Salam, hörmətli “Ədəbiyyat və incəsənət”!

Sizi narahat edən Naxçıvan Dövlət Universitetinin Tarix-filologiya fakültəsinin Filologiya ixtisası üzrə II kurs tələbəsi Telli Həsənovadır. Həmçinin NDU gənc yazarlar və ədəbiyyatşünaslar klubunun üzvüyəm. Keçən günlərdə məqaləmi dərc etmişdiniz və bəyənilmişdi. Bu səfər isə sizə öz yazdığım hekayəmi təqdim etmək istəyirəm. Qeyd edim ki, ilk hekayəmdir və fikirləriniz çox önəmlidir! İndidən təşəkkürlər!

Ruhu kitab qoxuyan qız

 Payızın o məşhur axşamlarından biri idi - yağışın damcısı pəncərəyə toxunan kimi iz qoyub süzülən axşamlardan… Hava sərin, bir az da qaranlıq idi, sanki bütün şəhər yorğunluğunu bu axşama sərmişdi. Küçədən keçən adamların addım səsləri belə xəyali bir melodiyanın notları kimi gecənin səssizliyində itib-batırdı.

Yağış damlaları pəncərə şüşəsinə toxunduqca iz qoyub süzülürdü. Hər damcı sanki öz içində bir hüzün daşıyırdı. Arabir eşidilən avtomobil siqnalları və uzaqdan gələn xoşbəxt bir gülüş… Hamısı ona yad idi. Çünki onun üçün dünya bu otaqdan ibarət idi. Qapalı, darıxdırıcı, lakin öz sirli aləmi ilə dolu olan bir otaqdan.

 O, otağında idi. Bu otaq uzun müddətdir onun sığınacaq yeri olmuşdu. Darıxdırıcı dörd divar arasında, küləyin pəncərə şüşəsinə toxunmasından başqa heç bir səsin eşidilmədiyi bir otaq… Burada danışmadan, izah etmədən, hiss etdiklərini çəkinmədən yaşaya bilirdi. Pəncərənin qarşısında dayanan yazı masası, üstündə dağınıq kağızlar, qələmlər və kənarda, bir küncdə üst-üstə yığılmış kitablar… Onun isə əlləri hər dəfə kağızlardan birini götürüb bir şeylər yazır, sonra isə kağızı hirslə əzişdirib yerə atırdı. Yenə də alınmırdı. Yenə də içindəki o izaholunmaz boşluq dolmurdu.

Həmin boşluq nə idi?

Sevgi?

Qayğısızlıq?

Özünü anlaya bilməmək?

Yoxsa sadəcə payızın gətirdiyi kədər?

Dəqiq bilmirdi. Bildiyi tək şey beyninin içində minlərlə sualın dolandığı, amma heç bir cavabın tapılmadığı idi. Sanki hər şeydən yorulmuşdu. Beynindəki səslər susmaq bilmirdi.

“Niyə?” və “Necə?” sualları ilə dolu idi içi… Otağın divarları isə sanki onun düşüncələrinin yükünü daşıyırdı.

O, qələmi götürüb kağızın üzərinə toxundurdu. Bir neçə söz yazdı, sonra isə hirslə cırıb kənara atdı. Bir daha cəhd etdi, yenə alınmadı. Yazdığı hər cümlə ona yalan gəlirdi, sanki öz hisslərini kağıza köçürə bilmirdi. İçində elə bir qarmaqarışıqlıq vardı ki, onu sözlərə tökmək qeyri-mümkün görünürdü.

Artıq bir saat olardı ki, bu hal belə davam edirdi. O, kağızları əzişdirib yerə atdıqca otağın döşəməsi üsyan edirdi sanki.

Başını masaya söykəyib dərin bir nəfəs aldı. Niyə bu qədər çətin idi? Niyə içindəki sualların heç bir cavabı yox idi? Sanki həyat özü bir labirintə çevrilmişdi və o, bu labirintdə yolunu itirmişdi.

Ayağa qalxanda ətrafına göz gəzdirdi, bütün döşəmə kağız parçaları ilə örtülmüşdü. Otaq öz içinə gömülmüş, bir ruhsuzluq qoxusu almışdı.

