Mayın 12-də Bakı şəhəri 4 nömrəli Uşaq İncəsənət Məktəbinin hesabat konserti keçiriləcək.

Konsert Ümummilli lider Heydər Əliyevin 100 illiyinə həsr olunacaq.

Tədbir saat 19:00-da Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının Opera studiyası zalında baş tutacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.04.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı bu mövzuya artıq bir neçə dəfə müraciət edib, ələsgərşünas alimlərin, ümumən filoloqların fikirlərinə yer ayırıb. O cümlədən Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Adilə Nəzərovanın bir məqaləsindən fraqmentlər dərc edib. İndi sizlərə “Aşıq Ələsgər yaradıcılığında irfan məqamları və Həzrət Əli qüdrəti” məqaləsini tam olaraq təqdim edirik.

 

 

Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafı prosesində aşıq ədəbiyyatı mühüm yer tutur. İslama qədər bu ədəbiyyatın mənəvi əsaslarını türk inancları, dərviş ənənələri

və şaman ayinləri təşkil edib. Türk xalqları islamı qəbul etdikdən sonra şifahi xalq

yaradıcılığından gələn aşıq ənənələri zəminində bu ədəbiyyatın nümayəndələri

xalqın duyğu və həyəcanının tərcümanına çevrilmişlər. Onlar öz şeir və

dastanlarını dildən-dilə, teldən-telə (saz dili), könüldən-könülə ötürməklə

keçmişdən bugünə çatdırırlar.

Aşıq ədəbiyyatının özünəməxsus ədəbiyyat janrı kimi meydana çıxması və

formalaşması XVI əsrin sonlarına təsadüf edir. Azərbaycanda müsəlman ictimai-

mədəni hadisəsi kimi ortaya çıxan, divan ədəbiyyatı mənsublarının bayağı kimi

qələmə verdikləri aşıqlıq ənənəsi zaman keçdikcə öz klassik formalarını

yaratmışdır. Yarandığı dövrdə əsasən, “gözəlləmə”yə üstünlük verən aşıqlar

getdikcə milli vəznimiz olan hecalarla oxuduqları və sadə dildən istifadə etdikləri

melodik şeirlərdə ictimai həyatın bütün sahələrindən mövzulara müraciət etmiş,

özünəməxsus üslub yaratmış, təkmilləşmələrlə bu günə qədər yaşamağa davam

edən bir sənət nümayiş etdirərək xalqın diqqət və rəğbətini qazanmışdır. Zaman

keçdikcə yaşadıqları cəmiyyətin inanc və dəyərlərindən qidalanan aşıqlar bu

mövzuları həmsöhbətlərinin marağına uyğun şeirləşdirmişlər.

Azərbaycanın milli aşıq ədəbiyyatı tarixində önəmli yеri olan ustad aşıqlardan

biri də Aşıq Ələsgərdir. Sonralar Dədə Ələsgər adı ilə tanınan bu böyük sənətkar

fitri istedadı ilə, şeirin dodaqdəyməz, müxəmməs, qıfılbənd, təcnis, cığalı təcnis,

gəraylı, divani növlərində müxtəlif məzmunlu sənət nümunələri yaratmaqla aşıq

sənətinin zirvəsini fəth etmişdir.

Bildiyimiz kimi, aşıq şeirində qapalı şəkildə bəyan edilən, içində adın,

nəsnənin, dünyəvi və İlahi bilgilərin gizləndiyi sirlər var. Bəlkə də buna görədir ki,

Aşıq Ələsgər də özündən əvvəlki ustadları kimi “Haqq aşığı” adlandırılıb. Çünki o

da “vergili”, “buta verilən”, “badə içirilən” aşıqlardan biri kimi özünəməxsus

unikal bir yaradıcılıq yolu keçmişdir.

Aşıq ədəbiyyatında yuxu motivinin izləri çox qədimlərə gedib çıxır. Yuxu

motivi türk xalq ədəbiyyatında, xüsusilə xalq nağıllarında, dastanlarda yer alır. Bu

motiv bir çox aşıqların, o cümlədən, Aşıq Ələsgərin də həyat hekayəsində görünür.

O, özündəki bu vergini belə izah edir:

 

Şəhrin şöləsindən buldum bələdi,

Xoş gəldi xoşuma halı qabaqda.

Pir mana göstərdi şah məqamını,

Gördüm cəmdi çox calalı qabaqda.

 

Türk ədəbiyyatında yuxu motivi mürəkkəb quruluşa malikdir. Belə ki, yuxuda

“buta verilən” adam, yuxuda öz vəzifələrini də öyrənir - saz çalmaq, söz qoşmaq,

İlahi bilgilərdən hali edilmək, yuxuda görüb sevdiyi qızı axtarıb tapmaq və s. kimi

xüsusi qabiliyyətlərlə sadə şəxsiyyətdən sənətkar şəxsiyyətə keçirlər ki, bu da

onların ustad aşıq olmağa başlamasının, daha doğrusu, ifaçı aşıqdan yaradıcı aşığa

çevrilməsinin ənənəvi elementi kimi görünən mühüm yoludur. Aşıq Ələsgər

“Pеyğəmbərin mеracı” şeirində yazır:

 

        Yеtişdi hücrəyə əzizü əzim,

Şahi-Mərdan dеdi: “Mеracın qədim!”

Göstərdi almanı, еtdi təbəssüm,

Buyurdu: “Hər işin sirri-qüdrətdi”.

 

Şeirdən göründüyü kimi, Aşıq Ələsgərin özündə baş verən bu nirvana halını

(hinduizm fəlsəfəsində arzulardan, iztirablardan azadolma anı) peyğəmbərin

meracına bənzədir. Folklorda “vergi” şərbət, alma, nar, çörək, üzüm, bir cam su

kimi istənilən qida da ola bilər, əsas olan verilənin və qəbul olunanın nəticəsində

yaranan mənəvi dəyişiklikdir. Bu şeirdə Aşıq Ələsgər “pir”in ona alma uzadıb -

şah məqamını göstərdiyini qeyd edir. Sənətkar “Yüküm” şeirində yenə eyni

məqama işarə edir.

 

Biçarə Aşıq Ələsgər,

Sığın Şahi-Hеydara;

Onun damənindən tutan

Məhşərdə yanmaz nara.

 

Pirim mana nüsrət vеrib,

Bu gün çıxdım bazara;

Sən sərrafsan, aç xırd еlə,

Bax gör, nə maldı yüküm!

 

Burada da sığınacağını “Pirim” dediyi “Şahi-Hеydar” adlandırır. Bir başqa

şeirində əsli-zatı ilə şərəfli, ləyaqətli ad qazanan igidə xitabən yazdığı “Dəli Alı”

şeirində deyir:

 

Gün kimi aləmi tutubdu adı,

İyidlər sultanı, xanı Dəli Alı.

Pirim – Şahi-Mərdan vеrib muradı,

Artırıb şövkəti, şanı Dəli Alı.

*

Dərs alıbdı o, Əliyyi-əladan,

Xof еyləmir Xеybər kimi qaladan.

