ilk adamla yaşıddı,

Hər daşımla, hər qalamla yaşıddı.

Həm qədimdi, həm balamla yaşıddı,

Bu dünyanın sabahından qorxuram.

 

Özü boyda özü kimi böyüyür,

Böyüdükcə dərdi, qəmi böyüyür.

Öz bətnində öz qənimi böyüyür,

Bu dünyanın sabahından qorxuram.

 

Bağında bar, barında tam azalır,

Gözümüzdə nəsə müdam azalır.

Gedən gedir, gələn adam azalır,

Bu dünyanın sabahından qorxuram.

 

Özündədi öz qiyməti dünyanın,

Yox kiməsə bir minnəti dünyanın.

Yaxınlaşır qiyaməti dünyanın,

Bu dünyanın sabahından qorxuram.

 

Çox işləri dolaşdıqca düyündə,

Haqq aradıq min illərcə göyündə.

Gördüyümüz bu günü də bu gündə,

Bu dünyanın sabahından qorxuram.

 

 

Gedəcəyəm üzü haqqa

 

Taledəndi kövrək ömrü,

Belə qısa, gödək ömrü.

Kədərmiş, kəpənək ömrü

Çiçəklərin çiynindəcə.

 

Bir ömürdü, sürüb gedir,

Bu payızı görüb gedir.

Sarı yarpaq ölüb gedir

Küləklərin çiynindəcə.

 

Uçdular göyün üzünə,

Baxıb daşlı əlimizə.

Qəm töküldü üstümüzə

Lələklərin çiynindəcə.

 

Kimin günahıdı gəzən,

Dünəni, sabahı gəzən.

Füzuli ahıdı gəzən

Fələklərin çiynindəcə.

 

Hər şey bəlli özü Haqqa,

Ucatlmağa sözü Haqqa.

Gedəcəyəm üzü Haqqa

Mələklərin çiynindəcə.

 

 

Yeri

 

Qızım Nübara

 

Böyüyəndə tez çıxacaq yadından,

Sevəcəksən yıxıldığın bu yeri.

Gözümüzü yuxulara çox verib,

Yatdığımız balıncların qu yeri.

 

Bu odası, o sarayı bizimki,

Ötən qışı, gələn yayı bizimki.

Yaşamağa bircə payı bizimki,

Bu dünyanın dörddən üçü su yeri.

 

Böyüdüsə göz, baxmağı qorxulu,

Yaxınların bu uzağı qorxulu.

Böyüklərin yıxılmağı qorxulu,

Yıxılanı torpağın ağrı yeri.

 

Sən dünyanı tanıyınca, duyunca,

Neçə arzum böyüyəcək boyunca.

Yeriyəcək ürəyim də yanınca,

Gəl duruxma, ay dəcəlim, di yeri.

 

 

Dünya, hələ dərmə məni

 

Bu uzanıb göyə çatan,

Baxanda gözün qaralan.

Budaq-budaq arzulardan,

Dünya, hələ dərmə məni.

 

Çiçəkli nar ağacıyam,

Qalan nübar ağacıyam.

Kiməsə bar ağacıyam,

Dünya, hələ dərmə məni.

 

Məndən nə başın çıxacaq,

Başına işin çıxacaq.

Dişləsən dişin çıxacaq,

Dünya, hələ dərmə məni.

 

Dəyən bir qəmə düşəcəm,

Bilmirəm kimə düşəcəm.

Dəyib dibimə düşəcəm,

Dünya, hələ dərmə məni.

 

 

Qaldır yumruğunu

bir şeir oxu

 

Əli Hüseynliyə

 

Qaldır  yumruğunu, bir şeir oxu!

Hər misra od verər, köz verər sənə.

Kimsə vermədiyi sözdən incimə.

Tarix özü meydan, söz verər sənə.

 

Hər sözün çəkisi, yükü böyükdü,

Bu yükü çoxunun dizi götürməz.

Çürük əqidələr elə çürükdü,

Səni çoxlarının gözü götürməz.

 

Elə bil döyüşə, cəngə çıxırsan,

Düylənib toppuza dönür yumruğun.

Göydə əllərini elə sıxırsan,

Nadan beyinlərə enir yumruğun.

 

Qatıb qabağına çox nadanları,

Uşaq hünərinlə qovdun, teylədin.

Görüb bu tökülən nahaq qanları,

Zamanın özünə üsyan eylədin.

 

Dünyanı haçansa vurub dişinə,

Bilərsən yaxşıdan yamanı çoxdu.

Ay qaqaş, dünyanın bu gedişinə,

Qaldır yumruğunu bir şeir oxu!

 

 

Qardaşım

 

Gözü dolub qəribsəyən Göyçənin,

Yağı kəsib yolunumu, qardaşım.

Dolu döyüb inildəyən Göyçənin,

Yamacını, yalanımı, qardaşım.

 

Yuxularda təkbaşına gedirsən,

Sən özünə, yaddaşına gedirsən.

Ocaq yeri, yurd daşına gedirsən,

Soruşmağa halınımı, qardaşım.

 

Qaynadımı yenə qanın içində,

Nələr çəkdin sən bu anın içində.

Axtarırsan yüz qoşmanın içində,

Ələsgəri, Alınımı, qardaşım.

 

Duyan  kimdi ağrısını köçənin,

Bürünəndə "çuxasına" göy çənin.

"Göyçəgülü" havasında Göyçənin,

Ağrıları çalınırmı, qardaşım.

 

 

Dərdimi

 

Sevincimi paylamışam kim olsa,

Qıymamışam kimsə bölə dərdimi.

Kövrələndə kürəyində könlümün,

Gizləmişəm gülə-gülə dərdimi.

 

Səsləndirib qəfil bir səs gecəni,

Yarı ayıq, yarı sərməst gecəni.

Deyən də yox, sən də əbəs gecəni,

Yuxulamaz, yürgələmə dərdimi.

 

Xatirələr xatırlanır dünəndə,

Dindirəndə susan da var, dinən də.

Füzulinin təbi də yox sinəmdə,

Yazam şeirə, bir qəzələ dərdimi.

 

Gümanımı bir belə çaşbaş qoyub,

Kədərini sevincimə tuş qoyub.

Nə müddətdir əynimi nimdaş qoyub,

Dünya, gündə təzələmə dərdimi.

 

 

İstəyir

 

İstəyi yüzdü, mindimi? -

Məndən çox küsdü, incidi.

Hərdən höcət uşaq kimi

Gördüyünü hey istəyir.

 

Kiməsə dəyən şəri yox,

Bir qorxusu, xətəri yox.

Bu boyda yerdə yeri yox,

Daha səma, göy istəyir.

 

Mən bilirəm nədən, niyə,

Mənimlə yola getməyə.

Dərdini sərxoş etməyə,

Hərdən məzə, mey istəyir.

 

Bu qədər təlaş olanda,

Xoşa gəlmir xoş olan da.

Nəsə, cibim boş olanda

Ürəyim çox şey istəyir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

1.

“Kim risk etməzsə o şampan içməz” məsəlini sovet dönəmində ona görə çıxarmamışdılar ki, risk edən sonda əlçatmaz və bahalı olan şampan içə bilmək şansı qazanır. Ona görə çıxarmışdılar ki, keyfiyyətcə çox aşağı olan sovet şampanını içmək bir risk idi.

 

2.

Radio təzə çıxan vaxtlardır. Ucqar dağ kəndində yaşayan baba ilə nənə bir radio alıb onu 220 volt elektrik cərəyanına qoşurlar. Radio tüstülənir. 

