Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Çox sevindirici haldır ki, bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, Kamal Abdulladan hər gün 7 qranula: 

1.

“Vaxt gəlir, hər şeyin yetişir sonu,

 Bu nəydi, qurtardı, yox oldu, getdi?!

Bu da bir həyatdı - oynadıq onu,

Bu da bir oyundu - yaşadıq bitdi.”

2.

Taleyində olan həyatında olmaya bilər.

3.

“Mənə deyən gərək nə olub axı

Nə çabalayırsan, söylə nə xəbər?!

Sən çətin tapasan axtardığını,

Sən axtardığını itirməyiblər.

4.

Əvvəlki an olmamışdır və sonrakı an olmayacaqdır. Həm indini, həm sabahı, həm keçmişi öz içinə yağan bir vahid an var. Dolğun an!

5.

“Kitabi-Dədə Qorqud” başdan-başa mağara dərsləridir. “Nəyi etmək olar?!”dan “nəyi etmək olmaz!”a qədər geniş bir didaktik yelpazə Dədə Qorqudun mağara dərslərinin əsas mövzusudur.

6.

Quru çay ola. Üstündən sınıq bir körpü salasan. Keçəndən üç axça, keçməyəndən döyə-döyə dörd axça alasan. Bunu ancaq Dəli Domrul edə bilərdi.

7.

Bəzi adamların tam xoşbəxt olmaları üçün vacib deyil ki, onların bütün arzuları yerinə yetsin. Tam xoşbəxtlik üçün bu adamların qonşuları da gərək bədbəxt olsun.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.09.2024)

YARAT Müasir İncəsənət Məkanı 12 oktyabr tarixində baş tutacaq Muzey Gecəsi ilə bağlı elanını verdi. Muzey gecəsi iştirakçılara özləri və başqaları ilə necə ünsiyyət qurduqlarını daha dərindən araşdırmağa xidmət edir. 

Əvvəlki buraxılışlarda daxili dünyamızı anlamaq və ətrafımızı qəbul etmək mövzularından ilham alan builki tədbir də fikirlərimizi, hisslərimizi və çətinliklərimizi müxtəlif ünsiyyət formaları vasitəsilə necə ifadə etdiyimizə vurğu edəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının  YARAT Müasir İncəsənət Məkanının PR meneceri Nərmin Həsənzadədən aldığı məlumata görə, Muzey Gecəsinin proqramı aşağıdakı kimidir:

 1.

YARAT Mərkəzi, 1-ci mərtəbə, sərgi məkanı

İlhamə Babayevanın səs terapiyası

İlhamə Babayevanın rəhbərliyi ilə keçiriləcək seminarda:

* Səs terapiyası və oxuyan kasalar haqqında mühazirə

* Səs terapiya seansı

* Vokal yoqa

* “Sual-cavab”

* Mantra ifası

Seminar iştirakçıları səslə meditativ vəziyyətə çatmağı, sıxılmış duyğuları azad etməyi və sağlam kommunikasiyanı necə qurmağı öyrənəcəklər.

18:00 – 20:00

Yaş məhdudiyyəti: 18+

İştirakçı limiti: 70

2.

YARAT Mərkəzi, 2-ci mərtəbə, MFZ

Saint Twins Detective

İntellektual oyun:  “Döngədəki yaradıcı”

“St. Twins” detektiv oyunu sizə film-nuar üsulunda həyəcan dolu bir macəra yaşadacaq. Məhdud zaman ərzində müəmmalı bir cinayət işini həll etməlisiniz. İş materialları, polis hesabatları, qəzet məqalələri və şahid ifadələri ilə sübutları toplayaraq cinayətkar(lar)ı yaxalayın. Özünüzü ötən əsrin 50-ci illərin Amerikasında dark-cazı ab-havasında və yağışlı küçələrində əsl detektiv kimi hiss edin!

18:00 – 22:00

Yaş məhdudiyyəti: 18+

İştirakçı limiti: 85

Dil: Rus

3.

Teatr O2

Performans: “5”

Beş hissədən ibarət bu performans, kommunikasiya çətinliklərini və canlı ünsiyyət ehtiyacını araşdırır.

Performans iştirakçıların əməkdaşlığı ilə problemləri göstərir və sosial şəbəkələrin məhdudiyyətlərini vurğulayır.

22:30 – 23:30

Yaş məhdudiyyəti: 18+

İştirakçı limiti: 150

4.

XX-XXI əsrlər Azərbaycan Rəngkarlığı Muzeyi, 1-ci mərtəbə, sərgi məkanı

Leyla Qabulovanın ustad dərsi: “Danışılmamış hekayətlər”

Ustad dərsi iştirakçıları fərdi təcrübə və qavrayışın subyektivliyini araşdırmağa dəvət edir.