Gəzən zəlzələdən, yaman bəladan

Hifz еyləsin kərəmkanı, Dəli Alı!

 

Və yaxud:

 

Oxuram inna-fətəhna,

Mətləb allam yuxuda;

Şahi-Mərdan nökəriyəm,

Dərsimi pünhan vеrir.

 

Qeyd etmək yerinə düşər ki, “Şahi-Hеydar”, “Şahi-Mərdan” İslamPeyğəmbərinin canişini və vəlisi Həzrət Əlinin ləqəbi kimi poeziyada çox işlədilib.Məlum olduğu kimi, Həsən Bəsri və Həllac Mənsurun bütün mənəvi aləmi Hz.Əlinin qüdrətindən qidalanır. Yazıb-oxumaq bilməyən Aşıq Ələsgər o qədər işıqlıvə pak idi ki, bu biliklərini ağızdan-ağıza əxz edərək onlardakı dərin mənaları açabilir və sadə şeir dili vasitəsilə müasirlərinə çatdıra bilirdi.

 

Yazıq Ələsgərəm, bir kəminə qul,

Əysik sözü hərgiz еtmərəm qəbul.

Bəndеyi-xudayam, ümməti-Rəsul,

Dost tutmuşam Şahi-Mərdan Əlini.

*

Dar günümdə yеtiş dada,

Ya Şahi-Mərdan ağa!

Nitq vеr, mеydan içində

Qoyma sərgərdan, ağa!

Həm Əlisən, həm Vəlisən,

Həm səxisən, həm səxa,

Həmi dildə zikrim sənsən,

Həmi əzbərdən, ağa!

 

“Vergi” aşıq ədəbiyyatında şeir demək (bir çox aşıqların, ozanların yazıb-

oxuma savadları olmayıb) bacarığına yiyələnməkdə, dini bilikləri və lədun elmini

öyrənməkdə, bir növü dərvişlik, ozanlıq xüsusiyyətlərini əldə etməkdə mühüm

amildir. Yuxarıdakı nümunələrə əsaslanaraq demək olar ki, Aşıq Ələsgər “vergi”sini yuxuda Həzrət Əlidən alıb.

İstisnalar olsa da, sözügedən “vergi” adətən böyük bir kədər və ya qorxudan

sonra, 10-20 yaş arasında baş verir. Tədqiqatlara görə, Aşıq Ələsgər də təxminən

17-18 yaşlarında sevdiyi Səhnəbanudan ayrıldıqdan sonra, onun sevgisilə kədərlə

“yüklənmış” və bədahətən şeirlər qoşmuş, məzmun, forma rəngarəngliyi, saf xalq

dili ilə qoşma, bayatı, gəraylı ilə bərabər, irfan sirlərini özündə ehtiva edən, çətin

şeir növü sayılan qıfılbəndlər söyləməyə başlamışdır. Bu, Ələsgərin aşiqlikdən

aşıqlığa keçid yolu idi ki, gəlib “Haqq Aşığı” (aşiqi)ndə birləşirdi.

Bundan sonra, bir çox şeirlərində “Quran”dan ayələrin, 12 imamın, xüsusilə

İmam Əlinin adı keçir. “İmamlar” şeirini ““Bismillahir-rəhmanir-rəhim!” – dеyib, Sidq ilə çağırram Şahi-Hеydəri” misraları ilə başlayıb, sıra ilə hər bənddə bir

imamın adını çəkməklə davam edir və:

 

Mеhdinin şəninə gəlibdi ayat,

İsminə möminlər vеrir salavat.

Yovmi-ərəsətdə еtmə xəcalət,

Yandırma odlara qul Ələsgəri! –

 

deyərək bitirir. “Qabaqda” şeirində:

 

Dünyada əl çəkmə sövmü səlatdan,

Təmiz vеr, qalmasın xümsü zəkatdan.

Ələsgər, xof еtmə puli-Siratdan,

İrəhbərdi Cənab Əli qabaqda. –

deyərək Hz. Əlini rəhbər tutduğunu diqqətə çatdırır.

Haşiyə: Ustad sənətkarın bəzi şeirləri məzmun etibarilə “Quran”la, şəriətlə,

hədislərlə bağlı olduğuna görə, Sovet dövründə dərc olunması qadağan edilib. Eyni

zamanda, “Qələm”, “Çəksən”, “Görünsün”, “Qaçaqaç”, “Məni”, “Düşdü” və başqa

şeirləri isə o vaxt yaşanan inqilabdan və Azərbaycan türklərinin öz dədə-baba

yurdlarından sürgün olunmasından bəhs etdiyi üçün məhz həmin dönəmdə dərc

olunmayıb, sonralar el aşıqlarından toplanaraq kitaba salınıb.

Aşıq Ələsgərin Hz. Əliyə olan bağı “Ya Əli”, “Yaxşı hörmət ilə, təmiz ad

ilə”, “Olmaz”, “Məhəmməd”, “Kеçmişəm”, “Rənc Ali-Əba”, “Qan ağla, gözüm,

şahi-şəhidana bu gündə” (mərsiyə), “Sənsən”, “Şahi-Heydəri”, “Vardır” və s.

şeirlərində daha aydın görünür. O cümlədən, “Baş еndirir” şeirində ustad, öz

biliyinə, elminin dərinliyinə, inancının gücünə əsaslanaraq, başqa aşıqlardan

üstünlüyünü bildirir, onları dərya, özünü ümman adlandırır:

 

…Ölməyincə bu sеvdadan

Çətin dönəm, usanam;

Həqiqətdən dərs almışam,

Şəriətdən söz qanam.

Şahi-Mərdan sayəsində

Еlm içində ümmanam;

Dəryaların qaydasıdı,

Ümmana baş еndirir.

 

Aşıq Ələsgər özündəki bu gücü – islam dininin həqiqətini, sufi təriqətinin

mərifətini aşıq sənətinin – sözün və sazın (musiqinin) gücü ilə birləşdirirdi.

 

Ahəngər dеyiləm, naşı bəzirgan,

Gözüm dürdanədə, a yəməndədi.

 

…Bir sazım var, yox pərdəsi, nə simi,

Onu çalıb, kim tərpədər nə simi?

Firdovsi, Fizuli, Hafiz, Nəsimi -

Onlar da yazdığı, ayə, məndədi.

 

Ustad “naşı bəzirgan”lara bildirmək istəyirdi ki, o, suyun ahənginə uyub

gəlmir, onun gözü dürrdə-dürdanədədir. Yəni, həyatda mücadilə etmək mübarizlər

üçün hadisə deyil, həyat tərzidir. Burada, “özünü bilmə”nin ideologiyanı aşan

tərəfi də var – bu inancdır. İnanc bir varlıq formasıdır ki, insanın həyata, insanlığa,

təbiətə baxış tərzini, hətta arzularını da müəyyən edir. Bu fikir, Hz. Əlinin həyatı,

şücaəti, mərdliyi, mərifəti ətrafında formalaşır, ona olan inancda, onun verdiyi

“vergi” ilə açıqlanır.

