“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə tənqidçi Elnarə Qaragözovanın “2023-cü ilin nəsr mənzərəsi” araşdırmasını təqdim edəcəyik. 

2023-cü ilin nəsr mənzərəsinə həsr etdiyimiz bu yazıda əsas məqsəd ilin ədəbi mənzərəsində əks olunan aparıcı tendensiyaları müəyyənləşdirməkdir. İlin ədəbi mənzərəsində həm janr eksperimentləri, həm yazıçılar tərəfindən əvvəlki əsərlərin tam fərqli, yeni variantda təqdimi, həm də əvvəlki ildə dərc olunan əsərlərin ədəbi prosesdə öz mövqeyini, aktuallığını saxlaması müşahidə olunur. Lakin məruzədə əsas diqqət yetirdiyimiz məqam Qarabağ və Zəfər mövzusunun bədii mətndə reallaşma tendensiyaları və həmin bədii əsərlərin ədəbi prosesdə mövqeyi məsələsidir. Məruzədə məhz ədəbiyyatımızın qarşısında duran əsas vəzifənin - 44 günlük Vətən müharibəsinin və Zəfərin bədii obrazının yaradılması kimi mühüm ideoloji məqamın hansı səviyyədə, hansı janrlar kontekstində və hansı baxış bucağından reallaşdırılmasına dair fikir formalaşdırılmasına imkan yaradan bədii faktlar xüsusi vurğulanır.

2023-cü ilin nəsr mənzərəsində hekayə janrı ənənəvi olaraq say üstünlüyü ilə diqqəti cəlb edir. Mütəhərrik və lakonik olduğuna görə "Ədəbiyyat qəzeti", "Azərbaycan" və "Ulduz" jurnalları, "Kredo", "525-ci qəzet", "Türküstan", "Ədalət", "Azad Azərbaycan", "Xalq qəzeti" kimi ədəbi və qeyri-ədəbi mətbu orqanlar hekayə janrına həvəslə yer verirlər. İl ərzində hekayə janrı ilə bağlı həyata keçirilən layihələr - "Ədibin Evi" tərəfindən elan edilən Mir Cəlal adına hekayə müsabiqəsi, "Ulduz" jurnalının "Yeni nəsil: nəsr" özəl sayı və kulis.az saytının həyata keçirdiyi hekayə müzakirələri janrın inkişafını izləmək, yeni imzaların kəşfi baxımından xüsusi qeyd edilməlidir. Bu layihələr janra marağı artırmaqla yanaşı ədəbi prosesdə müəyyən aktivliyə də səbəb olması ilə yadda qaldı. Ədəbi cameəmizdə və müasir ədəbi prosesdə özünəməxsus yeri olan "Ulduz" jurnalının 2023-cü ilin iyun nömrəsi "Yeni nəsil: nəsr" sayı barədə özəl danışmaq istərdik. C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası ilə ortaq layihə çərçivəsində ərsəyə gələn bu buraxılış "Yeni nəsil: proza" devizi ilə təqdim edilib. Jurnalın baş redaktoru Qulu Ağsəs ədəbi prosesimiz üçün unikal bir addıma imza ataraq jurnalın bu nömrəsinin tərtibini gənc imzalardan olan Furqana həvalə edib. Furqanın təqdim etdiyi "Ulduz"un səhifələrində yeni nəsil imzalardan Orxan Saffarinin, Təvəkkül Boysunarın, Orxan Cuvarlının, Sərdar Aminin, Nihat Pirin, Həmid Piriyevin, Orxan Həsəninin, Rəvan Cavidin, Nadir Yalçının, eləcə də Furqanın özünün hekayələri işıq üzü görüb. Bu hekayələr içində Qarabağ, müharibə, hərb mövzusuna birbaşa yaxud mətnaltı işarə edən iki hekayəni xüsusi qeyd etmək istərdik. Belə hekayələrdən biri olan, Orxan Cuvarlının "Güzgü" hekayəsində baş qəhrəman və nəqledici güzgüdür. Obraz olaraq məhz divar güzgüsünün seçilməsi də təsdüfi deyil. Çünki kiçik əl güzgüsü yalnız bir şəxsin mübhəm duyğularına tərcüman ola bilərdi. Əvvəlcə hamama vurulan güzgü bir ailənin həyatına, cızılıb binanın giriş qapısına vurulduqdan sonra isə bütöv bir məhəllənin həyatına şahidlik edir. Güzgünün bina girişindəki həyatında gördükləri daha maraqlı və rəngarəngdir. Xüsusilə sərxoşla görüş, onun cibindən çıxardığı, güzgüdə əks olunan "1993 may Ağdərə" imzalı üç gənc əsgərin fotosu və cəbhədə kontuziya alıb havalanan istedadlı cərrahla bağlı hekayət bu gündən dünənə, ağrılarımıza, itkilərimizə baxışı əks etdirir. "Dünya bir pəncərədir, hər gələn baxar gedər" ifadəsini Orxan Cuvarlı dəyişərək dünyaya güzgüdən baxır, çünki pəncərə yalnız dünyanı göstərir, güzgü isə həm dünyanı, həm də ona baxan insanı əks etdirir. Orxan Həsəninin "Çiy balıq" hekayəsi hərbi hissədəki əsgər həyatına həsr edilib. Gürzə ilə savaş və əsgərin yoldaşına ad günündə qadağanı pozaraq telefon tapıb mahnı hədiyyə etməsi kimi detallar müharibədən kənar mühitdə hərbçi həyatının təsviri mövzusunda uğurlu bir hekayənin meydana çıxmasına rəvac verib. Jurnalda toplanan hekayələr həm stilistika, həm də mövzu baxımından fərqli olduğundan çağdaş ədəbiyyatımızda hekayə janrının təzahürü haqqında ümumi fikir yürütməyə, janrın bu günü haqqında söz söyləməyə imkan verir. Müəlliflərin jurnala təqdim etdikləri hekayələrin polifonikliyi janrın ədəbiyyatımızda klassik ənənələri qorumaqla yeni inkişaf meyilləri ilə zənginləşdiyindən xəbər verir.

Bəhs edilən ilin ədəbi prosesində hekayə silsilələri də diqqəti cəlb edir. Novruz Nəcəfoğlunun "Kişilərin ömür yolu" silsiləsindən olan hekayələrinin "525-ci qəzet də, Alpay Azərin "Yaddaş eskizləri" silsiləsindən olan hekayələrinin "Ədəbiyyat qəzeti"ndə yayımlanması oxucu marağına və nəsrin izlənmə motivasiyasının artmasına səbəb olmuşdur. İlin hekayə hesabatında görünən əsas imzalar: Anar, Elçin, Kamal Abdulla, Əlisəfa Azayev, Pərviz Cəbrayıl, İlham Əziz, Vaqif İsaqoğlu, Nərmin Kamal , Azər Qismət, Qərib Mehdi, İlqar Rəsul , Hədiyyə Şəfaqət, Sərdar Amin, Malik Atilay, Nurlana İşıq, Nüşabə Əsəd Məmmədli, Günel Natiq, Pərviz Seyidli , Təvəkkül Boysunar, Saday Budaqlı , Vüsal Nuru,  Nihat Pir, Vaqif Sultanlı, Mübariz Cəfərli, Qəşəm Nəcəfzadə, Həmid Piriyev,  Ulucay Akif , Sərdar Amin, Ayxan Ayvaz,  Alpay Azər,Vidadi Babanlı, Nərmin Kamal, Çinarə Ömray, Şərif Ağayar, Kənan Hacı, Aytac Sahəd, Mirmehdi Ağaoğlu, Qan Turalı, Zemfira Məhərrəmli, Mübariz Örən,Varis, Nüşabə Əsəd Məmmədli, İlqar Rəsul, Turan Uğur, İradə Aytel, Oğuz Ayvaz, Samirə Əşrəf, Emin Piri, Əli Çağla (Təbrizdən!), Aysel Fikrət, Vahid Məhərrəmov, Səma Muğanna, Təranə Vahid. Bu hekayə bolluğu içində Anarın ""Balaca Fuad"ın son xahişi", Elçinin "Salyerinin son günü: (Birpərdəli hekayə)", Kamal Abdullanın "Bir yas mərasiminin yeddinci günü", Ulucay Akifin "Pul axtaranlar", Çinarə Nüsrətlinin "Dərs", Mübariz Örənin "Dəli Əjdər", Aysel Fikrətin "Kaktus çiçəyi", Şərif Ağayarın "Arıların səssizliyi", Orxan Cuvarlının "Kərəm haqlı idi" əsərləri ilin nəsr mənzərəsində seçilə və janra yeni baxış gətirə bilir.