Qız başını əlləri arasına aldı, dərindən ah çəkdikdən sonra öz-özünə pıçıldadı:

— Nə edim? Necə edim?

 Sanki bu sözlərə cavab verəcək biri varmış kimi gözlərini tavana dikdi. Heç nə dəyişmədi.

O, əlini saçlarının arasına keçirib gözlərini yumdu. Ağlına xatirələr dolmağa başladı. Uşaqlıqdan bəri həmişə fərqli biri olmuşdu. Digərləri kimi deyil, başqalarının anlamadığı duyğular içində böyümüşdü. İnsanlar ona “sakit”, “tənhalığı sevən”, “çox düşünən” deyirdilər. Amma o, sadəcə ruhu dincələcək bir yer axtarırdı. Bəzən o yeri kitablarda tapırdı, bəzən də qələmində… Lakin bu gün nə kitablar, nə də qələmi onu sakitləşdirə bilirdi.

 Birdən qapı döyüldü. Anasının səsi gəldi:

 — Qızım, yeməyə gəl.

 Anasının səsi hər zamankı kimi mülayim idi. Anası həmişə qayğıkeş idi, həmişə qızının ən dərin duyğularını hiss edə bilirdi. Amma bu axşam qız heç kimlə danışmaq istəmirdi. İçində bir şeylər qırılmışdı və o qırıqlarla necə yaşayacağını bilmirdi.

 — Ac deyiləm, ana! — deyə qışqırdı. Səsinin tonu sərt çıxmışdı. Səsi otağın dörd divarına çırpıldı.

 Anası bir anlıq dayandı, sonra heç nə demədən qapını sakitcə örtüb uzaqlaşdı.

 Qız yerində donub qaldı. Sanki içindəki ağırlıq daha da artdı. O, anasına səsini yüksəltməyə layiq deyildi. Bilirdi ki, ana sadəcə onu düşünür, ona yaxşılıq etmək istəyir. Amma o, içindəki bu boşluğu izah edə bilmirdi. Nə qədər cəhd etsə də, sözlər boğazında düyünlənirdi. Həmin peşmançılıq da digər hisslər kimi içinə yığıldı.

Yenə masaya oturdu. Eyni vərdiş, kağız, qələm, və səssizlik. Təkcə saatın saniyə əqrəbi susmaq bilmirdi. O, bir az mızıldandı, sonra isə pıçıltısı sanki otağın içində əks-səda verdi:

— Çık, çık, çık…

 Bu dəfə saatın əqrəbi ilə onun təqlidi bir-birilərinə cavab verirdilər. “Çık, çık, çık…”

Birdən içindəki fırtına daşqına çevrildi. Qız titrəyən əlləri ilə qələmi kağıza sürtdü və səsini yüksəldərək yazmağa başladı:

“Salam, Sarvan…”

Azacıq ara verib sonar sürətlə yazmağa davam etdi:

“Bilmirəm keçirim hansı halını?

Oynayım toyuna, batım yasına?

Hər gün neçə məktub yazıb cırıram,

Cırıb tullayıram… poçt qutusuna.

Gözləməkdən gözüm çuxura düşüb,

Gör heç soruşursan, nə çöküntüdü?

Sənli xatirələr dağılıb evə…

Bağışla, otağım tör-töküntüdü…

 Son sətirləri oxuyanda artıq göz yaşlarına sahib çıxa bilmədi. Hönkürtü ilə ağladı. Sanki içində illərdir donmuş buzlar əriyirdi, göz yaşları ilə birlikdə içindən axıb gedirdi. Otaq onun ağrısını içində saxlayan bir qucaq kimi susurdu.

 Sonra kağızı yenə əzişdirib yerə atdı… Amma bu dəfə fərqli idi. Çünki ilk dəfə idi ki, kağızı atandan sonra bir az da olsa yüngülləşdiyini hiss edirdi. Sanki içindəki ağırlıq az da olsa çəkilmişdi.

Başını arxaya söykəyib gözlərini yumdu. Dərin nəfəs aldı. Pəncərədən gələn sərin payız havası dərisini üşütdü. Bəlkə də bu axşam ilk dəfə idi ki, özü ilə tam səmimi olmuşdu.

