İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi – “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı xalqımızın tarix salnaməsi və söz abidəsidir.

Ulu öndərimiz Heydər Əliyev bu kitabı “xalqımızın ana abidəsi” adlandırır və onun haqqında deyirdi: “Bizim zəngin tariximiz, qədim mədəniyyətimiz və milli-mənəvi dəyərlərimiz “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunda öz əksini tapmışdır...

         “Kitabi-Dədə Qorqud” həm də bizim etika kitabımız, əxlaq kodeksimizdir. Böyüyə hörmət, ata-anaya məhəbbət, iman və etiqad, namus və qeyrət, ailəyə, torpağa, vətənə sədaqət – bu insani keyfiyyətlər, mənəvi məziyyətlər Qorqud övladlarının qanına ana südü ilə, ata nəfəsi ilə birlikdə daxil olur və son mənzilə qədər də onlarla birlikdə gedir. Dədə Qorqud dünyasındakı milli dəyərlər, stereotiplər, rituallar sistemi əslində hər bir azərbaycanlının varlığının ayrılmaz hissəsidir”.

  “Kitabi-Dədə Qorqud” tarix sahəsindəki mənbələrimizin ən mötəbəridir.” (Y.Mahmudov). Dastanda Azərbaycan dövlətçiliyinin təşəkkülünün sosial-iqtisadi prosesləri, dövlətçilik və idarəetmə formaları, türk dövlət quruluşu, dövlət rəmzləri və s. barədə yetərincə məlumat vardır. Haqlı olaraq dastanı  xalqımızın tarixi və tarixi coğrafiyası, milli-etnik varlığımızın tarixi ədəbi ensiklopediyası adlandırırlar.

         Burada dövlətçilik rüşeymlərini vədövlətə xas olan rəmzləri açıq-aydın müşahidə etmək mümkündür. T.Hacıyev özünün “Dədə Qorqud kitabı”: Tariximizin ilk yazılı dərsliyi” əsərində yazır: “Ümumi Qalın Oğuz bayrağının arxasında birində Üç Oq, о birində Boz Oq damğası olan iki bayraq var. Həmin halında Qalın Oğuz, müasir təbirlə federasiyadır”.

Dastanda dövlət rəmzlərinin ən vaciblərindən olan bayrağın adı ələm, sancaq və tuğ şəklində dəfələrlə çəkilir. Məsələn, “Qaba ələm götürən xanımız kimi... Qaba ələm götürən xanımız – Bayandır xan”; “Qazan bəgin qardaşı kafirin tuğuyla sancağı qılıcladı”; “Ağır sancaq götürəndə müsəlmanlar arxası olsun”, “Mərə yigit! Önüncə bu çərinin bir ağ sancaqlı alay çıxdı”və s.

    Ümumiyyətlə, türk xalqlarında bayrağın tarixi çox qədimdir. Vaxtılə Sibirdə yaşayan türkdilli xalqlar çadırın başındakı bacadan yuxarı ağaclar çıxarar və onlardan müxtəlif rəngli dərilər və parçalar asarmışlar. Göytürk xaqanlığının öz tuğunun olması tarixi faktdır. Bu tuğun – bayrağın başında qızıl-gümüşlə işlənmiş qurd başı asılarmış. Məlumdur ki, xürrəmilər də azadlıq rəmzi kimi qırmızı bayraq qaldırmışdılar. Türk xalqlarında bayraqlar Vətənin, xaqanın və onun xalqının ululuğunun, hakimiyyətinin və böyüklüyünün simvolu olmuş, həmişə uca tutulmuşdur.

         Bayrağın qədimliyindən söz açarkən dastanda “ələm” adlı bayrağa daha çox diqqət yeririlməlidir. Tədqiqatçıların fikrincə, məhz bu bayraq dövlət bayrağı anlayışını verir. Tuğ daha qədim olub, əsasən, əsas və hakim təbəqəni bildirməklə döyüş əlaməti daşıyır. Sancaq isə daha çox vilayətlərin simvolu kimi özünü göstərir.  Bunu eposda işlənmiş “yigirmi dörd sancaq bəyi” ifadəsi də göstərir. Beləliklə, dövlət bayrağı mənasında tam işlənən söz “ələm” sözüdür. “Qaba ələm götürən xanımız – Bayandır xan” ifadəsi bu qənaəti daha da gücləndirir. Dövlət başçısının götürdüyü “qaba” – uca bayrağın dövlət bayrağı olması daha inandırıcıdır.

Dastanda bayrağa hörmət və ehtiram hissinin yüksək olduğu xüsusi qeyd olunmalıdır. Oğuzlar bayrağın şərəfini ica tutur, onun düşmən əlinə keçməsinə, qılınclanıb ayaqlar altına salınmasına imkan vermirlər. Bayrağın ayaq altına atılması məğlubiyyət və təhqiq kimi qiymətləndirilir. Onun məhv olması dövlətin və istiqlalın məhv olması hesab olunur.

  Dastanda təsvir olunan bayraqların rəngləri də maraq doğurur. Tarix göstərir ki, qədim türklərdə el və tayfa birləşmələrinin müxtəlif rəngli bayraqları olmuşdur. XV-XVI əsrlərdə Azərbaycan miniatürlərində ağ, göy,sarı və qırmızı rəngli bayraq təsvirlərinə tez-tez rast gəlmək mümkündür. Daha çox ağ, qara və qırmızı bayraqlardan istifadə edilmişdir. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında isə biz ancaq ağ və qara rəngli bayraqları görürük. Məsələn, “Qazan gördü kim, ləşkər önüncə, bir ağ boz atlı, ağ ələmli bərkdəmir donlu, oğuzun önüncə gəldi, çadrın tikdirdi, alay bağladı durdu.”, “Boyu uzun  Burla xatun qara tuğun kafirin qılıcladı, yerə saldı.” və s.

  “Oğuzların dövlət bayrağı nə üçün ağ rəngdədir?” Mənbələr gösrərir ki, türklərdə ağ rəng Tanrı rəngi, qalibiyyət və hakimiyyət rəmzi sayılır. Bu ənənə XX əsrin əvvəllərinə kimi mövcud olmuşdur. Görkəmli tədqiqatçı M.Seyidov yazır ki, XX əsrin əvvəllərində Şəki xanlarının nəslindən olan Ədil xanın şəhərdəki evlərinin üstündə həmişə ağ bayraq yellənərmiş.

  Qara bayraq güc və qüdrət simvolu sayılırdı. Dastanda təsvir olunan kafirlər Oğuz elinə qara rəngli bayraqla gəlir, beləliklə, özlərinin güclü və qüdrətli olduqlarını bildirirdilər. Amma həmişə məğlub olurdular. Oğuz igidləri onların qara tuğlarını qılınclayıb yerə salırdılar.

  Maraqlıdır ki, dastanda oğuzların başı üzərində qara və qırmızı bayraq görmürük. Görəsən niyə? Çünki onlara görə,  qırmızı bayraq tərəflərin bir-birinə müharibə elanetmə simvoludur. Oğuz ölkəsi isə sülhsevər bir ölkədir, heç kəsə güc nümayiş etdirimir, iğalçılıq siyasəti yeritmir, müharibə etmir. Ona görə də başları üzərində qara və qırmızı bayraq qaldırmırlar.

“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında himn və gerbin ilk rüşeymləri və qədim formaları da öz əksini tapmışdır.

  Himn mühüm dövlət rəmzlərindən biridir.Himn sözü yunan mənşəli olub, ilkin mənada allahları, müəyyən tarixi hadisələri, onların qəhrəmanlarını şöhrətləndirən, təntənəli musiqini və nəğmələri bildirmək üçün işlənmişdir. Türk xalqlarında himnin tarixi də çox qədimlərə gedib çıxır.

Bildiyimiz kimi himnlərdövlət və ya sinfi birlik rəmzi kimi qəbul olunmuş təntənəli mədhiyyə, birinin və ya bir hadisənin şərəfinə ifa edilən təntənəli musiqi əsərləridir, müstəqilliyinvə milli birliyin söz vəmüsiqiiləifadə olunmasıdır.

Türk mifoloji düşüncəsinə görə, bayraq və təbil (əsgər musiqisi) dövlət və istiqlalın ən müqəddəs rəmzlərindəndir. Dastanda belə musiqilər–hərbi marşlar haqqında da məlumat verilir. Bu növ musiqilər igidlərin döyüş əhval-ruhiyyəsini qaldırmaq, onların qələbə əzmini yüksəltmək məqsədi daşıyır. Bu musiqilərin ifası zamanı qopuzla yanaşı, daha çox nəfəslə çalınan borudan, zərb alətlərindən davul, kos (kus) və nağaradan istifadə olunur.