Xalq yazıçısı Anarın neorealist hekayəsi olan "Kəbirlinskinin son etirafı" 2023-cü ilin ədəbi gündəmində rezonans doğurması ilə yadda qaldı. Belə görünür ki, Anar 1968-ci ildə tamamladığı "Dantenin yubileyi" əsərindəki bəzi məqamlarla 2023-cü ildə "Kəbirlinskinin son etirafı" hekayəsinin yazılması üçün zəmin hazırlayəb. "Kəbirlinskinin son etirafı" hekayəsi Həcərin Feyzullanı xəstəxanada ziyarəti ilə başlayır. Bu dəfə yazıçı "Dantenin yubileyi" əsərinin əvvəlindəki deyingən Həcəri yox, əsərin sonundakı Feyzullaya rəhmli davranan, onu anlayan Həcəri oxucuya təqdim edir. Deməli, Anarın Dantenin yubileyində əsas inkişaf etdirdiyi, transformasiaya uğratdığı obrazlardan biri də məhz Həcərdir. Ölüm yatağında olan Kəbirlinski də dəyişib, artıq əvvəllki kimi sadəlövh deyil, Həcərin onu ovutduğunu, sağalıb ayağa qalxmayacağını, əslində teatrdan heç kimin onu axtarmadığını yaxşı bilir. Amma ilk dəfə Həcərin sözlərinə inandığını göstərərək sonuncu rolunu mükəmməl ifa edir. Fikrimizcə, 2021-ci ildə dərc olunmuş hekayəsini "Təhminənin son sirri", 2023-cü ildə dərc olunmuş hekayəsini isə "Kəbirlinskinin son etirafı" adlandıran yazıçı bununla illər öncə başladığı süjetlərin son akkordlarını vurmaqla yanaşı, həm də oxucuya məlum obrazın yeni qatlarını, aspektlərini açır, həmin obrazların alternativ, transformativ variantını məhz müstəqillik dövrünün yazıçısı Anar olaraq təqdim edir. Anarın "Balaca Fuadın son xahişi" hekayəsi isə "Macal" və "Gürcü familiyası" əsərlərinin dekonstruktiv-sinkretik bədii həllinə əsaslanan neorealitik hekayədir. Bu hekayəsində də Anar yeni yaradıcı istiqamətinə uyğun olaraq oxuculara məlum əsərinin qəhrəmanlarını əvvəlki əsərə nisbətdə alternativ seçimlərinin nəticəsində yaşadıqları həyat kontekstində təqdim edir.

Aysel Fikrətin "Kaktus çiçəyi" hekayəsi lakonik olsa da, məğz baxımından böyükdür. Hekayə ailə quran bir qadının öz ata evindən ayrılması kimi sıradan, amma əslində sıradan olmayan bir hadisənin fonunda insanın həyatı və bu həyat yolunda seçim imkanlarının, seçim cəsarətinin oynadığı roldan söz açır. Müəllif kaktus çiçəyini ata evindən ayrılan qadınların təhtəlşüurundakı doğma ocaq həsrətinin simvolu kimi təqdim edir.

Ulucay Akifin "Pul axtaranlar" hekayəsində retrospeksiya, müəllif təhkiyəsi önə çıxsa da əsas diqqətçəkən məqam müəllifin nəqletmədə təfərrüatlara varma meyli və məhz xatirə-detallar vasitəsilə məğzi açma cəhdidir.

Çinarə Nüsrətlinin "Dərs" hekayəsində atası aprel döyüşlərində həlak olmuş şagirdin - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanının oğlu Muradın obrazı vasitəsilə müharibə, müharibə yaraları, arxa cəbhə, ata-oğul, müəllim-şagird, insan-insan konteksti önə çəkilir.

Esselər və felyetonlar. İlin esse mənzərəsində Elçin, Kamal Abdulla, Yunus Oğuz, Rəşad Məcid, Qulu Ağsəs, Nargis, Rəvan Cavid, Şahanə Müşfiq, Aytac Sahəd, Mehman Qaraxanoğlu, Rüstəm Kamal, Türkan Turan imzaları oxucuya janrın estetikasından tam zövq alma imkanı verir. Esse janrı sahəsində yaddaqalan məqam Yunus Oğuzun esselərin "Mən Şuşada yazıram", felyetonların isə "Deyirəm oyan, gözünü aç, ayağa dur! İstəmir" başlığı ilə oxuculara təqdim edildiyi "Felyetonlar və esselər" toplusunun çapı və Rəşad Məcidin "Qələmsiz yazılanlar: status-esselər" silsiləsinin yeni çalarlarla davam etməsi oldu.

2023-cü ildə felyeton janrı da öz yaşamını sürdürməkdə davam etdi. Felyeton janrında 2023-cü ildə sözünü deyən əsas imzalar Yunus Oğuz, Elçin Bayramlı və Mətanət Məmmədova oldu. Elçin Bayramlının "Hər gün yalan danışın", Mətanət Məmmədovanın "Bank-bank...", "Maşallah", "Mədəniyyət küləyi", "Pul yığmaq məsələsi", "Saqqız", "Tərzi-dəb", "Bizə həkim lazımdır...", Yunus Oğuzun "Əsəbləşmə...düzələr...", "Hə...necədir, səninçün?: Ziqzaqlar silsiləsindən" felyetonları janrı yaşadır.

Roman və povestlər. 2023-cü ildə dərc olunan povestlər sırasında Xalq yazıçısı Anarın "Azərbaycan" jurnalının 9-cu nömrəsində dərc olunan "Əcəl" povesti öz özəlliyi ilə seçilir. Belə ki, Anar neorealizm cərəyanı kontekstində "Qırmızı limuzin" hekayəsinin və "Təqib" ssenarisinin əsasında qələmə aldığı bu əsərdə qeyd edilən mətnlərin süjet və motivləri üzərindən, istinad texnikası ilə tam yeni bir əsər təqdim edir və yeni mesajlar verir.

Qarabağ və Zəfər mövzusu povest janrında da aktualdır. Rəfiqə Sadıqovanın "Talesizlər şəhəri" povestində 44 günlük Vətən müharibəsində qazanılmış böyük Zəfər və Qarabağdakı quruculuq işlərindən bəhs edilir. Aqşin Hacızadənin "Göyçədən başlanan şəhidlik yolu" povesti isə Birinci Qarabağ müharibəsinə, "Babək 44" taborunun kəşfiyyatçısı və rabitəçisi, şəhid Mehdi Əmirxan oğlu Məhərrəmova həsr edilmişdir.

İlin povest janrında xatirə, ithaf tendensiyası aktualdır. Bu məqam Aqil Abbasın Abdal-Gülablı Şakirin xatirəsinə həsr etdiyi "Çay qırağında bitib, susuz qalan ağacların sağlığına...", Azad Qaradərəlinin İkinci Qarabağ müharibəsinin yeganə qadın şəhidi Arəstə Baxışovanın xatirəsinə həsr etdiyi "Sevgilim Vətən" povestlərində özünün qabarıq ifadəsini tapıb.