Və o anda pəncərənin şüşəsinə toxunan yağış damcılarına baxaraq düşündü. Yağış damlaları sakitcə süzülürdü. 

 Bəlkə də, bu payız sadəcə bir fəsil deyildi…

Bəlkə də, payız, ruhu kitab qoxuyan qızın içindəki fəsil idi…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.04.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə “Türklərin tarixi” layihəsindəsiniz.

Türklər dünyanın ən qədim və zəngin tarixə malik xalqlarından biridir. Onların izi Orta Asiya çöllərindən Anadolu torpaqlarına qədər uzanır. Bu uzun tarix ərzində qədim türklərin mədəniyyəti, dövlətçilik ənənələri və döyüş strategiyaları müasir türk toplumlarına qədər gəlib çatıb.

Qədim Türklər: Bozqırın hakimləri

 Qədim türklər, əsasən, köçəri həyat tərzi sürən, atçılıq və hərbi sənətdə ustalaşmış toplum idi. Onların dövlət idarəçiliyi və sosial quruluşu müəyyən qanun və adətlərə əsaslanırdı.

• Dövlətçilik və Göktürk Xaqanlığı: İlk “Türk” adını daşıyan dövlət Göktürk Xaqanlığı idi (552–744). Onlar Orta Asiyada güclü bir imperiya qurdular və Çini dəfələrlə məğlub edərək siyasi güclərini sübut etdilər.

• Töre (qanunlar) və idarəçilik: Qədim türklər arasında “töre” adlanan qanunlar vardı ki, bu da yazılı olmayan, ancaq cəmiyyətin hər bir üzvü tərəfindən qəbul edilən qaydalardan ibarət idi. Müasir türk hüquq sistemində bəzi prinsiplər, məsələn, ədalət və liderin xalq qarşısında məsuliyyəti kimi anlayışlar buradan qaynaqlanır.

• Orxon-Yenisey yazıları: Bilgə Xaqan və Kül Tiginə aid Orxon yazıları türklərin dövlətçilik və mədəni irsi haqqında mühüm tarixi mənbədir. Bu yazılarda türklərin necə birlikdə hərəkət etməli olduqları və dövlətin qorunmasının nə qədər vacib olduğu vurğulanır.

Səlcuqlar və Osmanlılar: İmperiyalara yol açan Türk dövləti

Göktürk Xaqanlığından sonra türklər Səlcuqlar vasitəsilə İslam dünyasında mühüm rol oynamağa başladılar. Sultan Alparslan 1071-ci ildə Malazgird döyüşü ilə Anadolunun qapılarını türklərə açdı. Səlcuqlardan sonra Osmanlılar 600 il boyunca dünyanı idarə edərək türk irsini daha da böyütdülər.

• Osmanlı-Türk mədəniyyəti: Osmanlılar həm hərbi, həm də inzibati baxımdan türklərin qədim dövlətçilik ənənələrini qoruyaraq İslam mədəniyyəti ilə sintez etdilər. “Devlet-i Ebed-müddet” anlayışı, yəni dövlətin sonsuz olması ideyası, Göktürk və Səlcuqlardan gələn bir miras idi.

• Dil və Əlifba dəyişiklikləri: Osmanlı türkcəsi ərəb və fars təsiri ilə zənginləşsə də, qədim türk dilləri və ləhcələri Anadolunun müxtəlif bölgələrində yaşayırdı.

Müasir Türklər: Qədim irsin daşıyıcıları

Bu gün Türkiyə və Azərbaycan, Qazaxıstan, Özbəkistan və digər türk dövlət və birlikləri qədim türklərin mirasını yaşadır. Müasir türklərdə hələ də qədim döyüşçü ruhu, dövlətə bağlılıq və milli birlik anlayışları güclüdür.

• Türk dünyası və birlik ideyası: Göktürk və Səlcuq dövrlərində olduğu kimi bu gün də türk dövlətləri arasında inteqrasiya artır. Türk Dövlətləri Təşkilatı məhz bu qədim birliyin müasir versiyasıdır.

