“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı dəyər yaradıcısı Eltən Törəçinin “Törəçi fikirləri” layihəsindən ilk yazısını təqdim edir. 

Deməli, oxumaq sənin böyüdüyün alanda, yəni alqılarının oluşduğu, biliklər aldığın alanda sənin doğru qəlibin ortaya çıxır. Sənə böyüdüyün yer, o yerin insanın düşüncələri, sıxıntıları, istəkləri və diləkləri, o fikirlər, o düşüncə qəlibləri o alanda doğulan hər kəsə uyğun gəlir. On görə belə bir deyim var,  “yurdun alın yazındır", yəni, doğulduğun yer  sənin yaşamını bəlli edən, oluşduran bir yazqıdır. Deməli, sənin bir doğrun oluşur, sən başlayırsan yer üzündə biliklər əldə etməyə. Eyni bitiyi (kitabı) 10 nəfər oxuya bilər və hər kəs ordan öz istəyinə, diləyinə, anlayışına uyğun biliklər qavraya bilər. Yəni,  bilik  hamıya eyni cür toxunmur, eyni duyğu və düşüncə yaratmır. Hər bitiyin (kitabın), hər biliyin insanda yaratdığı düşüncə özəldir. Məncə, çox oxuyan adam yox, oxuduqlarının niyə yazıldığını anlayanlardır aydın olanlar. Və aydının önünü kəsən də, qaranlığa salan da əksinə, çox oxuyan və bu yazıları sadəcə əzbərləyən və bu yazıları sadəcə “mən oxumuşam” deyə vurğulamağa çalışan və hamının başına qaxan, əzbərlədiklərini orda-burda deyib özünü bilikli göstərməyə çalışan içi boş yarımçıqlardır. Sözümün canı odur ki, işlətmədiyiniz bilik gərəkli deyil. Yəni, bilirsənsə işlət, işlətmirsənsə demək ki, bilmirsən. Ya da işlətmədiyin biliyi öyrənib, başını boş-boş biliklərlə doldurma. Özünə bir yön, iş, cizgi, iz seç və onunla yürüyərək insanlara o yöndə yararlı, gərəkli olmağa çalış. Düşünürəm ki, hər bir adamın olayı, işi-gücü bu olmalıdır. Yəni, sadəcə özü üçün yaşayan insanlar balaca insanlardır və toplumda onlara yer yoxdur. Belə insanların toplumda yetişməsi ara-ara baş verir və bunlar çox təhlükəli, sıxıntılı adamlar olur. Biz artıq yavaş-yavaş belə insanları yetişdirməkdən vaz keçməliyik. Get-gedə biz öz duyğularımız, düşüncələrimiz, alqı və qavrayışlarımız haqqında daha çox şey bilirik. Orta əsrlərdə cızılmış bəzi humanist,  qavrayışlar, cizgilər artıq dəyişməlidir. Yəni orta əsrlərdəki kitablarda yaradılmaq istəyən insan modeli, ya da quruluşu indiki topluma gərəkli deyil. Orta əsrlərdə insanlar tək idilər, Yer üzü çox boş idi. Və bir bölünmə gedirdi və dolayısıyla, birgə yaşamaq heç də gərəkli deyildi. Bilik az idi, o alqıları ayaradan insanların da bilikləri, duyğuları az idi. Gördüklərləri çox az idi. Bu gün nə qədər ağıllı oluruqsa olaq, iananın ki, İbn Sinanın, Tolstoyun, Şeksprin ölü düşüncələrini, insan modelləmələrini hələ də yaşadırıq. Məsələn, Freydi hələ də yaşadıb, qəbul edirik və bununla yaşayırıq. Mən hansısa birinizə Orta çağda hazırlanmış bir geyimi, əşyanı versəm, heç biriniz bunu işlətməzsəniz. Amma onu da o dövrün ən yaxşı ustaları hazırlayıb. Amma istənilən halda çox möhtəşəm işlər ortaya qoyulsa da bu artıq bir keçmişdir. Və sırf keçmiş olduğu üçün dəyərlidir. Amma düşüncədə bu belə deyil. Düşüncə əşya deyil. Düşüncə canlıdır.  İnsanlarla birgə yaşayır, yenilənir, dönür, gəlişir. Ona görə köhnə alqılarla bu gün də yaşamaq məncə çox yanlışdır. Bu gün toplumda uşaqlar ölürsə, hansısa qaynaqlar üstündə insanlar bir-birini qırırsa, bir-birinə  dəyər vermədən çoxalırlarsa, sevmədən evlənib çoxalırlarsa, uşaqların qarşında daşıdıqları məsuliyyıti anlamadan çoxalırlarsa və buna görə qaynaqların üstündə insanaır bir-birlərini qırırlarsa demək ki, bütün Yer üzündə bu günə qədər yazılmış yazıların, düşüncələrin və biliklərin  hamısı elə də ideal biliklər deyil. Məsələn, deyək ki, Freyd də çoxlu kitab oxumuşdu, özü kimi yaradıcı adamların kitablarını. Ondan sonra gələnlər də Freydi oxuyub. Sonucda ortada bir ovuc oxumuş adamlar var və bu oxumuş adamlar, fərqi yoxdu, hansı ulusdan olursa olsunlar öz uluslarını işıqlandırmağa çalışırlar. Amma biz görürük  ki, bütün Yer üzü çox da yaxşı işıqlandırılmayıb. Bunun da səbəbi nədir? Səbəbi odur ki, biz bax bu Orta əsrlərdəki, ya da keçmişdəki düşüncə yapılarını hələ də günümüzə daşıyırıq. Və onları əsas götürürük. Heç birimiz də demirik ki, “bu Freyd müəllim dünyadakı bütün insan tiplərini öyrənə bilməyib, bu qədər eqoizm ola bilməz, insanlar artıq başqa cür düşünə bilər”. 

Biz başa düşməliyik ki, artq yeni bir insan növü yaranıb. Yəni Freydin dönəmində belə insan yox idi. Belə insan modeli olmadığına görə onların tanıdığı insan artıq dəyişib. Sizin neandertallarla bağlı yanaşma və düşüncələriniz sonucda homosapenslə eyni ola bilməz. Amma biz neynirik? Bizə sırınmış bəlli alqılar var, məsələn, bəzilərimiz hələ də geyiminə görə insanları qəbul etdiyimizi düşünürük, bəzilərimiz isə geyimə fikir vermir. Və Qərb də guya bizə göstərməyə çalışır ki, Qərbdəki iş adamları heç də geyimə fikir vermir, önəmsəmir və s. 

Bu məsələlər çox qəliz məsələlərdir və mən düşünürəm ki, bununla bağlı istənilən halda  danışmaq, fikir bildirmək lazımdır. Bax belə...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış şair, publisit Əkbər Qoşalının təqvim yazısını təqdim edir. 

1875-ci ildə “Əkinçi” ilə başlayan şərəfli yolun 149-cu bələnindəyik. Kimsə bizdən qabaq, kimsə bizdən sonrakı bələndədir - olsun; əsas olan, var olmaqdır, durmamaqdır, irəliləməkdir. 

