Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Sizlərə abituriyentin uğur formulunu təqdim edirik. Bu formul var və özünü həqiqətən də doğruldur.

 

           

Sürətli oxumada ən vacib olanı həqiqətən də sürətlə, tutalım, bir səhifəni bir neçə saniyə ərzində oxumaq deyil. Prosesin ən vacib olanı mövzunun mahiyyətini dərk etməyə yönəli seçdiyiniz proqramın düzgün olması, nəticədə də informasiyanın optimal və effektiv alınmasıdır.

Siz əlinizə bir kitab götürəndə heç vaxt öncədən planlaşdırmırsınız ki, onu necə, hansı ardıcıllıqla, sürətlə, intervallarla oxuyacaqsınız. Nəticədə mahiyyət etibarı ilə həmin kitabı aşağı tempdə, astagəlliklə oxumalı olursunuz.

Amma düşünmək lazımdır ki, oxunmanın istənilən texnikası və sürəti mütləq halda oxucunun öz qarşısına qoyduğu məqsəd və vəzifələrə tabe olmalıdır. Məhz qarşına müvafiq proqram qoymaq, onun hər bir bölümündən lazımi anda çevikliklə istifadə etmək sürətli oxumaq məharətini şərtləndirir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.04.2024)

 

 

Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.

Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.

Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kini Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü görəcək. Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.

Bu gündən etibarən oxucularımızı “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlıq gözləyir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalı olacaq.

 

“TURAN” bədii film ssenarisini təqdim edirik.

 

 

Titr yazı. 1921-ci il. Qarabağ.

Onbaşı İzzət tamaşa göstərilən yerdə atdan enir...

Aktyorlarla çarşablı qadınlar şərti səhnədədirlər...

Yallı gedirmişlər təki qol-qola dayanıb ağı deyirlər...

Tamaşa dekorları yığılmayıb...

Aktyorlar səf tutub çiyin-çiyinə dayanıblar.

Ravi-aşıq təkərləmə üstə tələsik yanıltmac deyir:

– Nə idik, gör nə olduq? İllərdən iyirmi bir. Əsrlərdən iyirmi. Yerin də qulağı var. Mən deyim, sən barmağını qatla: dövlətim vardı, indi yoxdur. Hürr idik, heç olduq. Bizə yalan gətirdilər, doğru bildik. Yalana doğru dedik. Allahı dandıq. Daşnak gəldi, bolşevik oldu. Bolşevik gəldi, daşnak oldu. Nuru paşa getdi. Txelis öldürüldü. Topçubaşov Parisdədir; bizi Avropaya tanı­dır. Nəriman burdadır. Əlindən heç nə gəlmir. Aldanan aldandı. Öldü­rülən öldürüldü. Bizi də satın aldılar. “Yaşamaq istəyir­sənsə, – dedilər, – biz deyəni de”. İndi onlar deyəni deyirəm. Onlar yalan deyir. Yalan deməsən, öldürürlər. Yalandan yaşa­yıram. Bir daş nədir ki, qaldırıb yalana atmadınız? Axı mən sizə yalan dediyim kimi, siz də mənə yalandan daş ata bilər­diniz. Bunu etmədiniz. At ağızlı igidlərim. Laylay dedim yatasız, qızılgülə batasız. Qızılgüllər içində şirin yuxu tapasız... Lay.. lay.. lay...

Ravi-aşığa yaxınlaşan onbaşı İzzətin gördüklərini biz onun gözü ilə görürük.

Ravi-aşıq bolşeviklərin öldürdüyü kəndlilərə yanılt­mac deyirmiş...

O, dirilərə deyə bilmədiyi həqiqəti ölülərə deyirmiş. Ölülər eşitmir axı. Danışmırlar da. Onu satmayacaqlar.

Ravi-aşıq onbaşı İzzəti görən kimi qorxa-qorxa ayağa qalxır.

Ravi-aşıq: – Sən kimsən? Bura adamına oxşamır­san, – soruşur.

Onbaşı İzzət: – Onları basdırmaq lazımdır, – deyir.

Ravi-aşıq: – Sizi on birinci qızıl ordu buralardan qovmamışdı?

Onbaşı İzzət: – Ölüləri basdırmaq lazımdır, aşıq, diriləri yaşatmaq.

Ravi-aşıq: – Atın səni satacaq.

Onbaşı İzzət: – Dua edə bilirsən?

Ravi-aşıq: – Bircə nəfər olsun belə din adamı qalma­yıb. Hamısını güllələyiblər. Bilən də “bilmirəm” deyir.

Onbaşı İzzət: – Mən oxuyaram onların duasını.

Onbaşı İzzət öldürülmüş kəndlilərin son duasını oxuyur...

Aktyorlar kəndliləri bir-bir basdırırlar...

Ağlaşan qadınlar...

Səhər yenicə açılır...

Onbaşı İzzət səhərin açıldığını görüb atını haylayır...

Güllələnən kəndlilər artıq basdırılıb...