“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında hadisələri, onların qəhrəmanlarını şöhrətləndirən  təntənəli musiqinin – indiki dillə desək, himnin olduğunu  əsərdən gətirilmiş aşağıdakı nümunələr də sübut edir: “Gumbur-gümbur  naqaralar dögüldü, burması altun tunc borular çalındı”, “Gumbur-gumbur davullar çalındı”, “Boru çalındı, kos uruldu.”  və s. Bizcə, dastanda söylənilən alqışlar da himninqədim formalarından sayıla bilər.

  Dastanda Oğuz igidlərinin döyüşə girərkən və döyüşdən çıxarkən kiçik  təbillərdən istifadə etmələrinin də şahidi oluruq. Bu, bir mərasim xarakteri daşıyırdı. Adı çəkilən musiqi alətlərinin hamısı döyüşdə, savaş meydanında işlənir. Çalınan musiqi müstəqilliyi, Vətəni, milləti və dövləti müdafiə etməklə milli birliyin təcəssümü kimi qavranılır.

Bu nümunələr göstərir ki, dövlətçiliyimizdə dövlət himninin – milli marşın – milli himnin mənşəyi və tarixi təkamülün əsasını təşkil edən qədim və zəngin dövlətçilik ənənələrimiz olub və XX əsrin əvvəllərindən etibarən müasir anlamda, Avropa tipli himnin formalaşması prosesi məhz həmin ənənələr və ümumbəşəri dəyərlər əsasında baş verib. (Xatırladaq ki, hazırkı himnimiz də ilk əvvəl marş (“Azərbaycan marşı”) kimi yaranmışdır. Ondan bir müddət orduda hərbi marş kimi də istifadə edilmişdir.)

Gerb də ən mühüm dövlət rəmzlərindən sayılır. Gerb irslə ötürülən və ölkəni, şəhəri, nəsli, fərdi xarakterizə edən elementlərlə bəzədilmiş emblemdir. Türklərdə gerbin tarixi də çox qədimdir. M.Аdjının “Полынполовецкогополя” əsərində göstərilir ki, qədim türkün bayrağında ikibaşlı qartal gerbi olub, sonralar ruslar həmin gerbi özlərinə mənimsəmişlər.

Gerbin üzərindəki simvollar təsadüfi olmur.  Əlbəttə, “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında indiki anlamda gerb təsəvvür etmək absurd olar. Burada  ancaq bizim bu gün gördüyümüz gerbin formalaşmasına səbəb olacaq simvolları, damğaları görə bilərik.

A.Şahbazlı özünün “Qədim türk xalqlarının möhür (damğa) ənənəsi” adlı əsərində yazır ki, bu simvol və damğalar müasir dövrümüzdə istifadə edilən gerb kimi təsviri ifadələrin ən qədim formaları olaraq qəbul edilə bilər.

İndiki gerbimizdə dastanda adı çəkilən qalxan, “Qaba Ağac”lardan sayılan palıd budaqlarından, Tanrı rəngi sayılan ağ rəngdən və s.istifadə olunması da bunu sübut edə bilər. Şərq qalxanı Qərb qalxanlarından fərqli olaraq dairəvi (bu günəş kultu ilə də bağlı ola bilər) formada olur. Gerbimizin onun üzərində təsvir edilməsi ölkəmizin şərq ölkəsi olduğunu bildirir. Günəşin simvolu olan səkkizguşəli ulduzun ağ rəngdə verilməsi “Əmin-amanlıq, sülhsevərlik və barış” mənaları verir. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi eposda oğuzların istifadə etdikləri bayraqlardan birinin rəngi də ağ olub və eyni anlamdadır.

Dastanda vəsf olunan “Qaba Ağac” isə ilk ana, övladverən, möhkəmlik , “əbədi, daimi, sonsuz həyat” anlamındadır. Azərbaycan Respublikasının gerbində palıd yarpaqlarından (həmçinin qozalarından) istifadə edilməsi isə ölkəmizin müstəqilliyinin əbədiliyini və dönməzliyini ifadə edir. Ümumiyyətlə, “palıd” heraldikada hərbi funksiya daşıyır və möhkəmlik”, dözümlülük və s. mənasını verir. Gördüyümüz “Qaba ağaç”lardan sayılan palıdın dastandakı və gerbimizdəki mənaları eynidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.04.2024)

Telman Aslanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Aprel ayının 6-da Lənkərandakı Heydər Əliyev Mərkəzində Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Lənkəran bölməsinin təşkilati dəstəyi ilə “Region ədəbiyyatı. Problemlər və perspektivlər” mövzusunda dinləmə keçirib. 

Azərbaycan Nəşriyyatları Assosiasiyası (ANAİB), Gənclər və İdman Nazirliyi və Mədəniyyət Nazirliyinin birgə təşkilatçılığı, Elm və Təhsil Nazirliyi, Lənkəran-Astara Regional Təhsil İdarəsi və Lənkəran Şəhər İcra Hakimiyyətinin təşkilati dəstəyi ilə keçirilən Lənkəran II Kitab Sərgisi çərçivəsində həyata keçirilən tədbirdə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Baş Direktoru Varis, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Lənkəran bölməsinin sədri Qafar Cəfərli, bölgə yazarları və media nümayəndələri iştirak ediblər. 

Tədbiri açıq elan edərək Varis Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun son bir ildə gördüyü işlərdən danışıb. Qeyd edib ki, fond öz fəaliyyətini bərpa etdiyi bu qısa müddətdə Milli Elmlər Akademiyası, Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsi, Mədəniyyət Nazirliyi, Elm və Təhsil Nazirliyi, Ümumdünya Yazıçılar Təşkilatı (WOW) və TÜRKSOY kimi çox mötəbər təsisatlarla birgə onlarca tədbirlər keçirib. Bu tədbirlərdə məqsəd ümumən ədəbiyyatımızın təbliği, böyük ədiblərimizin yubileylərinin təşkili, yazıçılarımızın yaradıcılığına dəstək göstərmək, onların kitablarının çapının mərkəzləşdirilmiş qaydada təşkilinə nail olmaq, onların kino industriyasına cəlb edilməsinə, dünya ədəbi platformalarına çıxışlarına yardımçı olmaq, gənc yazarları müsabiqələr vasitəsilə stimullaşdırmaq, onların dərc edilməsi problemini aradan qaldırmaq, ölkədə mütaliə mədəniyyətinin inkişafına dəstək göstərmək, məktəblilərin esse yaradıcılığına təkan vermək, beynəlxalq ədəbi layihələrə qoşulmaq, türkdilli  xalqlarının ədəbi inteqrasiyasına qatqı vermək olub.  

Varis qeyd edib ki, regionda keyfiyyətli ədəbiyyatın yaranması, xüsusən gənc istedadların üzə çıxmasında Ədəbiyyat Fondu maraqlıdır, elə bu dinləmənin keçirilməsinin də əsas səbəbi budur. 

Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Lənkəran bölməsinin sədri Qafar Cəfərli çıxış edərək AYB Lənkəran bölməsinin 6 rayonu təmsil etdiyini, burada 1200 şair, yazıçı və qəzəlxanın birləşdiyini qeyd edib, bölmənin AYB rejional bölmələri arasında xüsusi fəallığı ilə seçildiyini dilə gətirib, az qala hər həftə tədbir keçirdiklərini, ədiblərin yeni əsərlərinin müzakirələrini təşkil etdiklərini bildirib. Əsas çətinliklərə gəlincə, natiq paytaxtda keçirilən tədbirlərə dəvət almamalarını, antologiyalarda təmsil olunmamalarını, kitab çapında çətinliklə üzləşdiklərini dilə gətirib. 

Daha sonra çıxış edən bölgə yazarı Hafiz Mirzə ölkədə kitab bazarının hələ də tam formalaşmadığını, kitab biznesinin yaranmadığını qeyd edib, bölgələrdə kitab mağazalarının olmamasından gileylənib, KİV-ə Dövlət Dəstəyi Agentliyinin yaradılması nümunəsində Ədəbiyyata Dövlət Dəstəyi Agentliyinin yaradılmasının vacibliyindən söz açıb.

Natiq digər problem kimi TV-lərdə, mətbuatda və saytlarda ədəbiyyatın, ümumən mədəniyyətin təbliğinə yer ayrılmamasının ciddi problem olduğuna diqqət yönəldib.

Yazarlar Məmməd Əvəzoğlu və Xatirə Xatun orta məktəb dəsrliklərində bəzən tanınmayan şəxslərin əsəsrlərinin yer almasından, boz ədəbiyyatın bu cür geniş yayılmasının yolverilməzliyindən danışıblar. 