Əlbəttə, hardan gəldiyimizi, hara getdiyimizi və necə gəlib-getdiyimizi bilmək önəmlidir. Çıxdığımız yolun dünənki, bu günkü çağırışlarının idrakında olmaq çox önəmlidir; yəni sabaha kiminlə, hansı sevda ilə, peşəkarlıqla getdiyimizin fərqində olmazsaq olmaz…

Əkinçilikdən öncə ovçuluq gəlir - insan övladı Yer üzündə əkin-biçindən öncə ovçuluqla uğraşıb, özü özündən öyrənib, ilklərə imza atıb; sonra əkinçilik dönəmi başlayıb, əkinə aid sadə alətlər ürətilib. Qədim insan məskənlərinə malik Azərbaycanın ilk milli mətbuatının “Əkinçi” adlanması da, bütün anlamlarda təsadüf deyil. Milli demokrat, maarifçi babalarımız əkinçi sözünün ərəbcə, farsca, rusca qarşılığından istifadə etməyiblər (çox da doğru ediblər)! Ruhları şad olsun! Ruhları şad olmuşlar, Həsən bəy Zərdabi başda olmaqla, dil, üslub, qarammatika, o cümlədən durğu işarələrinin işlənməsinə özən göstəriblər. Baxma, sayı 300-400, yayınlanma dönəmi iki il olub, “Əkinçi” əkinçidən artıq olub. “Əkinçi” yalnız, “torpaqda izi olmayanın, süfrədə üzü olmaz”, “torpağa əyilən baş heç kəsə əyilməz” kimi zəhmətə alışdırma çağırışları ilə çıxış etməyib. - Əkinçiliyin kənd təsərrüfatından çıxarılıb, düşüncə fabrikinə, fəlsəfi fikir meydanına axtarılması “Əkinçi”ni bir aqrar maarifçilik orqanı olmaqdan çıxardıb, böyüdüb. Adı gözəl, işi gözəl, yolu gözəl Həsən bəy Zərdabi öz düşüncə, dava ortaqları ilə beyinlərə toxum səpir, ağılları şumlayır, qafaları havalandırır, gözləri işıqlsndırırdı… Zərdabi imzası da 

sanki yalnız el-obanı nişan vermirdi; Zərdabinin düşüncə zərdabları fikir qidalandırıcı maddələrin dərisi qalınların dərin qatlarına nüfuz etməsini təmin edirdi. Zərdab yalnız dəridə deyil, boğaz, burun, gözdə olan boşcuqlara düşən, NƏFƏS DARLIĞI yaradan  yoluxucu infeksiyaya (difteriyaya) qarşı ən güclü “silah”dır. Həsən bəy Zərdabinin adı, təxəllüsü, qəzeti, ümumən Yolu təsadüf əsəri olmayıb, istiqamətlənmiş, nizamlı milli hərəkatı ifadə edir. O, millətin NƏFƏS DARLIĞInı müalicə edirdi, dərisi qalınları ayıldırdı…

XIX yüzildəki “Əkinçi”mizdən öncə, yurdumuzda və yaxın çevrədə başqa dillərdə qəzetlər çıxırdı; bax, onları sövq-təbii izləməyimiz bizim mətbu anlamda ovçuluq aşamamız idi; ilk insanlar kimi, XIX yüzil sonlarında bizim düşüncə dünyamızda da, ovçuluqdan sonra əkinçilik dönəmi gəlməliydi, gəldi də…

Müstəvisindən, fazasından və fəzasından, məkan və zamanından asılı olmayaraq, ovçuluqdan, əkinçilikdən danışırıqsa, oddan da söz salmalıyıq. İlk insanların ilk ocaq qalama yöntəmləri və odqoruması kimi, bizim irəligörüşlü babalarımız da, ilk milli qəzetimiz “Əkinçi”də, ondan öncə, ona paralel və ondan sonrakı bütün mətbu orqanlarımız üzrə odqoruma işi gördülər, əslində - ocaqlar qaladılar. O vaxt bu tayda müstəqil milli dövlətimiz, heç muxtariyyətimiz dəxi yox idi; o tayda isə Qacarlar dövləti (iç və dış basqılar üzündən) öz başının hayındaydı… Ona görə, irəligörüşlü babalarımız bəzən (belə demək mümkünsə), dövlət kimi, millət atası kimi davranmaq zorunda qalırdı... 

Əlbəttə, görülən işlər öz məntiqi nəticəsinə yetişməliydi, yetdi də: vaxt gəldi-vədə yetişdi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (Azərbaycan Demokratik Respublikası) quruldu! Türk-İslam Gündoğarının ilk Cümhuriyyətiydi Azərbaycan Cümhuriyyəti! Cümhuriyyətimizin nazirliklərindən biri də Əkinçilik Nazirliyiydi… İlk Əkinçilik nazirimiz Xosrov bəy Əlipaşa bəy oğlu Sultanov (10.05.1879, Laçın, Zəngəzur – 07.01.1943, İstanbul) “Əkinçi”nin ilk sayı çıxandan 4 il sonra doğulmuşdu…

Necə bir təvafüqlükdür: Əkinçilik nazirimiz daha sonra Qarabağ general-qubernatoru görəvinə keçirildi. - Ermənilərin (və havadarlarının) Azərbaycana qarşı yeni ərazi iddiaları sonucunda məcburiyyət qarşısında Qarabağda keçici inzibati idarəçilik qurumu yaradıldı… 

İlk müstəqil cümhuriyyətimizdə də, müstəqilliyin bərpası və sonrası dönəmdə də Qarabağ adlı sorunumuz olub. O sorunu, nəhayət, Dəmir Yumruq kəramətiylə həll etdik! Ata vəsiyyətini şərəflə yerinə yetirən İlham Əliyevin Ali Baş Komandanı olduğu şanlı Ordu 30 illik deyil, 100 illik də deyil, Cümhuriyyətöncəsindən yığılıb qalmış problemləri belə kökündən çözdü!

Bəli, necə deyərlər, “torpağı qorumasan əkməyinə, əkməsən, qorumağına dəyməz”!..

“Əkinçi”dən Cümhuriyyətə, Cümhuriyyət aydınlığından sovet qaranlığına və yenidən dövlət müstəqilliyinin bərpasına “uzun incə bir yol” keçən milli mətbuatımız bu gün müstəqil, güclü, qalib ölkənin, dövlətin və xalqın mətbuatı olaraq çıxış edir. İndi bir normal saytdakı alababat yazının bir gün içində oxunma sayı “Əkinçi”nin bir sayının tirajından xeyli çox olur. Ancaq biz, bir gürcü filmində deyildiyi kimi, “köklərə borclu budaqlar”ıq. - Bütün tirajlarımız, sayğaclarımız, oxunmalarımız “Əkinçi”nin adına yazılsın, əkinçi babalarımızın halalı olsun, onların ruhları şad olsun! Təki biz onların ruhu qarşısında utanmayaq.

