İstanbulun “KETEBE” Nəşriyyat Evi Azərbaycan yazıçısı Kamran Nəzirlinin “Gecə yaman uzundur” hekayələr toplusunu çapdan buraxıb. 

Hekayələri türk dilinə uyğunlaşdıran İstanbulda çıxan “Türk Ədəbiyyatı” jurnalının Baş redaktoru, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Türkiyədəki təmsilçisi, yazıçı İmdat Avşardır. 

“Gecə yaman uzundur” hekayələr toplusu Azərbaycan yazıçısının Türkiyədə çıxan sayca ikinci kitabıdır. Kitabda yer alan hekayələr arasında yazıçının son illər qələmə aldığı “Qara nöqtə”, “Ölmək istəməyən adam”, “Mənim sevimli yaddaşım”, “Yarpaqlar töküləndə”, “İkinci nəfəs”, “Qaranlıq oğruları”, “Şopenin sonatası”, “Ana, məni öldürmə” və s. də vardır. 

Kitab onlayn satışa da qoyulub. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yazıçının “Müharibə” hekayəsini oxucularına təqdim edir.

MÜHARİBƏ

Kənddə xalama “qarımış qız” deyirdilər. Camaat danışırdı ki, min doqquz yüz qırx birin noyabr ayından sonra onun başına hava gəlib. 

Hərdən dükan-bazara çıxan, yaxud məni bağçaya aparıb-gətirən xalamın dalınca xısın-xısın pıçıldaşanlar da olurdu. 

Bəziləri Xanım xalanın həddən artıq sakit, qaradinməz, daim fikirli və kədərli olmasını qeyri-adi əlamət kimi qələmə versə də buna qətiyyən inanmaq istəmirdim. 

Səbəbini fərli-başlı anlamırdım; hər halda, xalam haqqında gəzən bu söz-söhbətlər məni açmırdı; ona “qarımış qız” deyən adamlardan da zəhləm gedirdi.

Xalam bizimlə bir həyətdə, anam və nənəmlə birgə yaşayırdı; onun səliqə-sahmanlı, zəhmətsevər və qıvraq olması məni heyran edirdi. 

Heç vaxt onu danışıb-gülən görməmişdim. Hərdən mənə elə gəlirdi ki, o, elə anadangəlmə lal doğulub. 

Bir gün anamdan bütün bunların səbəbini soruşdum; ümumiyyətlə, nə üçün evimizdə daim hüznlü bir sükutun yaşanması səbəbi ilə də maraqlandım. 

Yaxşı, deyək ki, atam müharibədən qayıtmayıb, buna görə anam iztirab çəkir; ərini cavan yaşında itirməyindən, dul qalmağından, üzünü görmədiyim atamın yeganə yadigarını - məni atasız böyütməyindən ağrılı-əzablı günlər yaşayır. 

Bəs xalam? Axı nə üçün ona “qarımış qız” desinlər, hə? Anam kədərli gözlərini mənə zilləyib dedi:

- Sən hələ uşaqsan, danışsam, qəlbin paralanar....

Çox keçmədi ki, nənəm bəzi mətləbləri mənə anlatdı: bayaq dediyim kimi, hələ müharibə vaxtı Xanım xalanın nişanlısından qara kağız gəlibmiş və o da üz-gözünü cırmaqlaya-cırmaqlaya kəndin mərkəzindəki poçtxanadan payi-piyada ayaqyalın bizim evə tərəf qaça-qaça deyirmiş:

- Ay bacı, ay bacı (yəni mənim anamı çağırırmış), Heybət gəlir, Heybət gəlir, toyumuz olacaq! (Heybət mənim əmim, onun isə nişanlısıymış!)

Nənəm danışırdı ki, atamla anam müharibədən üç ay qabaq evlənmişdilər; bundan sonra əmimgil xalama nişan gətiriblər, onların da toyları olmalıymış; rəhmətlik babam deyib ki, qoy qalsın payıza; sonra bu lənətə gəlmiş dava başlayıb, kəndin əli silah tutan bütün cavanları kimi atamla əmim də gediblər döyüşə; beş aydan sonra Heybətdən qara kağız gəlib, atamın isə itkin düşdüyünü yazıblar. 

Nənəm deyirdi ki, xalamın qara xəbərdən sonra hərəkətlərini seyr edənlər başlarını kədərli-kədərli yellədərək bir-birlərinə deyirmişlər: “Yazıq Xanım, nişanlısının ölüm xəbərini gör necə qarşılayır... Deyəsən havalanıb.”

O vaxtdan Xanım xala yaddaşlarda beləcə qalmışdı; dindirməsən dinməz, soruşmasan cavab verməzdi. 

Kənddə ən qaradinməz qadın kimi tanınmışdı və müharibədən neçə illər keçsə də hələ də ərə getməmişdi, nişanlısını gözləyirdi; sən demə ərə getməyən qızlara “qarımış qız” deyirmişlər.

Xanım xalanın başından qırmızı-qara güllü şal əskik olmazdı. 

Yayda da qırmızı-qara güllü şalı başına elə möhkəm bağlayardı ki, bircə gözləri görünərdi; mən hələ də o hüznlü gözləri unuda bilmirəm. Məhəllə uşaqları ondan çəkinirdilər. 

Daha doğrusu, ona bir söz deməyə qorxurdular, çünki bir balaca xətrinə dəyəcək söz deyilsəydi, tutub adamı əzişdirə bilərdi. Belə vaxtlarda mən də ondan qorxurdum. 

O, əsəbi¬ləşən zaman gərək gözünə görünməyəydin. Xalam haqqında bu qədər bilirdim və düzü onun kədərli taleyi mənim də qəlbimi sızladırdı.

Bir dəfə şəhərdə yaşayan Abbas dayım bizə gəlmişdi. 