2023-cü ildə roman janrı Mübariz Cəfərlinin "Möhlət", Kənan Hacının "Dünyanın damı", Hidayətin "Burdan min atlı keçdi", Elçin Hüseynbəylinin "Pərixan", Mübariz Cəfərlinin "Zirvə", Hüseynbala Mirələmovun "Ənvər Paşa", Hədiyyə Şəfaqətin "Uzaq adamlar", Orxan Həsəninin "Və dalğalandı yaddaş tarlası", Nərmin Abdullayevanın "Yad adam", Xəyal Hüseynovun "Paralel sevgi", Rüfət İsgəndərzadənin "Əks-dejavü", Ayaz İmranoğlunun "Gizli qapı", Tahir Əlinin (Əlizadə) "Mişoppa", Nicat Məmmədovun "Əlifba sırası ilə", Natəvan Dəmirçioğlunun "Açar", Fəxrəddin Qasımoğlunun "İkibaşlı əjdaha" , Arif Alimin "Tülək", Rasim Qaracanın "Zülmətdə alatoran", Vahid Məmmədlinin "Leyli və Məcnun", Əlisəfa Azayevin "Qarlı zirvə", Vüsal Nurunun "Çəhrayı buludun adamları", Günel Natiqin "Kişilərə dur deyin", Müşfiq Abbasovun "Şeytanın siması" əsərləri ilə təmsil olunur.

Elçin Hüseynbəylinin "Pərixan" romanında Şah İsmayılın nəvəsi, I Təhmasibin qızı, naibüssəltənə Pərixan obrazı əsərin mərkəz sütunu olsa da, yazıçı bu obraz vasitəsilə Səfəvi xənadanın başlanğıcı, I Təhmasib, I Şah Abbas dövrünün bədii xronikal təsvirini verməyə, mövzunu janrın imkanları çərçivəsində reallaşdırmağa nail olmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, əsərin sonluğundakı qeyri-müəyyənlik, cəzbedici təsvirlər, obrazın tarixi kontekstinə bir qədər avanqard yanaşma oxucunu mətnə cəlb edir. Mübariz Cəfərlinin "Möhlət" romanı isə müəllifin magik realizm xəttinə sadiqliyini təsdiqləyir. Adəm, Həvva, Xaliq obrazlarının adlarının simvolikası isə sadə insan kontekstindən dini arxetip səviyyəsinə qədər yüksəldildiyi əsərin əsas mesajı Xaliqin Adəmə vəsiyyətidir: "Adəm səbrli, təmkinli olsa özünə qalib gələcək".

Dedektiv romanlar müəllifi Əlisəfa Azayevin "Qarlı zirvə" romanı Ümummilli lider Heydər Əliyevin həyat yoluna həsr edilmişdir. Romanda ulu öndərin ömrünün və siyasi fəalliyyətinin Moskva, Naxçıvan, Bakı dönəmləri, Heydər Əliyevə xalq sevgisi, dövlətçilik tariximizin çətin və şanlı tarixi işıqlandırılır.

Rusdilli azərbaycanlı yazıçı Tahir Əlinin (Əlizadə) "Azərbaycan" jurnalında çap olunmuş "Mişoppa" romanı da 2023-cü ilin ədəbi kontekstinə daxil olmuşdur. Bu roman magik realizm cərəyanının ədəbiyyatımızda fərqli ampulada realizə olunması ilə yadda qaldı.

2023-cü ildə roman janrına avanqard - ekperimental yanaşmanı Nicat Məmmədovun "Əlifba sırası ilə" avtofikşn romanı təmsil edir. Rüstəm Kamalın "Yurd yerindən yuxular" əsəri də avtofikşn janrına professional yanaşma ilə yadda qaldı.

İlin roman kontekstində ən maraqlı və əks-sədalı nəsr əsərlərindən biri Vüsal Nurunun qələminə məxsus, "Əsərdəki obrazlar uydurmadır, amma kim istəsə özünə, dostuna bənzədə bilər" epiqraflı "Çəhrayı buludun adamları" kuryoz-fentezi romanı oldu.

Günel Natiqin "Kişilərə dur deyin" romanında Qaradivar şəhəri fantastik toposunda baş verənlər kontekstində feminist çalarlar qabarıq görünsə də əslində əsərdə əsas olan ümumiyyətlə gender mesajlarıdır.

Firuz Mustafanın 2023-cü ildə dərc olunan "Qapı" romanı 80-ci illərdə yazılıb, lakin nə o zaman, nə də 90-cı illərdə nəşr edilməyib. Roman ilk dəfə bu il ədəbi prosesə tam şəkildə təqdim edilmişdir. Firuz Mustafanın "Qapı" romanı repressiya mövzsusunun tam fərqli rakursdan işləndiyi əsər kimi diqqəti cəlb edir.

2023-cü ildə roman janrında izlənən əsas tendensiya Qarabağ, Vətən müharibəsi, Zəfərlə bağlı mövzuların bu böyük nəsr janrında həllinə edilən cəhdlərdir. Maraqlıdır ki, bu cəhdlər müxtəlif kontekstlərdə - mifik, realist, detektiv kontekstlərdə reallaşdırılmışdır. Məsələn Fəxrəddin Qasımoğlunun "İkibaşlı əjdaha" romanı Vətən müharibəsi mövzusunu fərqli kontekstdə - Bakıya terror törətmək məqsədilə göndərilən "Koramal"ın ələ keçirilməsi dedektiv süjeti vasitəsilə təqdim edir.Yazıçı-hüquqşünas Əlisəfa Azayevin "Mübariz cəsurluğu" romanı da dedektiv romanlar müəllifinin mövzuya fərqli yanaşmaları ilə yadda qalır. Arif Alimin "Tülək" əsəri isə Qarabağ müharibəsinin arxa cəbhəsinə həsr edilib. Romanda savaş zamanında yaşayan insanın həyatı, ağrı-acıları, döyüşçü taleyi kimi məqamlar işıqlandırılır. S.Qarayevin "N saylı qəhrəmanlıq" romanının əsasını elmlə bədii ədəbiyyatın sintezini özündə ehtiva edən akademizm cərəyanı təşkil edir və Vətən müharibəsini fərqli kontekstdə tərənnüm edən bu romanın tədqiqi akademizm cərəyanının ədəbiyyatımızda təzahür xüsusiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsi baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Bir sıra hallarda 2022-ci ilin sonunda çap olunan romanlar 2022-ci ildən daha çox 2023-cü ilin ədəbi proses mənzərəsində görünür. Növbəti ilin ədəbi prosesində mövqeyini saxlayan romanlar təkrar nəşr və təqdim olunur. Buna misal olaraq 2023-cü ilin 14 sentyabrında Əli Kərim adına Sumqayıt şəhər Poeziya Evində yazıçı-publisist Yunus Oğuzun "Cığır" tarixi romanının qeyri-hökümət təşkilatının təşəbbüsü və dəstəyi ilə təkrar nəşrinin təqdimatı və general-mayor şəhid Polad Həşimovun ailə üzvləri ilə görüşünün keçirilməsini qeyd edə bilərik. 44 günlük Vətən müharibəsinin və Zəfərin bədii salnaməsi olan "Cığır" romanı ölkə xaricində də böyük maraqla qarşılanmış və 2023-cü ildə özbək dilində nəşr edilmişdir. Daşkənddəki Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin təşəbbüsü ilə çap edilən kitabı orijinaldan özbək dilinə dosent Gülbahar Aşurova çevirib.