Aktyorlar dekorları yığışdırırlar...

“Agit teatr”ın köçü toparlanıb meşəyə yönəlir...

Onbaşı İzzət də onlara qoşulub kənddən çıxır...

“Agit teatr”ın aktyorları meşənin içində tonqal qalayır­lar...

Ravi-aşıqla onbaşı İzzət tonqal kənarında oturub söhbət edirlər...

Ravi-aşıq: – Necə sağ qaldın?..

Onbaşı İzzət: – Atın Allahı var. Məni də O qoruyur.

Ravi-aşıq: – Mən tanıdımsa səni, ruslar da tanıyacaq. Atının quyruğu da kəsilməyib. Bolşeviklərin quyruğu kəsilmə­miş atı və yiyəsini sorğusuz güllələmək əmrləri var. Osmanlı türkü olduğun da üzündən bəllidir. Bilirsən də bu gün burda türk olmaq nə deməkdir? Nə qədər gizlənəcəksən? Birinci əsgər patrulu tutub səni ən yaxşı halda dama basacaq. Atın da ge­də­cək, özün də. Qoşul mənə. Bolşeviklər mənə səlahiyyət ve­rib­lər ki, türklərin əleyhinə təbliğat aparım. Köçümü yoxla­mır­lar. Sərhədlərini də sənədsiz keçirəm. Səni “Agit teatr”ım­da axtarmaq onların ağıllarına belə gəlməz.

Onbaşı İzzət: – İncimə, aşıq, mənim bir üzüm var.

Ravi-aşıq: – Bolşeviklər bir ildən artıqdır ki, Bakıda hökumət qurublar. Türkiyənin başı özünə qarışıb. Bütün sər­həd­lər, sınırlar bağlıdır. Cümhuriyyət adamlarını tutub damla­yıblar. Məmməd Əmin İrana qaçdı. Məmmədbağır bəyi, Murad Txelisi bolşeviklər öldürdü. Şıxlinskinin ordusundakı bütün türkləri Narginə sürgün etdilər. Sizi hamı qurban verdi... Başa düşmürsən?

Onbaşı İzzət: – Nuru paşa ilə Dağıstandaydıq. Biçe­ra­xo­vun kazakları ilə vuruşurduq. Heç kəsimiz olmasa da, savaşı­mız var, aşıq. Qarabağı da geri almışıq.

Ravi-aşıq sevinə-sevinə: – Nuru paşa sağdır? – soruşur.

Ravi-aşığın son sözlərini “Agit teatr”ın Mələk qanadlı aktri­sası da eşidir.

Mələk qanadlı aktrisa onbaşı İzzətə yaxınlaşır.

Mələk geyimli aktrisa: – Mən Beşinci Firqədən gən­cəli Osman ağanın qızıyam. Babamı gözümün qabağın­da öldür­dülər... Məni paşamın hüzuruna apar; döyüşmək istəyirəm...

Onbaşı İzzət bilmir qıza nə desin.

Bir xeyli susandan sonra onbaşı İzzət: – Arxanca gələrəm, – deyir...

Onbaşı İzzət ayağa qalxıb fit çalır.

Fit səsini eşidən təki Nuru paşanın atı qaranlığın içindən çıxıb onbaşı İzzətə yaxınlaşır.

Onbaşı İzzət: – Vaxtdır, aşıq. Getməliyəm. Danışıq qoyunu qurda verər.

Ravi-aşıq da ayağa qalxıb onbaşı İzzətə yaxınlaşır.

Ravi-aşıq rəngli aktyor çuxasını çıxarıb İzzətin çiyninə salır.

Ravi-aşıq: – Bilmirəm hara gedirsən. Adın nədir? Yolun haradır? Bu təlxək çuxasını əyninə geyin. Hərbi şinelini çıxart. Atının da quyruğunu hör. Dindirsələr, dinmə. Özünü lallığa vur. Bəlkə bu yol ilə sağ qaldın. Bu gün buralar yalan üstədir. Düz danışsan, səni öldürəcəklər. Çalış buna öyrəşəsən. Məni yaşadan yalandır.

Onbaşı İzzət atın belinə qalxır.

Mələk qanadlı qız ona yemək bağlaması uzadır.

Onbaşı bağlamanı alıb heybəsinə qoyur.

Və bircə anda qaranlığın içində itir...

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.04.2024)

 

 

 

ƏHMƏD QƏŞƏMOĞLU: “ƏSAS SƏBƏB EVLƏRİNİN OLMAMASIDIR”

 

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Aktual mövzular” rubrikasında bu dəfə gənc oğlanların ailə həyatı qurmağı hansı səbəbdən ləngitmələri barədə danışacaq. Rubrikanı Kənan Məmmədli aparır. Elə o özü də ailə həyatı qurmağa tələsməyənlərdəndir.