Budur, Milli Mətbuat Günü ərəfəsində “Yalan məlumatların ifşası: Dezinformasiyaya qarşı mübarizə” mövzusunda 2-ci Şuşa Qlobal Media Forumu keçirildi.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev Forumun açılışında iştirak edib, çoxsaylı sualları cavablandırdı. Forumda 50-dən çox ölkəni təmsil edən nümayəndələr, eləcə də, yerli media kapitanlarımız vardı. 

Bu ilki Milli Mətbuat Günümüz bir başqadır! - Ərazi bütövlüyümüz, suverenliyimiz bərpa olunduqdan sonra bu bayramı ilk dəfə keçiririk. Bu ilki Şuşa Qlobal Media Forumunun iştirakçılarından bir bölümü Xankəndidə gecələyib. Bunlar xoş-bəxt-lik-dir, xoş-bəxt-lik!!! 

Bugünümüz, uğurlarımız (çox inanıram), “Əkinçi” babalarımızın da, dağ başında qala (Şuşa), dağətəyində kənd (Xankəndi) quran xan babalarımızın da ruhuna agahdır… Onların şad ruhunun Müzəffər Ali Baş Komandanımıza, ordumuza, eləcə də, milli mətbuatımıza - media ordumuza alxışçı olduğuna inanıram. 

Ata vəsiyyətini şərəflə yerinə yetirən dövlət başçımız, bütün dönəmlərdəki dədə-babalarımızın da ruhunu şad edib.

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.07.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün Tərcümə saatıdır, sizlərə Nazir Rüstəmin tərcüməsində Robert Byornsın “İşdə nəhəbbət macərası” filmindən” adlı şeiri təqdim ediləcək.

Mənim ürəyimin rahatlığı yox,

Hər gün gözləyirəm elə kimisə...

Yuxusuz qaldığım gecələrim çox:

Səbəb elə odur... odur kimdisə.

Kimsə mənimlədir... məndən uzaqda...

Hardadı, axtarım, tapım mən onu,

Axtarım tufanda, qarda, sazaqda

Mənim həsrətimin yetişsin sonu.

Ey təmiz, müqəddəs, ülvi hissləri

Qoruyan qüvvələr, nə olardı siz

Mənim həyatımdan silib pisləri,

Mənə saf məhəbbət göndərərdiniz.

Kimsə mənimlədi məndən o yana,

Kimdisə dost etdi mənə kədəri...

Bütün varlığımı verərdim ona,

Yalnız yaşayardım ondan ötəri.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.07.2024)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı üçün

         Mənbələr göstərir ki, Azərbaycanda milli mətbuat və milli mətbəə yaratmaq təşəbbüsləri XIX əsrin birinci yarısından başlamışdır. Hələ 1832-ci ildə “Tiflis əxbarı” və 1845-ci ildə “Qafqazski vestnik” qəzetlərinə əlavə çəklində “Qafqazın bu tərəfinin xəbərləri” adlı azərbaycanca vərəqələr buraxılmışdır. Əlbəttə, rəsmi bülleten xarakteri daşıyan bu vərəqələrimüstəqil milli mətbuat nümunələri hesab etmək mümkün deyil. Lakin bunları milli mətbuatın yaranmasına hazırlıq saymaq mümkündür.

         Ə.Ə.Səidzadənin “Ədəbiyyat” qəzetinin 1940-cı il tarixli 31 saylı nomrəsindəki məqaləsindən o da məlum olur ki,1841-ci ildə M.F.Axundzadə və M.Ş.Vazeh tərəfindən Tiflisdə mətbəə yaratmağa cəhd göstərilmişdir. Lakin bu təşəbbüs baş tutmamışdır.

         1870-ci ildə H.Zərdabinin dostu X.Cenk rus dilində “Bakinski listok” adlı qəzet nəşr etmək üçün müraciət etmişdir. Az sonra Qafqaz canişinliyinə yazdığı əlavə məlumatda X.Cenk qəzetdə həmçinin Azərbaycan dilində məqalələr şöbəsinin açılmasına da icazə istəmişdir. (Təəssüf ki, həmin qəzetin  ancaq bir nömrəsində azərbaycanca yazı dərc olunmuşdur.) Filologiya elmləri namizədi V.Məmmədov belə ehtimal edir ki, Cenki bu işə təşviq edən elə onun yaxın dostu H.Zərdabi olmuşdur.

         Xalqı maarifləndirmək, onun tərəqqisinə nail olmaq H.Zərdabinin həyatının qayəsi idi. O, bu yolda mətbuatın roluna xüsusi önəm verir və deyirdi ki, xalqa “qəzet verə bilsəm, onların dünyagörüşünü tamamilə dəyişə” bilərəm.O, 1906-cı ildə "Həyat" qəzetində çap etdirdiyi "Rusiyada əvvəlinci türk qəzeti" adlı məqaləsində  yazırdı: "Hər kəsi çağırıram - gəlməyir, göstərirəm - görməyir, deyirəm - qanmayır. Belədə qəzet çıxarmaqdan savayı bir qeyri əlac yoxdur ki, kağızın üstə yazılmış doğru sözlər qapı-pəncərələrdən o iman mənzillərinə çata bilsin. Heç olmaz ki, doğru sözlər yerdə qalsın. Hər ildə on qəzet oxuyandan birisi oxuduğunu qansa, onların qədəri ilbəil artar. Axırda o bənd ki, suyun qabağını kəsmişdi və suyu axmağa qoymurdu, rəxnə tapar və su mürur ilə bəndi uçurub aparar. Sonra düşmənin düşmənliyi, dostun dostluğu və dost göstərən doğru yolun doğru olmağı aşkar olar".

         Həsənbəy Zərdabi qəzet çıxarmaq fikrinə hələ Qubada mahal məhkəməsinin katibi işlədiyi dövrdə -1868-ci ildəndüşmüşdü. Lakin çar idarələrindəki süründürməçilik, hərc-mərclik onun qəzet nəşr etmək arzusunu uzun müddət çin olmağa qoymamışdı. Hənifə xanım Məlikovanın yazdığı kimi “qəzetin nəşrinə icazə alma 7 il çəkdi”. Zərdabinin qəzet nəşr etmək üçün rəsmi orqanlara ilk müraciəti 1873-cü ilin aprel ayında oldu.

 Sonralar Həsən bəy "Həyat" qəzetində həmin hadisəni belə xatırlayırdı: "O vaxt general Staroselski bizim qubernator idi, o, özü xalis rus, arvadı isə gürcü qızı idi. Bu qadın yerli Qafqaz əhalisinə hörmət bəsləyir və onlarla dostluq edirdi, mən öz dərdimi ona söylədim; qəzeti "Əkinçi" adlandırmağı və orada guya əkinçilik və kənd təsərrüfatı haqqında məqalələr dərc etməyi bildirməyi bu qadın mənə məsləhət gördü; o, özü senzor olmağa razılıq verdi və nəhayət, bu ruhda ərizə verib qəzetin nəşri üçün icazə aldım".(Deməli, qəzetin “Əkinçi" adlandırılması çar rejiminin fikrini onun daşıyacağı əsas ideya istiqamətindən yayındırmaq məqsədi güdürdü.) 