2024-cü ilin ədəbi prosesinin ilkin konturları. Ədəbi proses müşavirəsinin təqdim olunduğu zaman 2024-cü ilin ilk yarısına təsadüf etdiyi üçün artıq növbəti, yaranmaqda olan ədəbi gündəm haqqında da söz demək mümkündür. 2024-cü ilin yarımillik ədəbi gündəmində görünən irihəcmli nəsr nümunələri - Əfşan Yusifqızının "Bədirlənmiş ay" romanı, Əli Rzazadənin "Cənab Leytenant" romanı və digər nəsr nümunələri növbəti ilin də nəsr mənzərəsində Qarabağın tarixi, Vətən müharibəsi, Zəfər ilə bağlı əsərlərin üstünlük təşkil edəcəyindən xəbər verir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.07.2024)

Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrı cari mövsümü uğurla başa vurub. Bu barədə teatrın yaydığı məlumatda bildirilir. 

Məlumata görə, mövsümün yekunu ilə bağlı keçirilən iclasda çıxış edən teatrın direktoru, Əməkdar mədəniyyət işçisi Rəşad Əhmədzadə sənət ocağının bu mövsümdə fərqli dəst-xəti ilə seçildiyini, bir çox uğurlu layihələrə imza atdığını, sosial-mədəni aksiyalarda fəallıq göstərdiyini bildirib.

O, teatrın bir sıra beynəlxalq müsabiqə və festivallarda layiqincə çıxış etdiyini, qarşılıqlı əlaqələrin möhkəmlənməsi üçün müqavilələr imzaladığını diqqətə çatdırıb. 

“Bu mövsüm kollektivimiz bir neçə beynəlxalq festivala qatılıb, iki festivala isə ev sahibliyi etmişik. Azərbaycan və Türkiyə kuklaçılarını bir araya gətirən sənət bayramı olan III Beynəlxalq Hadi Poyrazoğlu Kukla və Qaragöz Festivalını buna nümunə kimi göstərmək olar. Qardaş ölkə tamaşaçılarına M.F.Axundzadənin “Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli şah” marionet və xalq nağılı əsasında səhnələşdirilən “Məlikməmməd” kukla tamaşalarını təqdim etdik. Cari mövsümdə Türkiyədə keçirilən XX Beynəlxalq Bursa Qaragöz Kukla və Kölgə Oyunları Festivalına da qatıldıq. Beynəlxalq Kukla Teatrları Assosiasiyası və ona üzv olan ölkələrin nüfuzlu kukla teatrı mütəxəssislərinin də qatıldığı festival çərçivəsində yaradıcılıq istiqaməti üzrə müxtəlif mövzularda müzakirələr aparıldı. Həmçinin Gürcüstanın paytaxtı Tbilisidə keçirilən Uşaq və Gənclər Beynəlxalq Teatr Festivalında uğurla iştirak etdik”,- deyə o əlavə edib.

Qardaş Özbəkistanın Qaraqalpaq Dövlət Kukla Teatrının ölkəmizdə səfərdə olduğunu qeyd edən R.Əhmədzadə deyib: “Bu müddətdə iki teatr arasında əməkdaşlıq haqqında müqavilənin imzalanma mərasimi də oldu. Sənəddə qarşılıqlı qastrol səfərlərinin təşkili, ustad-dərsləri, müştərək tamaşaların hazırlanması kimi məqamlar yer alıb. Bununla yanaşı kadrların - dramaturqların, rejissorların, rəssamların, aktyorların xidmət və təcrübə mübadiləsi, yüksək səviyyəli milli və xarici səhnə əsərlərinin birgə yaradılması, habelə beynəlxalq festivallar, qastrol səfərlərinin təşkilində əməkdaşlıq, teatr sahəsində tərəflərin səmərəliliyin artırılması sənədin əsas mövzusudur. Müqavilənin əsas məqsədi tərəflər arasında, xüsusilə teatr sənəti və yaradıcılıq sahələrində müxtəlif mədəni əlaqələrin qurulması, inkişaf etdirilməsi və möhkəmləndirilməsidir. 

Beynəlxalq səfərlər sırasına Kalininqradda (RF) reallaşan ənənəvi “Rus teatrı – xaricdə rus mədəniyyəti institutu kimi” adlı V Beynəlxalq Konfransda da oldu. 

Bu mövsüm beş yeni səhnə əsəri – “Dovşanın ad günü”, “Ələddinin sehrli çırağı”, “İtki”, “Melisa”, “Lokomotiv və vaqonlar” tamaşalarını təhvil verdik. Bundan başqa, teatrımız işğaldan azad olunan Şuşada, Laçında, Zəngilanda, Füzulidə, Hadrutda və Talışda çıxışlar etdi”.

Tədbirdə teatrın baş rejissoru Anar Məmmədov, baş rəssam İqbal Əliyev, rəssam Rəna Abbasova, eləcə də texniki heyətdən Cavid Hüseynov, Dilşad Cəfərli, Tural Həsənov, dram artistləri Səriyyə Mansurova, Aygül Ağayeva, Araz Həsənli, Cavid İbrahimov, Elgün Həmidov və Səbinə Məmmədova məhsuldar və səmərəli fəaliyyətlərinə görə təşəkkürnamələrlə təltif olunublar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.07.2024)

Zahirə Cabir, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Qədim zamanlarda oğuz xaqanlarının məskən saldığı dağlar qoynunda yerləşən füsunkar sıx meşələri ilə olan yerdə ağlasığmaz ölçüdə əcaib qəraib heyvanlar peyda oldular. Camaat bunu eşidib bilib daha meşəyə getmədilər ki, vəhşi heyvanlara yem olmasınlar. Gecələr bəzən meşə tərəfdən tükürpədici səslər, xışıltılar eşidilirdi. İnsanlar zənn edirdilər ki, bu heyvanlar kəndə doğru sürünür və onları yemək üçün  qurbanlarını gözləyirlər.

Bu yurdda yaşayan dülgərin Gümrü adlı qızı inanılmaz dərəcədə gözəl, lakin çox inadkar idi. O, camaatın danışdıqları bu söhbətləri qulaq ardına vurur, onların varlığına inanmır, şayiə olduğunu deyib, qaranlıq meşəyə getməkdən qorxmurdu.

Bir gün o, meşədən cır armud, əzgil yığmaq istədi. Qız ata, anasına qulaq asmadan qaranlıq, sıx meşəyə getdi. Zənbili dolsa da hələ də zümzümə edərək giləmeyvə axtarışındaydı. Meşənin lap sıx yerinə girmişdi. Birdən qəribə heyvan səsləri eşitdi. Heyvanlar insan səsi eşidib yad adama tərəf gəlməyə başladılar.  Əcaib qəraib heyvanlar çox nəhəng idi, onların iri iti dişləri və uzun caynaqları vardı. Gümrü cəld səs gələn tərəfdən uzaqlaşaraq kəndə tərəf qaçdı, gedərkən yığdığı cır armud və giləmeyvələri yerə atdı və nəhayət, meşədən çıxıb heyvanlardan gizlənə bildi. Ağacların quru budaqları, kolların tikanlı yarpaqları onun bədənini cırmışdı.  O,  qan içində kəndə çatıb camaata başına gələnləri danışdı. Kənddə çaxnaşma düşdü, qəzəbli heyvanlardan xəbər tutan insanlar vəhşilərdən qorxaraq dərhal evlərini tərk edib, dağlara üz tutdular. Gümrü yurdunun insanlarını xilas etmək qərarına gəldi. 