Baba deyir:

-Görən niyə susublar, danışmırlar?

Nənə deyir:

-Yəqin hələ papiros çəkirlər. 

 

3.

Biz qonşu bağından alma oğurlayardıq. Övladlarımız isə qonşudan vayfay oğurlayır. 

 

4.

Fil qarışqanı özünümüdafiə məqsədi ilə öldürüb.

 

5.

Biz deyirik ki, vaxtı öldürürük. Əslində isə həmin an vaxt mənasızlığa qapılan bizləri öldürür. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Ulduz” jurnalı ilə birgə QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsini təqdim edir. Bu gün sizlər üçün 

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Cəlal Allahverdiyevin “110 yaşlı “Lək-lək” məqaləsi təqdim ediləcək.

 

 

Cəlal ALLAHVERDİYEV

 

110 YAŞLI "LƏK-LƏK"

 

Qədim mədəniyyətə, zəngin ədəbi irsə malik olan İrəvanda milli mətbuatın yaranması ictimai-ədəbi fikir tariximizin inkişafında özünəməxsus yer tutur. XIX əsrin sonlarında İrə­van­da yaşayan azərbaycanlı ziyalılar maarifi, mədəniyyəti, ədəbiyyatı inkişaf etdirməyin  yo­lu­nu,  ilk  növbədə, məhz mətbuatda – ana dilli mətbuatın yaranmasında  görürdülər. Onlar bu yol­­­­da ardıcıl mübarizə aparır, əvəzsiz xidmətlər göstərirdilər. İrəvanda Azərbaycan mət­buatı­nın, maarifçilik hərəkatının, ictimai-bədii fikrinin aparıcı simaları Mirzə Ələkbər Elxanov, Məşədi İsmayıl Hacı Kazımzadə, Mirzə Kazım Qazi Əsgərzadə, Axund Əhmədov, Mir­zə Əlixan Şəmsil Hükəma, Hacı Seyid  Rza Əmirzadə, Axund Məmmədbağır Qazızadə, Ab­bas Razi Məmmədzadə, Cabbar Əsgərzadə, Əli Məhzun Rəhimov, Mirabbas Mirbağırov, Mir­­məhəmməd Mirfətullayev, Məmmədvəli Qəmərlinski, Mirzə Cabbar Məmməd­zadə, Axund Əbülhəsən Qazızadə, Həsənzadə Mirzə Hüseyn İrəvani, Asəf bəy Şəfibəyov, Məm­mədəli Na­sir, Həsən bəy Qazıyev, Əkbər Rizayev və burada yaşayıb-yaradan onlarla bu kimi maarif­­pərvər ziyalılar öz səslərini xalqa çatdırmaq üçün ana dilində qəzet, jurnal təsis etmə­yin vacib­liyini aydın dərk edib, bu ideyanın ger­çək­ləşdirilməsinə ciddi səy və təşəbbüs göstə­rir, bu yolda qələmləri ilə mübarizə aparırdılar. İrəvanda ana dilli mətbuat orqanının ya­ran­ması isə günün ən vacib məsələsinə çevril­mişdi. Bunu həm də dövrün mövcud ictimai-siyasi, ədəbi-mədəni proseslərində baş verən mütərəqqi dəyişikliklər də zəruri edirdi. Lakin İrə­van­da Azər­baycanın ictimai, ədəbi-mədəni həyatının ən mühüm hadisələrindən olan milli mət­buatın yaran­ması XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. İrəvan şəhərində yaşayıb-yaradan ziya­lı­larımız XX əsrin ikinci onilliyində bu böyük missiyanı, məsuliyyəti öz üzərlərinə götür­dülər və Azərbaycan dilində fəaliyyət göstərəcək mətbuatın əsasını qoydular. İrəvanda milli mət­buatın yaranması ideyasını gerçəkləşdirmək ilk dəfə nəinki İrəvanda, bütün Cənubi Qaf­qazda, hətta onun hüdudlarından kənarda tanınmış, yetkin qələm sahibi, jurnalist, şair Cabbar Əsgər­zadə və Mirməhəmməd Mir­­fətullayevə nəsib olmuşdur. 

Jurnalın nəşri ilə onlar, əslində, bir vətəndaş olaraq xalqın qarşısında yaranmış prob­lem­ləri  aradan qaldırmağa, onları həll etməyə və ideyalarını həyata keçirməyə çalışmışdır. Onla­rın əsas məqsədlərindən biri də soydaşlarımızın əksəriyyətinin düçar olduğu dini fanatizm bə­­la­sına və cəhalətə qarşı satirik üslub ilə mübarizə aparmaq idi. "Lək-lək" və onun səhi­fə­lərində çıxış edənlər çətinliklə də olsa, məqsədlərinə uğurla nail olurdular. Hələ "Lək-lək"in nəşrinə icazə alınmamışdan xeyli əvvəl Cabbar Əsgərzadə İrəvanda jurnal burax­maq barədə yaxın dostu, görkəmli ziyalı mühərrir Məmmədəli Sidqi ilə məsləhətləşmiş və məktublaşmışdı. Cabbar Əsgərzadənin Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda Məmmədəli Sidqiyə aid fondda ona ünvanladığı 40-dan artıq məktubu saxlanılır. Cabbar Əs­gərzadənin yazdığı məktublar Azərbaycan dilində ərəb əlifbası ilə yazılmışdır. Bu nümu­nə­lərin hər birində Sidqiyə hörmət, qardaş məhəbbəti duyulur. "Lək-lək"lə bağlı müəyyən mə­­sə­lələrə aydınlıq gətirmək üçün bu epistolyar nümunələr fakt və sənəd olaraq çox qiy­mət­lidir. Cabbar Əs­gərzadə məktub­la­rın­da "Kəlniyyət", "İqbal", "Dirilik", digər qəzet-jur­nal­ların durumu, məsləki, dövrün ziya­lı­ları Salman Mümtaz, Seyid Hüseyn, Əliqulu Qəm­kü­sar, Zül­füqar Ha­cı­bəyov, Hüseyn Minasazov, Mirzəağa Əliyev və başqaları haqqında öz fikirlə­rini Məm­mədəli Sidqi ilə pay­laşır. Həmin məktublarla tanış olduqda aydın olur ki, Cab­bar Əsgərzadə və Mirməhəmməd Mirfətullayev "Lək-lək"in nəşrinə uzun müddət hazır­laş­mışlar. Bu cəhət­dən Cabbar Əsgər­za­dənin Məmmədəli Sidqiyə göndərdiyi 4 dekabr 1913, 18 fevral 1914, 16 yanvar 1914-cü il tarixli məktubları səciyyəvidir. O, birinci məktubunda "Lək-lək" ad­lı sati­rik jurnal çıxarmaq istəyini və bu barədə öz fikir və düşüncələrini Məm­mədəli Sid­qiy­lə bö­lü­şür. Məktubların bir ne­çəsi "Lək-lək" jurnalına məhz mollanəsrəddin­çilərin cəlb edilməsi ilə əlaqədardır. Bu epistolyar nümunələrdə nəşrinə başlaya­caq jurnalın ətrafına daha çox mollanəs­rəd­dinçi­lə­rin cəlb edilməsini Məmmədəli Sidqiyə bildirir. Məc­muənin sanballı, qüsursuz nəşri üçün Cab­bar Əsgər­zadənin bu məsələdə daha çox arxalan­dı­ğı qüvvə məhz mollanəs­rəddinçilər idi. Bu məq­sədlə daha çox tanıdığı mol­lanəsrəddinçi yazar­ların jurnal­da işti­rakına nail olmaq üçün Məm­­mədəli Sidqidən onla­rın ünvanlarını xə­bər alır və tanıma­dıq­ları ilə isə tanış etmələrini xahiş edir. Cabbar Əsgər­zadənin Məmmədəli Sidqiyə ün­van­la­dığı digər mək­tublarında "Lək-lək" məcmuəsinin daha geniş coğra­fi­ya­da ya­yıl­ması, baş­qa əla­­qə­dar məsə­lələrlə bağlı məsləhətləşmələr və fikir mü­ba­dilələri də öz əksini tap­mış­dı. Məktub­laşma­lardan aydın olur ki, "Lək-lək"in meydana gəlməsində və yayılmasın­da Cab­bar Əsgər­zadə­nin ən yaxın məs­lə­hət­çisi və isti­qa­mət­vericisi Məmmədəli Sidqi olmuş­dur.