İştirakçılar cütlüklər halında işləyərək, onlara təqdim edilən emosiyaları öz baxışlarına uyğun təsvir edəcəklər. Daha sonra onlar bu əsərləri bir-birləri ilə bölüşərək, eyni duyğuların fərqli qavranmasını müzakirə edəcəklər. Bu proses qarşılıqlı anlaşmanı və başqalarını daha yaxşı qəbul etməyi təşviq edəcək.

21:30 – 23:30

Yaş məhdudiyyəti: 18+

İştirakçı limiti: 30

5.

XX-XXI əsrlər Azərbaycan Rəngkarlığı Muzeyi, 2-ci mərtəbə

DEWAR, Şəhriyar İmanov, Pünhan Əzim, Rəşad Rəyyan

Performans: “XİTAB”

Bu tədbir iştirakçılara DEWAR-ın elektron musiqisi, Şəhriyar İmanovun tar ifası və Pünhan Əzim ilə Rəşad Rəyyanın təqdim etdiyi qəzəllərin dərin emosiyaları vasitəsilə sənət ünsiyyətin ən saf formasını hiss etmə imkanı yaradacaq.

20:00 – 21:00

Yaş məhdudiyyəti: 18+

İştirakçı limiti: 300

6.

Bakı Bulvarı (“Suraxanı” gəmi-muzeyinin yanı)

Canlı çıxış: Okaber

Ön səhnə: Neocortex

Tamaşaçılar ritmik və emosional ifadələrin gücünü hiss edərək, müasir poeziya sənətinin dinamikasına qərq olunacaqlar.

Bu unikal tədbir, rep musiqisinin ünsiyyətə necə təsir etdiyini və emosional ifadəni necə formalaşdırdığını nümayiş etdirəcək.

00:00 – 01:05

Yaş məhdudiyyəti: 18+

İştirakçı limiti: 600

Qeyd edək ki, tədbir bir sıra tərəfdaşların – Bakı Bulvar İdarəsi, iTicket platforması, Meatadore və United Coffee Beans-in dəstəyi ilə həyata keçirilir.

Tədbirlərə giriş ödənişsizdir.

Qeydiyyat iTicket vasitəsilə aparılır.

Əlavə məlumat üçün: 050 246 92 92

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.09.2024)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik qiraətdə sizlərlə yenidən daimi müəllifimiz Əlizaəd Nuridir. Bu dəfə şair payızdan danışacaq. Axı ömrün ömrün növbəti payızındayıü. 

Xoş mütaliələr.

Payızı geyinib bu yol, bu səki,

Çağır, o buluddan təzə su gəlsin.

Payız yağışından üstünə səp ki-

Səndən göy üzünün qoxusu gəlsin...

O yağış canımdan yuyarmı pası,

Yuyarmı bu qəmi, yuyarmı dərdi?

Ay da göy üzündə gecə lampası

Ulduzlar yanında pərvanələrdi...

...Axşamın altından götür səhəri,

Günəşlə oynayaq uşaqlar kimi.

Ömür də beləcə əriyir, pəri

Qışda çətirinə yağan qar kimi...

Evdə darıxmaqdan evi də üzdüm,

Görən neynir indi sənin əllərin?

Gəl, çıxaq səhərə bu axşamüstü

Gedib danışdıraq o heykəlləri...

Sevincdi... hərəyə bir qırıq düşüb,

Bir ömür bəs etmir indi adama.

Bizim arxamızca ayrılıq düşüb

Gəl, gedib qoşulaq o izdihama...

Hərə bir ümidin əlindən tutub,

Onu çağırmayan bir səsə gedir.

Bəlkə gedəcəyi yeri unudub

Amma ki, tələsə-tələsə gedir...

...Çıxaq bu payızdan səssiz-səmirsiz,

Payız yola salsın bir ana kimi.

Yerdə min adamı itiririk biz 

Göydə bir Allahı tapana kimi...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.09.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL

Bu gün cümə, sabah şənbə,

Həftənin neçəsindəyəm?

Gecəni gündüz etmişəm.

Gündüzün gecəsindəyəm.

Mən necə darıxım sənsiz?

İlin, günün bu vaxtında.

Söylə necə yaşayırsan?

Həsrətimin paytaxtında?

İqbal bəy, şeirinizdən anladıq ki, darıxmağın zamanı yox..

İqbal bəy üçün  "darıxmaq" sözünün sinonimi nədir?