• Mədəniyyət və dəyərlər: Türklər arasında ailəyə bağlılıq, qonaqpərvərlik və milli şüur bu gün də qədim dövrlərdə olduğu kimi mühüm yer tutur. Hətta müasir Türk cəmiyyətində belə qədim türklərə aid inanclar və adətlər – məsələn, qurban kəsmə, Novruz bayramı və Göy Tanrı inancına əsaslanan bəzi etnoqrafik elementlər hələ də qorunur.

Qədim türklərdən müasir türklərə qədər olan bu uzun tarixi yolçuluq bir çox dəyişikliklərə məruz qalsa da, əsas dəyərlər və mədəni miras qorunub saxlanıb. Türklər hər zaman güclü dövlət qurmaq, döyüş meydanlarında öz üstünlüklərini göstərmək və mədəniyyətlərini yaşatmaq üçün mübarizə aparıblar. Bu gün də müasir türk dünyası tarixi irsini davam etdirərək yeni bir dövrə qədəm qoyur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.04.2025)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Öz qayğıkeşliyi, mehribanlığı, xeyirxahlığı ilə Oğuz camaatının xatirəsində əbədi yaşayan insanlardan biri də uzun müddət rayonun Padar kəndində işləmiş Sabir həkimdir.  

Mürsəlov Sabir Şeyx Məhəmməd oğlu 1938-ci ildə Qax rayonunun Malax kəndində anadan olub. 10 yaşı olanda anası, 15 yaşı olanda isə din xadimi olan atası dünyasını dəyişib.

Orta məktəbi bitirdikdə pasport almaq üçün Qax şəhərinə gəlir. Həmin dövrdə pasport almaq çox çətin olduğundan, balaca Sabir ümidini üzüb, bağdakı oturacaqda oturaraq, fikrə dalmışdı. Birdən yanında təxminən 10 yaşlarında uşağın dayandığını görür. Uşaq ondan niyə qəmgin olduğunu soruşur və səbəbini bildikdə, Sabiri xəstəxanada həkim işləyən anasının yanına aparır və ondan xahiş edib ki, bu oğlanın pasport almasına kömək etsin. Beləliklə, Sabir Mürsəlov sənədlərini Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsinə verir və qəbul olur. Lakin sonralar ixtisasını dəyişmək qərarına gəlir, Azərbaycan Tibb İnsitutuna qəbul olur.

Yaxınlarının danışdığına görə, yetimliklə böyüyən Sabir universitetə yamaqlı paltarda gedirmiş. Qrup yoldaşlarından imkanlı ailədən olan bir qız ona təzə paltar, kostyum alıb gətirsə də, qüruruna sığışdırıb, qəbul etmir. Özü gecə növbəsində işə düzəlir və dolanışığını təmin edir.

1967-ci ildə Tibb insititunu bitirən Sabir həkim, Oğuz (Vartaşen) rayonunun Padar kəndinə təyinat alır. Çox keçmir ki, öz savadı, qayğıkeşliyi, əməlisalehliyi, mehribanlığı ilə tək Padarın deyil, ətraf kəndlərin əhalisinin də sevimlisinə çevrilir.

Özü maddi çətinliklər içərisində böyüyən, tez-tez zarafatla  "Yetimdən ev olmaz, küldən təpə",- deyən Sabir həkim imkansız ailələrdən olanların dərman xərclərini də özü ödəyərdi.

Sabir həkim həm də şair təbiətli insan idi; gözəl şeirlər yazırdı. Müasirlərindən yazıçı Gəray Fəzli, Şair Qəmşad Rza, Sərdar Əsədlə dostluq edirdi. Sağlığında “Torağay nəğməsi” adlı şeirlər kitabı çap olunub.

Sabir həkim öz qohumu, alman dili müəlliməsi Solmaz xanımla ailə qurub. Altı övladı olub.