Uzun sürən mübarizədən sonra "Lək-lək" satirik məcmuəsinin nəşrinə İrəvan quber­na­toru tərəfindən 21 yanvar 1914-cü il tarixində jurnalın öz proqramına uyğun olaraq icazə ve­­ril­­mişdir. Məcmuənin proqramında 10 – 1. baş məqalələr: 2. şeirlər; 3. şəhər işləri; 4. Qafqaz xəbər­ləri; 5. teleqramlar; 6. felyetonlar; 7. poçt qutusu; 8. elanlar; 9. xarici xəbərlər; 10. da­xili xəbərlər şöbəsin­dən ibarət olmaqla hər həftə nəşr olunacağı bildirilirdi. Belə aydın proqramla mətbuat aləminə qədəm qoyan "Lək-lək" satirik jurnalı sonadək öz proqramına sadiq qalmışdır. "Lək-lək"in nəşri İrəvanda fəaliyyət göstərən mətbuat müfəttişliyi tərəfindən nəzərdən keçirilirdi. "Lək-lək"in yaranma prosesinə nəzər saldıqda onun nəşrinə Cabbar Əsgərzadə, Mirməhəmməd Mirfətulla­yev və İrəvanın açıq fikirli, qabaqcıl ziyalılarının hələ neçə ay əvvəlcədən hazırlaşdığını gö­rürük. Hətta onlar "Lək-lək"in məslək və ideyasını, tərəq­qi­pərvər istiqamətini də əvvəlcədən müəyyən etmişdilər. Hələ "Lək-lək"in nəşrindən bir müd­dət əvvəl Cabbar Əsgərzadə jurnal barədə, onun abunəsi üçün "İqbal" qəzetində və digər mət­buat orqanlarında elan vermişdir. "Lək-lək"in nəşrindən iki ay əvvəl Cabbar Əsgərzadə 4 dekabr 1913-cü il tarixdə İrəvandan Bakıya, məslək dostu Məmmədəli Sidqiyə gön­dər­diyi məktubunda  jurnalın ideya istiqaməti barədə yazırdı: "Məsləkimiz gərək məlu­mu­­nuz ol­sun, "Molla Nəsrəddin"dir. Amma səliqəmiz ayrı-ayrı vəziyyətlərdir". Cabbar Əs­gər­zadə­nin Məmmədəli Sidqiyə yaz­dığı mək­tub­lar və yazışmalar həm də onlar arasında olan ib­rə­tamiz məfkurə, ideal dostluğun möh­kəm­liyinə və səmimiliyinə aydın şahidlik edir. 1914-cü ilin fevral ayının 22-də Qərbi Azərbaycan mədəniyyəti və mətbuatı tarixində əla­mət­dar bir ha­disə baş verdi. Həmin gün İrəvan ziyalılarının illər boyu həsrətlə gözlədikləri ilk mətbuat nü­munəsi meydana çıxdı. Cabbar Əsgərzadənin redaktorluğu və Mirməhəmməd  Mir­­­fətulla­ye­vin naşirliyi ilə çıxan "Lək-lək"in ilk nömrəsinin işıq üzü görməsi xəbəri İrəvan quber­niyasında böyük əks-səda verdi, nəşrin sorağı bütün Cənubi Qafqaza yayıldı. "Lək-lək"in nəşrini ilk alqışlayanlardan biri Məmmədəli Sidqi olmuşdur. O, Bakıda yaşamasına baxma­yaraq, jurnalın ən fəal oxucularından biri olub. Həyata vəsiqə alan "Lək-lək"in nəşrinə qədər İrə­vanda ana dilində qəzetçilik ənənəsi ol­masa da, çox yetkin yazıçılıq, publi­sis­tika ənə­nəsi var idi. Məşədi İsmayil Hacı Ka­zımzadə, Mir­­zə Kazım Qazi Əsgərzadə Axund Əh­mədov, Mirzə Əlixan Şəmsül Hükəma, Ab­bas Razi Məm­mədza­də, Hacı Seyid Rza Əmir­zadə, Abbas Razi Məmmədzadə, Cabbar Əs­gərzadə, Mirabbas Mirba­ğırov, Əli Məhzun Rə­himov, Məm­mədəli Nasir, Məhəmməd Axun­dov, Ək­bər Əkbə­rov, Mirzə Cabbar Məm­məd­zadə, Əkbər Rizayev və başqaları İrə­van­da Azərbaycan jurnalis­tikası və publisistikasının gör­­kəmli nüma­yəndələri idi. Onların jurna­listlik və publi­sis­tik fəaliy­yəti nəinki İrəvanda, o cüm­lədən Cənubi Qafqazda, Şərqdə və müx­təlif ölkələrdə böyük şöhrət tapmışdı.

"Lək-lək"in ilk nömrəsinin işıq üzü görməsi İrəvan ziyalıları və oxucular tərəfindən böyük sevinclə qarşılanmışdı. Jurnalın ilk nömrəsinin son səhifəsində "İdarədən" başlıqlı bir qeyd dərc olunub. Həmin qeyddə göstərilir ki, "bu nömrə üçün hürufat başqa bir kitaba işlən­diyindən naşi kifayət verməyib, mündəricatın azlığına səbəb oldu. Bu barədə oxucularımız­dan üzr istəyirik!". Jurnalın ilk nömrəsinin cəmi 60 nüsxə ilə işıq üzü görməsi həm də onun maddi-texniki çətinlikləri ilə bağlı idi. Bu barədə jurnalın müdiri  Cabbar Əsgərzadənin 2 mart 1914-cü ildə Məmmədəli Sidqiyə ünvanladığı məktubunda da məlumata rast gəlinir: "Əfən­dim, hələ ki"Lək-lək"imiz qanad bağlayıb o cür zülmün elçi quşlarına. Hər halda, işıq­lı qara­larınızla üzü ağ olmağı təmənna edir. Müzayiqənizi əsirgəyib də necə ki vədələr ver­miş­diniz, kömək ediniz.

Bir də budəfəlik mürəttil və mətbəə cəhətdən görülən bir çox nöqsanları güzəşt ediniz. Hamınıza bir "Lək-lək" Əmircana uçdu". Həm də bu fikirlərdən aydın olur ki, Cabbar Əsgər­zadə "Lək-lək"in ilk nömrəsini Bakı nəşri-maarif cəmiyyətinin tabeliyində olan mək­təbdə müəllimlik edən yaxın dostu Məmmədəli Sidqiyə göndərmişdir.