H.Zərdabinin 1873-cü ilin aprel ayının 12-dəBakı qubernatoru D.S.Staroselskiyə ünvanladığı ərizədə yazılmışdı: “Quba mülkədarı general-mayor Abdulla Ağa Bakıxanov (Abbasqulu ağa Bakıxanovun qardaşı-İ.V.) mənə Bakı şəhərində tatar (azərbaycan-İ.V.) dilində pulsuz olaraq qəzet nəşr etmək məqsədi ilə mətbəə açmaqdan ötrü 1000 manat pul verir. Bu təsadüfdən istifadə edərək mən aşağıdakı şərtlər asasında qəzet nəşr etməyi qərara almışam: birincisi, qəzetin redaktorlu və naşirlik vəzifəsini öz öhdəmə götürürəm; ikincisi, qəzet Bakı şəhərində, Zaqafqaziya ölkəsinin bütün müsəlman xalqlarının başa düşəcəyi tatar dilinin Azərbaycan ləhcəsində nəşr olunacaqdır; üçüncüsü, ilk vaxtlar qəzet iki həftədə bir dəfə, bir çap vərəqi həcmində buraxılacaqdır; dördüncüsü, ilk vaxtlar qəzetin abunə qiyməti, göndərmək və çatdırmaq da daxil olmaqla ildə iki manat olacaqdır; beşincisi, qəzetin nəşri, kağızı üçün xərclər, xidmətçilər və mətbəə binası tutmaq üçün xərclər çıxılmaqla, qəzet üçün toplanan pul Bakıda təsis edilmiş müsəlman şagirdlərinə yardım cəmiyyətinin xeyrinə sərf olunacaqdır; altıncısı, qəzet “Əkinçi” (“Paxar”) adlanacaqdır; yeddincisi, qəzetin nəşrinə 1873-cü ilin sentyabrından başlanacaqdır”.

         H.Zərdabi qəzetin nəşrinə həmin ilin sentyabrından başlamağı nəzərdə tutsa da, ucqarlarda milli mətbuat yaratmaq fikri hakim dairələri ciddi narahat etdiyi üçün müxtəlif bəhanələrlə iş uzadılırdı.  Belə bir mühitdə qəzet çıxarmaq M.F.Axundzadənin dediyi kimi, "dağ çapmaq kimi" bir işə bənzəyirdi.

Xüsusən qəzetin proqramındakı “Qəzet yerli ehtiyac və təlabata həsr olunan baş məqalələr də verəcəkdir” maddəsi ciddi müzakirələrə səbəb olmuşdu. Süründürməçiliklər və uzun-uzadı yazışmalar başlanmışdı. O, zaman Qafqazın mərkəzi Tiflis sayılırdı və bütün yekun qərarlar oradan verilirdi. H.Zərdabi düz ilyarım Tiflis və Bakı dəftərxanaları arasında ayaq döydü.

         Onun qətiyyəti və əzmkarlığı, çoxsaylı izah və əsaslandırmalarından sonra Qafqaz canişinliyi 5 oktyabr 1874-cü il tarixli 5440 nömrəli sənədlə “Əkinçi”nin nəşrinə icazə verdi və senzura işləri Bakı Qubernatorluğuna tapşırıldı.

         Filologiya elmləri namizədi V.Məmmədov H.Zərdabinin 1873-cü il 7 iyun tarixli məktubuna istinadən bildirir ki, Tiflisdən qəzetin nəşrinə icazə verilməsində və qəzetin oxucular arasında yayılmasında tanınmış Azərbaycan mütəfəkkiri M.F.Axundzadənin böyük köməkliyi olmuşdur.

         Qəzetin nəşrinə icazə alınsa da, qarşıda çox ciddi çətinliklər dururdu. Naşir yuxarıda adı çəkilən “Rusiyada əvvəlinci türk qəzeti” məqaləsində bu çətinliklər barədə belə yazırdı:  "Bəs qəzeti necə çıxardım? Qəzetin çıxarılması üçün mətbəə yox, çapçı yox, hürufat yox, pul yox, kitabxana yox, əmələ yox. Bir-iki yüzdən artıq oxuyan da olmayacaq…”. Həsən bəy özünün gərgin əməyi, həmyerlilərinin, dost və tanışlarının köməyi ilə bu çətinliklərin öhdəsindən gələ bildi. Lakin ayrıca mətbəə açmağa imkanı olmadığı üçün D.S,Staroselski yenə də Zərdabinin köməyinə gəlir, qəzetin quberniya mətbəəsində çap olunmasına ona icazə verir.

         Həhayət, 1875-ci ilin iyul ayının 22-də “Əkinçi” qəzetinin ilk nömrəsi çap olundu. Beləliklə, Azərbaycanda ilk milli qəzet nəşrə başladı, milli mətbuatın əsası qoyuldu. H.Zərdabinin ömür-gün yoldaşı H.Məlikova həmin günü xatırlayaraq yazırdı: “Həsən bəyin gözləri sevincdən yaşarmışdı. O çox həyəcanlı halda evə gəldi. Bu gün onun həyatının ən xoşbəxt günü idi”.

         Qəzetin ilk nömrəsiiki sütuna ayrılmış 8 səhifədən ibarət idi. İlk nömrə "Daxiliyyə", "Əkin və ziraət xəbərləri", "Elm xəbərləri", "Təzə xəbərlər" kimi şöbələrdən ibarət idi.

Qəzetin baş məqaləsi “Daxiliyyə” başlığı altında naşirin imzası ilə getmişdir. Bu yazını “Əkinçi”nin məramnaməsi də adlandırmaq olardı. Burda qəzetin fəaliyyət dairəsi, istiqaməti, xətti-hərəkəti müəyyən olunur, şöbələrin adları, səciyyələri müəyyənləşdirilir, qəzetin vəzifə və məqsədləri göstərilirdi.

         Baş məqalənin ardınca gələn “İkinci daxiliyyə” adlı məqalədə isə 1876-cı ildən Qafqazda tətbiq olunacaq ticarət qayda-qanunları haqqında məlumat verilirdi.

         “Əkin və ziraət xəbərləri” və “Elm xəbərləri” şöbələrində heyvandarlıq və əkinçiliyə aid materiallar dərc olunmuşdu. (1876-cı ilin 7-ci nömrəsindən etibarən “Əkin və ziraət xəbərləri” şöbəsi “Əf-ali-əhli-dəhat” adlanmışdı.)

         Sonuncu şöbə olan “Təzə xəbərlər” şöbəsində siyasət və məhkəmə işlərinə, ticarətə, tibbi məsələlərə dair kiçik həcmli və oxunaqlı xəbərlər verilmişdi. Bu şöbənin digər şöbələrdən bir fərqi də yazıların sayca çox, həcmcə yığcam olması idi. (Sonralar qəzetin 6-cı nömrəsindən etibarən “Məktubat” şöbəsi də meydana gəlmişdi.)