Sabir həkim xəstələrə ata nəvazışı ilə yaxınlaşır, sadə qayda ilə çox dəqiq diaqnozlar qoyur və müalicə edirdi. Öğlu Ümıdin Azərbaycanın Pedoqoji İnstitunun üçüncü kursunda oxuyarkən faciəli vəfatı, Sabir həkimin belini bükür. Bir neçə il sonra həkim xəstələnir. Yaxın kəndlərin camaatı yığışıb həkimi müalicəyə göndərmək üçün pul toplamaq istəyirlər. Çünki, Sabir həkim bir elin loğmanı, sadəqəlbli məsləhətçisi, hamının sevimlisi idi. O ev yox idi ki, Sabir həkim öz şəfalı əlləri, bilik, bacarığı ilə xəstəsini müalicə etməmiş olsun. Sabir həkim el oba insanlarının onu müalicəyə göndərmək üçün çırpındığını görür və onlara etiraz edir. Öz xəstəliyinin əlacının olmadığını bildirir. Az keçmir ki, xəstəlik sadəqəlbli loğmanı güçdən salır.

2007-ci ildə 68 yaşında dünyasını dəyişən Sabir həkimin qəbri Padar kəndində, xatirəsi isə bütün oğuzluların qəlbindədir.

Sonda Sabir həkimin  “Torağay nəğməsi” adlı şeirlər kitabından iki şeri oxucularımızın diqqətinə təqdim edirik.

Torağaylar danışır

Vəsiyyət eyləyirdi,

Balasına Torağay.

Danışırdı ömrünü,

Yana-yana Torağay.

Balası çox soruşdu:

Mənə qoyub getdiyin,

Sərvət hanı, var hanı?

Söz incitdi ananı.

Susdu ana Torağay,

Əsdi dili, dodağı.

Əyilib asta-asta,

Dimdiklədi torpağı...

Müəllim 

Nurlu şüa kimi, gümüş şel kimi,

Fikrindən yoluma gur işıq düşüb.

O qədər başına fırlanmışam ki,

Sənin saçların da dolaşıq düşüb.

Saçların düşərdi bəzən üzünə,

Sənin ki, qapqara saçların vardı.

Düzü niyə danım, sənin saçına

O qədər baxdıq ki, saçın ağardı.

Ürəyin sevinclə vurar, çırpınar,

 Kəlmələr üstündə itər dincliyin.

Sənin ürəyində körpəliyim var,

Mənim ürəyimdə sənin gəncliyin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.04.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1940-cı il aprelin 1-də Qərbi Azərbaycanın Zəngəzur mahalının Mığrı bölgəsinin Lök kəndində kolxozçu ailəsində dünyaya Azər adını verdikləri bir oğlan göz açdı. Lök kəndi orta yediillik məktəbində, sonra qonşu kənd orta məktəbində təhsil aldı. Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinin dil və ədəbiyyat şöbəsini bitirdi (1962–1967). Elə gənc yaşlarında da elində-obasında sevildi, hörmət və izzət qazandı.

Azər Abdulla (Əhmədbəyli) həm jurnalist, hən də yazıçı kimi adını adlar içində yazdırmağa müvəffəq olan şəxsdir. O, jurnalistika fəaliyyətinə "Azərbaycan məktəbi" jurnalında korrektor, "Mədəni ticarət" qəzetində ədəbi işçi işlərkən başlamış (1967–1969), ilk qələm təcrübələrini və şerlərini dövri mətbuatda çap etdirmişdir. "Qobustan" toplusunda texniki redaktor vəzifəsində çalışmışdır. "Oğuz Eli" qəzetinin əlavəsi olan "Yazıçı" qəzetinin baş redaktoru idi.

"Nazim Hikmət və Azərbaycan" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdi.

Dövri mətbuatda şeir, hekayə və publisistik yazılarla müntəzəm çıxış edirdi.

Kitabları:

1. Bir durna qatarıyıq. 

2. Gedirəm gündoğana. 

3. Səni gözləyirəm. 

4. Bəyaz çiçəklər. 

5. Oyun. 

6. Qəmərlidən keçən qatar. 

7. Pa de şa.

8. Qapıları bir-bir döydüm. 

9. Onlar qəmli idi. 

10. Havalı sular, sevdalı sular. 

11. Kəpənək bayramı. 

12. Azerbaycandan hikayeler.

13. Şəftəli qoxusu. 

Azər Abdulla 2021-ci il martın 20-də kəskin pnevmoniyadan vəfat edib. Xırdalan qəbiristanlığında dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

Amin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.04.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

SƏMƏD VURĞUN

HƏRƏKƏT

Nazim Hikmətə

Hərəkət! Hərəkət!