Nənəm onun ən çox sevdiyi yeməklərdən bişirmişdi; səbzi plov, turş kabab və dovğa. 

Həyətdə ocağın üstündə yekə bir qazanda buğlanan dovğanın qoxusu ətrafa yayılırdı; dayım deyirdi ki, bu qoxu üçün burnumun ucu göynəyir; ümumiyyətlə, nənəmin dovğası həmişə ləzzətli olurdu; dovğaya təzə-tər pərpətöyün, giləmərzə, nanə və adını bilmədiyim digər göyərtilər qatır, bunlar onu daha ətirli və dadlı edirdi. 

Nənəm dovğadan iri piyalələrə töküb məni çağırdı və həmişəki kimi yeddi qapıya göndərdi (hər dəfə bax beləcə, ya turşulu aş, ya da dovğa bişirəndən sonra deyərdi ki, həyətdən iy gəlir, şuğluzumba olarıq, apar qonşuların payını ver).

Günorta naharımızı yeyəndən sonra adətən nənəm məni yanına çağırar, eyvanda bardaş qurub söykənərdi qırmızı-qara gülləri olan sandığına; mənə də deyərdi ki, gəl başını qoy dizimin üstə, yıxıl yat. Uşaq nə qədər çox yatsa sağlam böyüyər. 

O gün də beləcə dadlı-ləzzətli nahardan sonra anam və xalam həyətə düşüb köhnə kilimləri yumaqla məşğul oldular; nənəmlə dayım isə üzbəüz oturub pürrəngi çay qabaqlarında söhbətləşirdilər. 

Mən başımı nənəmin dizləri üstünə qoyub şellənir, onun qıvrım saçlarımda gəzən cod barmaqlarının sığalından xumarlanırdım. Elə təzəcə gözlərimi yummuşdum ki, nənəm dayıma dedi:

- Hə, nənə qurban, səni onnan ötrü çağırmışam ki, bir məsləhət eləyək. Axı neyləmişdik ki, başımıza kül töküldü? Bacılarının ikisi də bədbəxt oldu: birinin nişanlısı Heybətdən ölüm xəbəri gələndən bəri havalı olub, o birinin də əri Əkrəmdən xəbər-ətər yoxdu. Nə ölüsündən, nə də dirisindən. Yazıq balam, indiyədək deyir ki, gələcək. Ay gəldi ha! (Bunu mənim atam üçün deyirdi). Nemes köpəyoğlunun əlindən qaçmaq olar? Bu tifil də qalıb atasız... (Əli ilə məni göstərib ah-vay etdi). Bəlkə bunu sən aparasan şəhərə, Məsmə də yazıqdı, istəyəni var, verək ərə, hə?

Dayımın rəngi qapqara qaraldı, qalın qara qaşları çatıldı, dinmədi. 

Qabağında buğlanan çay bəlkə də çoxdan soyumuşdu; gözücu gördüm ki, kədərli-kədərli dağlara sarı baxdı, sonra üzünü həyətimizdəki quyudan su çəkən anama döndərib soruşdu:

- Özü nə deyir, razıdı?

- Nənə qurban, razı olmasa da razı salarıq...

- Yox, bir özündən soruş, sora.... Amma ehtiyatla...

- Yaxşı, nənə sənə qurban... Axı mən onların ikisini də belə görəndə ürəyim kabab olur. Az qalıram özümü öldürəm... Səni çağırmağımın məqsədi də buydu...

Qəhər məni boğdu; birdən məndən elə bir hönkürtü qopdu ki, nənəm diksindi; anam həyətdən eyvana cumdu, dayım başımı sığallayıb məni toxtamağa çalışdı. 

Amma məni ovundura bilmirdilər. 

Qaçıb evimizin günbatan tərəfdəki pəncərələri yaşıl dağlara açılan otağında üzümü balışa sıxıb o ki var ağladım. Hönkür-hönkür ağladım. 

Sonra anamın mehriban, nəvazişli baxışları və nəfəsini lap yaxından duyanda onun boynunu qucaqladım, hıçqıra-hıçqıra soruşdum:

- Sən mə-ni a-tıb... ərə ge-dəcək-sən?

Anam qəhərləndi və bir qədər qeyzlə soruşdu:

- Onu kim deyir, mənim balam?

- Nənə...

- Yox, mama qurban, nənə zarafat eləyir! Heç elə şey olar?

Bu vaxt dayım və nənəm də otağa girdilər. Nənəm amiranə səslə:

- Ədə, yekə kişisən, kişi də ağlayar? - deyə mənim kürəyimdən yüngülcə bir şillə vurdu. Anam nənəmə açıqlandı:

- Uşağın yanında ağzına gələni danışma da! Nə ərə getmək salmısan? Onu kim dedi? Yığışdır bu söhbətləri birdəfəlik! - deyə məni bağrına basıb o biri otağa apardı.

O gecə səhərədək anamla birgə qaldım və anam mənə atamdan xeyli danışdı, dedi ki, o inanır ki, atam ölməyib, gələcək.

Mən bu şirin xəyalla yuxuya getdim.

Səhəri gün Abbas dayım bizimlə sağollaşıb şəhərə getdi; o, anamın ərə getməmək qərarını bəyənmişdi və xudahafizləşəndə mənə mehribanlıqla baxıb dedi:

- Dərslərini oxu, məktəbi qurtar, kişi kimi! Gəl instituta, nə qədər ki, dayın var, əziyyət çəkməyəcəksən! Çörəyə çatarsan inşallah!

Aylar ötür, illər biri-birini əvəz elədikcə mən də yaşa dolurdum. 

Anamın saçlarına düşən ağ dənlər artdıqca mənim atamı və əmimi görmək ümidlərim də puça çıxırdı. Nənəm lap heydən düşmüşdü, xalam əvvəlki kimi yatanda da güllü şalını başından açmırdı.