 

"Kişilərin evlənmək həvəsinin olmamasının əsas səbəblərindən biri qadın və ailə üçün məsuliyyət daşımaq istəməmələridir." Bunu rusiyalı psixoloq Yelizaveta Filonenko deyir. Onun sözlərinə görə, kişi üçün evlilik məsuliyyət səviyyəsini kökündən dəyişir. "Vətəndaş nikahında bu hiss daha aşağıdır; kişi psixoloji və hüquqi cəhətdən qadın üçün daha az məsuliyyət daşıyır və məsələn, ayrıldığı təqdirdə onunla əldə etdiyi əmlakı bölüşmək məcburiyyətində qalmır. Evliliklə həm də kişinin maddi yükü artır", - deyə psixoloq izah edir. Mütəxəssisin sözlərinə görə, kişilər həm də ömür boyu bir qadınla yaşaya biləcəklərinə əmin olmurlar.

Öz təcrübəmdə bunun süzgün, yoxsa qeyri-düzgün olduğunu söyləməyəcəyəm. Amma əksəriyyət bu fikri təsdiqləyər. Ümumən, mütəxəssislər son zamanlar populyarlaşan dəbdəbəli toy dəbini də kişilərin evlənmə istəyinə mane olan səbəblərdən biri adlandırır. Onlar elçilik, toy, üzük və pay-pereş alınması, bal ayı səfəri xərclərinin kişilərin sevgililəri ilə rəsmi nikaha girmələrini gecikdirdiyini vurğulayırlar.

Bəs görəsən, bizim mütəxəssislərimiz bu haqda nə düşünürlər? Kişilərin gec evlənməsinin səbəblərini aydınlaşdırmaq üçün ekspertlərin açıqlamalarına nəzər yetirək.

Məsələyə münasibət bildirən sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu aşağıdakıları deyir: "İndi oğlanlar həqiqətən də gec evlənirlər. Amma əvvəl belə şey yox idi. Xüsusən kənd yerlərində belə hal olmazdı. Əgər oğlan ali təhsil alıbsa və ya hərbi xidmətdən qayıdıbsa, ailəsi onu evləndirmək haqda düşünürdü. Orta hesabla oğlanlar 25, qızlar isə 20 yaşına çatanda ailə qurması üçün problem qalmırdı. Hətta əgər oğlanın evi yox idisə, yeni qurulan ailənin oğlanın valideynləri və digər ailə üzvləri ilə birgə yaşaması da problem sayılmırdı. Üstəlik, o dövrdə hamının qəbul etdiyi müəyyən qaydalar da var idi. Məsələn, ailə kasıbsdırsa, yeni ailə quran xanım bunu adi hal kimi qəbul edib ona uyğunlaşır və ən əsası ümumi vəziyyətin qənaətbəxş olması üçün ailənin digər üzvləri ilə birgə çalışırdı. İndi siə vəziyyət tam fərqlidir. İndi hamsı düşünür ki, oğlan evlənirsə, mütləq ayrıca evi olmalıdır. Hansı ki, müasir dövrdə də ev almaq üçün 100-150 min pul olmalıdır. Bu məbləğ isə hamıda yoxdur. Deməli, birinci faktor evin olmamasıdır. İkinci faktor işin olmamsıdır. Təəssüf ki, iş yerləri o qədər də çox deyil. Üçüncü məsələ ölkəmizdə boşanmaların sürətlə artmasıdır ki, bu da evlənmək istəyən oğlanları qorxudur. Başqa bir məsələ qızların bəzi davranışlarının - mənəvi-əxlaqi cəhətlərinin oğlanları qane etməməsidir. Sosial şəbəkələr qızların davranışına o qədər təsir edib ki, oğlanlar belə həyat yoldaşlarının olmasını istəmirlər. Müasir dövrdə qızların üstünlük verdiyi dəyərlər başqadır. İndi daha çox maddi məsələlər, karyera qurmaq, gəzmək kimi məsələlər ön plandadır. Hansı ki, əvvəlki dövrdə qızlarımızın nə əxlaqında problem olardı, nə də onları bu kimi sadaladığımız şeylər maraqlandırardı. O vaxt düşünürdülər ki, gözəl bir ailəm olsun, ona xidmət edim, ancaq indi hamı üçün olmasa da, bir çoxları üçün başqa dəyərlər hakimdir ki, bütün bunlar da oğlanları evlilikdən çəkindirir."

"Kişilərin evlənmək həvəsinin olmamasının əsas səbəblərindən biri qadın və ailə üçün məsuliyyət daşımaq istəməmələridir." Bu fikirləri isə Medical House Reabilitasiya mərkəzinin təsisçisi, Psixologiya Departamentinin rəhbəri, psixoloq Jalə Mirsaab bildirir. Onun sözlərinə görə, kişi üçün evlilik məsuliyyət səviyyəsini kökündən dəyişir.