Hələ jurnalın nəşrindən iki ay əvvəl Cabbar Əsgərzadə "Lək-lək"in 15 gündən bir çıxa­cağı haqqında Məmmədəli Sidqiyə yazdığı məktubunda məlumat verir və bildirir ki, "əgər müvəffəq olsaq, son­ralar həftədə bir dəfə çı­xıb və müsəvvər olacaq". Jurnalın nömrələrini ar­dı­cıl izlədikdə mə­lum olur ki, mətbəə prob­lemi və mətbuat müfəttişliyinin əngəli səbəbindən fasilələrlə, iki ay­da cəmi 3 nömrəsi çıx­mışdı. Bununla əlaqədar "Lək-lək"in müxtəlif nöm­rə­lə­rində bu ba­rə­də oxuculara üzrxahlıq yazıları da verilmişdir. Jurnalın üzləşdiyi problemlər ara­dan qaldı­rıl­dıq­dan sonra 4-cü nöm­rəsindən etibarən, nəzərdə tutulduğu kimi, həftədə bir dəfə nəşr edil­mişdi. "Lək-lək"in nəşri İrəvanda Azərbaycan ictimai-siyasi fikir ta­rixində cid­di bir hadisə olmaqla yanaşı, eyni zamanda  ədəbi-mədəni mühitin inkişafında  da bir dönüş nöq­təsi oldu. Cabbar Əsgərzadə başda olmaqla dövrün ən yaxşı ədəbi qüvvələri – Əli Məh­zun Rə­himov, Məmmədəli Nasir, Məmməd Səid Ordubadi, Əliqulu Qəmküsar və başqa­ları "Lək-lək" jurnalının ətrafına toplanmışdı. İrəvanlı mollanəsrəddinçilər digər mollanəsrəd­din­­­çi­lərlə çiyin-çiyinə verib öz fəaliyyətləri ilə jurnalın mövzu dairəsini və ideya-bədii səciy­yəsini in­kişaf etdirmiş, xeyli zənginləşdirmişlər.

"Lək-lək" qısa zaman ərzində oxucular arasında böyük şöhrət qazana bilmişdi. Jur­nal ziyalılar üçün böyük bir ədəbi məktəb, mübarizə tribunası olmuşdu. "Lək-lək" həyata vəsiqə alan gündən İrə­vanda Azərbaycan həyatının ən müxtəlif sahələri haqqında ardıcıl, məqsəd­yönlü yazılar dərc etmişdir. Onun səhifələrində dərc olunan yazıları diqqətlə nəzər­dən keçir­dikdə ilk say­larında  yalnız İrəvandan və Naxçıvandan gələn yazılar verilmişdisə, son­ra­lar Gəncə, Bakı, Şamaxı, Tiflis, Cənubi Azərbaycandan da redaksiyaya daxil olan yazı­lar dərc edilmişdi. Qısa zaman ərzində "Lək-lək"in mü­ba­rizə sədası, üsyankar səsi Cənubi Qafqazı aşaraq onun yayılma arealını daha da genişlən­dir­miş, Orta Asiya və Türkiyəyə də gedib çat­mışdır. Bu ba­xımdan tədqiqatçı Zahid Əkbəro­vun "Lək-lək" jurnalının xalq qarşı­sında xid­mə­tinə verdiyi dəyər olduqca təqdirəla­yiqdir. O yazır: "Lək-lək" nəşr olunduğu müd­dətdə Azər­baycan icti­mai-siyasi və ədəbi fikri­nin inki­şafına müəyyən kömək göstərmiş, tərəqqi və demokratik ide­yalarına xidmət etmişdir. O, an­la­şıqlı dili və demokratik məzmunu sayəsində Zaqafqa­zi­yada, ümumən Qafqazda olan azər­bay­canlılar içərisində çox yayılmış nəşrlərdən biri olmuşdur". "Lək-lək"in səhifələ­rində İs­tan­bulda "Şahbal" məcmuəsi­nin, Daş­kənddə "Sə­da­yi-Tür­küstan" qəzetinin abunə şərtləri ilə bağlı elanların təkrar-təkrar veril­məsi də bunun əyani sü­butudur. Eyni zamanda həmin mət­buat orqanları da İrəvan ziyalıları arasında yayıl­mış və ma­raqla oxunmuşdu. "Lək-lək"in daha geniş arealda yayılmasında Salman Müm­­taz, Seyid Hü­seyn və başqa görkəmli ziyalı­la­rımızın da fəaliyyəti təqdi­rəla­yiqdir. Jurnalda İrəvan ziyalıları ilə birlikdə  mollanəsrəddin­çilər sıra­sında fəxri yer tutmuş  Məmməd Səid Orduba­di də yaxın­dan iştirak etmişdir. O, hə­min dövrdə sürgündə olmasına baxmayaraq, jur­nalla əmək­­daşlıq etmiş, felyeton  və məqa­lə­lər göndərmişdir. Onun "Lək-lək"in 12 may 1914-cü il ta­rix­li 6-cı nömrəsində "Hər­dəm­xə­yal" imzası ilə verilmiş şeirində xalqın ağır vəziyyətitəs­vir edilmişdir. M.S.Ordubadinin jurnalda "Hərdəmxəyal" imzası və  "Ədəbiyyat" başlığı adı ilə verilmişHissim dağılır gərdişi, dövranı görəndə,Dünyadakı nadan olan insanı görəndə. − beyti ilə başlayan şeiri forması etibarı ilə Füzulini, ruhu etibarı ilə Sabiri xatırladır. Məmməd Səid Ordubadinin "Lək-lək"də satirik yazıları ilə yanaşı, didaktik şeirləri də çap olunmuşdur ki, bu şeirlərdə də nəsihətçilik, ritorik mükalimə vardır. M.S.Ordubadinin və digər bu kimi tərəqqipərvər ziyalıların şeirlərinin və məqalələrinin "Lək-lək"in səhifələrində dərc olunması həm də jurnalın əsas qayəsinin azər­baycanlı əhalisi arasında maarifçilik ənə­nələrini güclən­dirmək olduğunu sübut edir.

Ana dilinə böyük önəm verən jurnalda dilimizin saflığı, əlifbanın sadəliyi, cəhalətin yaratdığı ağır həyat tərzi haqqında da maraqlı yazılar verilmişdir. "Lək-lək" yeni əlifbanın zəruriliyi haqqında xüsusilə cəsarətli fikirlər söyləmişdir. Jurnalda dərc olunmuş materiallarda dönə-dönə göstərilir ki, xalqın maariflənməsində çətinlik törədən əsas səbəblərdən biri də ərəb əlifbasıdır. Milli mədəniyyət və milli dil məsələsinə "Lək-lək"in ob­yek­tiv münasibəti di­li­mizin yad ünsürlərdən qorunması, saflığı, zənginləşməsi və inkişaf etdirilməsi jurnalda  çap olunmuş "Dil məsələsi" və "Təzələşmək" adlı fel­ye­tonlardan aydın görünür. Jurnal hə­min felyetonlarda Azərbaycan dilini yad təsirlərə uğratmaq istəyənlərə qarşı çıxırdı. Do­laşıq yazılara, ərəb-fars təsirinə, azərbaycanlıların çətin anladığı və mənimsədiyi ərəb əlifbasına qar­şı sadə dil və yazını qoruyurdu. Ana dilinə xor baxan, onu korlayan ziyalılar, məmurlar ciddi tənqid atəşinə tutu­lurdu.  