Bu gün damarlarımı dolaşan

Bu qan

Heç də dünənkinə bənzəmir, inan!

Fəqət mən yenə enərək keçmişin dərinliyinə,

hər gün dolaşdım ucsuz-bucaqsız,

odsuz, ocaqsız,

Tikanlı çöllərin bir yolçusuyam.

Eşit ey!

Aradığım şey

Artıq nə eşqdir və nə də hicran.

Bu hiss, həyəcan qəlbimdən gəlmədi,

fikrimdən doğdu:

hərəkət!

Hərəkət!

Bu gün varlığımda dəmirdən möhkəm,

Tükənməz qoca bir qüvvə var desəm,

Çox da düşünməsin o afəti-can;

Çünki hər insan

Yaşamaq istəyən hər dərdli könül

Hər çiçək, hər gül

Azacıq sevmək üzrə yanarsa,

Bir an dayanmadan coşacaq qələm

Son hıçqırığın

hərəkət!

Nəfəsi üzrədir

nə dərd, nə ələm,

nə də göz yaşları ənisim deyil.

Anla! Bil!

Bil ki, göylər qədər azad, bəxtiyar

ruhumla çırpınan bir əməlim var:

hərəkət!

Hərəkət!

İncilin, Quranın yarpaqlarını

Sovurur göylərə Şimal yelləri.

Şərqin elləri

yaxın yazını

Bu gündən şöhrətliyə şanlı bəklər.

Açan çiçəklər

artıq yaz gününə bir nişanədir.

"Cahan qəmxanədir"

fəlsəfəsi

son nəfəsin,

Son hıçqırığın çəkmək üzrədir.

Hərəkət!

Hərəkət!

Buludlar qoynunda Himalaylar,

Səssiz gecələr, ulduzlar, aylar,

Tənha bir şairin uzaq xəyalı,

şairlik halı

Qüruba yaxın həzin bir mənzərə,

Susuz bir dərə, 

Dağlarda qucaqlaşan əlvan buludlar,

yamyaşıl otlar

Uçurar fikrimi dumanlar kimi.

Bunlar,

Bu saydıqlarım

Sən

və mən,

hər ikimizdən törəyən,

həp bu hərəkətdəndir,

Bu sonsuz sürətdəndir.

(1929)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.04.2025)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Bizim hamımız İsa Muğannadan təsirlənmişik və öyrənmişik" 

                                                                           Çingiz Aytmatov  

Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatında magik realizmin yaradıcılarından biri olan "İdeal", "Məhşər", "Türfə" kimi məşhur romanlar müəllifi, Xalq yazıçısı, əməkdar incəsənət xadimi İsa Muğannanın anım günüdür.  

İsa Hüseynov 1928-ci ildə Qazax mahalının - Ağstafa rayonunun Muğanlı kəndində dünyaya gəlib. Atası Mustafa kişi müəllim olub. O, orta məktəbi bitirdikdən sonra Nəriman Nərimanov adına Tibb İnstitutuna daxil olub. Lakin, bu peşə qəlbinə yatmadığı üçün 4 ay sonra institutu yarım qoyub kəndə qayıdıb, sonradan Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə qəbul olunub. 

Təhsilini Xalq yazıçısı Mehdi Hüseynin məsləhəti ilə Moskvadakı Maksim Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda davam etdirib.1952-ci ildə İnstitutu bitirərək əmək fəaliyyətinə başlayıb. İki il Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatının (Azərnəşr) ədəbiyyat şöbəsində redaktor işləyib. 1960-1964-cü illərdə isə “Literaturnıy Azerbaydjan” jurnalında nəsr şöbəsinin müdiri olub. 

Daha sonra Cəfər Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında altı il  redaktor, dörd il baş redaktor və beş il ssenari kollegiyasının üzvü olub. Bir neçə il isə Azərbaycan Kinematoqrafiya Komitəsində baş redaktor vəzifəsində çalışıb.  

1948-ci ildən ədəbi fəaliyyətə başlayan yazıçının “Anadil ötən yerdə” adlı oçerki ilk dəfə 1949-cu ildə “İnqilab və mədəniyyət” jurnalında çap edilib. 1950-ci ildən etibarən isə kitabları nəşr olunmağa başlayıb.  