"Vətəndaş nikahında bu hiss daha aşağıdır; kişi psixoloji və hüquqi cəhətdən qadın üçün daha az məsuliyyət daşıyır və məsələn, ayrıldığı təqdirdə onunla əldə etdiyi əmlakı bölüşmək məcburiyyətində qalmır. Evliliklə həm də kişinin maddi yükü artır", - deyə psixoloq izah edir. Mütəxəssisin sözlərinə görə, kişilər həm də ömür boyu bu qadınla yaşaya biləcəklərinə əmin olmurlar.

Gəlin düşünək ki, elə bir uyğun zaman gələcək, gənc oğlanlar, içi mən qarışıq, bütün problemlərindən qopacaqlar, başlarında evlənmək sevdası cövlan edəcək, ailə quracaqlar, xoşbəxtliyə imza atacaqlar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.04.2024)

 

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

SUAL

Qeyrətli, qeyrətsiz adamlar kimi,

Sözün də kişisi, şərəflisi var.

Əyilməz özünü pula satmayan,

Doğuşdan qəbrədək kişi olanlar..

            (Təranə Dəmir)

 

Təranə xanım, “sözün kişisi" ifadəsini necə təhlil edirsiniz?

 

CAVAB

Yazar sözü azad buraxmasa, kölgədə saxlasa, fikirlərini ifadə etməyə qorxsa, onun ərsəyə gətirdiyi əsər də qorxaq olacaq. Oxunacaq, bir müddət sonrasa unudulacaq. Sözü azad buraxmaq lazımdı. Dünyanı hansı rəngdə görmək istəyirsənsə, necə təsvir edirsənsə, elə də sözə çevirənlər əsl yazarlardır, məncə. Sözün də kişisi, əri deyəndə bunu nəzərdə tuturam. Ruhu azad olanların sözü həmişə qalib gəlib, tarixin bütün dönəmlərində.

 

Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.04.2024)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Baba Pünhan ruh adamı idi. On üç yaşından şeir yazmağa başlasa da, ölkədə elə də tanınmırdı. Onu geniş oxucu kütləsinə ilk dəfə “ANS” kanalının “Qulp” verilişi tanıtdı. Hacı Mailin rəhbərlik etdiyi "Füzuli məclisi"nin üzvü idi. "Təzəpir" məscidində təşkil olunmuş yığıncaqda mükafatlar təltif olunarkən, “Füzuli məclisi”nin fəal iştirakçısı kimi "Paklıq" mükafatına layiq görülmüşdü...

 

1948-ci il noyabr ayının 5-də Bakı şəhərinin Kürdəxanı qəsəbəsində dünyaya göz açmışdı. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə qəsəbəsindəki 99 saylı məktəbin 8-ci sinfini bitirib Bakı Rabitə Texnikumuna daxil olmuşdu. Oranı başa vurduqdan sonra Bakı Metropolitenində mexanik işləməyə başlamışdı və 25-il həmin yerdə işləmişdi...

Metroda işlədiyi ilk vaxtlarda "Metro" qəzetində kiçik həcmli şerləri və qəzəlləri çap olunub. Yaradıcılığa lirik qəzəllərlə başlasa da, nəzm formasında bir neçə poema, sərbəst şeir, məhəbbət ruhlu qəzəllər və bir neçə kitabı ondan yadigar qalıb...

Baba Punhan həm də imanlı adam idi, ibadətindən qalmazdı. 1997-ci ildə Məşhəd, 2000-ci ildə isə Həcc ziyarətlərində olmuşdu. 2004-cü il aprel ayının 17-də əlli altı yaşında ikən vəfat edib. Sonda, şairin ömrünün son illərində qələmə aldığı “Bakının dərdi var” şeirini təqdim edib ruhuna Allahdan rəhmət diləyirəm.

 

Yorğundur, yatmayır haçandan Bakı,

Doyub yad ellidən, qaçqından Bakı.

Üzülüb, öləcək acından Bakı,

Məğrur görünsə də o can üstədir,

Bakının dərdi var, Bakı xəstədir.

 

Yaltaqlar dəstəsi baş alıb gedir,

Qeyrət yavaş-yavaş boşalıb gedir,

Məktəbli qızlar da qaş alıb gedir,

Ərli də, ərsiz də bir həvəsdədir.

Bakının dərdi var, Bakı xəstədir.

 

Əsrlər itirdik illər içində,

Qanqallar bitirdik güllər içində,

Çaqqallar dolaşır ellər içində,

Aslanlar, pələnglər daş qəfəsdədir,

Bakının dərdi var, Bakı xəstədir.

 

O, Cıdır düzüyçün çadır ağlayır,

Çadır övladıyçün Cıdır ağlayır,

Namus itkin düşüb abır ağlayır,

Köməksiz qız-gəlin dəstə-dəstədir.

Bakının dərdi var, Bakı xəstədir.

 

Sən ey “Qız qalası” qalasan hələ?

Səni həmişə qız qalasan hələ.

Dərdini Pünhana qala sən hələ,

Ta ki, göz yollarda, qulaq səsdədir,

Bakının dərdi var, Bakı xəstədir...