Qeyd edək ki, bu sevgi təkcə Aşıq Ələsgər yaradıcılığında deyil,

ümumiyyətlə, türk ədəbiyyatında bütün irfani düşüncələr, xüsusən də əksər

məzhəblər və onların üzvləri Hz.Əlidə cəmləşmişdir. Təsəvvüf ədəbiyyatında

ənənə halını almış Həzrət Əli və onun xüsusiyyətləri ilə məşğul olmaq bəzən onu

ilahiliyə qədər yüksəltmişdir.

Bu şeirdə klassik Şərq şairlərinin adları təsadüfən çəkilməyib. Bu, onların da

Hz.Əli haqqında dedikləri tərifləri diqqətə çatdırmaq üçündür. Şair demək istəyir

ki, o, “Şahi-Mərdanı” elə-belə tərif etmir, ondakı simsiz-pərdəsiz Eşq sazını ona

gör kim verib. Yeri gəlmişkən, adları çəkilən klassik şairlərimizin Hz.Əli haqqında

dediklərini xatırlayaq:

Ş.İ.Xətai “Dəhnamə”nin “Dər mənqəbəti-şahi-mərdan Əli” bölümündə Adəm

əleyhissəlamla Hz.Əlini müqayisə edir: “Həm səndə bulundu ismi-əzəm, Həm

səndə göründü ruhi-Adəm. Tiğində yazıldı sətri-lövlak Lövlak ləma xələqtul əflak.”

Sufilər İsmi-əzəmin (əsmaül hüsna) ancaq Allaha aid, peyğəmbərlərə agah

olduğunu deyirlər. Ş.İ.Xətai (yəqin ki, şiəlik görüşləri səbəbilə) o adı Həzrət Əliyə

də şamil edir.

Bir hədisə əsasən, Allah-Təala Məhəmməd peyğəmbərə meracda Cəbrail

vasitəsilə deyir: “Əgər sən olmasaydın, mən fələkləri yaratmazdım”. Xətai bu

kəlamın Hz.Əlinin qılıncında yazıldığını qeyd edir və bununla bir növ həmin

sözlərin imama aid olduğunu da ifadə etmiş olur.

Xətai yenə başqa bir şeirində Hz.Əliyə xitabən “Həm səndə göründü ruhi-

Adəm.” - deyir, M.Füzuli bu motivə başqa tərəfdən yanaşır. Hz. Əlinin axirətdə

Adəmlə birgə olmağına, cənnəti - Kövsərdə Adəmi qonaq qəbul etdiyinə işarə edir:

“Kövsəri-cənnət onun hökmündədir, ol vəchilə, Cümlə nəslindən həmin Adəm ona

mehman olur.” Bu beytdə məhşər günü Hz.Əlinin Tanrıdan bəzi insanlara da

şəfaət diləyəcəyi fikri də öz əksini tapır.

İ.Nəsimi şerində də tez-tez Hz.Əlinin “Özünü Tanıyan tanrısını tanıyar.”

kəlamına rəst gəlirik.

Ə.Firdovsi məhşur “Şahnamə” əsərində dəfələrlə imam Əlini xatırlayır.

“Kimin ki, Əli ilə düşmənliyi var, Hər iki dünyada olacaqdır xar. Mən kiməm?

Nəbinin kiçik bir qulu, Yolumdur hər zaman Əlinin yolu.”

İslam dini inancı Aşıq Ələsgər yaradıcılığının böyük bir hissəsini təşkil edir, -

desək, səhv etmərik. Amma bununla yanaşı, elm-ifran körpüsündən keçən, sözün

və sazın vəhdətilə inşa edilən şeirlərində sufi mətləblərindən də söz açılır. Bəlkə də

Aşıq Ələsgər şeirinin məhz musiqi ilə vəhdətdə olması, sufilərin inanc və vəcdi

birləşdirən musiqi anlayışları ilə üst-üstə düşməsindən irəli gəlir ki, bu da İlahi eşqi

dərin bir sevgi və şövqlə yazdığı ölməz əsərlərləri ilə təkcə Azərbaycana deyil,

bütün türk-islam dünyasına bəxş etmişdir. Əsrlər boyu ağızdan-ağıza, qəlbdən-

qəlbə keçən bu əsərlər indi də eyni zövqlə, canlılıqla ifa olunur.

Klassik xalq şeirini rövnəqləndirən şairin “Bax, bax” rədifli dildönməz

gəraylısı Hz.Əlinin şəhadətinə yazılan ağıdır.

 

Əxi, biya, biya, bеqu,

Bеqu, biqof, ağa, bax, bax.

Həyyi, həqqü hakim sənsən,

Həyyə bax, bu bağa bax, bax.

 

Gözüm sağı, sübh ayağı

Gеyək ağı, gəzək bağı.

Hamı sеvib bu sayağı,

Qaymağa, həm yağa bax, bax.

 

Əziz ayə, müəmmayə,

Gərək sayə bu məvayə.

Səbəb sənsən bu qovğayə,

Böyük Ağa, sağa bax, bax.

 

Şeirin birinci bəndində işlənən “əxi” və ərəb sözlərini açsaq, şairin nə demək

istədiyi anlaşılır. Əxi – XIII əsrdə Hacı Bektaşi Vəli tərəfindən qurulan türk-islam

təşkilatının üzvlərinin bir-birinə müraciətidir – qardaş (əqidə qardaşlığı) anlamına

gəlir. Qardaşlar, gəlin, deyin ki, Həyyi (diri olanı - Allahı) həqqü hakim – həqq

olanı hakim bilən, yəni Allahı tanıyan sənsən. * Bu arada qeyd edək ki, “biqof”

sözünün doğru yazılışı “biqoft”dur. (tərcüməsi: demək). Həyyə bax - qalx, bax.

(Əlinin ucalığına işarə edir), bu bağa bax, (bağ sözü burada böyüklüyü ifadə edir).

İkinci bəndın izahı: Ey sağ gözüm, sübh çağı (dan üzü, namaz vaxtı) geyək

ağı (kəfəni), gəzək bağı (bağ – burada: cənnət) Hamı (burada: şəhidlərin hamısı)

Allahı bu sayaq sevib, qaymaq, yağ yeyərcəsinə (xoşluqla, rahatlıqla) Allah

yolunda can veriblər. Bu bənddə şair sübh namazında Hz.Əlinin qılınclandığını –

şəhadətə yetirildiyini vurğulayır.

Üçüncü bəndin izahı: “Əziz ayə, müəmmayə” deyərkən, şair bəzi Quran

təfsirçilərinə və hədislərə görə bir neçə ayənin, o cümlədən, Nəcm surəsinin (53)

14-cu “(Yeddinci göydəki) Sidrətül-müntəhanın yanında.” ayəsi 15-ci (Mələklər,

şəhidlər və müttəqilər məskəni olan) Mə’va cənnəti onun yanındadır. ayəsinin və

“Maidə” (5) surəsinin 3-cü ayəsinin Həzrət Əli ilə əlaqədar nazil olduğuna diqqət

çəkir. Deyir ki, gəlin, biz də bu səsə - məlumata, bu guşəyə kölgə salaq (qoruyaq,

inanaq). Bu səsin (xəbərin) səbəbi sənsən (Əli sənə inandı), Böyuk ağa

(Məhəmməd peyğəmbər (s)) Əli sənin sağındadır (cənnətdə Mə’va bağında).