Bir-birinin ardınca “Bizim qızlar”, “Dan ulduzu”, “Hekayələr”, “Yanar ürək”, “Doğma və yad adamlar”, “Teleqram”, “Tütək səsi”, “Pyeslər”, “Kollu koxa”, “Ömrümdə izlər”, “Saz”, “Məhşər”, “İdeal”, “Türfə”, “Qəbiristan”, “Cəhənnəm”, “İsahəq-Musahəq” və digər kitabları oxuculara təqdim olunub. ssenariləri əsasında “Nəsimi”, “Ulduzlar sönmür”, “Qərib cinlər diyarında” və s. filmlər çəkilib. 

1976-cı ildə Əməkdar incəsənət xadimi, 1988-ci ildə xalq yazıçısı fəxri adlarına, Azərbaycan Prezidentinin Fərdi Təqaüdünə layiq görülüb. “Şərəf nişanı”, “İstiqlal” ordenləri ilə təltif olunub.  

Uzun müddət xroniki ürək çatışmazlığından əziyyət çəkən yazıçı 2014-cü il aprelin 1-də 85 yaşında vəfat edib, Fəxri Xiyabanda dəfn olunub. 

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.04.2025)

Bu gün martın 31-idir. Bu tarix bizə Mart qırğınlarının ildönümü kimi tanışdır. 1918-ci ilin martında rus-erməni ittifaqı bolşevik-daşnak formasında təzahür edərək Azərbaycanda misli görünməmiş qırğınlar törədib. O günlər nələrin baş verdiyindən uzun illər bizlər bixəbər qalmışıq. Yalnız müstəqillik qazandıqdan sonra tarixin bu ağ ləkələrinə aydınlıq gəlib.

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yazıçı Varisin Bakıda və İstanbulda nəşr edilən, Təbrizdə hissə-hissə dərc olunan, “Qızıl cib saatı” romanından bir hissəni sizin ixtiyarınıza verir. Həmin hissədə 1918-ci ilin Bakı qırğını bir erməni mirzənin gündəliyindəki qeydlərinin dərci ilə oxuculara çatdırılır. 

 Nəzərinizə çatdıraq ki, roman arxiv sənədləri əsasında qələmə alınıb, bütün faktlar realdır. Ona görə də oxuduqca adam daha çox dəhşətə gəlir. Öz vətənimizdə başımıza gətirilənlər bir ibrət dərsi olmalıdır, bu səhvlərimiz bir daha təkrarlanmamalıdır.

 ***

  “İstəyirsiniz, mən göyləri, yerləri şahid çəkim ki, qələm əsla cansız deyil, canlıdır. O, yazdıqlarının mahiyyətinə varır, sevincindən bəhs edəndə özü də sevinir, kədərdən bəhs edəndə isə dərdə, qəmə, batır.

 Artıq tam olaraq Bakıda mənim millətimin müsəlmanlara qarşı qətliam həyata keçirdiklərinə əmin olduqdan, “erməniləri müsəlmanlardan qorumaq”, “bolşevizmi qəbul ermək istəməyənlərə bolşevizmi qəbul etdirmək” kimi cəfəngiyyatlardan dolayı yalan pərdəsinin küçələr boyu qalaqlanmış günahsız, dinc müsəlmanların eybəcər hala salınmış meyitləri reallığıyla tam yırtılmasından sonra mən həqiqətən bir utanc hissi keçirirdim. And olsun o müqəddəs Yaradana ki, yer yarılsaydı yerə girərdim.

Martın 25-də - onda ki, martın 24-də 36-cı Türküstan polkunun tələbi, matrosların hədə-qorxusu və Çaparidzenin müdaxiləsindən sonra bizimkilər qətliamı dayandırmışdılar, tərəflər arasında barışıq elan olunmuşdu, gec də olsa Fəhlə, əsgər və matros deputatları Soveti Bakıda asayişi bərpa etməyə başlamışdı, həmin məqamda bir iş də o olmuşdu ki, Sovetin müsəlman üzvü Kazım Axundova şəhərin dağlıq hissəsini – Çəmbərəkəndi mümkün ola biləcək erməni basqınlarından qorumaq üçün 10 silahlı matros verilmişdi. O vədədə tanış olduğum bu fədakar insan öz işini təkcə Çəmbərəkəndi qorumaqla bitmiş hesab etmirdi, küçələrdə qalaqlanmış meyitlərin yığılmasının təşkili ilə də məşğul olurdu.