Mən məktəbi bitirdim, anam məni Bakıya yola salanda qürur və nəm dolu gözlərini əlinin arxasıyla silə-silə dedi:

- Sən mənim yeganə ümidim və pənahımsan, oğlum! Bütün ömrüm boyu Əkrəmin iyini səndən almışam, odur ki, səni gözləyəcəyəm. Sən burda daha çox lazımsan...

Mən anamın arzusunu yerinə yetirdim. Bakıda universiteti bitirib kəndə qayıtdım, işə düzəldim. Evləndim, uşaqlarım oldu. 

Nənəm dünyadan köçmüşdü, amma indi anam nənə olmuşdu və o, bəxtəvər-bəxtəvər nəvələrinə gah atamdan danışır, gah da mənimlə bağlı uşaqlıq əhvalatlarını söyləyirdi.

Müharibədən təxminən otuz ilə yaxın bir zaman ötsə də anam hələ də atamı gözləyirdi; ona həmişə elə gəlirdi ki, atam sağdır, o ölməyib. 

Anam atamla bağlı uydurduğu əhvalatları hər dəfə danışarkən gah kövrəlir, gah da vüqarla məni göstərib nəvələrinə ərinin mənim kimi cüssəli, boy-buxunlu, nemeslərin dərisinə saman təpən bir igid olduğunu söyləyirdi.

Min doqquz yüz altmış doqquzuncu ilin yazı idi. Bir gün işlə əlaqədar şəhərə getmişdim. 

Elə oldu ki, dayımgildə gecələməli oldum. Abbas dayım Bakıda tanınmış alim, professor idi. Müharibədən sonrakı illərdə tez-tez kəndə gələr, bizə əl tutar, hərdənbir də mənə zarafatla tənə vurardı ki, niyə ananı qocaltmısan.

Dayımla birgə onların bulvara baxan mənzilində səhər yeməyini təzəcə bitirmişdik ki, daydostum Lətafət xala onu bir qadının telefona çağırdığını dedi. 

Abbas dayım bir qədər duruxdu. “Səhər-səhər nə məsələdir görəsən?”. 

Tələsik telefonun dəstəyini götürdü. Lətafət xala dedi ki, yəqin bu gün kiminsə müdafiəsidir, ya dekanlıqdan, ya da kafedradan olar.

Dəstəyin o tayından qadın səsi gəldi:

- Professor Quliyev?

- Bəli... -deyə dayım tanış olmayan səsi eşidib az qala təəccüblə cavab verdi.

- Danışan xalq artisti Zibeydə xanımdır...

- Zibeydə xanım?

- Bəli, bəli... Gecə özüm narahat etmədim, Abbas müəllim... Gözlədim səhər olsun, xoş xəbərim var sizə.

- Buyurun Zibeydə xanım, nə xəbərdi elə?

- Professor, məsələ bundadır ki, dünən qastroldan gəlmişəm... Münhendən... Sizin bir uşaqlıq dostunuz var Əkrəm....

- Əkrəm???...

- Bəli, bəli... Əkrəm... Şahinoğlu... Həəə...

- Ola bilməz! - dayımı soyuq tər basdı. Hamımız - Lətafət xala, mən və uşaqlar matdım-matdım onun rəngi ağarmış üzünə baxıb anlamağa çalışırdıq ki, bu xoş xəbərdi, yoxsa pis xəbər. Mən heç bir şey anlamırdım, beləcə evdə hamımız ayaq üstəcə donmuşduq.

- Bəli, o sağdı... Mənə məktub verib, sizə çatdır¬ma¬lıyam...

- Ola bilməz!!! Zibeydə xanım, Əkrəm 41-də gedəndi...Necə???

- Vallah, mən nə deyə bilərəm... Münhendə konsertdən sonra mənə çalsaçlı ucaboy bir cənab yaxınlaşdı, özünü Əkrəm Şahinoğlu kimi təqdim etdi, dedi ki, bu məktubu da mənim uşaqlıq dostum və qaynım Abbas müəllimə verərsiniz.... Mən də gələn kimi öyrəndim ki, siz respublikada tanınmış adamsınız. Bu, mütləq siz ola bilərsiniz.. Bəlkə səhv düşmüşəm, bağışlayın...

- Yox, yox... Zibeydə xanım... Düzdü...

Dayım cibindən dəsmal çıxarıb alnından süzülən tər damcılarını silə-silə astadan pıçıldadı:

- Yaxşı, Zibeydə xanım... Gəlirəm...

Bu xəbərə inanmağım gəlməsə də, o gün dünyanı tamam ayrı cür gördüm; mənim atam sağ-salamat idi. Bircə bunu düşündüm ki, görəsən anama necə çatdıraq bu xəbəri və görəsən o, bu xəbəri eşidəndə nə edəcək?

Zibeydə xanım bizi mehribanlıqla qarşıladı. O, dayıma uzunsov, lakin kifayət qədər qalın məktub uzadanda mənim canım gizildədi, düşündüm:”Görəsən bu, doğrudan da atamın məktubudu?”

- Abbas müəllim, - deyə Zibeydə xanım narahatlıq ifadə edən zərif səsiylə dilləndi. - Bilirsiz də... mən böyük risk etdim.... Bunu xaricdən bu tərəfə keçirtmək... Bütün məsuliyyəti öz üzərimə götürdüm... Axı məni yoxlamırlar? Həm də bir ailəyə bu şad xəbəri çatdırmaq... Ehhh... O qədər ağlamışam... o qədər... Təsəvvür edin... O Əkrəm qardaş elə göz yaşı tökür... elə yalvarırdı ki... Taleyin işinə bax... Deyirdi... arvadı var... müharibəyə gedəndə hamilə olub.... Mən bu məktubu gətirməyə bilməzdim...