 

“Ədəbiyyqt və incəsənət”

(18.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının UŞAQLARINIZ ÜÇÜN OXUYUN rubrikasında bu gün də sizlərə dünyaşöhrətli fransız yazıçının dünyaşöhrətli əsəri təqdim ediləcək. Bəli, söhbət Antuan dö sənt Eqzüperidən və onun “Balaca şahzadə”sindən gedir. Əsəri dilimizə Cavanşir Yusifli tərcümə edib.

 

XXI FƏSİL

Hə, indi də tülkü peyda oldu.

– Salam, – dedi.

– Salam, – Balaca şahzadə nəzakətlə cavab verdi, sonra böyür-başına baxsa da, heç kəsi görmədi.

– Mən burdayam, – səs eşidildi, – alma ağacının altındayam.

– Sən kimsən? – Balaca şahzadə soruşdu,– sən necə də gözəlsən...

– Mən tülküyəm, – o cavab verdi.

– Gəl səninlə oynayaq, – Balaca şahzadə ona təklif etdi. – Mən çox kədərliyəm...

– Mən səninlə oynaya bilmərəm, – tülkü dedi. – Mən əhliləşdirilməmişəm.

– Onda üzr istəyirəm, – Balaca şahzadə cavab verdi.

Ancaq nə fikirləşdisə, əlavə etdi:

– “Əhliləşmək” nə deməkdir?

– Sən buralı deyilsən, – tülkü dedi, – buralarda nə axtarırsan?

– İnsanları axtarıram, – Balaca şahzadə dedi. “Əhliləşdirmək” sözünün mənası nədir axı?

– İnsanların silahı var, – tülkü dedi, – bu silahla onlar bizi ovlayırlar. Bu heç də xoşa gələn bir hadisə deyildir. Onlar toyuq da saxlayırlar, bu da onların sevdikləri məşğuliyyətdir. Sənə toyuq lazımdır?

– Yox, – Balaca şahzadə dedi.– Mən özümə dost axtarıram. Demədin axı “əhliləşmək” nə deməkdir?

– Bu, çoxdan unudulmuş bir şeydir, – tülkü, nəhayət, dilləndi. – Mənası “bağlamaq, əlaqə yaratmaq” deməkdir.

– Bağ?

– Hə, – tülkü cavab verdi. – Sən mənimçün indi, bu saat yüz minlərlə oğlan uşağına bənzəyən bir uşaqsan. Üstəlik, sənə heç bir ehtiyacım yoxdur. Sənin də mənə. Mən də sənin üçün yüz minlərlə tülkünün biriyəm. Ancaq sən məni əhliləşdirsən, bizim bir-bi- rimizə ehtiyacımız ola bilər. Sən mənim üçün dünyada yeganə adama çevrilərsən. Mən də sənin üçün... eləcə...

– Hə, artıq mən anlamağa başlayıram, – Ba laca şahzadə cavab verdi. – Bir gül var... məncə, o məni artıq əhliləşdirib, yəni özününküləşdirib.

– Ola bilər, – tülkü cavab verdi. – Bu dünyada, bu Yer üzündə nə desən, ola bilər...

– Yox, mən deyən yer Yer üzü deyil. – Balaca şahzadə cavab verdi.

Tülkünü maraq götürdü.

– Başqa bir planetdən söz gedir?

– Hə, elədir.

– O planetdə ovçu varmı?

– Yoxdur.

– Bu ki çox maraqlıdır! Toyuq bəs?

– Yoxdur.

Heç nə mükəmməl deyil, Balaca şahzadə düşündü.

Ancaq Balaca şahzadə bayaq vurğuladığı fikrinə qayıtdı:

Mənim həyatım darıxdırıcıdır. Mən toyuqları tuturam, insanlarsa məni ovlayırlar.

Bütün toyuqlar bir-birinə oxşayır, bütün insanlar da eləcə... Həyat mənim üçün çox darıxdırıcıdır. Sən əgər məni əhliləşdirsən, həyatım günəş kimi parlayacaq. Sənin addım səslərini minlərlə səsin arasından seçib fərqləndirəcəyəm. İnsanların ayaq səslərini eşidən kimi qaçır, gizlənirəm. Ancaq sənin gəlişin məni özünə çəkəcək, həzin bir musiqi kimi, bu səsi eşitcək gizləndiyim yerdən çıxacağam. Sonra. Oralara bax, çöldə buğda yetişir. Mən çörək yemirəm. Sünbül nəyimə gərəkdir ki? Buğda zəmiləri məni qəti maraqlandırmır, gözümdə onların heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Bu isə çox kədərlidir! Ancaq sənin saçların qızılıdır. Məni əhli ləş dirsən, bilirsən, necə füsunkar olar? Qızılı zəmilər səni mənə xatırladacaq. Mən külək əsəndə sünbüllərin bir-birinə dəyib səs çıxarmasını sevməyə başlayacağam.

Tülkü susdu və uzun-uzadı Balaca şahzadəyə baxdı:

– Nə olar, əhliləşdir məni...