Jurnalda materiallar sadə və təmiz bir dillə yazılmaqla bərabər, orada Azərbaycan dili­nin saflığı uğrunda ardıcıl mübarizə aparılmışdır. "Lək-lək"də Ada, Abaska, dünən başım elə kru­jit olurdu ki, çesnti slova, az qalırdım rastrelitsa olam. Lap oni mənə nadayela" deyə da­nışan, ana dilinə etinasızlıq edənlər tənqid olunursa, digər tərəfdən də "bəraderəm, ərzi salam izhari-sə­nayi-ehtiram və ifayi-pəyaniş, ərzi-bəndəgi və məhəbbəti-bəraderanədən sonra ifa­deyi-mətləb və mərami-məğzi-kitabe və kəlame-həzər bahirünmur zati-züleh tişamınıza…" və s. bu kimi heç bir mənası olmayan, cəfəngiyyatı yazan mollanümaların həcv və ifşasına rast gəlirik. "Lək-lək" jurnalı və onun yazarları heç də əcnəbi dillərin öyrənil­məsinin əleyhinə deyildir. Onlar əcnəbi dilin təsirinə məruz qalıb doğma ana dilinə etinasız­lıq edən­lərə, dili eybəcərləşdirən­lərə zidd idilər. Göründüyü kimi, "Lək-lək" jurnalı ana dili uğrunda mübarizə aparmaqla, ilk növbədə hər bir azərbaycanlını öz vətəndaşlıq haqqına qo­vuşdurmaq istəyirdi. "Lək-lək"in qazandığı ən böyük uğurlar ilk növbədə onun xalq dilinə ya­xın, sadə, an­laşıqlı və səlis olmasında idi. "Lək-lək" də Azərbaycandakı mət­buat orqanları ki­mi, xalqın maarif­lənməsinə, onun elminin daha da inkişafına səy göstərirdi.

"Lək-lək" jurnalı özündən əvvəlki satirik mətbuatın ənənələrini hər tərəfdən inkişaf et­dir­məyə çalışmışdır. "Molla Nəsrəddin"in əsasını qoyduğu gizli imzalarla yazmaq ənənəsi müx­təlif satirik jurnallarda olduğu kimi, "Lək-lək" tərəfindən də davam etdirilmişdir.

"Lək-lək" jurnalı əməkdaşlarının, yazıları dil-üslub baxımından zəngin və çox­cə­hətlidir. Bəzi müəlliflər "Lək-lək"də bir neçə gizli imzalarla çıxış etmişdi. Bu cür gizli im­zayla sırasında jurnalın müdiri Cabbar Əsgərzadəni, jurnalla əməkdaşlıq edən Əli Məh­zu­nu, Məmmədəli Nasiri, Məmməd Səid Ordubadini və b. göstərmək olar. Jurnalın ağırlığı məhz bu satiriklərin çiyninə düşürdü. "Lək-lək" cəmi 5 ay fəaliyyət göstərmiş və jurnalda 43-dən artıq gizli imzadan istifadə edilmişdir. Əlbəttə, bu qədər geniş və zəngin imzaların arxasında kimlərin durduğunun, onların şəxsiyyətinin müəyyənləşdirilməsi çox çətin olduğu kimi, həm də bu istiqamətdə fundamental araşdırmalar aparılmasını tələb edir.

"Lək-lək"də verilən materialların mühüm bir qismi nadanlıq, cəhalət, dindən sui-isti­fadə edən ruhanilərə qarşıdır və bu yazıların çoxu "Molla Nəsrəddin" jurnalında rast gəldi­yimiz yazıların ruhunu xatırladır. Jurnalın səhifələrində Sabir satirasının təsiri altında yazılan çoxlu mənzum parçaya da təsadüf edirik. Buradakı "Təbrizdə söhbət", "Sənə", "Oğlum", "Qə­zəl" və sair mənzum parçalar öz forması və ruhu etibarı ilə "Molla Nəsrəd­din"dəki yazı­lara yaxındır. Xüsusilə Əli Məhzun Rəhimova məxsus olan  "Yazıq", "Şeytan", "Yetim cü­cə" imzalı şeirlər həm məzmun, həm də üslubu etibarı ilə dəyərli əsərlərdir. Jurnalın səhifə­lə­rində elə gizli im­zalar vardır ki, bu gün də onların dəqiqləşdirilməsinə böyük ehtiyac vardır. Əli Məhzun Rəhi­mo­vun ədəbi fəaliyyətinin, o cümlədən satirik şeir yara­dıcılığının mühüm bir qolu da "Lək-lək" jurnalı ilə bağlı olmuşdur. Jurnalın səhifələrində Əli Məhzun Rəhi­movun "Yetim cücə" imzası ilə "Cünənbər noğulu", "Çəkic", "Kamal paşanın ruhuna ithaf" ki­mi maraqlı satirik şeir­ləri ilə rastlaşırıq. "Kamal paşanın ruhuna ithaf" şeiri o dövrdəki Türkiyə həyatının müəyyən bir səhifəsini canlandırır. Bu kimi şeirlər o zamankı mövcud döv­rün müəyyən xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir və həmin analoji nümunələrə digər sati­riklərin əsərlərində də rast gəlinirdi. "Lək-lək"də "Şeytan", "Yetim cücə" və digər gizli im­zalarla çıxış edən Əli Məhzun Rəhimov jurnalda Mirzə Ələkbər Sabirin satira ənənələrini uğur­la davam etdirirdi. O, Sabirin satirik şeir formasından, taziyanə və epiqram­larından mə­harətlə istifadə etməyə çalışmışdır. Əli Məhzun jurnalda öz kiçik satirik taziyanə­lərini "Taq­qıltı" başlığı ilə çap etdirirdi. Jurnalda "Taqqıltı" başlığı və "Şeytan" imzası ilə çap olunan dördlüklərin hamısı Əli Məhzu­na məxsus­dur. "Taqqıltı" başlığı altında verilmiş dördlüklər öz­lüyündə geniş bir möv­zunu əks etdirməsə də, oxucuların diqqətini cəmiyyətdə mövcud olan ictimai qüsurlara yönəl­dir. Həmin poetik nümunələrə diqqətlə nəzər saldıq­da görürük ki, o bədii qayəni konkret və yığcam ifadə edə bilmişdir. Məsələn, "Lək-lək"in 1914-cü il 2-ci nömrə­sin­də Əli Məh­zunun "Taqqıltı" başlığı ilə ve­ril­miş şeiri bu baxımdan olduqca səciyyəvidir.

 

Qərq olmalı olsan da, dənizlərdə boğulsan,

Heç olmasa da mümkün əgər sahilə çıxmaq,

Namərd əlinə vermə əlin, tərki-həyat et,

Namərd əlini tutmadan əfzəldi boğulmaq.

 

Göründüyü kimi, bu şeirin əsas məzmunu məşhur atalar sözü olan "Keçmə namərd kör­püsündən, qoy aparsın sel səni" ifadəsindən alınmışdır. "Taqqıltı" adlı şeirdə şair namərd əlin­dən tutub xilas olmaqdansa, suda boğulmağı mərd üçün daha əfzəl saymışdır. Əli Məh­zu­nun bir şair kimi sənətkarlıq bacarığı həm də ondadır ki, şeirdə namərdin real poetik təsvirini yarada bilmişdir.