Qurtulmaq istəyən hər kəsi dağın başında olan bir mağaraya apardı. Mağaranın ağzı balaca, dar olsa da içərisi geniş idi. Hamı ora sığındı. Ancaq yemək-içmək yox idi, buna görə də cəsarəti Gümrü həyatını riskə ataraq hər gün su üçün dərəyə enir, göbələk, meşə soğanı və s. yığmaq üçün meşəyə getməli olurdu. Mağarada sığınan insanlar Gümrünün sayəsində öz xilaskarlarını tapmışdılar. Gümrü hər gün eyni yolla dərəyə enir su gətirir, meşədə tələ qurub dovşan, kəklik tutub onlara gətirərdi. Amma mağarada gizlənən insanların  xoşbəxtliyi çox çəkmədi. Əcaib qəraib heyvanlar bir gün meşədə gəzən qızı gördülər, qızın arxasınca gəlib mağaraya çatdılar. Mağaranın girəcəyi çox balaca olduğundan nəhənglər ora girə bilmədilər. Camaat yenidən çaxnaşmaya düşdü, heyvanlardan xilas ola bilməyəcəklərini, acından, susuzluqdan öləcəklərini anladılar.  Gümrü mağaranın ağzında bədheybət heyvanların buradan getmələri üçün dua edir, göz yaşı tökürdü. Tanrı Gümrünün dualarını eşitdi, tezliklə Gümrünün göz yaşlarının yerində gölməçə əmələ gəldi. Gölün hər saniyə böyüməsi heyvanları vahiməyə saldı, çünki onlar sudan qorxurdular. Odur ki, dərhalmağaradan uzaqlaşdılar. Amma gölməçələrdən böyük bir göl yarandı və mağaradan uzaqlaşmaq istəyən bədheybətləri boğdu. Beləliklə, Gümrü kəndi qaçılmaz ölümdən xilas etdi. İnsanlar mağaradan çıxıb, gölün üstü ilə üzərək doğma kəndlərinə qayıtdılar. Amma taqətdən düşmüş Gümrü elə oradaca qalıb daşlaşdı. İnsanlar yurd yerlərini Gümrü adlandırdılar. 

Gümrü - İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında kənd

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.07.2024)

Təqdim edir: Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xudafərin... 

Sanma o körpü fəqət 

Durur suyun üstə, tağın içində. 

Yox! O ürəklərdən yoğrulmuş sərhəd 

Qalxır vahid dilli xalqın içində. 

Qardaş! O ağırlıq, o sədd, o ağrı 

Karpatın çiynində olsaydı əgər, 

Karpat əyilərdi... 

Yaralı bağrı 

Nə axşam toxdardı, nə də ki, səhər. 

Arazın kədəri min ümmandan çox, 

Gözündən axıdır ləpələrini... 

Saxlaya bilməyir öz çiynində, yox, 

Ayrılıq körpüsü Xudafərini...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış yazar və siyasi icmalçı Əkbər Qoşalının növbəti icmalını diqqətinizə çatdırır. 

“Avropa Siyasi Birliyi”nə evyiyəliyi edən Britaniyanın təşəbbüsü əsasında Ermənistan Baş naziri ilə Azərbaycan Prezidenti arasında görüşün keçirilməsi nəzərdə tutulurdu. Bəli, bugünün mövzusu olsa da, biz keçmiş zamanda yazırıq – “tutulurdu” – amma görüş baş tutmadı. Pəki, niyə?

Söhbət Münhen Təhlükəsizlik Konfransındakı görüş formatında bir görüşdən gedirdi – olmalıydı, olmadı. Yəni, Britaniya Baş nazirinin görüşün əvvəlində iştirakından, sonra isə biləvasitə Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin ikitərəfli danışıqlar aparmasından söhbət gedirdi. Əslində, bu ən yaxşı formatdır – biz masada üçüncü müzakirəçini neynirik? – Görüş təşkil edib, çox sağ olsun, gerisini iki qonşu, iki bir-birini daha yaxşı tanıyan tərəflər özləri həll edər. Elə deyilmi? Ancaq qonşu qonşu olsa, yaxşı tanımaq bir işə yarasa və yaxşılıq, tanışlıq, qonşuluq funksionallıq kəsb etsə, təbii. Qonşu qonşu deyil axı. Qonşuluğumuza ordan-burdan köçürülmüş gəlmələrdir, üstəlik, gəldikləri yerin özü də başqasının olmayıb, elə Azərbaycan torpağıdır ki var. Yaxşı tanımağa gəldikdə, bəli, biz bir-birimizi doğrudan da yaxşı tanıyırıq; ona görə də, bizimçün çox maraqlıdır, Ermənistan bunca dərsdən, öz təqsiri ucbatından başına gələn bunca olaylardan sonra dəxi niyə ağıllanmır, niyə ciddi ola bilmir?   

Ermənistanın Britaniyanın evyiyəliyi və təşəbbüsü ilə olmalı görüşdən imtinasının bir adı, bir məzmunu var: sülh gündəliyinin geriləməsi, dialoqun ertələnməsi. Bəlkə belə deyil? Belə deyilsə, hər görüş irəliyə doğru daha bir addım olasıykən, sən, Ermənistan, niyə aradan çıxırsan?!.

Belə bir ünlü deyim var, deyərlər, hər hansı bir olay ilk dəfə baş veribsə, təsadüf ola bilər; ikinci dəfə baş veribsə, tendensiya ola bilər; yox, əgər üçüncü dəfə də baş veribsə, burada hansısa bir qanunauyğunluq vardır... Budur, Paşinyan görüşdən imtina edib; ondan öncəki Ermənistan rəhbəri Serj Sərkisyan Avropada (yanılmıramsa, 2016-cı ilin Aprel döyüşlərindən sonrakı) görüşlərin birindən yarımçıq qalxmışdı – guya sancılanıbmış; keçmiş Prezident Robert Köçəryan isə 10 fevral 2006-cı il Rambuye qəsrindəki 8 saatlıq görüşdən sonra daha “ağıllı” bəhanə taparaq, aradan çıxmışdı. - Köçəryan (o vaxtkı Müdafiə naziri) Serj Sərkisyanın qayınatasının öldüyünü səbəb gətirərək, Parisdən birbaşa İrəvana qayıtmışdı...

Əgər bir ölkənin rəhbərliyi başqa bir ölkənin rəhbərliyi ilə danışıqlardan ən azı üç dəfə yayınırsa, burada bir qanunauyğunluq vardır, əlbəttə. O qanunauyğunluğu erməni xarakteri (xaraktersizliyi), klassik erməni urvatsızlığı, suçluluq kompleksi ilə bağlamaq haqqımız vardır. Əllərinə düşən hər mikrofona ağızları köpüklənə-köpüklənə sülhdən, danışıqlardan, siyasi anlaşmadan dəm vuran Ermənistan başbilənləri sülh gündəliyinə zərbə vurmaqdadır. Bəli, Azərbaycan rəsmilərinin haqlı olaraq vurğuladığı kimi, gərək beynəlxalq ictimaiyyət də buna siyasi qiymət versin. Azərbaycana vurduğu işğal ziyanlarına, müharibə cinayətlərinə görə Ermənistan əslində, yalnız siyasi deyil, hüquqi qiymətini almalıdır.