Mən də bunu çox istəyirəm, – Balaca şahzadə dedi, – ancaq mənim bir elə vaxtım yoxdur. Hələ neçə-neçə dost tapmalıyam, hələ neçə-neçə məsələni aydınlaşdırmalıyam...

Sən bir şeyi əhliləşdirdikdən sonra onu bilə bilərsən, bunun başqa bir yolu yoxdur. İnsanların nəyisə öyrənməyə vaxtları heç olmur. Onlar həmişə tacirlərin satdığı malı almağa həvəslidirlər. Ancaq bu dünyada elə bir dükan yoxdur ki, orda dost satsınlar, bəlkə, bu səbəbdən insanların artıq dostları yoxdu. Dostun olmasını istəyirsənsə, məni, çox xahiş edirəm, əhliləşdir.

Nə etməliyəm ki?.. – Balaca şahzadə soruşdu.

Əvvəla, çox səbirli olmalısan, – tülkü cavab verdi. – Orda, məndən bir az aralıda otur. Bax belə. Ordan sənə gözümün ucuyla baxacam. Sənsə susarsan. Sözlər insanların bir-birlərini anlamasına mane olur. Ancaq hər gün bir az yaxınlaş mənə. Oturduğun yerdən bircə qarış mənə tərəf gəl.

Sabahı gün Balaca şahzadə həmin yerə gəldi.

Yaxşı olardı, hər gün eyni saatda gələsən bura, – tülkü dedi. – Sən əgər bir gün gü-nortadan sonra saat dörddə gəlirsənsə, saat üçdən sonra mən artıq özümü xoşbəxt hiss eləməyə başlayacağam. Saatlar irəli lədikcə mənim xoşbəxtliyim də artacaq. Saat dörd tamamda mən həyəcanlanmağa və naraha olmağa başlayacağam; mən xoşbəxtliyin mükafatını alacam. Ancaq hər dəfə fərqli saatlarda gəlsən, ürəyimi hansı xoşbəxtliyə hazır layacağımı bilməyəcəyəm. Ənənəyə əməl eləmək ciddi şərtdir.

Ənənə nə deyən şeydir? – Balaca şahzadə soruşdu.

Bu da öz növbəsində artıq çoxdan unudulmuş bir şeydir, – tülkü dedi. – Bu, elə bir şeydir ki, günlərdən biri digərindən fərq lənir, onlara oxşamır, hansısa bir saaatın digər saatlardan kəskin şəkildə fərqlənir. Məsələn, məni ovlamaq istəyən insanlarda belə bir adət var: cümə axşamları onlar kənd qızları ilə rəqs edirlər. Bax, bu cümə axşamı necə də ecazkar bir gündür. Mən özüm də gəzintiyə çıxıram, ta üzümlüklərə qədər gedirəm. Ancaq həmin ovçular cümə axşamı deyil, istədikləri vaxt rəqsə getsəydilər, bütün günlər bir-birinə bənzəyərdi və mən də is tirahət edə bilməzdim, nəfəsim kəsilərdi.

Beləcə, Balaca şahzadə tülkünü əhli ləşdirdi. Ancaq ayrılıq günü gəlib çatanda:

Ah! – tülkü dedi... – mən ağlayacam.

Bu ancaq və ancaq sənin səhvindir, – Balaca şahzadə dedi, mən sənə pis heç nə arzu lamırdım, sən özün istədin ki, səni əhliləşdirim...

Əlbəttə. Mən özüm istədim, – tülkü kədərlə cavab verdi.

– Sən ağlayacaqsan amma...

– Əlbəttə, necə ağlamayım ki... – tülkü cavab verdi.

– Demək, sən çox pis olubsan ... ağrıyırsan..

– Yox, elə demə, mən yaxşıyam, pis deyiləm, yadına sal qızılı buğda saçaqları haqqında sənə nələr dediyimi...

Sonra o əlavə etdi:

– Get, bir də qızılgüllərə tamaşa elə! Anlayarsan ki, sənin qızılgülün dünyada, doğ-rudan da, yeganədir. Mənimlə vidalaşmaq üçün geri qayıtdıqda isə sənə bir sirr açacağam. Bu sənə mənim hədiyyəm olacaq.

Balaca şahzadə qızılgüllərə baş çəkməyə getdi.

– Siz heç də mənim gülümə bənzəmirsiniz, siz hələ heç nəsiniz. Hələ kimsə gəlib sizi əhliləşdirməyib, elə siz də heç kəsi əhli ləşdirməmisiniz. Siz həmin tülkünün günündəsiniz. O da minlərlə tülküdən biriydi o zaman. Ancaq onunla dost oldum, indi isə o, dünyada yeganədir, təkdir, hamıdan fərqlənir.

Qızılgüllər bundan çox təsirləndilər.