         “Əkinçi” beynəlxalq əks-səda doğurmuşdu. Bu qəzet bütün Şərqdə Avropa üslubunda nəşr olunan birinci mətbuat orqanı idi. Hənifə xanım Məlikova “Revolyusiya və kultura” jurnalının 1939-cu il tarixli 6 saylı nömrəsində çap olunmuş xatirəsində "Əkinçi"nin yayıldığı geniş coğrafiyaya toxunaraq yazırdı: “Qəzet Rusiyadakı bütün müsəlmanları yerindən tərpətmişdi. O, elektrik cərəyanı kimi bütün müsəlman aləminin içərisindən keçmişdi… Qəzetin ilk abunəciləri, onu birinci sırada salamlayanlar Omskdan, Tümendən, Çistopaldan olan sibirlilər, Orenburq, Ufa, Volqaboyu tatarları idilər”.

         Qəzeti nəşr etməkdə Həsən bəyin əsas məqsədi xalqı maarifə, elmə, təhsilə səsləmək, onu zülm və cəhalətdən qurtarmaq, qəflət yuxusundan oyatmaq idi.O, "Əkinçi" qəzetinin əsas məqsəd və vəzifələrindən bəhs edərək yazırdı: "Qəzetin muradı xalqın gözünü açmaqdır, həyatda olan işləri ayna kimi xalqa göstərsin ki, xalq da onun əlacının dalınca getsin. Heç rəvadırmı yoxsulluqdan danışarkən onun səbəbi elmsiz qalmağımızdan danışmayaq? Biz müsəlmanlar elmdən vəba naxoşluğundan qorxan kimi qorxuruq. Əgər işlərimiz belə gedərsə, biz məğlub olub getdikcə aradan çıxacağıq. Elmsizlik böyük fəlakətdir. Bizim həmvətənlər olan gürcü, erməni xalqları təhsil etsinlər, maarif sahəsində gündən-günə irəli getsinlər, amma bizlər "Allahdan buyruq, ağzımıza quyruq" deyib duraq. Ey müsəlmanların millət təəssübü çəkən kəslər, bir gözünüzü açıb dünyaya tamaşa edin və fikirləşin: "Tələf olmaqmı istəyirsiniz?"

         Qəzet öz ətrafında dövrünün M.F.Axundzadə, S.Ə.Şirvani, N.B.Vəzirov, Ə.A.Adıgözəlov (Gorani), Ə.Heydəri, M.Dərbəndi və digər  qabaqcıl fikirli, demokratik əqidəli, aydın ideyalı görkəmli maarifçiləri toplamışdı. "Əkinçi"nin əməkdaşlarının da başlıca məqsədi xalqın həyatında hökm sürən fanatizmə, cəhalətə qarşı çevrilib, xalqı elmə, maarifə, tərəqqiyə çağırıb, onun elmi-mədəni səviyyəsini yüksəltmək idi.

           Qəzet  cəmiyyətdəki xəstə halları sağaltmağın çarəsini hər şeydən əvvıəl xalqın maariflənməsində, mədəni təqəqqi yoluna çıxmasında görür, təhsil işlərinə, təlim və tərbiyə məsələlərinə ciddi əhəmiyyət verirdi. Qəzetin səhifələrində  elm və təhsilin faydasından bəhs olunur, gənclər məktəbə çağrılır, köhnə təlim-tərbiyə üsulları pislənilir, mollaxana və mədrəsələrdəki nöqsanlar tənqid olunur, dünyəvi elmlər və onların öyrədilməsi təbliğ edilirdi. Yeni tipli məktəblərin açılması, ana dilli tədrisin təşkili, ana dilli dərsliklərin yazılması təşviq edilirdi.Həsən bəy belə hesab edirdi ki, öz düşmənlərimizlə mübarizədə məğlub olmamaq üçün mütləq  elm təhsil etmək lazımdır. O yazırdı: “Bizim ilə zindəganlıq cəngi edən millətlər elm təhsil edirlər. Ona binaən gərək biz də elm təhsil  edək ki, onlara zindəganlış cəngində qalib olmasaq da, onların bərabərində dayanıb duraq, yoxsa dövlət və xoşgüzaranlıq onların əlinə keçəcəkdir və bizlər mürur ilə zindəganlıq cəngində məğlub olub, tələf olacağıq”. Bir sözlə, qəzet maarifçilik ideyalarını özünə bayraq etmişdi.

           “Əkinçi” qəzeti gerilik və ətalətə, köhnəlmiş adət-ənənələrə, dini xurafata, orta əsr zehniyyətinə qarşı açıq mübarizə aparırdı.“Jurnalist” təxəllüslü bir publisist “Ədəbiyyat” qəzetinin 1936-cı il tarixli 11-ci sayında obrazlı şəkildə yazırdı:  “Əkinçi”… sanki ordusuz hücuma keçən bir komandanın sıyrılmış qılıncına bənzəyirdi. Bu qılıncla Həsənbəy avamlıq və cəhalətin qara pərdələrini yirtmaq, xalqına işıq yolu açmaq arzusunda bulunurdu”.

           Qəzet insanlarımızı zamanla, dövrlə ayaqlaşmağa çağırdı. H.Vəzirov qəzetin səhifələrində yazırdı: ”Hərdən tənha oturub fikir edirəm: xudavəndə, bizim axırımız necə olacaq? Ağlımız ata-baba ağlı, getdiyimiz ata-baba yolu… Ata-babamız xoruz və qoç döyüçdürüb, it boğuşdurub, qurşaq tutdurub, dərviş nağılına qulaq asıb, qızıl quş saxlayıb günlərin keçirib. Biz də ki, bu yolu gedirik, tələf olacayıq. Səbəb ki, zəmanə dəyişilib”.

           H.Zərdabi göstərirdi ki, yaşadığımız dünya daim dəyişməkdədir  və bu  prosesi heç kim saxlya bilməz. Bizdən tələb olunan budur ki, işlərimizi zamanın və dünyanın dəyişməsinə uyğun quraq, dünyanın axarı ilə gedən qanunlara qarşı çıxmayaq, tərəqqi yolunda irəliləyişimizə mane ola biləcək zərərli vərdişlərdən əl çəkək.

           “Əkinçi” bir çox yazılarında feodal istismarına qarşı etiraz edir, xalqı var-yoxdan çıxaran, onun hüquqlarını əlindən alan, insan şəxsiyyətini tapdalayan mühafizəkar qüvvələri tənqid edirdi. Qəzet insanların adi hüquqlardan belə məhrum olduğunu açıqcasına deyirdi, fikir və söz azadlığının olmamasından bəhs edirdi. “Əkinçi”lər içtimai quruluşun maarif gücü ilə dəyişəcəyinə ümid bəsləyirdilər, elmi tərəqqini azadlığın əsas şərtlərindən hesab edirdilər. Elmi və texniki tərəqqini xalqın həyat tərzini yaxşılaşdıran əsas amillərdən sayırdılar.