Ziyafət Yəhya öz çıxışında əlaqədar qurumların ədəbiyyata diqqət və qayğısının vacibliyindən bəhs edib, yerli təhsil ocaqlarında yazarların tanıdılması məqsədilə heç bir fəaliyyət göstərilməməsindən gileylənib. 

Çıxışçılardan Gülarə Hacıyeva, Salman Məmmədoğlu, Səyavuş Süleymanlı, Əhməd Haqsevər və İdrak Dadaşov yazdıqları əsəsrlərdən, hədəflərindən, qayğı və çətinliklərindən bəhs ediblər.

Ümumən çıxışçılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin, onun ədəbi orqanlarının məqsədyönlü fəaliyyətini təqdir ediblər, birliyin Lənkəran bölməsinə rəğbət hisslərini bildiriblər. 

Sonda 44 günlük müharibədən və antiterror əməliyyatından sonra yeni düzənə daxil olan Azərbaycanda dövlət və millət naminə keyfiyyətli ədəbiyyatın yaradılması zəruriliyindən söz açılıb, bundan ötrü hər bir yazarın səfərbər olması məsədəuyğun  hesab edilib. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün yeni nəsil ədəbi tənqidi çərçivəsində Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosentNərgiz İsmayılovanın “Bir qış gecəsi əgər bir yolçu...”  və postmodernizm” məqaləsi təqdim edilir. Məqalə italyalı yazar İtalio Kalvinonun yaradıcılığına həsr edilib.

Postmodern ədəbiyyat sahəsində qələmini ustalıqla işlədən italyan ədəbiyyatının görkəmli simalarından olan İtalio Kalvino yaradıcılığı Avropa postmodernizminin dərk və tədqiqi istiqamətində əhəmiyyətli meyarlar və istiqamətlərlə zəngindir. Postmodernizm sahəsində özünəməxsus şəkildə fərqli nəzəriyyə və struktur bazalı nəsr nümunələri ortaya qoyan Kalvino yaradıcılığı postmodernizmlə yanaşı, psixioloji, semioloji və ədəbi yeniliklər ilə zəngindir. Həyatı postmodern oyun estetikasına çevirən Kalvino yaradıcılığndaposmodernist xüsusiyyətlər həddən ziyadə çoxdur. Fərqli bir fantastikada yazılmışəsər postmodern romanın bütün ünsürlərini içində saxlayır.

Yazıçı ilə oxucunun dialoqu təsirini bağışlayan romanda oxucu mərkəzçilik prinsipi əsas tutulub. Əsərin başlanğıcından sonunadək oxucu romana daxil edilir. Postmodern romanın ən qəribə və ekstraavanqardünsürlərinin və sistematikasının təqdim olunduğu “Bir qış gecəsi əgər bir yolçu” əsəri üstqurğu dinamikası ilə diqqət çəkir. Əsərdə üstqurğu (metafiction), mətnlərarasılıq (intertekstuallıq), oxucu mərkəzçilik, izah və nəqletmə çoxluğu, hardasa izdihamı, pastiş kimi postmodernizmin əsas elementləri özünəməxsus çalarla işlənib.

Kalvino XX əsrin ən qəribə yazarlarındandır. Yazdığı nəsr nümunələri və ədəbiyyata dair yazıları ilə də mühitində diqqətləri üzərində toplamağı bacaran yazar modern dövrdə də ən maraqlı əsərlər müəllifi kimi diqqət çəkir.

O, “İkiyə bölünən Vikont”, “Döyüşə giriş”, “Ağaca qonan baron”, “Var olmayan cəngavər”, “Sandıq müşahidi”, “Marcovaldo, ya da şəhərdə mövsümlər”, “Əmlak vurğunu”, “Kozmokomik əhvalatlar”, “Çirkli hava buludu”, “Argentina qarışqası”,“Sıfır zaman”, “Kəsişən yazğılar qalası”, “Görünməz şəhərlər”, “Bir qış gecəsi əgər bir yolçu”, “Parisdə münzəvi”, “Yaquar günəş altında”, “Amerika dərs qeydləri” kimi əsərlərlə ədəbiyyat tarixinə öz möhürünü vurmağı bacarıb.

Tezisini Cozef Conraddan yazan Kalvino, təhsilini tamamladıqdan sonra Einaudi nəşriyyatında işə başlayır. Kalvinonun bütün əsərləri, illər sonra redaktor olaraq çalışdığı  Einaudi nəşriyyatı tərəfindən nəşr olunur. Yayımlanan ilk əsərlərindən etibarən, xüsusilə də II Dünya müharibəsindənsonra İtaliyanın əhəmiyyətli yazarları arasında adı çəkilməyə başlamışdır. 1947–ci ildə çap olunan, Riccione mükafatlı“Hörümçəklərin yuva qurduğu cığır” əsəri ilə öz yazıçılıq karyerasına başlayır.

         “İkiyə bölünən Vikont”, “Ağaca qonan baron” və “Var olmayan cəngavər” adlarını daşıyan trilogiyasıKalvinoya böyük şöhrət gətirir.Kalvino“İkiyə bölünən Vikont” povestini 1951-ci ildə yazıb. Povest avstriyalılarla osmanlılar arasında müharibəyə qatılan terralbalı vikont Medardonun Osmanlı mərmisiylə ikiyə bölünməsinin nəqliylə başlayır. Vikont ölkəsinə yarıminsan olaraq qayıdır. Bu maraqlı əhvalat sonradan oyun kimi böyüyən gözəl nağıla dönür. Nağıl boyunca yarımvikontun ətrafında onun özündən pis parçalanmış olan insanlar hərəkət edirlər”.

Sonralar yazıçı (1950-ci illərdə) fantaziya və alleqoriyaya yönəlir. 1960-cı ildə nəşr olunan “I Nostri Antenati” (Atalarımız) adlı kitabında yer alan  fantastik əhvalatlarıyla beynəlxalq bir şöhrətə qovuşur. “Jorge Luis Borges, Ferdinand da Saussure və Vladimir Propp kimi imzalardan təsirlənən Kalvino, “Kosmokomik əhvalatlar” və “Sıfır zamanı” kimi magik realizmin nümunələrini özündə əks etdirən əsərlərini qələmə alır. 1964-cü ildə Parisə köçən Kalvino, burada Raymond Queneau və François Lelionanaisin liderliyindəki Oulipo, Potensial Ədəbiyyat Atelyesinə qatılır. 1980-ci ildə İtaliyaya geri dönən Kalvino, 19 Sentyabr 1985-ci ildə beyin qanaması nəticəsində həyatını itirir”.

Azərbaycanda Kalvinoyaradıcılığı əsasən gənclər arasında populyardır. Qismətin, Ülvü Babasoyun məqalələrində Kalvino yaradıcılığına toxunulub. Ülvü Babasoy yazır: “Kalvino ədəbiyyatın birinci dərəcəli əsası olan zövq vermək və almaq həqiqətini postmodern oyun estetikasına çevirir. Bir kitabın, bədii əsərin konkret nəsnələri mücərrəd dünyalara çevirə biləcək iqtidarda olduğunu mənalandırır. Kitabın mücərrəd dünyasında dominant rolu oxucu oynayır. Çünki bütün hiss və duyğuları yaşayan, konkreti mücərrədə çevirən oxucudur”.

Azərbaycan ədəbiyyatında Kalvino irsi ilə tanışlıq məqamları son dərəcə mücərrədlik daşıyır. Çünki bu barədə tədqiqatlar çox zəifdir. Ancaq Kalvino irsinin öyrənilməsi və yazıçının əsərləri ilə tanışlıq məsələsi arzular şəklində ortaya çıxır. Kalvinonun “İkiyə bölünən Vikont” və bir neçə yazısı xaricində dilimizdə əsərləri yoxdur. Postmodern romanlar işığında Azərbaycan postmodern romanına diqqət çəkən Salidə Şərifova hipertekstin xüsusiyyətindən bəhs edərkən Kalvino yaradıcılığından danışır.

Göründüyü kimi, oxucunu əsərlə bütünləşməyə sövq edən və postmodern priyomlarla bu vəhdəti çox gözəl yarada bilən Kalvino bəzən nümunəvi oxucuya belə üstqurğu, yaxud eləcə qurğu bir əsər oxuduğunu unutdurur.Bəzənsə əksinə, oxucunun fikirlərini əvvəlcədən təyin etməyə cəhd edib oxucu ilə zarafatlaşır:

“Bir oxucu olaraq indi bütün diqqətin bu qadına çevrildi, onsuzda  bir neçə səhifədən bəridir  ətrafında  dövrə vurursan,  mən, xeyir,  yazar, bu dişi varlığın ətrafında dolaşır və sən bir neçə səhifədən bəri bu dişi ruhun  bütün dişi ruhların  yazılı kağızlar üstündə şəkilləndiyi kimi bir forma qazanmasını istəyirsən, sənin bir oxucu olaraq gözlərin yazarı qadına tərəf itələyir və mən zehnimdən keçən o qədər şeyə baxmayaraq,  qadınla danışmağa üz tuturam, ən qısa zamanda uzaqlaşmalı olduğum bir dialoqa girirəm”.