"Lək-lək"in müəllifləri Cabbar Əsgərzadə və Əli Məhzun Mirzə Ələkbər Sabirə yalnız nəzirə və bənzətmələr yazmaqla, onun satira ənənələrini uğurla davam etdirməklə kifayətlən­mə­yib, böyük şairinin zəngin ədəbi irsini İrəvanda təbliğ etmiş, onun əsərlərinin çapına köməklik göstərmişlər. İstər "Lək-lək"də, istərsə də digər jurnallarda Cabbar Əsgərzadəyə və Əli Məhzuna məxsus olan şeirlərin mövzu dairəsi çox genişdir. Mövzularının rəngarəng­liyi­nə görə də onları Mirzə Ələkbər Sabirin ləyaqətli xələfi saymaq olar.

"Lək-lək"də və başqa mətbuat orqanlarında dəfələrlə "İrəvan xəbərləri" adı al­tın­­da keçirilən ədəbi-mədəni tədbirlər haqqında məlumatlar verilmişdir. Mirzə Ələk­bər Sabirin yaradıcılığını səylə öyrənən "Lək-lək" müəllifləri ona bir sıra parodiyalar çap et­mişlər. Sabirin məşhur "İki həpənd" və "Bir məclisdə 12 kişinin söhbəti" satiralarına ya­zıl­mış bən­zətmələr bu cəhətdən səciyyəvidir.

Jurnalda xeyli şeirlər, felyetonlar çap olunmuşdur. "Lək-lək"in 5 may 1914-cü il tarixli 5-ci nöm­­rəsində "Balaca felyeton" başlığı ilə verilmiş yazıda molla, hacı, artist, student, jur­nalist və başqa tiplər öz xüsusiyyətlərindən söhbət açmışlar. Cabbar Əsgərzadə Sabir ru­hunda şeir­lər yazmış, "Lək-lək"dən başqa Bakıda nəşr edilən satirik jurnallarda da çap etdirmişdir. "Lək-lək"in 19 may 1914-cü il tarixli 7-ci sayında "Ədəbiyyat" başlığı ilə verilmiş şeir Sa­birin "Mol­la Nəsrəddin" jurnalının 1908-ci il 41-ci nömrəsində "Əbunəsr Şeybani" imzası ilə ve­rilmiş məşhur "Nə yazım" şeirini xatırladır.

 

Şairəm, fikrimdə var, hər cür hekayələr yazım,

Bir həqiqətçün yalandan min rəvayətlər yazım.

Bu avam ünnas üçün ağı qaradan seçməyə,

Göz verim, alət tapım qıl körpülərdən keçməyə,

Varmasınlar turp əkilmiş yerdə buğda biçməyə,

Getməsin meyxanələrdə abi-heyvan içməyə,

Millətə meyxanələrdən min qəbahətlər yazım,

Min fəlakətlər, rəzalətlər, şəmaətlər yazım.

 

Bu sətirlər həm də "Lək-lək"in hansı məsələlərdən yazmaq istəyini, hansı yazılara to­xunmağa cəhd etdiyini göstərir. "Lək-lək" İrəvanın oçağki qaranlıq sosial həyatının və icti­mai-mədəni mühitinin işıqlanmasında, cəmiyyətin yeniliyə doğru inkişafında mühüm rol oy­na­­mışdır. 

Jurnalın 12 iyun 1914-cü il tarixli 10-cu nömrəsində Əli Məhzunun "Şeytan" imzası ilə verilmiş "Ana və qız" adlı satirik şeirində qadınların hüquqsuzluğu təsirli bir dillə təsvir olun­muşdur. Ana ilə qızın kədərli söhbəti dövrün xüsusiyyətlərini göstərən bir hekayətdir.

"Lək-lək" ədəbiyyat və sənət adamlarına sadə, təvazökar, öz işinə tələbkar olmağı dö­nə-dönə tövsiyə etmiş, aktyorlar, teatr həvəskarları haqqında tənqidi qeydlər çap etmişdir. Bu­rada Cənubi Azərbaycan mövzusu da müəyyən qədər yer tutmuş, "Təbrizdən xəbərlər" başlığı al­tın­da yazılar verilmişdir.  

"Lək-lək" jurnalı birinci nömrəsindən axırıncı nömrəsinə qədər "Molla Nəsrəddin" plat­formasında dayanmış, onun yoluna, üslubuna sadiq qalmışdır.

Jurnalın 30 iyun 1914-cü il 12-ci nömrəsində Mirməhəmməd Mirfətullayev tərəfindən "Lək-kək"in müdiri və naşiri vəzifəsindən istefa verdiyi barədə belə bir məlumat dərc olun­muşdur.  Həmin məlumatdan Mirməhəmməd Mirfətullayevin "Lək-kək"in müdiri və naşirli­yin­dən azad olunması ilə bağlı İrəvan qubernatoruna ərizə ilə müraciət etdiyi aydın olur. Mə­lumatda bildirilir ki, "bəzi səbəblərə görə bir neçə nömrədən sonra daha "Lək-lək" məcmuəsi çıxmayıb və "Lək-kək" müştərilərinə "Çınqı" namində məcmuə göndəriləcəkdir. Bu yeni nəşr olunan "Çınqı" məcmuəsi Əli Məhzun Hacı Zeynalabdinzadə və Cabbar Əsgər­zadənin təhti-müdiriyyətlərində olub və İrəvanın bir neçə maarifpərvər cavanlarının maddi və mənəvi köməkliyi ilə nəşr olunacaq". Amma hansısa səbəblərdən "Çınqı" məcmuəsinin nəşri müm­kün olmamışdır. "Lək-kək"in 30 iyun 1914-cü il tarixdə işıq üzü görən 12-ci nöm­rəsi onun söz, fikir tribunasında və auditoriyasında son çıxışı oldu. Çox az ömür sürmüş olan "Lək-kək" jurnalının Azərbaycan ədəbiyyatı və mətbuatı tarixində özünəməxsus fəxri yer tutma­sında onun müdir və naşirlərindən biri, məharətli satirik, böyük şair, görkəmli maarif və mət­buat xa­dimi Cabbar Əsgərzadənin misilsiz xidmətləri olmuşdur. İrəvan quberniya­sın­da milli mət­buatın yaranması məhz onun adı ilə bağlıdır.

Mirzə Cabbar 1885-ci ildə Azər­bay­ca­nın qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan İrəvan şəhərində doğulmuşdu. İrə­van qu­berniya­sında mədəni həyatın dirçəlmə-sinin, teatr tamaşalarının və müsamirələrin keçiril­mə­sinin aktiv təş­kliatçısı və iştirakçısı idi. Ümumiyyətlə, "Molla Nəsrəddin"in mey­dana gə­li­şi digər mollanəsrəddinçilər kimi, Cabbar Əsgər­zadənin də yaradıcılıq yolunu dərhal müəy­yən edir, mövzu, ideya üslub axta­rışları uzun sürmür. Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələk­bər Sabir, Əb­dür­rəhim bəy Haqver­di­yev, Əli Nəzmi, Məm­məd Səid Ordubadi, Əliqulu Qəm­küsar, Mir­zə Əli Möcüz, Ömər Faiq Nemanzadə, Əli Razi Şəmsizadə və Molla Nəsrəd­din ədəbi mək­təbinin başqa yaradıcı ziyalıları ilə bir sırada addımlayan görkəmli satirik sənətkar Cabbar Əsgərzadənin "Molla Nəsrəddinin"in Qərbi Azər­­baycanda geniş şəkildə yayılmasın­da, geniş oxucu ruporuna çev­ril­məsində, abunəçi sayı­nın artırılmasında misilsiz xidməti var idi. O istər "Molla Nəsrəd­din"­­də, istərsə də Cənubi Qafqazda nəşr edilən ayrı-ayrı mətbuat orqanlarında İrəvanın ic­ti­mai, ədəbi-mədəni həyatının işıqlandırılmasında fikri aydın, müha­kimələri cəsa­rətli bir jur­nalist kimi tükənməz enerji ilə çalışmışdır. 1918-ci ilə kimi İrəvanda yaşayıb-ya­rat­mış bu böyük tarixi və ədəbi şəxsiyyətin yaradıcılığı xalqımızın ictimai-siyasi taleyi ilə bağlı olub, onun ictimai-pedaqoji, ədəbi fikri tarixində ayrıca bir mərhələ təşkil edir. Cab­ba­rın sadə ana dilində yazdığı şeirlər, felyetonlar, hekayələr el dərdi, xalq həyatı və təfəkkü­rü­nün parlaq ədəbi güzgüsü olmuşdur. Ədəbiy­yatımızda Mirzə Ələkbər Sabir satirası­nın və didaktikasının təsiri altında yaradıcılığa başlayıb bir sıra şeir nü­munələri yazmış Cabbar Əsgər­zadənin mü­hərrirlik və yazıçılıq fəaliyyəti, keşməkeşli həyatı, zəngin yaradıcılıq yolu, milli fik­rin, mət­buatın inkişafındakı xidmətləri lazımi səviyyədə araş­dırılıb öyrənilməmişdir.