         “Əkinçi” qadın azadlığı və təhsili ideyasını tərənnüm edir, qadını qul sayan dini-mistik zehniyyətin acınacaqlı mənzərəsini göz önündə canlandırır, köhnə dünyanının hər cür mənfur adət-ənənlərini ifşa edirdi. Qəzet qızların vaxtsız ərə verilməsinin böyük zərərlərini elmi dəlillərlə sübut edir ki, 20 yaşdan aşağı olan kəbinlər qüsürludür. “Əkinçi” qəzeti qadını güçsüz, naqis məxluq sayan şəriət ehkamlarını ifşa edir, onu mübariz, ağıllı və cəsur xilqət kimi təqdim edirdi. Qəzet Azərbaycan qadınını savadlı görmək istəyirdi, çünki qadın eyni zamanda anadır, gənc nəslin tərbiyəçisidir. Ancaq elmli, savadlı ana öz övladının tərbiyəsi ilə layiqincə məşğul olar.

         Qəzet xalqların dinçlik və dostluq şəraitində yaşamalarının böyük tərənnümçüsü idi. Ədalətsiz müharibələr dəlilik, yoluxucu “beyin naxoşluğu” adlandırılırdı.

         “Əkinçi” qəzeti kənd əhalisinin gündəlik işlərini də ardıcıl işıqlandırırdı. H.Zərdabi qəzet vasitəsi ilə kənd təsərrüfatı məsələlərini şərh edir, məhsuldarlığı yüksəltməyin elmi-təcrübi yollarının anlaşıqlı bir dillə oxucularına çatdırırdı.

Azərbaycan dilinin saflığı uğrunda və mətbuat dilinin formalaşmasında da “Əkinçi”nin müstəsna xidmətləri olmuşdur. Moskvada qəzetin ilk nömrələri ilə tanış olan N.Vəzirov Həsənbəyə yazdığı məktubda qeyd edirdi ki, “Əkinçi” mənim ana dili müəllimimdir”.  S.Ə.Şirvani “öz qədimi lisanımızda haman, qəzetə çapını edib unvan” söyləyərək Zərdabinin ana dilində qəzet çap etdirməsini təqdir edirdi.

Hələ qəzetin nəşrə başlaması ərəfəsində M.F.Axundov Tiflisdən Həsənbəyəməktubda ona yazırdı: “Sizin qəzetinizin əsas məziyyətlərindən biri ifadənin gözəlliyi, ibarələrin zərifliyi və aydınlığı, orfoqrafiyanın düzgünlüyü olmalıdır. Çünki sizin qəzetiniz başqa məsələlərlə yanaşı, Azərbaycan yazısını (dilini) düzgün olmayan ifadələrdən təmizləməyə çalışmalı, bu dildə yazan bütün adamlar üçün nümunə olmalıdır”. Həsənbəy özü də bunun tərəfdarı idi. O, jurnalistlərdən tələb edirdi ki, “qəzeti… camaatın ana dilində yazsınlar”. Çünki “qəzet camaat üçündür, camaat qəzet üçün deyil”.Zərdabi doğma dilinə arxa çevirən dönükləri tənqid edir, xalqın arzu və istəklərinin onun doğma dilində əks etdirməyi mətbuatın müqəddəs vəzifəsi sayırdı. Qəzetdə müsəlman mahallarından ərəb və fars dillərində göndərilən müxbir məqalələri Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək müəlliflərinə göndərilirdi ki, onlar ana dilində yazmağı öyrənsinlər. Təsadüfi deyil ki, Ə. Topçubaşov “Əkinçi”nin 50 illiyinə həsr olunmuş “Azərbaycanın mayakı” adlı xatirə məqaləsində “Əkinçi”nin nəşri zamanı Həsənbəy Zərdabinin Azərbaycan-türk dilinin saflığı uğrunda mübarizə apardığını, onu ərəb-fars tərkiblərindən təmizləməyə çalışdığını xüsusi olaraq nəzərə çatdırırdı. 

“Əkinçi”nin milli mətbuatımızın və maarifçilik hərəkatı tarixində  böyük rolu həm də bunda idi ki, qəzet demokratik əhval-ruhiyyəli gənclərin, yazıçı və şairlərin toplandığı dəyərli mərkəzə çevrilmişdi.Xalq yazıcısı M.İbrahimov “Əkinçi”nin maarifçi-realist ədəbiyyatın inkişafına təsirindən bəhs edərək yazırdı: “Keçən əsrin 70-ci illərindən başlayaraq, Azərbaycanda mətbuatın yaranması ədəbiyyatın inkişafına olduqca müsbət təsir göstərir, onun mündəricə və formasının genişlənməsinə, kütləviləşməsinə, yayılmasına və demokratikləşməsinə kömək edir”.  Onu da qeyd edək ki, Azərbaycanda ədəbi-bədii əsərlərin milli mətbuat səhifələrində ilk dəfə nəşri də “Əkinçi” ilə başlanmışdır.

“Əkinçi” ədəbiyyat və incəsənətin saflığı uğrunda mübarizəni, əsasən, üç istiqamətdə aparırdı: birincisi, ədəbiyyat və sənətdə realizm uğrunda mübarizə; ikincisi, dini-mərsiyə ədəbiyyatı əleyhinə mübarizə; üçüncüsü, ictimai satira uğrunda mübarizə. Qəzet bütün nəşri müddətində 150-dək ədəbi-tənqidi məqalə, şeir, felyoton, hekayə, oçerk və s. dərc etmişdi. Bu materialların əsas müəllifləri H.Zərdabi ilə yanaşı, M.F.Axundzadə, S.Ə.Şirvani, N.Vəzirov, Ə.Adıgözəlov (Gorani), M.H.Əlqədari, H.S.R.Əmirzadə, M.Vəliyev, Ə.Qəvaid, Ə.Heydəri, M.K.Əsgərzadə və digərləri olmuşlar.

Ümumiyyətlə, 1875-ci ildə 12, 1876-cı ildə 24, 1877-ci ildə isə 20 sayı (cəmi 56) işıq üzü görmüş “Əkinçi”ninbütün nəşri müddətindəonun səhifələrində 1100-dən çox məqalə, məktub, xəbər, şeir və s. materiallar verilmişdir. Burada 21 müxbirin 36 imza ilə 200-dən şox yazısı dərc olunmuşdur. (Göründüyü kimi, materialların əksər qismi imzasız yazılmışdır) . Tədqiqatçılar qəzetin müxbirləri müntəzəm çıxış edənlər (Ə.Adıgözəlov (Gorani), Ə.Heydəri, M.Dərbəndi və b.), hərdənbir yazanlar (M.Ə.Şirvani, X.Qorxmazov və b.), mürtəce müxbirlər (H,Qarabaği, kapitan Sultanov, “Badkubəli Molla və b.),təsadüfi yazanlar (Şeyxül-islam Axund Əhməd Hüseynzadə, Ə.Elçinzadə, Məmmədrəhim bəy, M.Ə.Səlyani və b.) və  imzasız yazanlar (A.Haqverdiyev Qarabaği və b.) kimi qruplaşdırırlar.