Tarixən türk toplumlarında hörmət ifadəsi olaraq, xalqa yol göstərən

təcrübəli, bilikli şəxslərə, irfan sahiblərinə, ariflərə Dədə titulu verilib. Aşıq

Ələsgərə “Dədə Ələsgər” deyə xitab olunması onun İslam dini ilə yanaşı, həm də

Mövləvi və Bəktaşi təriqətlərinin təlim-tərbiyəsini örnək almasının, o kultun

ənənəsini davam etdirməsinin göstəricisidir. Dədə Ələsgərin bu nizamı saxladığı

qüdrətli sənətkarın bir çox şeirlərindən, eləcə də özündən sonrakı ustad aşıqların

onun haqqında söylədikləri rəvayət və dastanlardan bəlli olur.

 

Adım Ələsgərdi, əslim Göyçəli,

Ələst aləmində dеmişəm “bəli!”.

Həm aşiqəm, həm dərvişəm, həm dəli,

Canım gözəllərin yol qurbanıdı.

 

Burada üçüncü misradakı “aşiq”, “dərviş”, “dəli” sözlərinin ardınca ifadə

olunan “gözəllər” sözünün qadınlara aid olmasını düşünmək əlbəttə ki, absurd olar.

Şairin bu ifadəsi onun Dədələrin – “gözəl əxlaqlı, nur üzlü, pak qəlbli, haqq-ədalət

əməlli, şərəfləndirilmiş mübarək adamlar”ın yoluna can qoymasına, o yolun

davamçısı olmasına işarədir.

Bundan başqa Ələvilər və Qızılbaşlar ruhanilərinə Dədə deyirlər. Ələvilər

(şiələr) ümumiyyətlə, babalarının Hz. Əlinin nəslindən olduğunu qəbul edirlər.

Dədələrin Ələvilərin və Qızılbaşların dini həyatında çox mühüm funksiyası vardır.

Onlar dini, şəriəti təbliğ etmək üçün kənd-kənd, oba-oba gəzir, dini ayinləri icra

edir, mərsiyələr və dualar oxuyurlar.

Tədqiqatlardan görünür ki, Dədə Ələsgər də eyni minvalla el-oba arasında hər

hansı bir müşkül işin çözülməsində məsləhətlər verir, əhali arasında yaranan

ixtilafların həllində arbitr kimi çıxış edir, günahkar olanları İlahi ədalətdən,

cəhənnəm əzabından xəbərdar edirdi. “Bax, bax!” rədifli ikinci şeiri bu fikri

əsaslandırır:

 

Şəriət oxuyan, təriqət bilən,

Haqlıq еyləyirsən, haqq dinə bax, bax!

Qalmayıb dünyada “mənəm” dеyənlər,

Həzrət Sülеymanın taxtına bax, bax!

 

Oxuduğun Quran hardadı, hanı?!

Hansı yola dəvət еdir insanı?!

Salıbsan zindana gözəl bir canı,

İqbalına bax, bax, baxtına bax, bax!

 

Dədə Ələsgərin yaradıcılığını ümumilikdə tədqiq etsək, görərik ki, bəzi

şeirlərində indiyədək diqqət edilməyən kiçik anlaşılmazlıqlar da var. Məsələn,

 

“Kimi” şeirinə nəzər salaq:

Adı Tərlan, özü tərlan balası,

Cilvələnib tərlan tavarı kimi.

Üzün görən xəstə düşər müttəsil,

Turuncun novrəstə nubarı kimi.

 

…Bu gözəl Zеynəbin nışanasıdı,

Ləbləri qırxların pеymanasıdı,

Dəhanı şahlığın xəzanasıdı,

Düzülüb dəndanı mirvari kimi.

 

(Aşıq Ələsgər. Əsərləri. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2004, 400 səh. s.58)

 

Göründüyü kimi, şeirdə Tərlan sözü böyük hərflə yazılıb, bu, xüsusi isim

kimi sözün adam adı olmağını bildirir. Halbuki, şeirin davamı bu şeirin Tərlan adlı

birinə ithafı olmadığını göstərir. Çünki tərlan - comərd, dağ qartalı, güclü, yüksək

məqamlı, ucaboy və s. anlamlara gəlir ki, bu da Hz. Əlinin görkəmini, ləyaqətini

ifadə edir. İkinci bənddəki “Zeynəbin nişanası” və “qırxların pеymanası” (bu

barədə sonra) bunu təsdiq edir. Yəni, şeirlərdə bir hərfin yanlış yazılması belə Aşıq

Ələsgər şeirinin yanlış anlaşılmasına gətirib çıxarır ki, bu da aparılan və gələcəkdə

aparılacaq tədqiqatlarda öz nəticəsini göstərə bilər.

Xatırlamaq yerinə düşər ki, Hz. Əli İslamın ümumi çərçivəsində hansı

məzhəbdən olmasından asılı olmayaraq, bir çox şair və aşıqlar tərəfindən imanlı və

mübariz bir insan kimi işlənmişdir. Bu həqiqəti bir daha təsdiq edir ki, ədəbiyyat

hər dövrdə ənənəvi inanclardan, onlar haqqında yaranan əsatirlərdən bədii

məqsədlərlə istifadə edərək inkişaf etmişdir. Aşıq Ələsgər də poeziyasında həm

dərin mənalar, maraqlı mülahizələr yaratmış, şair bir sıra dini-fəlsəfi fikirləri əks

etdirmiş, özündən əvvəlkilərin dini baxışlarına toxunmuş, həm də poetik fikrin

yüksək bədiiliklə tərənnüm olunmasına nail olmuşdur.

Dinə, təbiətə, vətənə, insana, Allaha məhəbbət hisslərini bir vəhdətdə

aşılayan, doğma dilimizin saflığının hüdudsuz ifadə imkanlarını öz yaradıcılığında

cəmləşdirən, milli poeziyamızı zənginləşdirən Dədə Ələsgəri bir başqa tərəfdən də

araşdırmağa ehtiyac vardır. Əlbəttə ki, bir məqalədə geniş və hərtərəfli tədqiqat

mümkün deyil, amma bir şeirinin - “Haraya qərəz” cığalı təcnisinin fonunda

ustadın dünyabaxışına yeni rakrusdan boylanmaq olar.

 

Qırxlar məclisində dedim “bəlini”,

Sərdar gördüm Şahimərdan Əlini.

…Ələsgər, daməndən üzmə əlini,

Çəksələr nizaya haraya qərəz.