Sonda:

Köçəryanla Sərkisyanın dialoqdan, konstruktiv danışıqlardan yayınması qarşılığında Ermənistan nə qazandı? Köçəryanla Sərkisyan indi haralardadı, ölkələri haralardadır, iqtisadiyyatları, hərbi durumları nə yerdədir? Xankəndidə “Qarabağ – Ermənistandır və nöqtə” deyən Paşinyan da, sələfləri də gördü, başları çəkdi ki, qarşılarında ciddi ölkə, ciddi lider var və Dəmir Yumruq da öz növbəsində kəramətini göstərdi. 44 günlük müharibə (üstəgəl, bir gündən qısa sürən antiterror tədbirləri) ilə 30 illik ağır işğala son verməyi bacaran ölkə ilə, sözü imzası qədər keçərli liderlə danışıqdan qaçmaq yox, danışmaq lazımdır, danışmaq lazımdır, danışmaq lazımdır! – Danışıqların bizimçün gərəkliliyi, məsələn, 20 faizsə, Ermənistan üçün bu gərəklilik 80 faiz təşkil edir. Biz respublika ərazisinin 20 faizini bərpa etmişik, Ermənistan ərazisininsə, ən azı 80 faizi (əslində, 100 faizi) mübahisələndirilməyə açıqdır... Hələ-hələ Zəngəzur öhdəliyini yerinə yetirməmiş bir respublika nəinki Britaniyadakı görüşdən, Avropa siyasi birliyindən imtina etməli, bir dağ kəndindəki görüşə belə maraq göstərməlidir. Özləri bilər...

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2024)

Təqdim edir: Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Dilim yorulmadı vətən deməkdən,

Yox, yalnız əridi bədənim mənim,

Uçan qaranquşdan, əsən küləkdən 

Soruşdum necədir vətənim mənim? 

Fəqət usanmadım mən bircə yol da ,

İnsan axtarmazmı deyin itəni?

İstədim ötəni saxlayıb yolda

Vətəni soruşam yenə, vətəni... 

Vətən! Bir dəfə də görsəydim səni,

Dünyanın hüsnünü səndə duyardım.

Qınamasaydılar dostlarım məni,

Adımı dəyişib vətən qoyardım.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Hicran Hüseynovanın prozası təqdim ediləcək

Rusların tez-tez işlətdiyi bir frazeoloji birləşmə var: "belka v kolese". Müasir dünyamızın tempi elədi ki, doğrudan da, hamı elə təkərin içindəki dələ kimi o tempin arxasınca düşüb fırlanır. Və nə qədər fırlansa da, bir tərəfə çıxa bilmir. 

Ətrafımızda baş verənlər o qədər sürətlə bir-birini əvəz edir ki, gördüklərimizin mənasını, mahiyyətini anlamağa belə vaxt qalmır. Və bəzən "daha əhəmiyyətli" sahələrin fonunda başqa sahələrə, məsələn, təhsilə diqqət arxa plana keçir.

Elə bu haqda danışacam, dostlar, təhsil haqqında, konkret olaraq 9-ların imtahanından. Nədən bu imtahandan bir danışan olmadı? Özgə vaxt küləyin istiqaməti belə dəyişəndə sosial şəbəkələr bir-birinə dəyir: "Külək hayandan əsdi?"

Bu boyda kardinal dəyişikliklər heç kimin diqqətini çəkmədiyindən özüm imtahan suallarını saf-çürük etməyi qərara aldım. Onu da deyim ki, 9-ların imtahanı deyəndə yalnız bir fənndən - mənə yaxın, doğma olan Azərbaycan dilindən bəhs edəcəm. Mənim Azərbaycan dili sevgimi ətrafımda olan hər kəs bilir, indi oxucularımız da biləcək. Bu sevgimin və şagirdlərə, abituriyentlərə olan dostyana münasibətimin təzahürü kimi illərdi tanış gənclərə imtahana hazırlaşmaqda kömək edirəm (repetitor yox, dost və köməkçi kimi). Ana dilimiz o qədər zəngindir ki, dilimizin gözəlliklərini, bənzərsizliyini, şəhd-şirəsini uşaqlara anlatmaq özü böyük bir zövq verir mənə. Və dilimiz məhz dilçilik elminin qaydaları, qanunları fonunda mükəmməldir!

Bəs hanı o qaydalar?

Gəldim mətləb üstünə. Məsələ ondadır ki, 9-ların budəfəki imtahanında qrammatikadan bir sual belə yox idi (!). Məntiqi sual çıxır ortaya: bəs niyə uşaqlara 2-ci, 3-cü sinifdən bu yana qrammatik qaydalar öyrədilir? İl ərzində getdikləri sınaq imtahanlarında da şagirdlərə morfologiyadan, sintaksisdən müxtəlif suallar düşmüşdü. Bəs sabah imtahana düşməyən mövzuları şagird özü də öyrənməkdə maraqlı olacaqmı? Bu yerdə fəlsəfədəki səbəb-nəticə rabitəsi düşür yada. Onu da deyim ki, dilçilikdə də səbəb-nəticə əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələr var (daha "var idi" deyəcəyik).

Bəli! Həyatda da hər hansı bir səbəb hansısa nəticəni doğurur. Və əksinə. Bəs qrammatikanın çıxdaş edilməsinin səbəbi nədir, görən? Maraqlıdı. Və bu, səbəb olaraq hansı nəticəni doğuracaq? Bax, budur məsələ, Hamlet demiş... O nəticəni elə indidən görürəm, dostlar, heç əlimi qaşımın üstünə qoyub uzaqlara baxmağa da ehtiyac yoxdu. "Da", "də" bağlayıcılarını, ədatlarını bitişik yazanlar, "istəyirəm"i "isdiyirəm" yazan ali təhsillilər gəlir göz önünə. Bugünkü şagirdlər sabah necə yazacaq, görən?..

Yazımın əvvəlinə qayıdım. Nə əcəb heç kim bu dəyişiklikdən narazı qalmadı, düşünürəm. İmtahan suallarındakı bu boyda yeniliyin nə əcəb heç kim fərqinə varmadı? Bu hamıya sərf edir - səbəb budur!

Dostlar, yazını buracan oxuyub yorulmamısınızsa, fikirlərimi nümunələrlə əsaslandırım:

"Mətn əsasında hansı sualların cavabını müəyyən etmək olar?"

"Mətnin məzmununa uyğun olan fikri müəyyən edin".

"Mətnin yalnız giriş hissəsinə aid olan bəndləri müəyyən edin".

"Mətnin sonuncu abzasına əsasən, belə nəticəyə gəlmək olar:".

"Mətnə əsasən, Bülbülün doğulub böyüdüyü Şuşa mühiti ilə bağlı yanlış fikri müəyyən edin".

"Mətndə nöqtələrin yerinə yazıla bilər:"

"Bülbülün xarakterik cəhətləri əsasında cədvəli doldurun".

"Mətndə tünd-qara hərflərlə verilmiş söz hansı nümunədə eyni mənada işlənib?"

"Mətnin plan bəndlərinin düzgün ardıcıllığını müəyyən edin".

Uzunçuluq etmədən xatırlatmaq istəyirəm ki, imtahan tapşırıqları 2 mətndən ibarətdir. Düzdü, mətnlərin tərbiyəvi əhəmiyyəti, didaktik təsir gücü danılmazdır. Amma yazının əvvəlində qeyd etdiyim kimi, bu imtahanda dilçilik elmiylə bağlı şagirdin bilikləri soruşulmur, tək-tük test suallarında hansısa sözün yerində işlənib-işlənməməsindən, ilkin, yaxud məcazi məna daşımasından söz açılır ki, bu da yalnız leksika ilə bağlıdır. Uşaqlar, yəqin ki, çox sevinib bu sualları görəndə, çünki necə deyərlər, elə uşaq-uşaq suallar verilib ki, dərindən düşünməyə ehtiyac yoxdu. Bəzən elə göz yaddaşı da kifayət edər ki, mətni yadda saxlayıb verilən sualı cavablandırasan. Məsələn:

Mətnə əsasən, yanlış fikirləri müəyyən edin.

1. Əlişir susuz torpaqda bağ salmaq fikrindədir.

2. Sultan Əlişirin şairliklə məşğul olmadığını eşidib onun evinə yollanır.

3. Sultan Hüseyn səxavətlidir.

4. Hökmdar Əlişirin bağ salmasını heç vaxt təqdir etmir.

5. Hökmdarın sarayda ünsiyyət quracağı heç kim yox idi.

Çox düşündüm, görəsən, belə suallar şagirdlərin intellekt əmsalının, başqa sözlə, İQ səviyyəsinin artmasına necə təsir göstərir? - Məncə, əks təsir.