Təəssüf ki, əsas qayəsi xalq arasında mütərəqqi ideyaları yaymaq,  xalqı maarifə, elmə, təhsilə səsləmək, onu zülm və cəhalətdən qurtarmaq, qəflət yuxusundan oyatmaq olan  “Əkinçi”nin demokratik ideyaları mürtəce qüvvələri – bəylər, ruhanilər və çar məmurlarını hiddətləndirirdi. Qəzet məhz bu qaragüruhçu qüvvələrin fitnə-fəsadı ilə bağlandı. Qəzetin 1877-ci il sentyabrın 29-da çıxmış 20-ci nömrəsində belə bir elan verilmişdi: “Biz naxoş olduğunuza görə bu ilin axırıncı nömrələri öz vaxtında çıxmayacaq və onların haçan çıxacağı məlum deyil”. Bu, “Əkinçi”nin öz oxucularına son sözü oldu.

Qəzet bağlansa da, onun demokratik ideyaları yaşayırdı. Qəzet nəinki Azərbaycan, o cümlədən Rusiyada yaşayan müsəlmanların zehnində və qəlbində özünə möhkəm yer eləmişdi. Əlimərdan bəy Topçubaşov haqlı olaraq yazırdı: “Əkinçi”! Bu sözü ürək döyüntüsüz və həyəcansız dilə gətirmək çətindir. Bu sözdə hər bir azərbaycanlı... üçün nə qədər müqəddəslik var... “Əkinçi”... müstəqil Azərbaycan üçün, onun dili,xalq mahnıları, poeziyası, tarixi üçün gözəl emblemdir. “Əkinçi” bütün Azərbaycan xalqının təsviri və ona tərif  verilməsidir, onun enerjisinin, onun azad əməyə məhəbbətinin, onun ideya və ideallarının təzahürüdür!”

    Bəli, “Əkinçi” milli mətbuatımızın mayakına çevrildi. Xalqımızın milli oyanışında, milli birliyin möhkəmlənməsində böyük əhəmiyyət daşıdı, içtimai fikrin canlanmasına təkan verdi.Şair S.Rüstəmxanlının dediyi kimi “Biz mətbuat tariximizdən danışanda “Əkinçi”yə istinad edirik. Bu, demokratik qəzetdir və bu günkü tələblər səviyyəsindən baxanda yüksək bir mətbuat səhifəsidir”.

Onun yandırdığı məşəl sonralar yenidən parlayaraq şölələndi. Sonrakı illərdə “Əkinçi”nin başladığı işi davam və inkişaf etdirən, onun ənənələrini yaşadan mətbuat orqanları meydana çıxdı. Bu mənada M.Ə.Rəsulzadə 1952-ci ildə “Azərbaycan” jurnalında haqlı olaraq yazırdı ki, Zərdabi əkdiyi toxumun səmərəsini görən əkinçi kimi vəfat etdi.

    Haqlı olaraq “Əkinçi”nin nəşrə başladığı gün milli mətbuatımızın “doğum günü” sayılır.  Bir neçə gündən sonra – 22 iyulda onun növbəti doğum günü- Milli Mətbuat və JurnalistikaGününü qeyd ediləcəkdir.

Gününüz mübarək, hörmətli mətbuat işçiləri. Sizlərə “Əkinçi” dəyanəti, Zərdabi əzmi və qətiyyəti arzulayırıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.07.2024)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik Qiraətdə bu gün yenə də Əlizadə Nuridir, bu dədəd “Ağrıyan yerindən...” şeiri ilə. 

Yenə də öz ampluasındadır, təəccübləndirir, heyrətləndirir şair. 

“Çat veribdi məhəbbətin güzgüsü,

Bu dünyanın mən ağrıyan yerindən.”

Gözəl poetik bənzətmədir, deyilmi? 

Xoş mütaliələr!

Çərpələngtək uçub getdi gəncliyim,

Saçlarımın dən ağrıyan yerindən.

İndi sənə bu məktubu yazıram,

Tüstü, duman, çən ağrıyan yerindən.

Xatirələr əl altında dururlar..

Üç gündən bir yas məclisi qururlar,

Ona görə sağaldıqca vururlar,

İkimizin tən ağrıyan yerindən.

Pozulubdu həyatımın düzgüsü,

Hardan baxsan düz umudu-düz küsü,

Çat veribdi məhəbbətin güzgüsü,

Bu dünyanın mən ağrıyan yerindən.

İmkan vermir yaşamağa zəhərlər,

İt ağzında oyanıram səhərlər,

Qopub getdi yer altına şəhərlər,

Ürəyimin sən ağrıyan yerindən.

Nə gəlibsə dəyişmədən yazmışam,

Bir yuxu var xeyirliyə yozmuşam,

Sənə görə pəhrizimi pozmuşam,

Göndər öpüm, ən ağrıyan yerindən..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.07.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Özbəkistanla ölkəmiz arasında mədəni əlaqələr durmadan genişlənir. Azərbaycanda Özbəkistan, Özbəkistanda Azərbaycan mədəniyyət günləri keçirilmişdi, növbəti tədbir də özünü çox gözlətmədi. 

“Nizami” Kino Mərkəzində Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi və Kino Agentliyinin birgə təşkilatçılığı ilə Azərbaycanda Özbəkistan Kino Günlərinin təntənəli açılışı oldu. Açılış mərasimində Azərbaycanın mədəniyyət nazirinin müavini Murad Hüseynov və Özbəkistanın mədəniyyət nazirinin birinci müavini Avazxon Tacixanov çıxış etdilər. 

Azərbaycanda Özbəkistan Kino Günlərini açan Murad Hüseynov iki ölkə xalqları arasında dostliq əlaqələrini, o cümlədən kinematoqrafiya sahəsində əməkdaşlığı qeyd etdi. Bu əlaqələr 1955-ci ildə Bakı kinostudiyasında rejissor Tofiq Tağızadənin çəkdiyi və baş rolu özbək aktrisası Nelya Ataullayevanın oynadığı “Görüş” filminin çəkilişi zamanı başlayıb. Yəqin xatırladınız, ağ qızıl toplayan xanım qəhrəmandan bəhs edən bir film idi. 

Bu filmdən sonra Özbəkistan və Azərbaycan kino xadimlərini uzun illər davam edən səmərəli əməkdaşlıq bağlayıb. Azərbaycan Dövlət Film Fondunun arxivində yüzdən çox Özbəkistan bədii filmi və digər materiallar saxlanılır. Onların arasında Şuxrat Abbasovun, Əli Xamrayevin, Lətif Fayziyevin əsərləri var. Hüseyn Seyidzadənin rejissoru olduğu “Qaynana” filmi özbək tamaşaçılarının xüsusi rəğbətini qazanıb. Murad Hüseynov çıxışının sonunda qonaqları və kinosevərləri gözəl beynəlxalq film festivalı - Azərbaycanda Özbəkistan Kinosu Günləri münasibətilə bir daha təbrik edib, onlara xoş seyrlər arzuladı. 