CAVAB

Bunlar darıxmağın lügətimizdə olan sinonimləridir:  Bezikmək, sıxılmaq, əsəbiləşmək.

Mənim üçünsə darıxmaq, dağılmaqdır, parçalanmaqdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.09.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

1.

AYNA üçzolaqlı yolun solunun otuz-qırx velosipedçiyə, sağının otuz-qırx avtobusa verilməsi və otuz-qırx min avtomobilə tək orta zolağın ayrılması səbəbindən şikayət edən avtomobil sürücülərinə xəbərdarlıq etdi:

-Elə eləməyin ki, orta zolağı da it və pişiklərə ayıraq!

2.

Dərdayıl bol yeyib içir. Sərxoş halda ofisiantı səsləyir:

-Mənə bir şey ver ki, ayılım.

Ofisiant ona 542 manatlıq hesabı uzadır:

-Buyurun. 

3.

Heç kim olanlar hər şeyə sahib olmaqdadırlar. 

4.

Bir emo barda, qarşısında da bir parç pivə oturub dərdli-dərdli pivəsinə baxır. Bu vaxt bir pank gəlib onun qarşısından pivəni götürüb başına çəkir. 

Emo hönkürtüylə ağlayanda pank deyir:

-Nə gözünün qorasını sıxırsan, bir pivənin söhbətidir?

Emo deyir:

-Yox e. Mən çox bəxtsiz adamam. Özümü qatarın aıtına atmaq istədim, reysi təxirə saldılar. Özümü asmaq istədim, kəndir qırıldı. İndi də pivəyə zəhər qatdım ki içib bu mənfur həyatdan qurtuıam, ona da sən sahibləndin. 

5.

Vaxtı gələcək, indiki balacalar böyüyüb estafeti daha böyüklərdən alacaqlar. Alacaqlar ki, indi də onlar əziyyət çəksinlər. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.09.2024)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Sizə nehrə havaları (nəğmələri, sayaları) haqqında danışmaq istəyirəm. Yəqin yadınıza oyun havaları düşdü. Hə, bənzəyirlər oyun havalarına. Sadəcə olaraq “rəqqaslar” fərqlidir. Birində insanlar rəqs edır, o birində isə yellənə-yellənə özünü naza qoyan nehrələr. Amma nehrə havalarından bəhs etməmişdən  əvvəl “rəqqasların” –nehrələrin özləri haqqında bir neçə kəlmə.

Nehrə yağ çıxartmaq üçün içində qatıq çalxalanan qabdır. Matorlu nehrələrdən, paltaryuyan maşınlardan söhbət getmir ha. Bizim söhbət açdığımız nehrələr  saxsıdan, yaxud da taxtadan düzəldilirdi. Saxsı nehrələr küpəyə oxşasa da,  ondan fərqli, uzunsov olurdu. Əsasən təkqulplu olur, qulp tərəfdə (üstdə hissədə)  kiçik deşik qoyulurdu. Ağac nehrələr isə 1,5 və ya 2 metr uzunluğunda ağaç (palıd, tut və s.) gövdəsindən hazırlanırdı. Yan tərəflərinə qapaq düzəldilir, üstdən kəsilərək ağız qoyulurdu. Bəzən tuluqlardan da nehrə kimi istifadə edilirdi. Ağac və tuluq nehrələr çox vaxt asılarak yellənirdi. Arxeoloji qazıntılar nehrələrdən istifadənin tarixinin qədimlərə gedib çıxdığını göstərir. Azərbaycan məişətində XX əsrin ortalarına qədər onlardan çox geniş istifadə edilmiş, hazırda isə çox az, uzaq kənddə-kəsəkdə istifadə olunur.

Nehrə - bərəkət demək idi, dolanışacağın təminatı demək idi. Bəlkə, ona görə də ayağı ağır, tamahkar, gözündə olan adamların nehrə üstünə gəlməsi bəyənilməzdi. Bəlkə, ona görə qonşumuz Gülnisə qarı nehrəni hazırlayandan sonra həyətdən çıxar, yenidən nehrənin üstünə özü gələr və çalxalamağa başlayardı. Bununla da, güya, nehrəni bədnəzərdən, ayağı ağır adamlardan  qoruyardı. Hətta yuxuda nehrə görənlərin yuxusu işlərin öz axarına düşəcəyinə, qazancın artacağına işarə kimi yozulurdu. Hələ sevə-sevə ona aid bir tapmaca da düzüb qoşublar: “Qaya içində ağ atlı oğlan atını çapar”. Bu azmış kimi, “Nehrəpartladan” adlı əfsanə də uydurmuşlar. Üstəlik nehrə çalxayan qadınlarımız “Nehrə nəğməsi”ində olduğu kimi, dərdlərini-sərlərini nehrəyə danışmış, onu nəinki həmsöhbət seçmiş, hətta dərdlərinin əlacını onda görürmüşlər.