Hələ bunları bir yana qoyub, ikinci sualdakı ifadəyə diqqət edək: "şairliklə məşğul olmadığını eşidib". Şairliklə məşğul olmurlar, əziz test tərtibçiləri, şairlik ruh məsələsidi, təb məsələsidi, duyğu, hiss məsələsidi, könül işidi, qısası.

Amma dilçiliklə, beynəlxalq dildə desək, linqvistikayla məşğul olmaq lazımdı, çünki bu, bir intellekt məsələsidi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı detektiv ustası, polis podpolkovniki Fəxrəddin Qasımoğlunun yeni yazdığı “Ruh” romanını dərc edir..

Fəxrəddin Qasımoğlu dalbadal dərc edilən bir neçə detektivi, xüsusən “Son gecə” böyük oxucu auditoriyası tərəfindən maraqla qarşılanıb. Bu romanda da ənənəvi qəhrəmanlar iş başındadırlar, bu dəfə onlar uşaq oğurıuğunu araşdırırlar.

Layiqənin liseyi tərk etdikdən sonra ən vacib məlumatları almaq üçün görüşdüyü adam hər iki ayaqdan əlil idi. Böyük mənzilinin geniş salonunda oturmaq üçün yer göstərib düymə ilə idarə etdiyi əlil arabasını sürüb onunla üzbəüzdə saxladı. Divana əyləşən Layiqə dizlərinin üstünə qoyduğu çantasından qalın bir zərf çıxarıb qarşısındakı jurnal masasının üstünə qoydu.

- Bu sizə çatacaq məbləğdir. Lazım olan suallar da zərfin içərisindədir.

Zərfə gözucu baxan adam gülümsəyib dedi:

- Bilirəm, Bəxtiyar zəng vurmuşdu.

- Cavablarçün nə vaxt gəlim?

- Axşam 8 - də gələrsən.

Cavabı eşidən Layiqə oturduğu yerdən qalxdı. Axşam 8 - ə hələ çox var idi. Qapıya çatıb dedi:

- Sağollaşmıram. Düz saat 8 - də burada olacam.

Adam sakitcə başını tərpədib heç nə demədi. Mənzildən çıxan Layiqə liftin düyməsini basıb gözlədi. O hələ əvvəlki tapşırıqlar zamanı, bu mənzilə ilk gəlişindən bu günə qədər bir sualın cavabını özü üçün tapa bilmirdi: hər iki ayaqdan əlil olan, demək olar ki, evdən bayıra çıxmayan biri görəsən bu qədər məlumatı haradan və necə toplaya bilir? Liftin qapısının açıldığını görüb içəri keçdi. Saat 8 - ə qədər bir işi qalmamışdı. Buradan hara gedəcəyinə liftdə qərar verəcəkdi.

* * *

Sənubər başını həyat yoldaşının çiyninə qoyub sakitcə ağlayırdı. Ona təsəlli verməyə çalışan Fərman Gəraybəylinin vəziyyəti də ürəkaçan deyildi. Bəxtiyarı yola saldıqdan sonra qan təzyiqi qalxmışdı. Birtəhər təzyiqini sala bilsə də, bunun ardınca ürəyində başlayan ağrılar bayaqdan ara vermirdi. Bir qədər əvvəl qəbul etdiyi korvalolun qoxusu otağı bürümüşdü. Stəkana lazım olandan çox damcıladıb başına çəkdiyi dərman nədənsə təsir etmirdi. Ürəyi get-gedə daha çox sancırdı.

- Bəlkə təcili yardım çağırım? - Sənubər gözünün yaşını silib soruşdu.

- Lazım deyil, bir azdan keçər. Həkim gəlsə, mütləq məni xəstəxanaya aparmaq istəyəcək. Mənsə evdə olmalıyam, özün başa düşürsən. Ağa sağ - salamat tapılmayınca ölsəm də, heç yana gedəsi deyiləm.

Sənubər ah çəkib susdu. Ərinin xasiyyətini bilirdi. Dedisə, bitdi. Onu daha da yormamaqçün təkid etmədi.

Elə bu zaman ev telefonuna zəng gəldi. Cəld divandan qalxan Sənubər az qala qaçaraq telefonun dəstəyini götürdü. Ancaq telefondakı səsi eşidəndə ərinə baxıb başını yellədi. Zəng edən rəfiqəsi idi. Hələ keçən həftədən onunla alış - verişə gedəcəklərini vədələşmişdilər. Başının ağrıdığını bildirən Sənubər sonra zəng edəcəyini deyib dəstəyi asdı. Daha divana, əvvəlki yerinə qayıtmayıb telefon aparatının yanında qoyulmuş stula oturub ərinə baxdı. Otağa dərin bir sükut çökdü. Bu gün ilk dəfə səslənən telefonun zəngi hər ikisini əməlli - başlı diksindirmişdi.

* * *

Ofisə qayıtmışdım. Layiqə zəng edib Nadirlə görüşdüyünü, sonra isə liseydə öyrənə bildiklərini desə də, özü hələ ki, gəlib çıxmamışdı. Onun dediklərindən belə məlum olmuşdu ki, kamera görüntülərindəki qeydlərə görə Ağa həmişəki vaxtda dərsinə gəlmiş, hamı kimi eyni vaxtda liseyi tərk etmişdi. Mühafizəçinin bildirdiyinə görə, tələbələrin dərs vaxtı bitənədək liseyin binasını icazəsiz tərk etmələri qadağandır. İcazə alıb çıxanlar barədə isə əvvəlcə liseyin nümayəndəsi onlara məlumat verir, sonra mühafizəçilər xüsusi jurnalda çıxış vaxtını qeyd edirlər. Göstərilən tarixdə Ağanın liseyi tərk etməsi barədə jurnalda heç bir qeyd yoxdur. Deməli, onun liseyi saat 15:30 - da tərk etməsi barədə dostlarının dedikləri doğrudur. Bu məlumatı mütləq dəqiqləşdirmək lazım idi. Ağanın nəsə fikri olarsa, dostlarını öyrədər, onlar da həmrəylik göstərib yalan məlumat verə bilərdilər. Xüsusilə, onun qaçırıldığını bilmədikləri üçün yeniyetmələr ona hansısa məsələdə kömək etdiklərini, məsələn, qızla görüşdüyünü düşünüb bunu rahatlıqla edərdilər. Nəticədə araşdırmanın istiqaməti səhv məcraya yönələ bilərdi. İndi isə hər şeyi yoxlamış və onu günün ikinci yarısında baş verənlərlə axtaracaqdım. Hər şeyə əmin olmaq vacib idi və mən belə işlərdə heç vaxt yoxlanmamış məlumatla hərəkət etmirəm.