Həyat və yaradıcılığına dair qeydlərdən aydın olur ki, 1959-cu ildə semiologiya ilə maraqlanan Kalvino “Bir qış gecəsi əgər bir yolçu” əsərinə bu maraqdan qazandığı bütün təcrübələri səpələyir.Onun yaradıcılığında semiologiya məsələləri daim yüksələn xətt üzrə inkişaf edib.“Bir qış gecəsi əgər bir yolçu” romanı postmodernizmi ən gözəl və şuurlu şəkildə əks etdirməyi bacarır. Romanda qurulan oyun nümunəvi oxucunu son dərəcə əyləndirir, ampirik oxucu isə 10 fərqli mətn, hekayə konseptini özündə lağlağılıq və laqeydliklə əks etdirən əsərə qəzəblənir. 1979-cu ildə ilk dəfə Einaudi yayın evi tərəfindən nəşr olunan romanın girişində qeyd etdiyi “Təqdimat” başlıqlı yazıdan aydın olur ki, əsər bir çox ampirik oxucuların qızğın tənqidi ilə üzləşib. Hətta Kalvinonu şüursuz adlandıranlar da olub. “Təqdimat”da yer alan fikirlərdən aydın olur ki, Eko kimi Klvino da oxucunun onun yaratdığı bədii əsərə münasibətini ciddiyə alır və özünü çox güclü şəkildə müdafiə edir. Yazar qeyd edir ki, mənə nə deyirsən, de, amma şüursuz demə. Postmodernizmin real həyatın gerçəklərini nümayiş prizması Kalvinonun verdiyi cavablar və ustalıqla sadaladığı özünümüdafiə texnikasına da sirayət edir.

Kalvinonun və ümumiyyətlə, postmodern ədəbiyyatın uğurlarından sayılabiləcək romanbelə başlayır: “İtalo Kalvinonun “Bir qış gecəsi əgər bir yolçu” adlı yeni romanını oxumaq üzrəsən”.

Görüldüyü kimi, burada Kalvino həqiqi oxucuya səslənir. Sənə, mənə, ona, hamıya!..

“Postmodernistlər yazarı tərk edəndə bir boşluq meydana gəlmiş və onu da mətn ilə oxucu doldurmuşdur”.

Bu sətirləri oxuyan hər bir oxucu romana daha maraqla davam edir. “Rahat ol, özünə gəl və zehnindəki bütün düşüncələri qov getsin”. Bir meditasiya texnikası kimi səslənən sətirlər oxucunun ovqatını dəyişir və onu romanın mərkəzinə dartır. Həmin ərəfədə oxucunun kitab oxumaq üçün üzləşə biləcəyi bütün ehtimalların sadalanıb izah və nəqletmə çoxluğu, hətta nəqletmə izdihamı, yaradılan giriş insanın zehnini bulandırır. Kitab 22 hissədən ibarətdir. Birinci, üçüncü, beşinci, yeddinci, doqquzuncu, onuncu və on birinci hissələri oxucudan bəhs edir. Oxucuya, “sən” deyə xitab edir, bu "sən" romanın sonunadək baş xarakter kimi varlığını davam etdirər. Kitabın baş rollarını Kişi Oxucu və Qadın Oxucu paylaşır. Qadın xarakterin adı Ludmilladır, Kişi Oxucunun bir adı yoxdur. "Min bir Gecə" nağıllarındakı kimi əhvalat içində yeni bir əhvalata keçilir və beləliklə, bir-biri ilə qəribə tərzdə əlaqəli 10 ayrı əhvalat nağıl olunur.

Kalvinonun “Yeddi gözəl” essesini Qismətin tərcüməsində oxduqda aydın olur ki, Kalvino, həqiqətən də, Şərqə bələddir. O, Nizami Gəncəvini tanıyır, “Minbir gecə” nağıllarını oxuyub. Kalvino yazır: “Bu yeddi hekayə “Min bir gecə”nağıllarındakı kimi fövqəladə şeylərlə dolu nağıllardır, amma hər birinin etik məqsədi var; (məqsədlər simvollar pərdəsinin arxasından həmişə aydın şəkildə görünməsə də). Beləliklə, şah-ərin həftəlik ziyarətləri, kainatın özəlliklərinin insandakı proyeksiyası olaraq əxlaqi fəzilətlərin də kəşfidir. (Bir şah-ərin birdən çox qadınla cinsi və ruhi poliqamiyası; ənənədə cinsiyyətlərin rolu tərsinə çevrilməz və bu məqamla əlaqədar heç bir sürprizdən söhbət gedə bilməz). Yeddi hekayə də Qərbdəki modellərdən fərqli olaraq, çoxaldılmış şəkliylə ortaya çıxan eşq macəralarıdır”.

         “Bir qış gecəsi əgər bir yolçu” başlığından sonra isə ard-arda oxucu postmodernizmin elementləri ilə gülləboran edilir.

Kalvino fabula, əhvalat, mövzu, roman və nəql etmək bacarığı kimi ədəbi strukturları yaradıcı bir şəkildə istifadə edir. Ümumiyyətlə, əsərdə üstqurğu (metafiction), mətnlərarasılıq (intertekstuallıq), oxucu mərkəzçilik, izah və nəqletmə çoxluğu, hardasa izdihamı, pastiş kimi postmodernizmin əsas elementləri özünəməxsus çalarla işlənib.

“Postmodernist yazar romanını özünün qurduğunu və gerçək bir dünyanı əks etdirmədiyini açıqca göstərər. Bəzən roman mövzusu roman qaydasını araşdırmağa belə çevriləcək, mətn parçalarını (qəzet məqaləsi, ensiklopediya maddəsi, şeir, reklam yazısı kimi) sərgiləməkdən çəkinməyəcək.  Həqiqiliyi rədd edən bu yenilikçi ədəbiyyatçı kompleks, mənasız müasir həyat qarşısında rəftarını artistik qətiyyətlə və bir bütün meydana gətirməkdə tapmaz. Müxtəlif ünsürlərdən bir araya gətirdiyi müxtəlif obrazları romanına toxuyaraq romanına bir karnaval görünüşü verməkdə də bir problem görməz” (Berna Moran).

“Sən bütün bu incəliklərə qarşı həssas bir oxucusan, yazıçının niyyətini havada tutursan, gözündən heç nə qaçmır. Amma bəlli bir xəyal qırıqlığı da yaşayırsan, indi sən tam mövzuyla maraqlanmaq istəyəndə yazıçı özünü çağdaş ədəbiyyat hünərlərindən birini sərgiləmək məcburiyyətində hiss edir və bir bölümü olduğu kimi təkrarlayır” (Kalvino İtalo).

Görüldüyü kimi, Kalvino romanın bu hissəsində, əslində, postmodern bir roman yazdığına dair bir işarə edir. Və şüurlu olaraq postmodernizmin elementlərindən növbətisinə oxucunu hazırlaşdırır. Necə ki Eko öz qeydlərində bu məsələyə toxunur.

Postmodernist əsərdə əsərə, sadəcə, yazıçının ədəbi gücünü və əsərin bədiiliyini dərk prizmasından baxmaq doğru deyil. Yazılan hər bir əsər dövrü, sosial vəziyyəti, psixoloji gərginliyi, yaxud rahatlığı, zamanın tələbini, yazarın baxışbucağını və intelektual səviyyəsini özündə əks etdirir. Kalvino əsərdə öz fikirlərini şərh etsə də, oxucunun baxış nöqteyi-nəzərindən priyomlarla yadda qalır.Kalvino tez-tez əsərinə oxucunun prizmasından diqqət edir. Onun hiss-həyəcanını, düşüncəsini qavramağa cəhd edir  və bunu qavradığını nümayiş etdirir.

         Eco “Açıq Mətn”də (“Açıq əsər”) “obyektiv məlumat olan əsər ilə onu qəbul edən mübtəda arasında bir qarşılıqlı təsiri tələb edən estetik həzzdə qeyri-müəyyən ünsürün əhəmiyyəti, şübhəsiz köhnələrin də gözündən qaçmamışdı” deyir və bu qeyri-müəyyənliyin Platonun “Sofist” adlı əsərində belə qavranmış olduğunu ifadə edir (Enrique Vila Matas).