Dədə-babadan qalma nehrədə düzəldilən nehrə yağı bal kimi sapsarı olurdu. Yağ hazır olandan sonra ayrandan ayırıb yığar, ayranı da atmazdılar. (O da çox ləzzətli olurdu.) Nehrə yağını əridib xörək bişirməyə, çörəklə yeməyə istifadə edərdilər. Mətbəxtimizdə xüsusilə xəmir, şirniyyat və plov istehsalında istifadə edilən nehre yağı, bir sözlə, bütün yeməklərin əvəzolunmazı idı. Söhbət matorlu nehrələrin “istehsal etdiyi,” tərkibi məlum olmayan, bazarlarda satılan 5-10 manatlıq “yağlardan” getmir, əsil nehrə yağından və onun ayranınından gedir. 

Nehrə yağının hazırlanması vaxt və xüsusi bacarıq tələb edir. Nehrənin gəlməyi xeyli çəkir. Nehrə çalxayan qadın açıq havada, evin kəlləsində – kölgədə – sərin yerdə əyləşir. Yekrəng, yorucu çalxama, eyni səs yuxu gətirir, az qala adamın “ürəyi üzülür”. Nehrə isə özünü naza qoyur, gəlmir ki gəlmir.

Nehrə havaları (nəğmələri) əmək nəğmələrinin mühüm hissəsini təşkil edir. Məlum olduğu kimi əmək nəğmələri əmək prosesini əks etdirən, əmək prosesinin doğurduğu hiss-həyəcanları ifadə edən poetik bədii mətnlərdir. Bu nəğmələr əməyə bağlılıq, iş prosesini yüngülləşdirmək, müəyyən mənada həvəs oyatmaq məqsədi ilə ifa edilib. İş prosesinin özəllikləri  dəqiq metr-ritmik ölçüyə malik olan nehrə nəğmələrinin də yaranmasına səbəb olmuşdur. Bu deyilənləri həmin nəğmələrdə aydın görmək və hiss etmək mümkündür.  

Xalq yazıcısı, filologiya elmləri doktoru, professor Ə.Cəfərzadə özünün “Folklor araşdırmaları” kitabında yazır: “Qadın yorğunmuş, yuxunu, eyni sədadan üzülməni özündən uzaqlaşdırmaq üçün nehrədəki qatığın «get-gəl»də çıxardığı səsə uyğun olaraq həzin-həzin, lap dodaqaltı oxuyur. Əməyindən nə gözlədiyi isə məlumdur. Külfətçün yavanlıq, həm də az qala bir həftə, növbəti nehrəyə qədər. Nənə quzuçunun, buzovçunun, külfətini dolandıran oğul balanın könlünü almaqçın deyir: «Ay sağolmuş, balama yaxmac verəcəm, nehrə qoyanda». Verir də: bir «qulaq» (dörddə bir parça) yuxanın üstündə bir çay qaşığı ayranı süzülən təzəcə, baldan şirin kərə yağı (indi o dada həsrətik). Nehrə çalxandıqca nənə həzin, arzulu səslə zümzümə edir:

Nehrəm ol, ol, ol.

Yağım bol ol, ol.

Ayranı göz yaşıycan,

Yağı dana başıycan.

İzaha ehtiyacı yoxdur. Kasıb tərəkəmə nehrədən ayrı nə istər? O, «Göz yaşıycan” ayranı da işlədəcək, ya dağdan gətirilmiş çələmirdən (dağkeşnişi) dovğa bişirəcək, ya qız-gəlin qalan ayranla şəvə kimi parıldayan qulac hörüklərini açıb başını yuyacaq. Sonra da növbəti nehrəyəcən bu qarçı hörükləri cütçü içində toz dəyməsin deyə gizləyəcək”.

Hehrə çalхama prosesində oxunan nəğmələrə nehrə sayaları da deyilir. Görünür, nehrə çalхamaqla bağlı nəğmələr maldar tayfalar arasında yarandığı üçün belə adlanır. Nehrə haqqında sayalar adlanan nəğmələrlə sayacı sözlər arasında həm məzmun, həm də musiqi yaхınlığı mövcuddur:

Çalxa-çalxa yağ olsun,

Düşmənlərin yox olsun.

Mənim maral inəyim,

Qarnı xaral inəyim.