Dayımın gözləri dolmuşdu; qalın, uzunsov məktubu aça-aça əlləri əsirdi. Məktubun birinci cümləsini oxuyan kimi hönkürtü ilə ağladı, Zibeydə xanım da ona qoşuldu.

- Bu, odur! Əkrəm!- dayım ucadan dedi, sonra məni Zibeydə xanıma göstərib əlavə etdi. - Bu da onun oğludur, Yaşar, heç Yaşarın doğulmasından xəbəri yoxdur!

- Allah, allah! Faciədi, nədi bu? -Zibeydə xanım göz yaşlarını silə-silə mənə baxdı. -Oğlum, Yaşar, anan dururmu?

- Bəli... Anam indi də onun yolunu gözləyir...

- Vay səni, dünya! Niyə dağılmırsan?-bu dəfə Zibeydə xanım əlini-əlinə çırpdı.

...O gecə səhərədək yatmadıq. Bilmirdik sevinək ya sevinməyək, bilmirdik kədərlənək, ya kədərlənməyək; Abbas dayı məktubu elə hey oxuyur, göz yaşlarını saxlaya bilmirdi; aradabir Lətafət xala ondan məktubu alıb dalısını oxuyurdu. Mənim üçün tamam təptəzə dünya yaranmışdı; qəribə hisslər bürümüşdü canımı. 

Atama olan xiffət, sevgi, həsrət, isti münasibət, uzun illərin ayrılığından doğan anlaşılmaz soyuqluq... bütün bu duyğular biri-birinə elə qarışmışdı ki, bilmirdim ağlayım, yoxsa gülüm... Məktubda kədərli, hamıdan daha çox anam üçün dəhşətli ola biləcək xəbərlər vardı: müharibənin yeddinci ayı atam əsir düşüb, onu Almaniyaya aparıblar; əsir düşərgəsində düz 3 il 23 gün olmazın işgəncələrə məruz qalıb, sonra da müharibənin qurtarmağına az qalmış bir alman qadını ona düşərgədən qaçmaqda kömək edib və həmin qadınla birgə İsveçrəyə gediblər. 

Müharibə qurtarandan sonra isə Sovet İttifaqına qayıda bilməyib; orada deyirmişlər ki, Stalin qayıdanların hamısını Vətən xaini adı altında güllələtdirir. 

Atam bu ad altında ölməkdənsə naməlum qalmağı daha şərəfli bilib. Sonralar atam həmin alman qadını ilə evlənib, üç uşağı var - iki oğlan, bir qız. 

Deməli, mənim bacım və qardaşlarım da varmış?! Aman Allah! Bu yuxu¬durmu? 

Bütün bunlar bir yana, bu xəbəri anama necə çatdıracağıq? Bu barədə xeyli düşünüb-daşındıq, Abbas dayım qərara aldı ki, kəndə birlikdə gedək.

Kəndə az qalmış ürəyim guppultu ilə döyünməyə başladı. Günəş dağların arxasında gizlənsə də hava hələ tutulmamışdı. 

Dağların başı ağappağ çənə bürünmüşdü. O anlarda mənə elə gəlirdi ki, dağlar kədərlidir; onlar da bizim Qum kəndinin adamlarına bənzəyir; gah düşüncəli, gah qayğılı, gah kədərli, gah da parlaq günəş şüalarından işıq saçır, sanki bununla kənddəki toy-bayram əhval-ruhiyyəsini nümayiş etdirirlər.

Bu dəfə isə elə bil ətəklərindəki yaşıllıqlar və meşəliklərın üstünə nəhəng bir kölgə qonmuşdu; həmişə başını dik və məğrur, qarlı və təmiz saxlayan bizim dağların başı görünməz olmuşdu.

Kəndə girəndə evimizin qabağındakı məscidin minbərin¬dən əzan səsi gəldi. 

Məşədi Şıxəlinin yanıqlı və həzin səsi bütün kəndi başına götürmüşdü. Şıxəli əmi uzun illər idi ki, demək olar ki, hər gün üç dəfə minbərə çıxıb azan verirdi. 

Kənddə danışırdılar ki, minbərə çıxmağa ixtiyarı olan yeganə molla Şıxəli əmidir; ona ilahidən elə bir avaz, elə bir səs verilmişdi ki, bu avazı eşidəndə (istər sübh tezdən, istər günorta namazında, istərsə də axşam namazı vaxtı) adamın tükləri biz-biz qalxır, istər-istəməz onu dinləmək, ona qulaq asmaq istəyirsən. 

Mən isə hələ uşaqlıqdan bu səsin sehrinə düşmüşdüm: Şıxəli əminin azan səsi mənim içimi tərpədirdi; elə bilirdim ki, kənddə nəsə bir hüznlü hadisə baş verir. 

Bu dəfə də bu hisslər məni tərk etmədi. Onun azan səsinin həzin sədaları altında dayımla mən həyətə girdik. Həmin axşam bütün qohum-əqrabanın bircə göz qırpımında bizə yığışması, onların maraq və sonsuz müəmma dolu baxışları altında dayımın anama həyəcan dolu titrək səslə müraciət etməsi yadıma düşdükcə ondan sonrakı səhnələri danışa bilmirəm. 

Bircə onu deyə bilərəm ki, xalam otuz il əvvəl poctxanadan qara kağız alanda kəndin mərkəzindən ayaqyalın, başaçıq qaça-qaça necə gəlmişdisə, indi də beləcə həyətin tən ortasında o tərəf-bu tərəfə vurnuxur, hönkürtü vuran anama deyirdi:

- Ay Məsmə, gördün, demədimmi mənim Heybətim də sağdı, ölməyib? O gələcək, baxarsan? Əkrəm onu harda olsa tapıb gətirəcək! Bəs axı əmanət aparmışdı onu!?