 

Şeirdən göründüyü kimi, Aşıq Ələsgər “vergi”sini “Qırxlar məclisi”də qəbul

edib. “Qırxlar məclisi” hansı anlama gəlir? Təsəvvüf alimlərinə görə Haqq

Aşıqlarını “vergi”dən əvvəl bu hadisəyə hazırlayan bəzi səbəblər var. Yuxarıda da

qeyd etdiyimiz kimi, şəyirdlikdən, mühitdən, mənəvi sıxıntıdan və qəfil

depressiyadan sonra yuxu görülür və “badə içirilir.” Bu “vergi” bir pir, üçlər,

beşlər, yeddilər, qırxlar və ya Hz.Əli, Hacı Bektaş Vəli kimi ruhanilər tərəfindən

verilir. Bəs “üçlər, beşlər, yeddilər, qırxlar” kimdir? Təsəvvüf alimlərinin

izahlarına əsaslanaraq qısaca izah edək:

Üçlər – Allah, Məhəmməd peyğəmbər, Həzrət Əli;

Beşlər - Məhəmməd peyğəmbər, Həzrət Əli, Həzrət Fatimə, Həzrət Hüseyn,

Həzrət Həsən;

Yeddilər – Məhəmməd peyğəmbər, Hz. Xədicə-Kübra, Həzrət Əli, Həzrət

Fatimə, Həzrət Hüseyn, Həzrət Həsən; Salman Farisi (Pak)

Mənbələrə əsasən, yeddilər ən önəmlisidir, çünki yeddilər olmasa qırxlar da

olmazdı. Yeddilər dünyaya aid olan dörd, insana aid olan üçdən meydana

gəlmişdir. Dörd – od, yel, su, torpaq və üç – can, canan və uşaqdır. Burada can

kişi, canan qadın, uşaq gələcəkdir, bu isə soyun davamını, eyni zamanda, 12 imamı

təmsil edir.

Qırxlar – Allahın mübarək ruh olaraq yaratdığı, bütün dövrlərdə yer üzündə

var olan, adları heç vaxt heç yerdə açıqlanmayan 23-ü kişi, 17-si qadından ibarət

dünyanın səmavi sahibləridir ki, onlar fərqli zamanlarda, fərqli surətlərdə yenidən

gəlirlər. Təbii ki, bu inancın tam olaraq İslam dini ilə əlaqəsi yoxdur, sadəcə

hədislərə və rəvayətlərə əsaslanır. Bir çox mənbələrdə isə bu inancın İslamdan

əvvəl də var olması qeyd olunur. Xızır, İlyas, Nəbi və başqa isimlərlə adlandırılan

bu kəslər dara düşənlərin köməyinə çatar, onların qəlbini sıxıntıdan qurtarıb

paklayar və yüksək dərəcələrlə mükafatlandırmaqla yer üzündə haqq-ədalətin,

xeyirxahlığın bərqərar olmasını təmin edərlər. Aşıq Ələsgər kimi əsil soydan gələn,

duyğusal təbiətə malik, ruhunda şairlik olan insanlar bu mükafatlanmanı –

“vergi”ni bir ehtiyac olaraq qəbul edərlər.

Bu ehtiyacı Aşıq Ələsgər şeirlərində də vurğulayır.

 

Onun bu gəlməyi, gör, nəyə bənzər,

Nə xana, sultana, nə bəyə bənzər,

Misirdən gəlmiş bir köynəyə bənzər,

Kənanda Yaquba dərman gəlibdi.

 

Şair bu “vergi”ni (və ya Hz. Əlinin onun həyatına “gəlişini”) Yaqub

peyğəmbərin tutulan gözlərinə Hz. Yusifin göndərdiyi köynəyin dərman olmasına

bənzədir. Yəni, Aşıq Ələsgərin düşdüyü kədər quyusundan çıxmasına vasitə olur.

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Aşıq Ələsgər irsi ənənəvi sovet

ədəbiyyatşünaslığında tam araşdırılmadığına görə onun irfani şeirləri büsbütün

nəzər-diqqətdən kənarda qalıb. Dədə Ələsgərin şair, aşıq obrazı uzun onilliklər

boyu xalqa birtərəfli təqdim edilmişdir. Amma buna baxmayaraq, ustadın

yaradıcılığının böyük bir qolunu təşkil edən eşq, sevgi, vəsf şeirləri bu gün də

Azərbaycan xalqının dillər əzbəri və məhəbbət nəğməsidir. Aşığın irfani irsinin

tədqiqi və izahı onun təsəvvüf ədəbiyyatına verdiyi böyük töhfələri, eləcə də

indiyədək anlaşılmaz qalan bir çox mənəvi məqamları oxuculara aça bilər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.04.2023)

 

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Aktual mövzular” rubrikasında Aygün Əzizin Abşeronun ən iri yaşayış massivləri olan Bakı və Sumqayıtın içməli su ilə təchizatı problemindən bəhs edən yazısını təqdim edir. Və oxucularını da xəbərdar edir ki, üzümüzə gələn yay mövsümündə daim özlərinə içməli su ehtiyatı görsünlər.

 

 

Bakının və Sumqayıtın su dərdi

 

Məlumdur ki, Bakının, eləcə də Sumqayıtın bəzi ərazilərində içməli su qrafiklə verilir. Rəsmi qurumlar bunu mənbələrdə suyun azalması ilə əsaslandırır. Mütəxəssislər isə çıxış yolu olaraq su təminatı sistemində innovativ yanaşmaların tətbiqini zəruri hesab edirlər.

Azərbaycanda su qıtlığı ilə bağlı həyəcan təbili çalınır. Artıq "Azərsu" Açıq Səhmdar Cəmiyyəti (ASC) Bakı və Bakıətrafı ərazilərə suyu qrafiklə verir.

Qeyd edək ki, bir neçə il əvvəl əsas hədəflərdən biri Bakının fasiləsiz su təminatı ilə bağlı maksimum nəticə əldə etmək idi. 8 il öncə Bakının 60, 2021-ci ildə isə 80 faizi fasiləsiz su ilə təmin edilirdi. Hətta yaxın illərdə bu göstəricinin 100 faizə çatacağı proqnozlaşdırılırdı. Fasiləsiz su təminatı ilə bağlı paytaxtda yaşayış binalarının damlarında sakinlərə məxsus su çənləri də yığışdırılmışdı. 

Çox yox, 2 il sonra yenidən Bakı və Bakıətrafı ərazilərə suyun qrafiklə verilməsinin səbəbi nədir? Su problemi nə qədər davam edəcək?

 Bizi nə gözləyir?

 

Ənənəvi mənbələrdə su azalıb

 

"Azərsu" ASC-nin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin rəhbəri Anar Cəbrayıllı deyir ki, qurum, su az olduğu üçün Su Komissiyasının qərarına əsasən, bəzi ərazilərdə qrafik rejimlər tətbiq etməyə məcbur qalıb: "Abşeron yarımadasının mənbələrindən götürdüyümüz suyu ötən ilin eyni günü ilə müqayisədə təxminən saniyədə 1 kubmetr azaltmışıq. Azalma nəticəsində bəzi ərazilərdə su tənzimlənir, qrafiklə verilir. Bunun səbəbi isə Taxtakörpü su anbarında, Samur çayında suyun azalmasıdır".