Nehrə nəğmələrinin bir qisminin  semantik məzmununda oxşama, yalvarış

 və s. emosiyalar öz ifadəsini tapır, nəğmələrin metro-ritmik quruluşunda sanki nehrənin çalxalanma hərəkəti təsvir olunur. Təsadüfi deyil ki, A.Abduləliyev “Nehrə haqqında havalar” adlı məqaləsində qeyd edir ki, nehrə havalarının melodiyası sakit, nəvazişkartəbiətlidir. Havalar əzizləmə, ovundurma, xahiş, dilə tutma intonasiyaları ilə oxunur. Havalarınmelodiyası laylay vəoxşamalara yaxındır. Aşağıdakı nəğmədə bunu aydıngörmək mümkündür:

Ay nehrəm ol, nehrəm ol!

Nehrə çalxa yağ olsun,

Gəlinin üzü ağ olsun.

Nehrədə yağ çox olanda,

Qayınanası şad olsun.

Nehrəm ol, nehrəm ol!

Nəğmələrin bəzilərində nehrə çalxalayan qadınayranın az, yağın isə

mümkün olduğuqədər bol olmasını arzulayır:

Nehrəm ol, nehrəm ol,

At başıcan yağım ol.

Evimə qonaq gəlibdi,

Aşım yavan qalıbdı.

Nehrəm ol, nehrəm ol,

At başıcan yağım ol,

Göz yaşıcan ayranım.

Bəzi nehrə nəğmələrində isə övladına “yağ-əppək” vermək üçün, yağın tez

başa gəlməsiniarzulayan ananın narahatlığı ifadə olunur:

Nehrəm ol, nehrəm ol!

Tez ol, balama yağ-əppək verəcəm

Nehrəm ol, nehrəm ol!

Tez ol, balama yağ-əppək verəcəm.

         Və yaxud:

Çalxan-çalxan, ay nehrəm,

Yağın illah bol olsun.

Balalarımız yesin sağ olsun

Qeyd etdiyimiz kimi, nehrə nəğmələrinin də özünəməxsus temp-ritmi nehrə əmək alətinin hərəkətləri ilə sinxron şəkildə inkişaf edir. “Nehrəm ol, nehrəm ol”sözləri sanki, nehrədə yağın hazırlanmasını sürətləndirir. A.Əhmədova fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiyanın avtoreferatında  yazır ki, “bu nəğmələrdə həm də Azərbaycan xalqının bəzi animistik təsəvvürləri özünü büruzə verir…Təhlil etdiyimiz bir çox nehrə nəğmələri emosional-ekspressiv və predmet-təsviri funksiyaları icra edir. Semiotik nöqteyi-nəzərdən həmin işarələri ikon və indeks kimi səciyyələndirmək olar… nehrə havalarının poetik…dilində etnosemiotik sistemin işarələrindən biri olan bolluq, artım simvolu öz təcəssümünü tapmışdır”.

Tədqqiqatçıların fikrinə görə, nehrə havalarının çox hissəsi segah məqamına əsaslanır (bəzi bölgələrdə rast, şur məqamında olan havalara da rast gəlinir).Xalq musiqimizin digər janrları kimi bujanr da sadə quruluşa malikdir. Demək olar ki, havaların hamısında melodiyanın yuxarıdan aşağıya doğru rəvan hərəkəti özünü göstərir.Bu, Azərbaycan xalq musiqisinə xasolan xüsusiyyətlərdən biridir. Bütün bunlar milli sərvətimiz olan nehrə havalarınınqədim köklərə bağlandığından irəli gəlir. (Mənbə: http://www.musigi-dunya. az/article/100/100_16.html).

Təəssüf ki, biz bu gün nənələrimizdən gördüyümüz, unutmaqda olduğumuz nehrələr və onların istehsal etdiyi min bir dərdin dərmanı olan nehrə yağları haqqında keçmiş zamanda danışırıq. Ta nənələrimiz bizə “çalxanmış nehrədən
ərinməmiş yağ” gətirmirlər. Çünki sıralara çox, lap şox seyrəlib. Elə çalxadıqları nehrələr kimi seyrəlib. Ona görə də dadı damağımızda qalan nehrə yağları və ayranları üçün burnumuzun ucu göynəyir. Təsəllümiz nehrə havalarına, nəğmələrinə, sayalarına qalıb. İnsanlardandır, ya zəmanədəndir, bilmirəm. Bir onu bilirəm ki, ulu Sabir demişkən, “Çalxalandıqca, bulandıqca zaman nehrə kimi, yağı yağ üstə çıxır, ayranı ayranlıq olur!”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.09.2024)