"Lək-lək"in digər müdir və naşiri Mirməhəmməd Hacı Mir Əsədullazadə Mirfətulla­yev İrəvanda milli intibahın önündə gedən, mütəfəkkir qələm sahibləri ilə çiyin-çiyinə xalqı­na xidmət göstərən maarifpərvər ziyalılarımızdan biri olmuşdur. O, 1882-ci ildə İrəvanda ana­dan olmuşdur. Dramaturq, publisist, naşir Mirməhəmməd Mirfətullayev İrəvanda maarif­pərvər, yüksək təhsilə malik, ərəb və fars dillərini mükəmməl bilən, xeyirxah ziyalı və böyük nüfuz sahibi kimi tanınırdı. Onun 1911-ci ildə Bakıda Orucov qardaşlarının elektrik mətbəə­sində 3 pərdəli "Qaradan artıq boyaq olmaz", "Kərbəlayi Güzə­məlinin övrəti" dram  əsərləri, 1916-cı ildə İrəvanda "Lyus" mətbəəsində "Kefcil və kefcillər" 4 şəkilli musiqili komediyası çap olun­muşdur.

Bütün bunlara baxmayaraq, İrəvanda ana dilində ilk mətbuat orqanı olan "Lək-lək" Mir­mə­həmməd Mirfətullayevin maddi və mənəvi dəstəyi ilə işıq üzü görmüş, o, jurnalın bütün ağır­lığını əməl dostu Cabbar Əsgərzadə ilə birlikdə öz çiynində daşımışdır. Qərbi Azərbay­canın mətbuatı tarixinə nəzər yetirərkən İrəvanın görkəmli ziyalıları tərəfindən yaradılmış "Lək-lək" satirik jurnalı həmin dövrdə xalqımızın, onun milli məfkurəsinin, ideologiyasının, mədəniy­yəti­nin inkişafında özünəməxsus rola malik olmuşdur. "Lək-lək" bağla­nandan sonra İrəvanda yaşayan azərbaycanlı ziyalıların ciddi səylərinə baxma­ya­raq, 1917-ci ilə kimi heç bir qəzet və jurnal nəşr edilməmişdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 (04.07.2024)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portal üçün

 

Tanınmış yazar, Azərbaycan Yazıcılar və Jurnalistlər birliklərinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü,  VII Uluslararası Türk Dünyası Şeir və Musiqi Festivalı adına təsis olunmuş Atatürk medalı ilə təltif edilmiş, Oğuz rayonunda çıxan “Oğuz yurdu” qəzetinin redaktorü Nazim Hüseynli şeir və hekayələrdən, publisistik yazılardan ibarət 8 kitabın müəllifidir.

“Torpaq uğrunda şəhid varsa, Vətəndir” kitabı onun sayca doqquzuncu kitabıdır. Ön sözdən və 7 bölmədən ibarət ibarət olan kitabın redaktoru şəhid atası, şair C.Xeyirbəy, korrektoru İ.Əsədullayeva, dizayneri R.Mustafayevadır.

Kitab müəllifin anadan olduğu, böyüyüb boya-başa çatdığı doğma kəndinin – Oğuz rayonunun Xaçmaz kəndinin şəhid övladlarına həsr olunmuşdur.

Xaçmaz kəndi Azərbaycanın ən qədim yaşayış məskənlərindən biri olub. Kəndin tarixi çox qədimdir. Tarixi faktlar sübut edir ki, bu kəndin əhalisi tarix boyu xarici düşmənlərə qarşı mübarizədə öz yurdunun – Azərbaycanın müdafiəsində fəal iştirak edərək qəhrəmanlıq nümunələri göstərmişlər.

Kənd Azərbaycanın cəbhə bölgələrindən uzaqda yerləşən kəndləri arasında, bəlkə də, ən çox şəhid vermiş yaşayış məntəqəsidir. Ümumiyyətlə, Qarabağ müharibəsində Xaçmaz kəndinin 34 oğlu müqəddəs şəhidlik zirvəsinə ucalmış, onlarla övladı qazi olmuş, tarixin sınaqlarında qəhrəmanlıq göstərmiş ulu babalarının qəhrəmanlıq ənənlərinin layiqli davamçıları olmuşlar.

Kitab Qarabağ savaşı başlayandan Qələbə gününə kimi şəhid olmuş həmin 34 qəhrəman şəhidimizin həyat və döyüş yolundan bəhs edir. Şəhidlər – dünənimizin qəhrəmanlıq simvolu, bu günümüzün qeyrət salnaməsi, sabahımızın əbədi örnək təmsilçiləridirlər. “Vətən” sözü deyəndə gözü heç nəyi görməyən müqəddəs insanlardır şəhidlər. Özləri haqqında ən böyük kitabı, ən gözəl əsəri onlar özləri yazmışlar. Həm də canlarından keçməklə öz qanları ilə yazmışlar.

Şübhəsiz ki, Allahın dərgahına yüksəlmiş şəhidlər haqqında kitab yazmaq müqəddəs amala xidmət edən xeyirxah əməldir. Amma Şəhidlər haqqında yazmaq çox ağırdı və ağrılıdı. O hissləri yaşamadan, o dərdlərə şərik olmadan belə yazıları yazmaq mümkün deyil. Şəhidlərdən yazmaq üçün səmimi can yanğısı və qəlbən cəfakeşlik gərəkdir. N.Hüseynli bu can yanğısını yaşamışdır.

Kitabı oxuduqca müəllifin qeyrətiylə, mənəvi dünyası ilə öyündüyü şəhidlərin xatirəsini əbədiləşdirmək üçün çox cəfa çəkdiyinin də şahidi oluruq. Ümumiyyətlə, müəllif çətinliyin öhdəsindən layiqincə gəlmiş, şəhidlərə sözdən böyük bir çələng toxumuşdur.

Kitab “Gözün aydın, xalqım, Şuşa alındı” və “Dalğalanır bayraq kimi o yumruq” şeirləri ilə başlanır. Müəllif “Zəfərlərimizin müəllifi: xalq-dövlət-ordu – “Dəmir yumruq” adlı ön sözdə XIX əsrin əvvəllərindən erməni faşistlərinin bölgəmizə gətirdikləri fəlakətlərdən tarixi faktlarla söz acır, ərazi bütövlüyümüzün bərpası və tarixi torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsini xronoloji ardıcıllıqla oxucunun nəzərinə çatdırır.