Siz gözəlsiniz, ancaq içinizdə dəhşətli bir boşluq var, – onlara xitabən dedi. – Si-zin üçün can fəda etmək, ölmək olmaz, buna dəyməz. Əlbəttə, yoldan ötən bir şəxs üçün mənim gülüm də eynən sizin kimidir.

Ancaq heç kəs bilmir ki, bircə o, sizinhamınızdan daha dəyərlidir, çünki mən hər gün onu sulayıram. Çünki sizin yox, məhz onun üstünü şüşə qapaqla örtmüşəm ki, soyuqdan qoruna bilsin. Onu acı küləklərdən qorumuşam. Məhz ona görə mən qum-qumaları öldürmüşəm (ancaq iki-üçünü saxlamışam ki, kəpənəklərin toxumu kəsilməsin). Çünki mən məhz onun göz yaşlarını, necə ağlamasını görmüşəm. Çünki o, mənim qızıl gülümdür.

Bunu deyib Balaca şahzadə tülküyə yaxınlaşdı:

Əlvida, – dedi.

Əlvida, – tülkü dedi. – Bu da mənim sirrim.

O, çox sadədir: sən yalnız qəlbinlə nəyisə, doğrudan da, görə bilərsən. Mahiyyət gözlər üçün qapalıdır.

Mahiyyət gözlərə görünmür, – onun ardınca Balaca şahzadə təkrar etdi, təkrar etdi ki, yadda saxlasın.

Sən gülünü ona görə belə çox dəyərləndirirsən ki, onu bütün qəlbinlə sevirsən. Ona görə ki, sən ona bütün qəlbini vermisən... - yaddan çıxarmamaq üçün Balaca şahzadə bu sözləri təkrar etdi.

İnsanlar bu həqiqəti çoxdan yaddan çıxarıblar, – tülkü dilləndi. Ancaq bunu yaddan çıxarmamalısan. Sən bir dəfə əhliləşdirdiyin şeyə görə əbədi məsuliyyət daşımalısan. Sən o gül üçün cavabdehlik daşıyırsan...

Mən gülümə görə cavabdehəm... – Balaca şahzadə təkrar elədi ki, unutmasın...

 

(Sevimli uşaqlar üçün sabah növbəti fəsli təqdim edəcəyik)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.04.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”  portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində növbə klassik poeziyanın – böyük Mirzə Şəfi Vazehindir (1794-1852). Azad Yaşar onun çap edilməmiş lirik şeirlərini təqdim edir. 11 gün ərzində sizə tam 65 şeir təqdim ediləcək.

 

Sirli toxunuşunla çevirərsən bir anda

Nəğməni – adi sözə,

adi sözü – nəğməyə...

 

Ötən ilin noyabrında görkəmli şair, xəttat və pedaqoq Mirzə Şəfi Vazehin vəfatının 160-cı ili tamam oldu. Bu ildönümüylə bağlı oxucuların diqqətinə təqdim etdiyim silsilə şeirlər Fridrix fon Bodenştedin 1851-ci ildə Almaniyada nəşr olunan “Mirzə Şəfinin nəğmələri” kitabına salınmışdı.

Nüfuzlu dilçilərimizdən Fəxrəddin Veysəlli və Yusif Savalan tərəfindən edilən sətri tərcümələr əsasında onları yazıldığı vaxtdan təxminən 180 il sonra ədəbi irsimizə təkrar qazandırmağa çalışdım. Bu mətnlər M.Ş.Vazeh irsindən çevirdiyim 270 şeirin hələlik çap olunmayan qisminə daxildir.

 

Azad YAŞAR

 

1

 

Nədən qaşqabaqla, tənəli sözlə

axı qarşılayar gözəl yar məni?

Nə bilsin eşqinə təşnəyəm onun?!

Odur ki tikanla dalayar məni.

 

Sonra ürkək-ürkək könlümü alar,

gizlicə göstərər mənə butasın.

Ardından gülünə qovuşmaq keçər

könlümdən... Alaram onun qadasın!

 

Qızılgül qarşımda bükər boynunu,

istəyər əyilim qoxlamaq üçün.  

İçimi məhəbbət seli bürüyər,

artar qətiyyətim, ümidim, gücüm. 

 

Müqəddəs eşqinə can ataram mən,

safdır içimdəki niyyətlər, hisslər.

Sənə həsr etdiyim bu söz çələngi

içində misilsiz rayihə gizlər.

 

Nəğməmə qulaq ver,

ona qarışan

könlümün sevinci, iztirabıdır.

Fərq etməz – buta ol, gül ol, tikan ol...

Səndən tək umduğum –

“hə” cavabıdır.

 

 

2

 

Turactək önümdən səkib keçəndə

olan-qalan ağlım çıxır başımdan –

sənin xaliqinə deyirəm: “Əhsən!”

Könlümdə qövr edən yaralara da

umuram o narın, ipək əllərlə

bir məlhəm qoyasan, çarə edəsən.

 

Qönçə dəhanına heyrandır gözüm,

deyirəm: “Yəqin ki, nazənin yarım

bir şirin busəni çox görməz mənə”.