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Milli Hidrometeorologiya Xidmətinin Hidrologiya Mərkəzinin direktoru Asif Verdiyev deyir ki, son illərdə Kürün hövzəsinə düşən yağıntının azalması nəticəsində su problemi müşahidə edilir. Onun sözlərinə görə, son 10 ildə bu azalma özünü daha çox büruzə verir: "Ölkə ərazisində qar-su ehtiyatlarının müəyyənləşdirilməsi və aprel, may, iyun aylarında çaylarda gözlənilən sululuğun proqnozlaşdırılması məqsədilə 5 istiqamətdə ekspedisiya təşkil edilib. Dağlıq ərazilərdə qar ehtiyatları müəyyən ediləcək. Eyni zamanda "Azərkosmos"dan peyk təsvirlərini də əldə edib ümumi təhlillər aparacağıq. Martın sonunda qarşıdakı dövrdə sululuq səviyyəsi ilə bağlı proqnoz veriləcək".

 

Vətəndaş məsuliyyəti də olmalıdır

 

Nazirlik rəsmisi vurğulayır ki, su qıtlığı ilə mübarizədə istifadəçilərin də üzərinə məsuliyyət düşür: "Hər kəs sudan səmərəli istifadə etməlidir. Hər hansı bir yerdə su axarkən buna biganə qalmamalı, hər birimiz bunun qarşısını almağa çalışmalıyıq. Vətəndaş məsuliyyəti olmalıdır".

 

Kürün suyu quruyur

 

Ekoloq Rövşən Abbasov su çatışmazlığının kökündə bir neçə amilin dayandığını deyir. Buraya həm təbii, insan amilləri, həm də idarəetmə amilləri daxildir: "Ölkənin 70 faizdən çox su ehtiyatları Kür və Araz çayları hesabına formalaşır. Bu çaylar xarici ölkələrin ərazisindən Azərbaycana gəlir. Türkiyədə, Gürcüstanda, Ermənistanda çoxlu su bəndləri tikilir. Azərbaycan ərazisinə gələn çaylar su bəndləri vasitəsilə saxlanılır və öz ərazilərində istifadə olunur. Bundan əlavə, iri şirkətlərə məxsus minlərlə hektar ərazi bu çaylar vasitəsi ilə sulanır. Nəticədə Kürün suyu qurumaq həddindədir".

 

Mənbələrdən götürülən suyun 40-50 faizi itkiyə gedir

 

Mütəxəssis deyir ki, problemin həlli üçün ilk növbədə Kürdə suyun azalmasının qarşısı alınmalıdır: "Kürdən su götürülməsinin səviyyəsi azaldılmalıdır. Digər mənbələr daha effektiv istifadə olunmalıdır. Bizim mənbələrdən götürdüyümüz suyun 40-50 faizi itkiyə gedir. Bu göstəricinin azaldılmasına nail olmalıyıq. İtkilər əsasən kənd təsərrüfatında baş verir. Köhnə suvarma metodlarından hələ də istifadə edilir. Torpaq kanallar beton və boru kanallarla əvəzlənməlidir. Bundan əlavə, Kürdən götürülən suyu azaltmaqla bağlı Azərbaycan qonşu ölkələrlə razılığa getməlidir. Bu razılaşmalar üçün hökumət hərəkətə keçib. Tədricən müəyyən həllərə nail olunacaq".

 

Niyə yeni üsullardan istifadə edilmir?

 

Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin dosenti Aqşin Kərimov isə içməli su probleminin həllini yağış sularından istifadədə görür. Mütəxəssis deyir ki, Bakı ərazisində su xətləri, borular təmirsiz, baxımsızdır: "İstanbulda yağış sularından istifadə olunur, lakin bu üsul Azərbaycanda tətbiq edilmir. Bundan əlavə, Bakıda yeni binalar tikilir. Müasir mühəndislik təklifi ilə yeni binalarda məişətdə yağış sularından istifadə etmək olar. Bizdə isə hər yerdə içməli su sərf edilir. Təsəvvür edin, "moykalar"da nə qədər içməli su israf olunur. Bu istifadəyə su dayanmaz. Bundan əlavə, gəlin baxaq, bizim su boruları nə vəziyyətdədir? Əgər bu borular təzə olsa, su itkisi çox azalar". 

 

Sutəmizləmə məntəqələrimiz lazımı səviyyədə istifadə olunmur

 

Mütəxəssis deyir ki, çirkli suların təmizlənərək suvarmada, sənaye müəssisələrində istifadə olunması Azərbaycanda da var, lakin istənilən səviyyədə deyil: "Taxtakörpü su anbarında suyun səviyyəsinin qaldırılması ilə bağlı fikirlər səsləndirilir. Qaldırılsa da, bu, müəyyən müddət olacaq. Yenə həmin problemlə qarşılaşacağıq. Ən müasir sutəmizləmə məntəqələrimiz var, amma lazımı səviyyədə istifadə olunmur. Yollarda su xətlərinin "partlaması" ilə çox rastlaşırıq. Verilən suyun 40 faizi itkiyə gedir. Həll yolu respublikada yağış sularından istifadə etmək və su borularını yeniləməkdir".

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.04.2023)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Daycest bölümündə Kulis.az-da yayınlanan Azərbaycan kino tarixinin şedevrlərindən biri, komediya janrında çəkilmiş "O, olmasın, bu, olsun" filmi haqqında maraqlı fikirləri və nadir fotoları təqdim edir.

 

O olmasın, bu olsun filmi Bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun eyniadlı operettası əsasında 1956-cı ildə Hüseyn Seyidzadə tərəfindən ekranlaşdırılmışdır.

Filmdə 1910-cu ildə Bakıda cərəyan edən hadisələr göstərilir. İki gəncin - Sərvər (Arif Mirzəquliyev) və Gülnazın (Tamara Gözəlova) məhəbbətindən, məhəbbətin pula, cəhalətə və feodal qalıqlarına qalib gəlməsindən bəhs olunur. Əsas qəhrəmanlarla yanaşı filmdə Rüstəm bəyin dost-tanışları: tacirlər, alverçilər, qoçular, mürtəce, satqın jurnalistlər də öz əksini tapır. Lakin rejissor mənfi qüvvələri belə insana sevdirməyə nail olmuşdur.

*

Filmdə xanəndə Xan Şuşinski qonaqlıq səhnəsində "Kürd-Şahnaz" muğamını ifa edir.

*

Yengə rolunu oynayan aktrisa Münəvvər Kələntərli qapının dəliyindən içəri baxarkən qəflətən Sərvər çıxır və yengəni yerə yıxır. Bu məqamda yerə yıxılan aktrisa kiçik barmağını sındırmışdı. Lakin həmin çəkilişlər bitəndən sonra çəkiliş qrupu aktrisanın barmağının sındığını bilmişdilər.

Filmdə xanəndə Tükəzban İsmayılova "Segah" muğamı üstündə oxuyur.

*

Film Azərbaycanın ilk rəngli bədii filmidir.