...Atamın o məşum məktubundan iki ay sonra anam qəflətən vəfat etdi. O, bu dərdi özüylə qəbirə apardı. 

Abbas dayım Bakıda “KQB”də işləyən bir general dostuna bu məktub barədə məlumat vermişdi. 

Ondan xahiş etmişdi ki, atama vətənə, öz oğlu, qohum-əqrabası ilə görüşmək üçün Sovet İttifaqına gəlməkdə kömək göstərsin. 

Dayım danışırdı ki, KQB generalı bu əhvalatı ürək ağrısıyla qarşılamış, dayıma söz vermişdi ki, Moskva ilə danışıb bu məsələdə əlindən gələn köməyi göstərəcək.

Günlərin bir günü dayım kəndə gəldi; o qədər sevinirdi ki, gəl görəsən. Bizə dedi ki, tədarük görün, Əkrəm gəlir. Dəqiq vaxtını da dedi. Onu da əlavə etdi ki, atamı o, özü qarşılayacaq, sonra öz maşınında kəndə gətirəcək...

Kənddə həmin gün, demək olar ki, balacadan tutmuş böyüyədək hamı mərkəzi meydana toplaşmışdı. 

Dayımın qəhvəyi “Pobeda”sı klubun qabağında dayanan kimi camaat maşını dövrəyə aldı; əvvəlcə atam, sonra dayım gülərüzlə maşından düşdülər; kənd ağsaqqalları, qohumlar ucaboylu, çalsaçlı atamla qol-boyun qucaqlaşır, ağlayan ağlayır, sevinən sevinir, bir-birlərinə gözaydınlığı verənlər əllərini məscidin minbərinə uzadıb: “O minbərin sahibi səni qorusun!” - deyirdilər. 

Atam məni tanımadı; dayım işarə ilə məni göstərəndən sonra atam qollarını açıb məni bağrına basdı. 

Camaat ağlayırıdı, sonra atam dizləri üstə yerə yıxılıb torpağı qucaqladı; göz yaşları içində soruşdu:

- Məsmə hanı?

Heç kəs ürək eləyib anamın ölüm xəbərini ona demək istəmirdi. Elə bu vaxt lap uzaqdan xalam qırmızı-qara güllü şalını əlində yellədə-yellədə adamları yara-yara, tövşüyə-tövşüyə, hıçqıra-hıçqıra özünü atamın ayaqları altına atdı.

- Əkrəm, başına dönüm, bəs mənim Heybətim hanı?

Camaatdan elə bir uğultu qopdu ki, deyirdin bəs, bu dəqiqə yer titrəyib aralanacaq. Arvadların oxşaması alqışlara qarışmışdı. 

Xanım xala otuz il bundan qabaqkı kimi əlindəki qırmızı-qara güllü şalını yellədə-yellədə oynamağa başladı. Atam bircə anın içində büküldü; mənə elə gəldi ki, o, inildədi, Abbas dayımın göz yaşlarını görüb astaca:

- Qəbiristanlıq bu yandadı? -deyə əli ilə üzü qibləni göstərdi. Abbas dayım göz yaşlarını silə-silə başını tərpətdi. Aman Allah, nə dəhşətli səhnə baş verdi! Atam qəflətən dizi üstə yerə çökdü; hamı elə bildi ki, o, müvazinətini itirdi. 

Amma yox, o, üzü qibləyə- qəbiristanlığa doğru inildəyə-inilədyə iməkləməyə başladı. Dayım və mən nə qədər çalışdıqsa onu durquza bilmədik. 

Camaat da bizim dalımızca düşmüşdü; ağlaşma, hönkürtü, uğultudan başqa qulağım heç nə eşitmirdi. Atam düz anamın qəbrinə kimi beləcə iməklədi. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.04.2023)

67 yaşı olan Azərbaycan Televiziyasının çox zəngin arxivi olduğu sirr deyil, tariximizin bu son dönəmlərinin ən qiymətli görüntüləri həmin arxivdə cəmləşib. Televiziyanın “Qızıl Fond"u hazırda 52 mindən çox fiziki daşıyıcıda cəmlənib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, AzTV arxivini qoruyub saxlamaq, dövrün yeni İKT texnologiyalarına uyğunlaşdırmaq zərurəti daim duyulurdu və budur, lazımi qərar verilib. AzTV arxivi artıq rəqəmsallaşdırılır. Televiziyanln İctimaiyyətlə əlaqələr və sosial media şöbəsinin yaydığı məlumata görə, Prezident İlham Əliyevin müvafiq tapşırığına əsasən və bu məqsədlə ayrılan 1 milyon manat vəsaitdən yararlanmaqla televiziyanın tarixinin rəqəmsallaşdırılması prosesinə start verilib.

Audiovizual arxiv materiallarının rəqəmsallaşdırılması və vahid bazasının yaradılması üçün dövlət başçısının göstərdiyi diqqət televiziyanın daha keyfiyyətli və operativ çalışmasını təmin edəcək, arxivin təhlükəsiz şəraitdə qorunub saxlanılmasında fundamental baza rolunu oynayacaq. 

Hazırda avadanlıqların quraşdırılması prosesi gedir. Paralel olaraq proqram təminatı üzərində işlər yekunlaşma mərhələsindədir. Proses bitdikdən sonra elektron arxiv proqram təminatının istifadəsinə başlanılacaq. Bütün bunlar isə çox qısa müddətdə, həm də yüksək keyfiyyətlə həyata keçirilir. Əsas məqsəd təxminən bir əsr ərzində formalaşan arxivi daha etibarlı və uzunmüddətli qorumaq, mədəni irsimizin gələcək nəsillərə ötürülməsini təmin etməkdir.