Layiqədən sonra Nadir zəng etmişdi. Gəraybəylinin ev telefonuna uşaq qaçırılmamışdan üç gün və bir gün əvvəl şəhər avtomat telefonlarından üç dəfə zəng edildiyi məlum olmuşdu. Bir zəng isə uşaq qaçırılandan sonra gəlmişdi. Sonuncu Fərmana pul tələbi üçün edilən zəng idi. Telefonların biri «Neftçilər», digəri isə «Nərimanov» metrostansiyaları yaxınlığında yerləşir. Onları araşdırmağın heç nə verməyəcəyi məlumdur. Təbii ki, bu telefon aparatları təsadüfi seçilməyib, qarşı tərəf bu yolla izlərinə düşülə bilinəcəyi ehtimalını hesablayıb. Nadir hər iki telefon aparatının «Təhlükəsiz Şəhər» kameralarının əhatə dairəsindən çox uzaqda yerləşdiyini dəqiqləşdirib. Ancaq zəng edənin və ya edənlərin kimliyi çox maraq doğurur. İki zəng günün birinci yarısında gəlib. Birinci, yəni Ağa qaçırılmamışdan üç gün əvvəl edilmiş zəng təxminən beş dəqiqə çəkib. Sonrakı gün isə, birinci zəng on iki dəqiqə davam edib. Bundan sonra eyni avtomat telefon nömrəsindən gələn zəng saat 17 radələrinə təsadüf edib və çox qısa olub.  Buradan belə məlum olur ki, bunlar təsadüfi zənglər deyilmiş. Səhv düşən birisi ilə, yaxud telefon xuliqanları ilə heç kim söhbəti bu qədər uzatmazdı. Xüsusilə, Nadirin zəngindən sonra Fərman müəllimi yığıb onun zənglər gələn tarixlərdə səhər tezdən işə getdiyini, bir də axşam saatlarında evə qayıtdığını dəqiqləşdirmişdim. Nahara da heç vaxt evə gəlmirmiş. Həmin tarixlərdə heç bir qonaqları da olmayıb. Ağamirzə də dərsdə olub. Deməli, zənglər Sənubərə gəlibmiş. Onsuz da davranışından ilk gündən şübhələndiyim bu qadın, deyəsən, mən düşündüyümdən də çox şey bilir. Amma nədənsə susur. Səbəb nə ola bilər? Axı söhbət doğma övladından gedirsə, bir ana bütün bildiklərini açıb deməli deyilmi? Əgər fikirləşdiyim kimidirsə, deməli onu susmağa vadar edən bir səbəb var. Görəsən, bu nə ola bilər?

Zənglərin küçədən, ayrı - ayrı ünvanlardakı avtomat telefonlar vasitəsilə edilməsi də müəyyən fikirlər yaradır. Aydındır ki, zəng edən iz vermək istəmir. Mümkündür ki, o, Sənubərin möbil telefon nömrəsini bilmir, hansısa yolla yalnız ev nömrəsini öyrənə bilib. Avtomat telefondan mobil nömrələr də yığıla bilir. Başqa bir şey də ola bilərdi - adam kimdirsə, Sənubəri yaxşı tanıyr və onun, Fərman müəllimin dediyi kimi, çox az hallarda evi tərk etdiyini bilir. Ona görə də ev telefonunu öyrənməklə kifayətlənib. Bəs yaxşı tanıyırsa, onun mobil telefon nömrəsini niyə bilmir? Özümə verdiyim suallar özümü belə dolaşığa saldısa hələlik burada dayanmaq lazımdır. Vaxtı çatanda bunlara yenə də qayıdacağam.

İndi isə Nadirin verdiyi başqa bir məlumata keçək. Axırıncı tenderdə Fərman Gəraybəyliyə uduzan iş adamına qarşı yönəlmiş şübhələrim özünü doğrultmamışdı. Qibtə ediləcək birisi olmasa da, Mais Salmanov adlı bu iş adamı tender başa çatdıqdan dərhal sonra miqyasına görə əvvəlkindən heç də geriyə qalmayan başqa bir tenderə qoşulub, elə həmin gündən vaxtının çoxu xarici ölkələrdə müxtəlif görüşlərdə keçir. Onun bu işlə əlaqəsi olması barədə ortaya heç bir sübut çıxarmaq mümkün olmamışdı. Sübutun olmaması hələ heç nə demək olmasa da, Nadir də, mən də bu məsələdə məntiqi yanaşmanı əsas kimi götürüb onu şübhəlilər siyahısından çıxarmışdıq. İş adamları pulu sevir və onun qədrini bilirlər. Mais Salmanov isə lap çox sevir. Əvvəlki tenderdə uduzduqdan sonra bütün rəqiblərini üstələdiyi, təxminən həmin səviyyəli başqa bir tenderə qoşulub xeyli qazanc əldə etmək imkanı qazanmış bu iş adamının belə bir başağrısı nəyinə gərək olsun ki? İndi onun bütün fikri - zikri qoşulduğu tenderdən qazanacağı pullara yönəlib. Üstəlik, Ağa oğurlanmazdan beş gün əvvəl İtaliyaya uçub və hələ də oradadır. Deməli, araşdırmamdakı istiqamətlərin biri azaldı.

Gün ərzində bəzi şeyləri şəxsən yoxlamışdım və buna xeyli vaxtım getmişdi. Artıq axşam olub, saat 9 - dur. İndi Layiqə gələnədək bir qədər ayaqlarımı uzadıb dincələ bilərəm. Onun gətirəcəyi son məlumatlardan asılı olaraq tam olmasa da, bəzi fikirlərimi bir ipə düzmək mümkün olacaq. Buna əminəm. Müşahidələrim belə düşünməyimə əsas verir. Bu təhlillərdən sonra Fərman Gəraybəyliyə verilmiş iki günə bir gün də əlavə edib - etməməyə ehtiyac olub - olmayacağını özüm üçün dəqiqləşdirəcəkdim. Ehtiyac olacağı təqdirdə bunu necə edəcəyim sonranın işidir. 

* * *

 Nataraz zirzəmidən çıxandan sonra yenə qapıları bərk-bərk bağlayıb işlərinin dalınca getmiş, axşama yaxın qayıtmışdı. Bu dəfə işi çox olduğu üçün maşınla getmişdi. Maşını həyətə salandan sonra evə keçib bir qədər yemək yeyib dincəlmiş, indi təkrar zirzəmiyə düşmüşdü. Qapını açanda uşağı yerdə uzanıb titrəyən gördü.

- Bircə bu çatmırdı, - astadan öz - özünə yağlı bir söyüş söydü. Sonra yaxınlaşıb onun çiyninə toxundu. Bu təmasdan gözlərini açan uşaq zorla, - üşüyürəm, - deyib yenidən gözlərini yumdu. Möhkəm titrədir, çənəsi bir - birinə dəyirdi. Qızdırmadan yanaqları alışıb yanırdı.

Nataraz bir qədər fikrə getdi. Sonra çömbəldiyi yerdən durub pilləkənlərlə yuxarı qalxdı. Əlində bir döşək və bir yorğanla geri qayıtdı. Onları uşağın yanına atıb dedi:

- Al, sər altına uzan, üstünü də ört.

Uşaq birtəhər döşəyin üstünə sürünüb titrəyən əlləri ilə yorğanı dartıb üstünə çəkdi.

- Ata - ma, ata - ma deyin tez gəlsin, ata, haradasan, ata. Tez gəl, məni gecə burada qoy - ma.

Nataraz onun qızdırmadan sayıqladığını başa düşdü. Ancaq bundan artıq nəsə etməyi heç ağlının ucundan da keçirmirdi. Onsuz da qərarını vermişdi: Bir gün tez, bir gün gec, nə fərqi var, nə olur olsun,  - fikirləşib zirzəminin işığını söndürdü və yuxarı qalxdı.

Ömründə ailə həyatı qurmamış, övlad sahibi olmamış, kiçik yaşlarında anasını itirib gününü əyyaşlıqla keçirən atasının himayəsində böyümüş, erkən yaşlarından bütün mövcudluğunu yalnız cinayət törətməkdə, başqalarından oğurlamaqda görən, həyatda uğur qazanmış insanlara nifrət bəsləyən bu daş ürəkli adam nə qaçıraraq zirzəmisində heyvan kimi zəncirləyib saxladığı uşağın, nə də onun valideynlərinin iztirablarını başa düşə bilməzdi. Onu yalnız bu işin sonunda qazanacağı pullar maraqlandırırdı. Başqa heç nə…

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.07.2024)