Qeyri-müəyyən ünsürə diqqət postmodern əsərlərdə özünü nümayiş etdirir və nümunəvi oxucuya həzz verir.

Bilirik ki, XX əsr boyu André Gide, Samuel Beckett, Arno Schmidt, Giorgio Manganelli, Donald Barthelme, Philippe Sollers, Julían Ríos, John Fowles, John Barth, Oswald Wiener, Walter Abish, Thomas Pynchon, Giuseppe Pontiggia, Claude Simon ve Julio Cortázar kimi müəlliflər tərəfindən sistematik olaraq araşdırılan Metafiction (üst qurğu) Kalvino yaradıcılığının da əsas postmodern dayaqlarındandır. Onun yaratdığı üstqurğu dinamikdir və Kalvino yaradıcılığında hakim rol oynayır. Kalvinoya görə, üstqurğu olaraq qurğu yazmaq, əvvəldən var olan ədəbi, ya da danışıqdakı qəlibləri yeni bir mənaya çatmaq və yeni bir mesaj çatdırmaq məqsədiylə yenidən istifadə etmək mənasını verməkdədir.

“Üstqurğu postmodern ədəbiyyatın ana xüsusiyyətlərindən biridir. Öz içində başqa bir romanı, əhvalatı, ya da mətnin içində başqa bir mətni oxuyan, yazan bir xarakteri izah edən; izahat davam edərkən yazarın araya girib fikirlərini ifadə etdiyi, oxucuyla zarafatlaşdığı və ona uydurma bir oyunun içində olduqlarını davamlı xatırlatdığı; yazarın mətnin şəxs heyətinin içində olduğu; mətnin yazılış müddətinin izah edildiyi mətnlər üsqurğudur. Bundan başqa, yazarın mətnin içində fərqli mətnlərə, yazarlara göndərmələr etməsi yəni mətnlərarasılıq üsulundan faydalanması da üstqurğunun göstəricilərindəndir”. (Yıldız Ecevit).

“Cildləmə zamanı  adı keçən əsərin səhifələri arasına bir başqa yeni kitabımız polşalı yazar  Tazio Bazakbalın “Malbork kasabasının dışında” kitabının səhifələri qarışıb” (Kalvino İtalo).

Kalvino da romanında da Ekonun “Açıq mətn” dediyi üsullardan istifadə edir. Oxucunu romanın yazılış müddətinə qatır və beyinlərdəki həqiqət və fantastika (qurğu) reallığını dekonstruksiya edir.

"Bir qış gecəsi əgər bir yolçu" 10 fərqli roman girişi üzərindən hazırlanmış bir kitabdır.

Semantik şüurluluq müəllifi olan Kalvino, semiosis mənasında, yəni göndərmə edilən obyektlər olan göstəricilər ilə sabit bir dildə hərəkət içindəki interpretanslarının qarşılıqlı təsiri yolu ilə məna yardır.Kalvinoya görə, ədəbiyyat, daha çox, ünsiyyət prosesidir. Kalvinonun yazısında göstərici, bir referent və qarşılıqlı ictimai münasibətlərdəki güc həlledici kimi başa düşüləcək şəkildə, bir ana xarakterdir. Bir mənada, o, Borges hisslərini tətbiq (işə salır) edir”.

Mətnlərarasılıq, postmodern ədəbiyyatın əsas yaradıcılarından biridir. Özünəməxsusluğu rədd edən postmodern ədəbiyyat, başqa mənbələrlə təmas halında olmaq əsasına söykənir.Kalvino da bu əsərində müxtəlif mövzu, fikir, müəlliflərə  işarə edərək bu məsələni praktikaya çevirir.

“Bir-birimizə dolandıqda, bu döyüş əsnasında bir çevrilmə  olacağı,  ayağa qalxdığımızda onun mən, mənim o halına gələcəyimiz şəklində bir hissə qapıldım; bu, bəlkə də, sadəcə, bu anda düşündüyüm bir şeydi, ya da sadəcə sən sevgili oxucu belə düşünürsən” (Kalvino İtalo).

Bir cümləyə sığan bir çox postmodern element…

Bu sətirləri oxuyarkən bir anda adama elə gəlir ki, Kafkanın “Metamorfoz”a (“Çevrilmə”) əsərini oxuyursan.

Bundan başqa, cümlədən göründüyü kimi, oxucumərkəzçilik, qurğu içində qurğu, oxucunu mətnə ortaq etmək, oxucunu düşünməyə məcbur etmək, başqa mətnlərə mətnə əsas, yaxud dayaq etmək, mətnlərarasılıq kimi faktorlar önplandadır.

Oulipo axınının önəmli nümunəsi kimi qiymətləndirilən “Bir qış gecəsi əgər bir yolçu” bu aspektdən də çox əhəmiyyətlidir.

Fransız ədəbiyyatının əhəmiyyətli ədəbi axınlarından olan Ouliponun yazı atelyeləriylə birlikdə 60-cı illərdə François Le Lionnais və Raymond Queneau tərəfindən adlandırıldığı bilinir. "İç-içə keçmiş hekayələr, ilk baxışda tamamilə mənasız görünən  qəribə şəkildə qurulmuş cümlələr, terminoloji ifadələr, qarışıq cümlə nizamları və bilməcəvari təsvirləri ilə Oulipo mətnləri oxucularını olduqca ayıq və aktiv saxlayaraq, oxucusunu mətni əlindən atmağa aparacaq məcburedici bir quruluşa sahibdir. “Oulipo, Ouvroir de Littérature Potentiellein  (Potensial Ədəbiyyat Atelyesi) sözlərinin ilk iki hərfini istifadə edərək adını meydana gətirir. Fransız ədəbiyyatında ənənəçiliyə və sıravi yazmağa qarşı çıxmaq olaraq ortaya çıxan Ouliponun məqsədi məntiq, riyaziyyat və ədəbiyyat üçbucağında yazarların qabiliyyətlərini məhdud imkanlar, söz oyunları, həll edilməsi çətin bilməcələrlə inkişaf etdirməkdir” (Enrique Vila Matas).

Nəticə olaraq qeyd edək ki, sensasial yeniliklər ustası kimi tanınan Kalvino yaradıcılığı və onun ən əsas əsərlərindən olan “Bir qış gecəsi əgər bir yolçu” postmodernizmi bütün elementləri, sərhədləri, sərhədsizliyi, özünəməxsusluğu və ziddiyyətləri özündə əks etdirən ən zəngin əsərlərdən biri kimi son dərəcə əhəmiyyətlidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.04.2024)

Telman Aslanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bölgələr paytaxtdan gələn bayramlara daha həssasdırlar. Onda ki, bu bayram intellektual bayram olur, kitab bayramı olur, bayramın kəsəri ikiqat artır. Həftəsonu Cənub bölgəmiz məhz belə bir bayrama qucaq açdı. 5 – 7 aprel tarixlərində 2024-cü il Gənclər Paytaxtı Lənkəranda II Kitab Sərgisi keçirildi.

Azərbaycan Nəşriyyatları Assosiasiyası, Gənclər və İdman Nazirliyi və Mədəniyyət Nazirliyinin birgə təşkilatçılığı, Lənkəran-Astara Regional Təhsil İdarəsi və Lənkəran Şəhər İcra Hakimiyyətinin təşkilati dəstəyi ilə reallaşan tədbir Heydər Əliyev Mərkəzində hər gün saat 10:00-dan 19:00-dək baş tutdu.

Sərginin açılış mərasimində ANAİB sədri Şəmil Sadiq, Gənclər və İdman Nazirliyi Gənclərlə iş şöbəsinin müdiri Ramil Cabbarov, Lənkəran Regional Mədəniyyət İdarəsinin rəisi Bəxtiyar Qılıncov, Lənkəran-Astara Regional Təhsil İdarəsinin müdir müavini Rəhim Rəhimov çıxış etdilər.

Sərgi günlərində həm lənkəranlılar, həm ətraf rayonlardan təşrif buyuranlar həm güzəştli qiymətlərlə kitablar aldılar, həm sevdikləri yazarlarla görüşdülər, həm sözlü-musiqili tədbirlərə qatıldılar.

Qeyd edim ki, sərgi çərçivəsində yazıçılar – Varis, Əziz Yaqubzadə, Elgüsel, Ceyhun Hidayətli, İlqar Kamil, İradə Qədirova, Rövşən Abdullaoğlu, Dünya Veysəlova, Vüqar Bayramlı, Həmid Piriyev, Aynur Cavid və Ülviyyə Tahir oxucularla görüşdülər, öz kitablarını imzaladılar.