İlk bölmədə Oğuz rayonunun şəhid övladlarından və Oğuz şəhidlər xiyabanından söz açılır. Burada Oğuz şəhidlər xiyabanının yaranması tarixindən bəhs olunur, Birinci Qarabağ müharibəsində, 1994-cü ildən sonrakı hərbi əməliyyatlarda, 44 günlük Vətən müharibəsində, 2022-ci ildə erməni quldurları tərəfindən törədilmiş təxribatın qarşısının alınmasında və antiterror əməliyyatında həlak olmuş 110 nəfər oğuzlu şəhidin şəkilləri, onların siyahısı (təvəllüd tarixi və həlak olduğu tarixlər göstərilməklə) verilir.

Kitabın sonrakı bölmələrində qədim Xaçmaz kəndinin tarixindən, kəndin Birinci Qarabağ müharibəsində, 1994-cü ildən sonrakı hərbi əməliyyatlarda və 44 günlük Vətən müharibəsində şəhidlik zirvəsinə ucalmış övladlarının həyat və döyüş yolundan bəhs olunur. Kəndin ilk şəhidi – 1992-ci ilin iyun ayının 28-də Ağdamın Paparavənd kəndi uğrunda döyüşlərdə həlak olmuş V.İbrahimovdan başlamış son şəhidi – 2020-ci ilin noyabr ayının 8-də Şuşa-Xankəndi istiqamətində gedən döyüşlərdə qəhrəmancasına həlak olmuş T.Cumazadəyə kimi şəhid olma ardıcıllığı ilə 34 şəhidin hər biri haqqında bioqrafik informasiyalar təqdim olunur.

Bu informasiyalarda şəhidlərin hər birinə yüksək həssaslıqla yanaşılır. Müəllif şəhidlər barədə informasiyaların düzgün və dəqiq, gələcək tədqiqatçılar üçün anlaşıqlı olması üçün onların toplanmasına fərdi yanaşmışdır. O, hər bir şəhid ailəsi ilə ayrı-ayrılıqda görüşmüş, bütün faktları və bioqrafik məlumatları onların özləri ilə dəqiqləşdirmişdir.

Kitab müəllifin şəhidlik məqamına yüksəlmiş həmkəndlilərinə ağısıdır, amma düşmən üzərinə od püskürən, mübarizəyə səsləyən ağısı. N.Hüseynli şəhidlərin qəhrəmanlığına ayna tutur, şəhidlik zirvəsinin ucalığına, müqəddəsliyinə diqqəti cəlb edir, ölümün gözünə dik baxan igidlərə möhtəşəm söz abidəsi ucaldır.

N.Hüseynli özünəxas təhkiyə tərzi ilə, araşdırıcı fəhmi ilə qan süzülən, kədər yağan hadisələri, qəhrəmanların döyüşkən xarakterini, onların valideynlərinin, qohum-əqrabalarının, dost-tanışlarının xatirələrini, xalqımızın mübarizə ruhunu gözlərimiz önündə canlandıra bilmişdir. İmkan daxilində materialları sənədli süjet əsasında quran müəllif bununla faktların reallığını, diqqətə layiq və oxunaqlı olmasını təmin etmişdir.

Kitabda təkcə şəhidlərimizin ömür yolu, göstərikləri qəhrəmanlıqlar haqqında bilgi verilməmiş, həm də onların necə insan olduqları da ustalıqla qələmə alınmışdır. Kitabı oxuduqca heç tanımadığın, bəlkə də adını birinci dəfə eşitdiyin şəhidlər sənə də doğmalaşırlar.

Təqdim olunan informasiyalar şəhidlərin özlərinin, onların şəhidlər xiyabanındakı gül-cicəyə qərq olmuş məzarlarının, anım mərasimlərinin, xatirə lövhələrinin və bulaqlarının, adları verilmiş müəssisələrin şəkilləri, Vətənə, qəhrəmanlığa və şəhidlərə həsr olunmuş şeirlərlə müşaiyət olunur.

Kitaba əlavə edilmiş şeirlərin əksəriyyəti müəllifin özünün şeirləridir. Bu şeirlərdə şəhidlərin həyat və döyüş yolu, qəhrəmanlıqları və xatirələri kövrək hisslərlə təsvir olunur. Adama elə gəlir ki, həmin şeirləri müəllif özü yox, hansısa şəhid anası, atası, şəhid qardaşı, bacısı və ya şəhid xanımı dilə gətirir. Məncə, bu şeirlər şəhidlərimizin ruhuna elegiya, şəhid ailələrinə isə gül ətirli kövrək bir təsəllidir.

Kitabın sonuncu bölməsində şəhidlərin həyat və döyüş yolu, anım tədbirləri və s. tədbirlər barədə mətbuat səhifələrində çap olunmuş məqalələr və yazılar, şəhidlərin adlarını daşıyan küçələr barədə məlumatlar verilmişdir.

Kitab “Hamıdan da Vətən üstün” və “Azərbaycan bayrağı” şeirləri ilə sona çatır.

N.Hüseynlinin Xaçmaz şəhidlərinin həyatından və qəhrəmanlığından bəhs edən “Torpaq uğrunda şəhid varsa, Vətəndir” kitabı onların yaddaşlarda əbədi qalması üçün görülmüş ən mühüm işlərdən biridir. Sözdən ucaldımış heykəldir.

“Torpaq uğrunda şəhid varsa, Vətəndir” kitabı şəhidlərin ölümsüzlüyünə şəhadət verən bir kitabdır. Kitab bu gündən daha çox gələcək üçün yazılıb ki, gələcək nəsillər heç kimi və heç nəyi unutmasınlar. Müəllifin özünün də kitabda qeyd etdiyi kimi, “şəhidlərimizi hamımız tanımalı, tanıtmalı, heç vaxt unutmamalıyıq!” Çünki şəhidlər güllə dəyəndə yox, unudulanda ölürlər.

Kitabın şəhid ailələrinə hədiyyə olunması, rayonun təhsil müəssisələrinə və kitabxanalarına bağışlanması nəzərdə tutulmuşdur. Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qısa fikirlər xəzinəsi”ndə bu dəfə Luis Kerrolun aforizmlərini təqdim edir. Toplayanı və tərtib edəni: C.Məmmədovdur.

 

Luis KERROLL:

 

Hara gedəcəyinizi bilmirsinizsə, istənilən yol sizi ora aparacaq.

***

Zaman, onu öldürənləri əsla sevmir.

***

Meşə ağacları bizim onlara verdiyimiz adla çağırılmadıqca səsimizə hay verməzlər.

***

Əgər Zamanla yaxşı münasibət saxlasan, o da saatı sən istədiyin kimi göstərər.

***

Hər kəs öz işiylə məşğul olsaydı, Dünya indikindən daha sürətlə fırlanardı.

***

Əminəm ki, ən yaxşı həyati məsləhət budur: ölmək istəmədiyin yerdə yaşamağına dəyməz.

***

Yer kürəsi fırlanır ona görə ki, bəzi adamlar başqalarının işlərinə burunlarını soxmurlar.

***

Siz əgər həmişə tələsirsinizsə, möcüzəni əldən qaçıra bilərsiniz.

***

Bilirsənmi, savaşda ən böyük itikilərdən biri – başın itirilməyidir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.07.2024)