İçində qaynayan şəhvət, ehtiras

baxar gözlərindən...

Bunu arif kəs 

anlayar bir kərə baxsa üzünə.

 

Gəl mənə çox görmə inayətini,

Aşiqlər içində, inan, gözəl yar,

səni mənim qədər sevəmməz heç kəs.

Bir az qulaq versən nəğmələrimə,

etiraf edərsən:

Hüsnünü kimsə

bu bağrıyanıqtək vəsf edə bilməz!

 

 

3

 

Ürəyim qanad taxıb daim uçur göylərdə

sənin o gül hüsnünə aşiq olandan bəri.

Çıxdıqca eşqimizin çətin sınaqlarından

şahin könlüm özünə məskən seçib göyləri.

 

Fəvvarətək göylərə yüksələndə ürəyim

ondakı məğrurluğu anlayıram o ara.

Ancaq hər dəfə təkrar qayıdınca geriyə,

o qovuşur içində çırtlayan arzulara.

 

 

4

 

Niyə çəkinirsən, niyə qorxursan

yanımdan keçəndə... sən ürkək-ürkək?!

Hər sığal çəkəndə gur saçlarına

səni sevib qucmaq diləyər ürək. 

Könlümdə qövr edən ehtiyacımı

sən məndən də yaxşı biləsən gərək.

Belə yazılıbmış bəxtim əzəldən,

yazımı dəyişmək gəlməz ki əldən...

 

Allaha bağlıyam ürəkdən, candan,

ömür bələdçimdir mübarək Quran.

Canımda nə qədər can var, bunu bil,

səni sevəcəyəm, səni, ey canan.

Eşqim daha betər yanar, odlanar

əğyarın qurduğu fitnə-fəsaddan.

Belə yazılıbmış bəxtim əzəldən,

yazımı dəyişmək gəlməz ki əldən...

 

De, gül, qəm-qüssəni dumantək dağıt,

pünhan dərdim sənə əyan deyilsə.

Könül necə aram tapar, dayanar –

şübhə qoşun-qoşun üstünə gəlsə?!

Neylərəm şəkk etsə sədaqətimə?!

Məni başqasının aşiqi bilsə?!

Belə yazılıbmış bəxtim əzəldən,

yazımı dəyişmək gəlməz ki əldən...

 

Gəlmişəm vəslinin ümidi ilə,

çıxmışam yollara, nə ola-ola.

Gözümə durmayıb yarın yolunda

nə çətin əzablar, nə xəta-bəla.

Başqa aşiq gəzmə,

sən məni yetir

umduğum o uzaq, şirin vüsala.

Belə yazılıbmış bəxtim əzəldən,

yazımı dəyişmək gəlməz ki əldən...

 

Oxu bu yazdığım nəğməni, oxu,

qapıl cəzbəsinə onun bir ara.

Qoy səni qoparsın qara torpaqdan,

aparsın o “cənnət” adlı diyara.

Orda sən fərqli bir səadət ara,

mən burda hicranla çəkilim dara.

Belə yazılıbmış bəxtim əzəldən,

yazımı dəyişmək gəlməz ki əldən...

 

Səhər mehi necə əsir, titrədir

çəməndə açılan qönçəni, gülü,  

eləcə titrəyir nazənin yarın

nəğməmi dinləyən hissləri, könlü.

Güllərlə nəğməmin ətridir bizi

qopmağa qoymayan, sımsıx hörülüb.

Belə yazılıbmış bəxtim əzəldən,

yazımı dəyişmək gəlməz ki əldən...

 

 

5

 

Şikayətlənirdi mənə bu gün bağda qızılgül:

“Zərif ləçəklərimə baharın bəxş etdiyi

ətir tez uçub gedir...”

“Bunu heç dərd eləmə, – deyib təsəlli verdim:

– Hopduraraq o ətri hər şeirimə, misrama,

yaşadaram əbədi”.

 

 

6

 

Çəməndən dərdiyim tər çiçəklərdən

çələng hörmək mənə heç gəlməz çətin.

Kədərli, sevincli olmam fərq etməz –

duyaram hər sözün gücün, siqlətin.

 

Hakim kəsildikcə öz hisslərimə

zövqlə yaşayıram ömrün hər dəmin.

Durur xidmətimdə, itaətimdə

pərilər, çiçəklər, ruhlar aləmi.

 

Busəndən qaynayıb coşanda qanım

düşürəm taleyin burulğanına:

bir anım uzanıb min ana dönür,

min ləzzət sığışır həmin bir ana.

 

Şaqraq ötən bülbül kimi mənim də

içimdə boğulur şirin avazım.

Hüsnündən aldığım zövqün gücündən

nəğməyə çevrilmir şux ehtizazım.

 

Günəşin şaxıyan, qızmar çağında

kim ona rahatca baxmaq dilər ki?!

Aləmi qovurub yaxanda günəş

kim onun gözünə baxa bilər ki?!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.04.2024)