Bundan başqa, dilçi alim Rafiq İsmayılovun “Oxuyub anlama təhsildə metabacarıq kimi”, təhsil texnoloqu Şəmil Sadiqin “Təhsildə STEAM yanaşması”, təlimçi Orxan Şahbazın “ZİDDiyyətləri idarə etmək” seminarları, Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu və AYB-nin Lənkəran bölməsinin birgə təşkilatçılığı ilə “Bölgə ədəbiyyatı, problemlər, perspektivlər” adlı müzakirə, Şamil Mahmudbəyovun 100 illiyi münasibətilə kinorejissor Tahir Tahiroviçin təqdimatında “Od içində” bədii filminin nümayişi, Elgüselin uşaqlar üçün nağıl saatı, 5 nömrəli məktəbin şagirdlərinin təqdimatı da təşkil olundu.

Bütün tədbirlər bir-birindən maraqlı idi.

Sözün həqiqi mənasında Lənkəranda kitab bayramı baş tutdu.

Sonda bir arzumu da dilə gətirim. Bu qədər nəşriyyatların gəlişi, paytaxtdan bura tonlarla kitabın daşınması tək kitabın təbliğatı deyil, həm də onun satılması, ağır əməyə qatlaşan naşirlərin fədakarlıqlarının azacıq qiymətləndirilməsi naminədir. Çox təəssüf ki, sərgiyə qatılanlar kitab alınmasında elə də fəallıq göstərmədilər. Amma ümid edək. Ümid edək ki, insanlar növbəti dəfələrdə ailə büdcəsindən maariflənmə, mənəvi qidalanma üçün də pul ayırarlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.04.2024)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər birinizi salamlayırıq, əziz oxucular. Bugünkü qonağımı sizlərə təqdim etməkdən olduqca şadam. Çünki bugünkü müsahibim həm də mənim öz müəllimimdir. 

-Xoş gördük Səbuhi müəllim, gəlin sizi tanımayanlara da tanıdaq ki, Səbuhi Kamal kimdir. 

-Salam, xoş gördük. Tanıdaq deyirsiniz, tanıdaq. Səbuhi Kamal 30 yaşında gənc bir tarix müəllimidir. 12 ildir ki, abituriyent hazırlığı və 8 ildir  ki, miq üzrə hazırlıq dərsləri keçirəm. Təhsil üzrə az da olsa söz sahibiyəm deyə bilərəm. İxtisas sećimi, tələbə transferi kimi işlərlə də məşğulam. Qısaca, təhsilə dair hər hansı sahədə mənimlə rastlaşa bilərsiniz. 

Eyni zamanda hal-hazırda Evrika liseyində tarix fənnini tədris etməyə çalışıram. 

-Çox gözəl. Gəlin bizə başdan danışın ki, müəllim olmağa necə qərar verdiniz? 

-Ümumiyyətlə tarix fənnini əvvəldən sevmişəm. İnsan qərar verəndə düşünməlidir. Ya özün həyatda hər şeyi edəcəksən, ya da kimsə edəcək və sən də ondan asılı olacaqsan. Mən özüm etmək istədiyimə qərar verdim. Bu ixtisasın mənə tam uyğun olduğunu düşündüm, ixtisasımı sevirəm, çünki insanlarla işləyirəm, onlara, xüsusən gənclərə yol göstərirəm. Onlara faydalı ola bilirəm. Xüsusən də, elə yaşdakı gənclərlə əlaqədə oluram ki: daha çox abituriyentlərlə, onlarla işləmək, onların hansısa nöqsanını düzəltməyə çalışmaq, doğru yola yönəltmək həm keyifli, həm məsuliyyətli bir işdir. 

Eyni zamanda mən kimdənsə asılı işləri sevmirdim. Sərbəstliyi sevən biriyəm. Səhər 9dan axşam 6ya kimin üçünsə işləmək mənə uyğun olmayacaqdı. Düşündüm ki, müəllim olsam öz işim olacaq, öz işimdən zövq alacağam. 

Eyni zamanda bunun maddi tərəfi də var ki, bildiyimiz kimi, abituriyent hazırlığı ən önəmli məsələlərdən biridir və mən bu sahə ilə həyatımı qurub idarə edə bilirəm. 

-Ümumiyyətlə sizin dərslərinizdə olmuş bir abituriyent, bir tələbə kimi sizin dərs prosesinizə kifayət qədər bələdəm. Amma bir məsələ də var ki, müəllimlərin işi dərs deməklə bitmir.

Tələbələrə görə müəllimlər 2qrupa ayrılır. Pis və yaxşı müəllimlər. Bu da həm dərs deməsi, həm ünsiyyəti ilə bağlı olur. Bildiyim qədəri ilə bütün tələbələri tərəfindən sevilən o "yaxşı" müəllimlərdənsiniz. Bunun haqda nə düşünürsünüz?

-Birincisi, xarakter önəmlidir. Müəllim olan şəxs səbrli olmağı bacarmalıdır. İnsan nə qədər uşaqları sevsə də, onun xarakterində sevgi olmasa heç bir uşağı özünə bağlaya bilməz. Müəllim özü bir pedaqoqdur, o ayrı. Həmçinin müəllim bir aktyor olmalıdır. Lazım gələndə ağladacaq, lazım gələndə güldürəcək. Hətta uşağın valideyninə şikayəti elə etmək lazımdır ki, bu tələbəni səndən soyutmasın, səndən inciməsin. Tələbəylə səmimi bir bağ yaratmaq lazımdır ki, sən onu şikayət etsən də, tənqid etsən də, bu ona xoş gəlsin ki, məni düşünən biri var. 

Əsas məsələyə gələk, bizim vaxtımızda müəllimlər sərt idi, güldürmürdü, ağladırdı. Amma indiki gənclər bununla barışa bilmir. Onlar ağladanı yox, güldürəni sevir, istəyir. Əvvəllər bir söz var idi, deyirdilər "sənə güldürən yox, ağladan yanır", indi isə belə deyil. 

Uşaq müəllimi sevmədikdən sonra fənni sevə bilməz. Müəllimi sevdikdə isə fənni sevməsə belə sevməyə başlayır, oxumağa başlayır. Ən vacib məsələ səmimiyyətdir buna görə də.

-Siz eyni zamanda universitetlərə kodlaşdırma mütəxəssisisiniz. Bu sahədə də kifayət qədər uğurunuz var, hətta təltif olunmusunuz. Çox klassik bir sual verim. Bu uğurun qaynağı nədir? Ümumiyyətlə uğur sizə görə nədir?

-Açığı mən özümü tam olaraq uğurlu hesab etmirəm. Mənə görə bu uğur deyil. Çünki uğur bir məktəb səviyyəsi ya da dövlət səviyyəsi yox, beynəlxalq olmalıdır. Mən uğuru Avropayla ölçürəm. Bizim psixologiyamızda belə bir şey var ki, biri bir mükafat alıbsa Azərbaycanda onu alan uğurludur, xeyr. Mən dünyayla müqayisə edirəm. Məndən 5-10yaş böyük olan biri, Mark Facebook, Whatsap, İnstagram kimi şəbəkələri yaradıb. Mənim nisbətim bunlardır deyə özümü kifayət qədər uğurlu hesab etmirəm. Amma bu o demək deyil ki, uğursuzam, ya da bacarmıram, xeyr. Özümü daim inkiśaf etdirirəm.

Gələk ixtisas seçimi məsələsinə. İlkin vaxtlarda öyrənmək üçün mütəxəssislərdən öyrənməyə ćalışırdım. Qazancımın yarıdan çoxunu buna sərf edirdim. Daha sonra analiz etməyə başladım, DİM-dən araşdırmalar etdim, meyarların yoxlanılması üzrə kurslara yazıldım və s. Dayanmadım. Bu işdə məndən öncəki mütəxəssislərin paylaşımlarını izlədim. Öyrənməyə čalışdım və bacardım.

-Uğurla bağlı fikrinizi dediniz, bəs sizcə uğurun əsas şərti nədir? 