Bundan əlavə, elektron arxiv sisteminin təhlükəsizliyi də diqqətdə saxlanılır. Bunun üçün yanğından mühafizə sistemi qurulub. Elektron arxivin yerləşdiyi otağın qapısı isə yanğına davamlı materialdan hazırlanıb və buraya daxil olmaq üçün kart-buraxılış sistemindən istifadə olunur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.04.2023)

Xəbər verdiyimiz kimi, Heydər Əliyev Mərkəzində türk rəssam Devrim Erbilin “Türkiyədən sevgilərlə” adlı fərdi sərgisi açılıb. Sərgidə rəssamın bir sıra məşhur əsərləri nümayiş olunur, o cümlədən bəzi əsərlər ilk dəfə Heydər Əliyev Mərkəzində təqdim edilir. Devrim Erbilin rəsm əsərləri Türkiyənin və dünyanın bir çox muzey kolleksiyalarında yer alıb və bu günədək onun yüzlərlə sərgisi keçirilib. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, Türkiyənin rəsm sənətinin məşhur simalarından olan Devrim Erbilin İstanbula həsr edilən əsərləri dünyaca məşhurdur. Bu rəsmlərdə İstanbul adi fotoraflardakı kimi görünmür. Şəhərin mifik aurası sanki minilliklərdın üzübəri möhtəşəmlik və gözəllik sirlərini özündə daşıyır. Bakıdakı sərgisində isə müəllifin həm də Bakıya həsr edilən əsərləri ilk dəfə nümayiş olunur. 

1937-ci ildə anadan olan Devrim Erbil həyatının 60 ilini tarixi İstanbul şəhərində yaşayıb, yaradıb. Bu şəhərə olan bağlılığı onun yaradıcılığından da yan keçməyib. Abstraksionist rəssam kimi tanınan D.Erbil İstanbuldakı Gözəl Sənətlər Dövlət Akademiyasında təhsil alıb. Bedri Rəhmi Eyuboğlu, Cemal Tollu, Cevat Derelinin sənət emalatxanalarında işləyən rəssam bir sıra kollektiv sərgilərdə öz əsərləri ilə yaradıcılığına diqqət cəlb etməyi bacarıb. Bunun sayəsində İspaniya hökumətinin təqaüdünə də layiq görülüb. O, Madrid və Barselonada başladığı sənət araşdırmalarını London və Parisdə davam etdirib. Əsərlərində təbiət mövzusuna üstünlük verən rəssam həyatını incəsənətə həsr edib. O, bir çox məqalələrin müəllifi və beynəlxalq konfransların, seminarların təşkilatçısıdır. Rəssam Türkiyənin bir sıra nüfuzlu dövlət mükafatlarına, o cümlədən Dövlət rəssamı adına layiq görülüb. O, eyni zamanda, bir çox beynəlxalq sərgi və layihələrin iştirakçısıdır. Türkiyədə onun adını daşıyan Müasir İncəsənət Muzeyi və Fond da fəaliyyət göstərir.

Muzey barədə türk mütəxəssislərin və

xəbərin qəhərəmanının fikirlərinə diqqət yetirək:

Renk Erbil, “Türkiyədən sevgilərlə” sərgisinin kuratoru, rəssamın oğlu:

“Sizə, qardaş ölkəyə Türkiyədən bol-bol sevgi və rəssam, eyni zamanda atam Devrim Erbilin bir-birindən gözəl rəsm əsərlərini gətirdik. Buna görə Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevaya və Heydər Əliyev Mərkəzinə təşəkkürümüzü bildiririk. Bu sərginin özəlliyi ondadır ki, burada rəssamın ən möhtəşəm və hətta muzey kolleksiyalarından ibarət rəsmləri nümayiş edilir. Burada hətta gözəl şəhəriniz olan Bakını əks etdirən əsərlər də yer alır. Biz heç yerdə və heç bir məkanda bu qədər geniş sayda əsərlər sərgiləmirik, sadəcə, Azərbaycanın, Erbil ailəsi olaraq bizim qəlbimizdə tam başqa yeri olduğu üçün biz Bakıda genişmiqyaslı sərgi açaraq bunları sizin üçün nümayiş etdirmək istədik”.

Kiymet Giray, tanınmış türk sənətşünas, professor:

“Sərgi ilə əlaqədar burada olmaqdan çox məmnunuq. Sərginin gerçəkləşməsində Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevaya, həmçinin köməyi və dəstəyi olan hər kəsə minnətdarlığımızı bildiririk. Bu gün bizimlə bu həyəcanı bölüşən bütün tədbir iştirakçılarına öz təşəkkürümüzü bildiririk. Devrim Erbil türk rəsm sənətinin ən önəmli sənətçisi olmaqla yanaşı, eyni zamanda, dünya miqyasında ən tanınmış fırça ustadlarındandır. Onun dünyanın bir çox ölkələrində sərgiləri açılıb”.

Devrim Erbil:

“Qardaş Azərbaycanın çox dəyərli insanları, hamınızı sevgi ilə qucaqlayıram. Təkcə simanız deyil, həmçinin qəlbiniz gözəldir. Məni və sənətçi ailəmi sevgi ilə qarşıladınız. Bunun üçün sizə sonsuz minnətdarlığımı bildirirəm. Dünyanın bir çox ölkəsində sərgilər açdım, amma buradakı kimi gözəl insanları hər yerdə görmək mümkün deyil. Mənə burada Qarabağın da rəsm əsərini çəkəcəyim barədə sual verdilər. Acısını birgə çəkdik, hiss etdik, amma oranı görəndən sonra bəlkə də oranın da rəsmini çəkəcəyəm. Bu mənim Bakıya ilk səfərim olmasa da, buralara yenidən gəlmək niyyətindəyəm. Siz də mənim növbəti sərgilərimə gələcəksiniz. Bir ildir ki, Bakıda bu sərgini açmağı planlaşdırırdıq və nə gözəl ki, buna nail ola bildik. Qardaş Azərbaycan xalqı ilə belə bir tədbirdə birgə məkanda görüşmək çox qürurvericidir. Sərgimin yüksək səviyyədə təşkilinə görə Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevaya və Heydər Əliyev Mərkəzinə, eləcə də əməyi keçən hər kəsə öz dərin təşəkkürümü bildirirəm. Mənim qardaş Azərbaycana böyük hörmətim və sevgim var”. 