*

Asiya və Afrika ölkələrinin Beynəlxalq Daşkənd kinofestivalında göstərilən kinokomediya o vaxt yüksək qiymət almışdı. Filmin xarici ekranlara çıxışı da uğurlu oldu. SSRİ Xarici Ölkələrlə Mədəni Əlaqələr İdarəsinin sədri A.Davıdov Azərbaycan Kinematoqrafçıları İttifaqının I katibi Hüseyn Seyidzadəyə göndərdiyi məktubunda yazırdı: ""O olmasın, bu olsun" filmi 40 ölkəyə, cümlədən İran, İraq, Yuqoslaviya, Yaponiya, Avstriya, ABŞ, İsveçrə və Macarıstana satılıb".

Daha sonralar film daha 10 ölkəyə satıldı. Bununla belə, kinolent Bakı kinoteatrlarında nümayiş etdirilərkən, respublika mətbuatında "Müvəffəqiyyətsiz film" başlıqlı kəskin tənqidi resenziya dərc edilmişdi. Çəkilişlər ilyarım davam edib və aparıcı aktyorlara o vaxtın pulu ilə hər çəkiliş günü üçün 60 manat qonorar veriblər.

*

O vaxtlar Azərbaycana qastrol səfərinə gəlmiş hind kinematoqrafçıları bir neçə Azərbaycan filminə baxdıqdan sonra daha çox üstünlüyü Hüseyn Seyidzadənin filmlərinə vermişdilər. Hətta hind kinosunun yaradıcısı Rac Kapur onu Hindistana dəvət etmişdi: "Gedək Hindistana, orada film çəkərsən, səni milyonçu edərəm".

*

 

"O olmasın, bu olsun" ekranlara çıxandan sonra kinoşünaslar filmi tənqid etmişlər: "Heç bir estetik qanuna tabe olmayan, mənasız və zövqsüz çəkilmiş səhnələr, lüzumsuz vuruşma, qaçışma, hay-küylər, eybəcər oyunbazlıqlar, gah naturalistcəsinə, gah da qeyri-inandırıcı şişirtmələr tərzində verilmiş əcaib kadrlar... Hər şeydən əvvəl isə filmdə Məşədi İbad obrazı yoxdur. Rejissor işinin pərakəndəliyi hər obrazda, hər kadrda özünü göstərir".

"O olmasın, Bu olsun" filmində tamaşaçıların etirazına səbəb olan qüsur... kinokomediyada olmayan, sonra əlavə edilmiş primitiv əhvalatlar - bazarda qoçuların davası, Rüstəm bəyin evində qonaqların qalmaqalı, hamamda verilən çirkin naturalist səhnələr və s. kimə lazım idi? Bu əhvalatlar filmdə o qədər işıq, o qədər hay-küylə verilmişdir ki, komediyanın əsasını təşkil edən ictimai motivlər kölgədə qalır... Filmdə tamaşaçıya təqdim edilən Məşədi İbad isə tamamilə başqadır... Bunun təqsiri rolun yanlış traktovkasındadır. Bəla burasındadır ki, rejissor necə çalmışsa, aktyor da elə oynamışdır".

*

Rejissor Hüseyn Seyidzadə filmdə baş rola-Məşədi İbad roluna aktyor Mirzəağa Əliyevi çəkəcəkdi. Lakin çəkilişlər yenicə başlamışdı ki, aktyor dünyasını dəyişdi. Bundan sonra rejissor yeni Məşədi İbadı-Əliağa Ağayevi tapmalı oldu.

Məşədi İbad rolunun ifaçısı Əliağa Ağayev müsahibələrinin birində deyir: Məşədi İbad rolunu ifa etmək ən böyük və çoxdankı arzum idi. Bakı kinostudiyasında "O olmasın, bu olsun" filminə hazırlıq işləri aparılırdı. Günlərin birində filmin baş operatoru Ə. Atakişiyev teatra gəldi. Həmin axşam mən "Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük" tamaşasında Hacı Qəmbər rolunda çıxış edirdim, nökəri isə artist Əhməd Əhmədov oynayırdı. Elə həmin tamaşa axşamı Ə.Atakişiyev Ə.Əhmədovun Hambal roluna ən yaxşı namizəd olduğunu söylədi və onu kinostudiyaya dəvət etdi. Bir neçə gündən sonra məni də Ə.Atakişiyevin məsləhəti ilə kinostudiyaya sınaq çəkilişlərinə çağırdılar...

Gülnaz rolunun ifaçısı Tamara Ağamirova isə o günləri belə xatırlayır: "O olmasın, bu olsun" məni kino sənətinə yaxınlaşdıran ilk və son filmdir. Böyük bəstəkarımız Ü. Hacıbəylinin bu ölməz operettası ekranlaşdırılan vaxt mən məktəbli idim. Bakıdakı 190 nömrəli məktəbin doqquzuncu sinfində oxuyurdum. Yaxşı yadımdadır, filmin rejissoru Hüseyn müəllim öz köməkçiləri ilə bizim məktəbə gəlmişdi. Bütün məktəbə səs yayıldı ki, "O olmasın, bu olsun" filmində Gülnaz rolunun ifası üçün adam axtarırlar. Onlar sinifləri gəzir, şagirdlərlə söhbət edirdilər. Təsadüf elə gətirdi ki, Gülnaz roluna bir neçə namizəd içərisindən məni seçdilər.

*

Sənəm rolunun ifaçısı Barat Şəkinskaya filmlər bağlı müsahibələrinin birində deyir: Bir gün Dram Teatrına işə gələrkən divardan elan asıldığını gördüm. Elanda yazılmışdı ki, teatrın baş rejissoru Adil İsgəndərov məşqdən sonra bütün aktyorları yanına dəvət edir. Biz Adil müəllimin kabinetinə yığışanda kinorejissor H. Seyidzadəni onun yanında gördük. Hüseyn müəllim Ü. Hacıbəylinin "O olmasın, bu olsun" musiqili komediyasını ekrana çıxarmaq istədiyini bildirdi.

Adil müəllim aktyorlar adından danışıb çıxışının sonunda dedi: "Biz kollektiv şəkildə filmin çəkilişində iştirak edəcəyik. Lazım olsa, epizodik rollarda belə oynayacağıq". Bu belə də oldu. Adil müəllim özü bazarda dava-şava salan Qoçu Balaqədeş rolunda çəkildi.

Filmdə belə bir epizod var. İki aşiq - Gülnazla Sərvər həyətdəki bağçada oturub söhbət edir. Mən evin içində pəncərədən cavanlara baxıb sonra onların yanına gəlirəm. İş bundadır ki, mənim pəncərədən baxdığım epizod mart ayında çəkilib. O vaxt havalar hələ soyuq idi. Ona görə də əynimə uzunqol paltar geyinmişdim. Sərvərlə Gülnaza yaxınlaşdığım epizod isə beş aydan sonra, yəni avqust ayında lentə alınıb. Bu dəfə qollarımı çırmalamışdım. Tamaşaçı ekranda hər iki səhnəyə birnəfəsə baxır. Ona görə da paltarımda olan dəyişikliyi hiss etmir. O vaxtı isə ikinci səhnədə çəkiləndən sonra evdə gecəyarısı birdən yadıma düşdü ki, ay aman, mən neyləmişəm, kadra qollarım çırmanmış şəkildə girmişəm. Bunu fikirləşəndə başımdan ağrı qopdu. Səhər tezdən Hüseynə zəng vurdum. Əhvalatı ona danışdım. O, ani olaraq fikrə getdi, sonra məni sakitləşdirməyə çalışdı: "Fikir vermə, kinoda belə şeylər çox olur. Bu hələ harasıdır əgər Bondarçukun "Otello"suna baxsan, göydə təyyarə görərsən..."