-Mənə görə uğurun əsas şərti disiplindir. Bunu śagirdlərimə də deyirəm. Düzdür, ilk öncə hər şey Allahın yazdığı qismətdən asılıdır. Allah yazmadığı nəyisə əldə etmək mümkün deyil. 5 yazıbsa 6-cı olmayacaq. Bu bir məsələ. Amma o 5-i qazanmaq da disiplin istəyir. Mənim üçün ən önəmli prinsip disiplindir. Öz üzərində čalışmaq, məsuliyyət və disiplin. Bunlar paralel olarsa və eyni zamanda insan inkişafa, öyrənməyə meyilli olarsa, axdarışda olarsa uğur qaçılmazdır. Mən işimi tarixə yönəltməmişəm təkcə. Günü bugün də hər mövzuda kitablar oxuyuram, dini, psixoloji, bədii əsərlər, elmi və s. Çünki gələcəkdə şansın haradan qarşıma çıxacağı bəlli olmaz. Şanslardan faydalanmağı bacarmaq lazımdır. Kiçik-böyük demədən fürsəti dəyərləndirmək lazımdır. Mən universitetə qəbul olduqda 2012-ci ildə bir kursa cv verdim və qəbul oldum. Aylıq qazancım cəmi 150manat idi və həftənin 3-4günü işləyirdim. Dözdüm. Bu gəlirin qalxacağını bilirdim. 4-cü kursda oxuyanda həm evdə abituriyentim var idi, həm kursdan qazancım var idi. Toplam 1200-1300manat qazanc qazanırdım aylıq. İndiki gənclər 300-400manatlıq satıcı işlərini belə bəyənmir, işləmir, halbuki heç o da havayıdan gəlmir, evdə valideyn əlinə baxırlar. Başlanğıcları yoxdur ki, ardı gəlsin. Bu doğru yol deyil. Amma məsələn, başlasalar o iş yerində baş kassirə, menecerə yüksələ də bilərlər. Əsas odur başlasınlar. Mən bilirəm ki, müəllimliyi bir gün buraxsam belə qurduğum hər hansı işdə 3-4ilə bugünkü səviyyəyə çata bilərəm, çünki öyrənməkdən qorxmuram, qaçmıram. 

-Deyim ki, ümumiyyətlə bizim müsahibəmizin məqsədi "karyerasında öz dişi-dırnaqlarıyla uğur qazananları tanımaq" idi. Mənim sizi seçməyimin səbəbi də həm daimi izləyiciniz, həm də şagirdiniz kimi sizin uğurlarınıza şahid olmam idi. Növbəti sualım həyatınızla bağlıdır. Hər kəsin həyatında çətin dönəmlər olur. Elə insanlar var ki, bu dönəm depresiyaya düşür, güc itirir, elələri də var, tam əksi, bundan güc alır. Siz hansı qrupdansınız?

-Deyirlər ki, yüz fikir bir dərdə çarə deyil. Amma mən bununla razı deyiləm. 2017-ci ildə universitetdə oxuyarkən şəxsi biznesim var idi mənim.  Həm dönər restoranım var idi,  oyun salonum var idi. Eyni zamanda abituriyent hazırlığıyla məşğul idim. Qardaşım həmin dönəmdə xərçəng xəstəliyi ilə mübarizə aparırdı. Lakin mübarizəni qalib çıxa bilmədi və onu itirdik. Onu itirəndən sonra mən 1il toparlana bilmədim. Bizneslərim batdı, şagirdlərim hazırlıqdan çıxdı. 17-18şagirdimdən cəmi 1-i qaldı və mən 1il boyu sadəcə 1cə nəfərə hazırlıq kećirdim. 4-cü kursda azı 1300-1500 qazanan mənim növbəti il sadəcə 50manat qazancım olurdu aylıq. Həmin vaxt kursda işləmirdim, amma gördüm ki, başqa çıxış yolu yoxdur, toparlanmalıyam, kursa müraciət etdim. 2018-2019-da qazandığım məbləğ cəmi 500-600manat idi. Sonrasında instagramda hesab açdım. Tarixlə bağlı postlar paylaşdım, addım-addım, damla-damla nələrisə yerinə qoymağa çalışdım. Bacardım. 2020-də yenə ailəvi məsələlərə görə eniş yaşadım, borca batdım, yenə qalxdım, topladım. Bunlar hamının başına gələ bilər. Qismətdə varsa ən yaxşısı da olur, ən pisi də olur. Hal hazırda Azərbaycanın ən böyük tarix səhifəsi mənimdir. Məsələ hər zaman çıxış yolu axtarmaqdır. 

-Qürur duyulası bir həyatınız var. Ümumilikdə keçmişə baxdıqda ən böyük uğurunuz nəyi hesab edirsiniz?

-Müəllim olmağımı. Çünki ətrafımda da, qohumda da hər kəsin mənə müəllim deməsi mənim üçün ən böyük uğurdur. Mən "bəy" deyə xitab olunmasını sevmirəm. Hər hansı bir qurumda mənə "bəy" deyildikdə də irad bildirirəm. Çünki mən müəlliməm. İşimi, adımı da layiqincə daşıya bilirəm. Və mən müəllim olmayanlara bu adın verilməsi ilə də razılaşa bilmirəm. İmkanlı olan hər kəs müəllim ola bilməz. Müəllim statusu alidir. Müəllim öyrədəndir. Düzdür, yorucudur, amma qürur verici bir hissdir. 

-Bir də, şagirdlərinizin uğurlarını görmək var ki, düşünürəm ki, bu da olduqca gözəl hissdir. 

-Əlbəttə, elədir. Şagirdlərimin hər hansı televiziyada, digər mediada çalışması, gəlib sənin kimi məndən müsahibə alması, yüksək vəzifədə çalışması. Bunlar möhtəşəm hislərdir. Bir şey də deyim ki, məsələn "niyə müəllimlik?" deyə soruşanlara deyirəm ki, bir müəllimin hər yerdə əli olur. Dərs dediyim şagirdlər, valideynləri hərəsi bir vəzifədədirlər. Sabah həkimə gedəsi olsam həkimin də yaxşısını bilirəm, mühəndisin də. Müraciət edə biləcəyim seçimlərim çoxdur. "Uşağımın müəllimidir" ; "mənim müəllimimdir" sözləri elə insan üçün yetir də artır.

-Mənim sizə suallarım bitdi əslinə qalsa, sizin hansısa bir məsləhətiniz varmı gənclərə?

-Gənclərə yox, özümə tövsiyə verirəm. Gənclərə də özümə rəva bildiyim nə varsa, özümə məsləhət bildiyim nə varsa onu məsləhət bilirəm. Mənim üçün həmişə əsas olan başlamaqdır. Körpə addım atmalıdır ki, qaça bilsin. Risk edin. Pulsuz işləyin, könüllü olun. Yetər ki, nə isə edin. Dayanmayın. Dayanmasanız, qazanacaqsınız. Məqsəd ali olduqdan sonra Allahın izni ilə hər şey əldə oluna bilər. Yetər ki, məqsəd, disiplin, həvəs olsun.

Hə bir də, işlə şəxsi həyatı hər zaman ayırın. Nə işə ev gətirin, nə evə iş. O zaman rahat və hüzurlu olacaqsınız. 

-Təşəkkür edirəm, Səbuhi müəllim. Sizi yenidən görmək, sizinlə söhbət etmək çox xoş oldu. Sizə gələcəyinizdə bugünkündən də çox uğur arzu edirəm. Bir tələbəniz olaraq sizin uğurlarınızı görmək olduqca sevindiricidir.

-Mənə də həmçinin bir müəllim kimi tələbəmin, sənin uğurunu görmək olduqca xoşdur. Mən də sənə uğurlar arzu edirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.04.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL

Əvvəlin sonu yox, sonun əvvəli,

Bu canım ruhuma qənimdir, nədən?

Bu əllər, bu saçlar, bu göz mənimmi?

Yoxsa özgə ruhu gəzdirir bədən?

Günah içindəyəm ruhum didərgin,

Günahın həmişə - son ucu tövbə

Sözümdən boylanan bu tənhalığım

Ruhumun önündə sonuncu tövbə.

İlahi, sən mənə bir az səbr ver,

Hisslərin əlindən qopar, çək məni.

Yoxsa ki, tezliklə dəlisov ürək

Bir qəfil ölümə çəkəcək məni. 

(Rüstəm Behrudi)

 Dəyərli Şairimiz Rüstəm bəy,  qüsursuz, səhvsiz insan olmur- söyləyirlər. Bəs

"Qüsursuz insan modeli"-  dedikdə o insanda hansı xüsusiyyətlər cəm olmalıdır?

CAVAB

-Mükəmməl üst insan anlayışı Sokratdan, Diogendən, Konfutsidən başlamış (sonradan şərqdə daha çox Nəsimidə, Rumidə, Tusidə rast gəlinir), qərbin ən böyük filosoflarından Nitşeyə qədər fəlsəfi düşüncənin əsas predmeti olmuş və olmaqda da davam eləyir!                     

“Heç kim heç kimdən üstün deyil" prinsipinə söykənən bu düşüncə (üst insan) bütün bəşəri dəyərləri özündə etiva eləyən, bəzən də o dəyərlərə əlavələr eləyən insan anlayışıdır!