Qeyd edək ki, fırça ustasının Heydər Əliyev Mərkəzindəki sərgisi sentyabrın 3-dək davam edəcək. Lütfən gəlin, baxın, zövq alın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.04.2023)

Kuturyelərdən biri, gərək ki, Versaçe demişdi ki, moda birləşdirir. Həqiqətən də eyni zövqlü adamlar həmişə oxşar üslubda geyinir, bir çox cəhətdən birləşirlər. Amma moda tək fərdləri deyil, mədəniyyətləri də bəzən birləşdirməyi bacarır. 

Şuşa şəhərinin Türk dünyasının Mədəniyyət paytaxtı elan edilməsi ilə əlaqədar Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun təşəbbüsü və Özbəkistandakı Heydər Əliyev adına Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin birgə layihəsi əsasında Daşkənddə keçirilən "Şuşa günləri" çərçivəsində Qarabağ geyimlərinin moda sərgisi təqdim olunub.

“Ədəbiyyta və incəsənət” portalı Özbəkistandakı Heydər Əliyev adına Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinə istinadən xəbər verir ki, Azərbaycan Milli Geyim Mərkəzinin rəhbəri, Avrasiya Etnodizaynerlər Assosiasiyasının üzvü, modelyer-dizayner Gülnarə Xəlilovanın "Qarabağ" adlı kolleksiyası Daşkənddə böyük maraqla qarşılanıb. Defiledə Özbəkistan Dövlət Sənət və Mədəniyyət İnstitutunun tələbələri iştirak ediblər. Qeyd edək ki, Gülnarə Xəlilova özü də defiledə 

öz tikmələrini nümayiş etdirib.

Tədbirdə çıxış edən Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Günay Əfəndiyeva, Özbəkistandakı Heydər Əliyev adına Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin direktoru Samir Abbasov, Azərbaycanın Özbəkistandakı səfiri Hüseyn Quliyev, Azərbaycan Milli Məclisinin deputatı Vüqar İsgəndərov, Özbəkistan Ali Məclisinin deputatı, şair İqbal Mirzə, Türk dövlətləri Parlament Assambleyasının Baş katibi Mehmet Sureyya Er Türk, Özbəkistan Dövlət Sənət və Mədəniyyət İnstitutunun rektoru Eldor Şermanov Azərbaycan və Özbəkistan arasında yüksələn xətlə inkişaf edən əlaqələr, tarixi və qardaşlıq münasibətlərindən bəhs edib, “Şuşa günləri”nin əhəmiyyətini vurğulayıblar. 

Həmçinin konsert proqramı təqdim olunub. 

Gülnarə Xəlilovanın kolleksiyaları ABŞ, Böyük Britaniya, İsveç, Avstriya, Rumıniya, Türkiyə, Rusiya, Çin, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Bolqarıstan, Norveç və digər ölkələrdə moda həftələrində və beynəlxalq tədbirlərdə uğurla nümayiş etdirilməsi, xüsusən “Qarabağ” kolleksiyasının xaricdə təbliği olduqca sevindirici haldır.

Öndə qeyd etdik axı, moda birləşdirir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.04.2023)

Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Vasif Adıgözəlovun “Natəvan” operası nümayiş olunub. Librettosu mərhum Nazim İbrahimova, şeirlər Rüzgar Əfəndiyevaya məxsus tamaşa yenə də anşlaqla qarşılanıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, operanın debütü uzaq 2003-cü ilə təsadüf edirdi. Azərbaycan və Özbəkistanın Xalq artisti, rejissor Firudin Səfərov tərəfindən səhnəyə qoyulmuşdu. Tamaşanın musiqi rəhbəri və dirijoru - Xalq artisti, professor Yalçın Adıgözəlov, quruluşçu rəssamı – Xalq artisti, Dövlət mükafatı laureatı Rafiz İsmayılov, rəqslərin quruluşçusu – Xalq artisti Tamilla Şirəliyeva, xormeyster – Əməkdar incəsənət xadimi Sevil Hacıyeva idi. 

O vaxtdan sonra uzun illər opera tetarın repertuarına salınmırdı. Bu il, necə deyərlər, buz əridi. 

Səhnə əsərində tamaşada Xan qızı Xurşidbanunun obrazı ilə yanaşı, o dövrdə Qarabağda baş verən ictimai-siyasi hadisələrə də geniş yer verilmiş və bu günümüzlə səsləşən mövzuya toxunulub.

Səhnə əsərində rolları Xalq artisti Samir Cəfərov, teatrın solistləri Selcan Nəsibli, Taleh Yahyayev, Mahir Tağızadə, Cahangir Qurbanov, Tural Ağasıyev, Fəhmin Əhmədli, Atəş Qarayev və başqaları ifa ediblər. 

Dirijoru Xalq artisti Yalçın Adıgözəlov olan səhnə əsərinin quruluşçu rejissoru Xalq artisti Firudin Səfərovdur. 

Operanın xormeysteri Əməkdar incəsənət xadimi Sevil Hacıyevadır. 