*

Baloğlan rolunun ifaçısı Lütfəli Abdullayev həyətə girib evə qalxanda pilləkən sınır, qoçu Baloğlan kəlləmayallaq yerə yıxılır. Rejissor bu səhnəni filmə heç də gülüş xatirinə daxil etmədiyini söyləyib onun mənasını belə açıqlayıb: "Pilləkənin sınması, qoçunun yıxılması feodalizmin məhvi deməkdir. Məşədi İbadın simasında isə kapitalizmin dirçəldiyini göstərməliyik. Rüstəm bəy olsa da, o artıq müflisləşib, "quru bəy"dir. Onun cibi boş, sözünün kəsəri yox. Kapitalist, yəni Məşədi İbad kapital sahibidir. O bundan istifadə edir, pul gücünə Rüstəm bəyin - feodalın cavan qızını özünə arvad etmək istəyir. Bax ona görə də sən, Lütfəli, pilləkənlə evə qalxanda elə yıxılmalıdır ki, kənardan baxanda feodalizmin dayaqlarının uçulması hiss olunsun..."

Hambal obrazının ifaçısı Əhməd Əhmədov "O olmasın, bu olsun" filmində çəkilişə başlayanda rejissor H.Seyidzadə və operator Ə.Atakişiyev Hambalın xarici görünüşü ilə əlaqədar onun qarşısına şərt qoyurlar ki, başını ülgüclə ortadan qırxdırsın. Bu təklif isə onun xoşuma gəlmir. Lakin, bir müddət sonra o, "İncəsənət qurban tələb edir" deyərək razılıq verir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.04.2023)

“Warner Bros. Discovery” şirkəti rəsmi olaraq Harri Potter haqqında kult kitabları üzrə serialın çəkilməsini elan edib. Serialda yeni aktyor heyəti çəkiləcək. 

 

AzərTAC “Deutsche Welle” nəşrinə istinadla xəbər verir ki, çox yaxınlarda "Max” adlandırılacaq “HBO Max” yayım platformasının Yutubdakı kanalında bildirildiyinə görə, “Amerikanın Warner Bros. Discovery” kinoşirkəti Harri Potter haqqında kitabları yenidən serial formasında ekranlaşdırmaq niyyətindədir. Belə ki, 40-saniyəlik video-anonsda sehrli dünyanın bütün pərəstişkarlarına filmlərdən yaxşı tanış olan musiqi diqqəti çəkir, gələcək serialın adı isə yaxşı bilənlər tərəfindən asanlıqla tanınan qaranlıqda uçan şamlardan əmələ gəlir. Onlar Hoqvarts qalasında tavanı bəzəyirlər. 

Bu serialın yeddi sezondan ibarət çəkilməsi planlaşdırılır, hər bir sezon gənc sehirbaz haqqında kitablardan birinə əsaslanacaq. Birinci epizodun buraxılış tarixi hələ məlum deyil. Yaradıcıların fikrincə, serial on il davam edəcək.

Maraqlıdır ki, icraçı prodüserlərdən biri orijinal kitabların müəllifi Coan Rouling, eləcə də Nil Bler (“Fantastic canlı məxluqlar” filmlərindən tanınan) və Rut Kenli-Letts (“Strayk”) olacaq. “Bloomberg” agentliyinin həmsöhbətinin sözlərinə görə, britaniyalı yazıçı ssenarinin orijinal kitab mətninə uyğun olub-olmadığını yoxlayacaq. Eyni zamanda, o, hər gün çəkiliş meydançasında olmaq məcburiyyətində qalmayacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.04.2023)

“Açıq portel”də “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Dövlət Statistika Komitəsinə istinad edərək növbəti statistik məlumatı yayır. 

 

Xəbər verdiyimiz kimi, cari ilin 1-ci rübündə, yəni, yanvar-mart aylarında pərakəndə ticarət şəbəkəsində istehlakçılara 13 milyard manatlıq məhsul satılıb. Bunkardan 7,4 milyard manatlığı ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları, 5,6 milyard manatlığı isə qeyri-ərzaq malları olub. 

Bıs konkret, vətəndaşlarımız pullarını daha çox nəyə xərcləyiblər? 

Birinci rübdə alıcıların pərakəndə ticarət şəbəkəsində aldıqları mallara xərclədiyi vəsaitin 52,2 faizi ərzaq məhsullarının, 4,9 faizi içkilər və tütün məmulatlarının, 14,7 faizi toxuculuq məhsulları, geyim və ayaqqabıların, 5 faizi avtomobil benzini və dizel yanacağının, 4,5 faizi elektrik malları və mebellərin, 2,4 faizi əczaçılıq məhsulları və tibbi ləvazimatların, 1 faizi kompüterlər, telekommunikasiya avadanlıqları və çap məhsullarının, 15,3 faizi isə digər qeyri-ərzaq mallarının alınmasına sərf olunub. 

2023-cü ilin yanvar-mart aylarında qeyri-dövlət sektorunun təsərrüfat subyektləri tərəfindən satılmış malların dəyəri əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə real ifadədə 2,8 faiz artaraq ümumi pərakəndə ticarət dövriyyəsinin 99,6 faizini təşkil edib. 2022-ci ilin yanvar-mart ayları ilə müqayisədə 2023-cü ilin yanvar-mart aylarında pərakəndə ticarət dövriyyəsi real ifadədə müəssisələr üzrə 1,1 faiz, fərdi sahibkarlar üzrə 3,8 faiz, bazar və yarmarkalarda 3,5 faiz artıb.

Hesabat dövründə pərakəndə ticarət şəbəkəsində əhalinin bir nəfəri orta hesabla ayda 427,9 manatlıq, o cümlədən 244,4 manatlıq ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları, 183,5 manatlıq qeyri-ərzaq malları alıb.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.04.2023)

İlin 1-ci rübü arxada qallb və rübün ən müxtəlif statistikaları açıqlanır.

“Açıq portel”də “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yenə də Dövlət Statistika Komitəsinə istinad edir və xəbər verir ki, ilin 1-ci rübündə, yəni, yanvar-mart aylarında pərakəndə ticarət şəbəkəsində istehlakçılara 13 milyard manatlıq məhsul satılıb. Bunkardan 7,4 milyard manatlığı ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları, 5,6 milyard manatlığı isə qeyri-ərzaq malları olub. 

2022-ci ilin yanvar-mart ayları ilə müqayisədə pərakəndə ticarət dövriyyəsi real ifadədə 3 faiz, o cümlədən ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə 2,1 faiz, qeyri-ərzaq malları üzrə 4,1 faiz artıb. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.04.2023)