Mənə görə, içində mərhəmət hissi olan, paylaşmaq duyğusunu tərcümeyi-halına çevirən adam mükəmməl insandı. Mərhəmət və paylaşmaq duyğusu olan, insana sevgisi olan insan bütün böyük dəyərlərin fövqündədir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.04.2024)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Adı "Ginnesin Rekordlar Kitabı"na düşən cəmi yeddi nəfər azərbaycanlı var. Onların əksəriyyəti, el diliylə desək, səfeh-səfeh şeylərə görə düşüblər, yəni cinsi alətinin uzunluğu ilə dünya rekordu vurublar...

Onun da həmin kitabda adı var, amma 6 metrlik nərdivanda 7 dəqiqə 50 saniyə qaldığı üçün... 

Bəli, bu gün sizə dünya rekordu vuran məşhur sirk ustası Üzeyir Novruzovdan danışmaq istəyirəm.

Üzeyir 1976-cı ildə Qərbi Azərbaycanın Böyük Qaraqoyunlu kəndində dünyaya gəlib. Doqquz yaşında olarkən Rusiyanın Krasnodar vilayətinin Yeysk şəhərinin Yasenskaya kəndinə köçüblər. 1992-ci ildə 8-ci sinfi orada bitirdikdən sonra üç il peşə məktəblərindən birində aşbazlığı öyrənib. 1996-1999-cu illərdə Moskva Dövlət Sirk və Estrada Ali Sənət Məktəbində təhsil alaraq sirk ustası ixtisasına yiyələnib. 1999-2002-ci illərdə Moskvanın Vernadski prospektindəki "Yeni Sirk"də çalışıb. 2002-ci ildə ABŞ-ın Nyu York şəhərində fəaliyyət göstərən "Big Apple" sirkindən dəvət alıb və bir il burada işləyib. Sonra o, "Du Soleil" səyyar sirkində çalışmağa başlayıb. 2004-cü ildən 2014-cü ilədək Avropa ölkələrində, Yaponiyada, Braziliyada, Kanadada, ABŞ-ın bir çox ştatlarında qastrol səfərlərində olub. 2014-cü ildən Las Veqas ştatında yaşayır. Burada məskunlaşdığı ilk vaxtlarda bir müddət sirkdən ayrılaraq müxtəlif işlərlə məşğul olub. 2015-ci ildə ABŞ-ın "America's Got Talent" teleşousunda iştirakı ilə dünyada tanınmağa başlayıb. Bu şoudan sonra o, müxtəlif ölkələrin sirklərindən dəvətlər alsa da müstəqil fəaliyyətə üstünlük verir. Elə o vaxtdan da xüsusi şoularda iştirak edir…

2016-cı ildə Əbu-Dabidə keçirilən "Formula-1" yarışmasında Üzeyiri görən ölkəmizin rəsmi nümayəndəsi onu 2017-ci ildə Bakıda keçirilən "Formula-1"-in açılış mərasiminə dəvət edir. O da məmnuniyyətlə bu tədbirə qoşulur…

Deyir ki,- "Bütün dünyanı gəzmişəm, amma Azərbaycanın ürəyimdə öz yeri var. Sevinirəm ki, Azərbaycan son zamanlar çox gözəlləşib. Mən orada olanda elə bilirdim ki, inkişaf etmiş Avropa ölkələrindən birindəyəm. Səmimi sözümdür, Bakı mənim üçün Nyu Yorkdan da gözəldir"…

Ömür-gün yoldaşı Olqa Novruzova milliyətcə rus olsa da azərbaycan dilində danışmağı bacarır. Bir cüt əkiz qızları və bir oğlu var…

Addım-addım uğurlara nail olan, həyatını nərdivana bənzədən bu soydaşımız sadə, gülərüz və çox mehriban insandır. Elə ilk andan söhbətimiz alındı. Bu onun səmimiyyətindən irəli gəlirdi. Retro filimlərə baxmağı xoşlayır. Azərbaycan xalq mahnılarını, aşıq havalarını, xüsusən də muğamı dinləməkdən zövq alır...

Ən böyük arzusu isə Çarli Çaplin kimi filimlərə çəkilməkdir. İnanırıq ki, o, bu istəyinə də çatacaq. Axı bütün nailiyyətlər istəkdən başlayır...

Aprelin 6-sı Üzeyirin 48 yaşı tamam olur. Onu bu münasibətlə təbrik edir, möhkəm can sağlığı, yeni-yeni rekordlar arzulayıram...

Elman EldaroğluDünya rekordu vuran sirk ustası...

Adı "Ginnesin Rekordlar Kitabı"na düşən cəmi yeddi nəfər azərbaycanlı var. Onların əksəriyyəti, el diliylə desək, səfeh-səfeh şeylərə görə düşüblər, yəni cinsi alətinin uzunluğu ilə dünya rekordu vurublar...

Onun da həmin kitabda adı var, amma 6 metrlik nərdivanda 7 dəqiqə 50 saniyə qaldığı üçün... 

Bəli, bu gün sizə dünya rekordu vuran məşhur sirk ustası Üzeyir Novruzovdan danışmaq istəyirəm.

Üzeyir 1976-cı ildə Qərbi Azərbaycanın Böyük Qaraqoyunlu kəndində dünyaya gəlib. Doqquz yaşında olarkən Rusiyanın Krasnodar vilayətinin Yeysk şəhərinin Yasenskaya kəndinə köçüblər. 1992-ci ildə 8-ci sinfi orada bitirdikdən sonra üç il peşə məktəblərindən birində aşbazlığı öyrənib. 1996-1999-cu illərdə Moskva Dövlət Sirk və Estrada Ali Sənət Məktəbində təhsil alaraq sirk ustası ixtisasına yiyələnib. 1999-2002-ci illərdə Moskvanın Vernadski prospektindəki "Yeni Sirk"də çalışıb. 2002-ci ildə ABŞ-ın Nyu York şəhərində fəaliyyət göstərən "Big Apple" sirkindən dəvət alıb və bir il burada işləyib. Sonra o, "Du Soleil" səyyar sirkində çalışmağa başlayıb. 2004-cü ildən 2014-cü ilədək Avropa ölkələrində, Yaponiyada, Braziliyada, Kanadada, ABŞ-ın bir çox ştatlarında qastrol səfərlərində olub. 2014-cü ildən Las Veqas ştatında yaşayır. Burada məskunlaşdığı ilk vaxtlarda bir müddət sirkdən ayrılaraq müxtəlif işlərlə məşğul olub. 2015-ci ildə ABŞ-ın "America's Got Talent" teleşousunda iştirakı ilə dünyada tanınmağa başlayıb. Bu şoudan sonra o, müxtəlif ölkələrin sirklərindən dəvətlər alsa da müstəqil fəaliyyətə üstünlük verir. Elə o vaxtdan da xüsusi şoularda iştirak edir…

2016-cı ildə Əbu-Dabidə keçirilən "Formula-1" yarışmasında Üzeyiri görən ölkəmizin rəsmi nümayəndəsi onu 2017-ci ildə Bakıda keçirilən "Formula-1"-in açılış mərasiminə dəvət edir. O da məmnuniyyətlə bu tədbirə qoşulur…

Deyir ki,- "Bütün dünyanı gəzmişəm, amma Azərbaycanın ürəyimdə öz yeri var. Sevinirəm ki, Azərbaycan son zamanlar çox gözəlləşib. Mən orada olanda elə bilirdim ki, inkişaf etmiş Avropa ölkələrindən birindəyəm. Səmimi sözümdür, Bakı mənim üçün Nyu Yorkdan da gözəldir"…

Ömür-gün yoldaşı Olqa Novruzova milliyətcə rus olsa da azərbaycan dilində danışmağı bacarır. Bir cüt əkiz qızları və bir oğlu var…

Addım-addım uğurlara nail olan, həyatını nərdivana bənzədən bu soydaşımız sadə, gülərüz və çox mehriban insandır. Elə ilk andan söhbətimiz alındı. Bu onun səmimiyyətindən irəli gəlirdi. Retro filimlərə baxmağı xoşlayır. Azərbaycan xalq mahnılarını, aşıq havalarını, xüsusən də muğamı dinləməkdən zövq alır...

Ən böyük arzusu isə Çarli Çaplin kimi filimlərə çəkilməkdir. İnanırıq ki, o, bu istəyinə də çatacaq. Axı bütün nailiyyətlər istəkdən başlayır...

Aprelin 6-sı Üzeyirin 48 yaşı tamam olur. Onu bu münasibətlə təbrik edir, möhkəm can sağlığı, yeni-yeni rekordlar arzulayırıq. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.04.2024)