“Hümayun" muğam-dəstgahının əsas intonasiyaları ilə açılır. Üzeyir Hacıbəyovun təbirincə desək, "Hümayun" dinləyicidə dərin bir kədər hissi yaradır. Bu muğamın melodiyasını eşitdikdə hiss olunur ki, həm ayrı-ayrı şəkillər, həm də epiloqun özü belə qəm-qüssəli, kədərli, faciəvi əhval-ruhiyyə ilə tamamlanacağını əvvəldən tamaşaçıya bir növ xəbər verir. Bəstəkar özü də muğamın məhz «Mayə» şöbəsindən bilərəkdən istifadə etmişdir. Çünki, bu şöbənin musiqi materialı həzin, mülayim, kədərli ovqata malikdir.

Şuşanın füsünkar gözəlliyini tərənnüm etdikdən sonra təntənəli səciyyəli musiqidə xor «Rast» muğam dəstgahının «Əraq» şöbəsindən bir parçanı oxuyur. "Əraq" isə vəziyyətin gərginliyindən xəbər verir. Ümumiyyətlə, bu şöbəni oxumaq üçün xanəndədən yüksək səs tessiturası, şaqraq zəngulələr, mürəkkəb vokal texnikası tələb olunur. Bu çətin missiyanı isə müəllif məhz xora, yəni xalqın obrazına həvalə etmişdir.

Birinci pərdədə Şuşanın Cıdır düzündə böyük bayram şənliyi keçirilərkən (xatırladaq ki, bu şənlik uzunmüddətli səyahətdən gələn xan qızı Natəvanın şərəfinə idi) xalqın Natəvana müraciətində "Eşq olsun" nidaları, bir növ odaya bənzər xalq xorunun sədaları ucalır. Bu tərənnüm məhz "Şikəsteyi-fars"ın intonasiyalarına əsaslanır. Ümumiyyətlə, məlumdur ki, şikəstələrin xarakterinə yanıqlılıq, həzinlik, şikayət motivləri xas olmağına baxmayaraq, müəllif-bəstəkar "Şikəsteyi-fars"ın musiqisi vasitəsilə xalqın təntənə ovqatını göstərməyə müvəffəq olmuşdur. Sonrakı nömrələrdə də xan qızının şərəfinə aşıqların mahnıları, "Qıtqılıda" xalq rəqsi və sonra bir səhnəni təşkil edən "Qarabağ şikəstəsi" məhz "Segah" məqamı üstündə yazılmışdır.

Xatırladaq ki, "Qarabağ şikəstəsi" bəstəkarın eyni adlı oratoriyasının son – yeddinci hissəsindən alınmışdır.

Bayram təntənəsi davam edən zaman xidmətçinin gətirdiyi məktubda yenə də qara qüvvələrin baş qaldırdığı xəbərini bilən Natəvan çox həyəcanlanır. Və o, bir neçə şer misrasını kədərli musiqi təranələri ilə ifadə edir:

Yurdunu Pənah xanın
Qoy almasın duman, çən,
Müqəddəs torpaqdan vermərəm,
Vermərəm heç zaman.

Bəstəkar Natəvanın ariozosunda segah pərdələrində, necə deyərlər, «gəzişərək» müxtəlif qeyri-adi keçidlərlə çox cazibəli musiqi yaratmağa nail olmuşdur.

Göründüyü kimi, istər proloqda, istər birinci pərdədə, istərsə də sonrakı gördüyümüz pərdə və şəkillərdə bəstəkar "Segah" muğamına və eyni ladın intonasiyalarına aludə olur, yaradıcılıq ilhamı ilə faydalanır, müxtəlif vəziyyətlərdəki ovqatlardan çox orijinal şəkildə istifadə edə bilir. Bu keyfiyyəti V.Adıgözəlovun "Natəvan" operasında maraqlı axtarışlarına və tapıntılarına aid etmək olar. Bütün bunlar bizi belə qənaətə gətirir ki, operada "Segah" leytmotiv mənasında işlədilirsə, şəxsən əsərin qəhrəmanı Natəvan obrazı üçün isə «Segah» əsər boyu leytobraz səciyyəsini kəsb edir. Belə ki, Natəvanın partiyalarında melodiyalar hər hansı bir məqam intonasiyasında başlayırsa-başlasın, o, bəstəkar tərəfindən müvəffəqiyyətli bir melodik gedişlə mütləq segaha yönəlir və həmin ladda da melodiya inkişafa uğrayır.

Əlbəttə, müəllif bu keyfiyyətdən təsadüfi olaraq istifadə etmir. Axı, Qarabağda bütün dövrlərdə, ələlxüsus XIX əsrdə dahi xanəndələr bu gözəl diyarda fəaliyyət göstərən zaman onların repertuarının əsasını «Segah» muğam dəstgahı və onun variantları — "Xaric segah", "Segah-Zabul", "Mirzə-hüseyn segahı", "Yetim segah" və s. təşkil edirdi. Bu ümdə əlamət onu göstərir ki, Azərbaycanın digər regionlarından fərqli olaraq "Segah" muğamı məhz Qarabağda özünə təşəkkül tapmış, inkişaf etmiş, təkmilləşmiş, yüksək peşəkar musiqi kompozisiyasına çevrilmişdir. Mübaliğəsiz demək olar ki, bu günün özündə də «Segah» muğamının və onun variantlarının ən məşhur ifaçıları (həm xanəndələr, həm də sazəndələr nəzərdə tutulur) Qarabağdan çıxmış sənətkarlardır.

Natəvan operasındakı bütün əhvalatlar məhz Qarabağda (Şuşada) vaqe olduğu üçün V.Adıgözəlov bu cəhətləri nəzərə alaraq operada segaha və ona əsaslanan digər muğam, təsnif və rənglərə söykənir…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.04.2023)