Ardınca səhnəyə çıxan Avazxon Tacixanov Azərbaycan xalqının özbək xalqına məsafəcə uzaq, lakin qəlbən yaxın və qohum kimi olmasına diqqət çəkdi. Qeyd etdi ki, Azərbaycan xalqı özbəklərlə bir millət idi, eyni bir səhəngdən su içirdi, çörəyini paylaşırdı, eyni dildə danışırdı. Dinlər də birdir. Əbbəs yerə deyil ki, böyük özbək şairi Əlişir Nəvai Nizami Gəncəvi ənənələrini davam etdirərək türk dilində “Xəmsə” dastanını (əsər Orta Asiyada danışılan orta əsr türkcəsi olan Çağatay dilində yazılmışdır) qələmə alıb, Məhəmməd Füzuli Əlişir Nəvaini öz müəllimi adlandırıb. Belə misallar çoxdur. Azərbaycanın “Arşın mal alan” pyesi indi də Özbəkistanın bir çox teatrlarında tamaşaya qoyulur və böyük uğur qazanır. Yaxud, “Qaynana” filmi Azərbaycanın istehsalı olsa da, onu həm də özbək filmi hesab edirlər. Hazırda iki ölkə prezidentlərinin xalqları daha da yaxınlaşdırmaq istəyi sayəsində bütün sahələrdə, o cümlədən humanitar və mədəni sahələrdə əlaqələr yeni səviyyəyə yüksəlir. Hər iki ölkədə Mədəniyyət Günləri böyük uğurla keçirilir, bunu indiki tədbir də sübut edir ki, bu tədbir çərçivəsində özbək kinorejissorlarının çoxjanrlı əsərləri təqdim olunur. Bunlar rejissorların yaradıcılıq xüsusiyyətlərini daha geniş başa düşmək üçündür.

Daha sonra Özbəkistan mədəniyyət nazirinin birinci müavini Azərbaycan və Özbəkistanın maraqları çərçivəsində gələcək layihələrə toxundu. Onların rəhbərlərinin planlarına görə, “yumşaq diplomatiya” hesab edilən mədəni sahədə hər iki xalqı mümkün qədər yaxınlaşdırmaq lazımdır. Nazir müavini “yumşaq güc”dən danışdı və bu yaxınlaşmanın gələcəkdə öz bəhrəsini verəcəyini qeyd etdi. Özbəkistan nümayəndə heyətini təqdim edən Avazxon Tacixanov tədbirin proqramına daxil edilmiş filmlərin Azərbaycan tamaşaçısının marağına səbəb olacağına ümid etdiyini bildirdi. 

“EVRİLİŞ”

İyulun 20-də “Evriliş” (“Təkamül”) bədii filmi nümayiş olundu. Rejissor Yolkin Tuyçiyevin çəkdiyi döyüş dramı sovet ordusu sıralarına çağırılan və qaynar nöqtələrdən birinin qəhrəmanına çevrilmiş özbək gəncinin taleyindən bəhs edir. Müharibə onun və ətrafındakıların həyatını dəyişir, keçmiş əsgər xaricə gedir və illər sonra vətəni Özbəkistana qayıtmaq qərarına gəlir. “Evriliş” Asiyanın ən böyük kinofestivalının – XXVII Busan Beynəlxalq Film Festivalının KIM Jiseok Mükafatı kateqoriyasında qalibidir. Bu mükafat festivalın Asiya kinosuna pəncərə bölməsində ən istedadlı Asiya rejissorlarının işini təqdir edir. Çəkilişlər Özbəkistan, Əfqanıstan, Misir və Böyük Britaniyada aparılıb. Rollarda Olmas Urayev, Baxrom Matçonov, Botir Abduraxmonov, Jurabek Arziyev, İlmira Rahimcanova, Yulduz Racabova, İqor Buxaidze, Yevgeni Moskviçev və başqaları yer alıb.

“YAŞA, XOTİN”

Ertəsi gün, iyulun 21-i saat 14:00-da tamaşaçılar rejissor Matekub Matçonovun çəkdiyi “Yaşa, Xotin” (“Bravo, xanım”) komediya filminə baxdılar. Çəkilişlər əsasən Daşkənd və Səmərqənddə aparılıb. Bu, qadınlara hörmət və verilən qiymətdən bəhs edən filmdir. Rejissorun özünün qeyd etdiyi kimi: “...bacılarımıza həsr olunmuş komediya janrında film çəkmək qərarına gəldik”. 

Baş rollarda Səidə Rametova, Barno Kadırova, Samd Muxtarov, Zuxra Salieva, Rixsitilla Abdullayev, Əsgər Xikmatov, Baxyer Turqunov və başqaları çəkiliblər.

“HAKİM”

Həmin gün saat 16:00-da isə tamaşaçılara “Hakim” filmi təqdim olundu. Dram filminin rejissoru Dilmurod Məsəidovdur və qadın hakim Əzizin həyatından bəhs edir. Əsas personaj uzun müddət hakim vəzifəsini tutan hörmətli və həddindən artıq ehtiyatlı bir qadındır. O, karyerasının bütün dövrü ərzində müxtəlif mürəkkəb vəziyyətlərin öhdəsindən gələ bilib. Nəzərə alsaq ki, qadın hakimin arxasında bu qədər zəngin iş təcrübəsi var, onun peşəkarlığına təəccüb edəcək çox az səbəb var. Lakin tezliklə onun əlinə yeni cinayət işi düşür və bu, böyük stres keçirməsinə səbəb olur. Bu dəfə müttəhimlər kürsüsündə cinayətdə özünü təqsirli bilməyən bir gənc var. Hakim hələ başa düşmür ki, bu iş onun bütün peşəkar karyerasında ən qeyri-adi və həqiqətən çətin proses olacaq. Filmdə baş rolu “Oltin Xumo” milli film mükafatında ən yaxşı qadın roluna görə mükafata layiq görülən Şodiya Abdukodirova oynayıb. Baş rolları Müyassar Berdikulova, Erkin Komilov, Muhabbat Abdullaeva, Bobur Yuldoshev və başqaları ifa ediblər.

“BAHODİR YALANQTUŞ”

Bu gün - iyulun 22-si saat 11:00-da “Bahodir Yalanqtuş” filmi nümayiş olunacaq. Tarixi film Özbəkistan prezidentinin şəxsi xahişi ilə lentə alınıb. Rejissor Dünyagir Əhmədovdur. Film böyük sərkərdə, Registan kompleksinin yaradıcısı, Səmərqənd qubernatoru, idmançı və aktyor Həbibullo Nizomovun obrazını canlandırdığı Bahodir Yalanqtuşun həyat və fəaliyyətindən bəhs edir. Bu, xüsusi tikilmiş və təchiz olunmuş panoramik pavilyonda çəkilmiş yeganə filmdir. Rollarda Bexzod Muhammadkarimov, Matekub Maçonov, Boir Xolmirzaev, Tahir Saidov və başqaları çəkiliblər. “Bahodir Yalanqtuş” filmi Səmərqənd şəhərinin keçmişi və Əmir Bahodir Yalanqtuş dövrünün tarixi mühiti haqqında ətraflı məlumat verir. Tarixi sənədli filmin təqdimatı Səmərqənd şəhərinin Registan meydanında baş tutub.

Tamaşaçıları Özbəkistan Kino günlərində fəal iştiraka dəvət edirik. 

Bütün kinoseanslara giriş pulsuzdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.07.2024)