Haşıyədən kənara çıxıb söyləyim ki, bütün şəhər üzrə həm bolşeviklərin, həm də müsəlman komitələrinin təşkilatçılığı ilə meyitlər yığılırdı, “Vulkan” cəmiyyətinin istifadəsiz qalmış limanına 6748 meyit yığılmışdı, sonra onlar Petrovsk və Jeleznodorojnıy limanlarından barajlarla Bibi Heybətə daşındı. Ən azı altı baraj meyit aparmışdılar, and olsun Yaradana. Meyit yığılması düz 31 marta kimi davam etmişdi. Bunlar hələ meyitlərin hamısı deyildi. Sonradan bəzi meyitlərin Sabunçu, Suraxanı və Binə kəndlərində quyulara basdırılması aşkar ediləcəkdi, Poxlu Dərədə isə elə təkcə bir quyudan qulağı, burnu, cinsiyyəti kəsilmiş, qarnı yırtılmış 57 qadın meyiti aşkarlanacaqdı.

Hə, Axundov Nikolayevsk küçəsindən meyitlər daşınanda gözlərindən bildır-bildır yaş axıdaraq üç və beş yaşlı uşaqların, gimnaziya şagirdlərinin meyitlərini mənə göstərib soruşurdu ki, Allah heç bu zülmü götürərmi.

Mərkəzi Türmənin yanında 400 müsəlman meyiti saydım. Hamısı soyundurulmuşdu, başları Qərb istiqamətində qoyulmuşdu. Niyə? Bilmədim. 

Qeyri-ixtiyari gözlərim meyitlərin arasında üç müsəlman tanışımın meyitini axtarırdı, əzabla öldürülmüş insanların hamısının gözlərinə, burunlarına, ağızlarına dəhşət ifadəsi necə qonmuşdusa, sanki hamısı bir-birinin oxşarı idi, kimin kim olmasını çətin ayırd edərdin.

Mən bu yazımın əvvəlində qələmin canlı olmasından, yazdıqlarının mahiyyətinə varmasından boşuna söz açmadım. Zira, yazdığım qeydlərin həcmcə çox böyüməməsi, belimə şələləyib özümlə eldən-elə gəzdirdiyim rükzakımı tam zəbt etməməsi üçün onsuz da çox mətləbləri qeyd etməkdən vaz keçir, bir növ qənaət rejiminə əməl edirəm. Həmin gün Kazım Axundovun bir insaflı qəzetəçi sayaraq məni və həvəskar fotoqraf olan rus Vladimir Sokolovu Kərpicxana deyilən yaşayış məskəninə dəvət etməsi Sokolovdan tarix üçün üç-dörd foto çəkməsi xahişi səbəbindən doğmuşdu, amma o anlarda bax məhz dediyim qələmlə bağlı hadisə baş verdi. Necə ki, bir vəhşət görəndə insanın damarında qanı donur, bax eləcə də, mənim qələmimin mürəkkəbi dondu, nə illah elədim, qeydlərimi başa çatdıra bilməyib titrək əlimlə birtəhər qələmimi və qeyd dəftərimi rükzakıma dürtüşdürüb gözümlə gördüyüm, insanlıqla bir araya gəlməyəcək səhnəni beynimə yazası oldum.

Bir mənzildə Sokolov ilk fotosunu çəkdi, iki yaşlı körpəni yeddi-səkkiz verşka uzunluqlu kazaçkov mismarı ilə daş divara pərçimləmişdilər. İkinci mənzildə növbəti fotosunu çəkəsi olan Sokolov içini çəkərək “heyvanlar” söylədi, bu sözün, sandım ki, bizlərin hər birinə, o cümlədən mənə də aidiyyatı var, özü də çoxdur.

Yataqda 13-14 yaşlı çılpaq qız uzanıqlı vəziyyətdə əbədi yuxuya dalmışdı, bədəni qançır-qançır idi, ayaqları aralıydı, ayaqlarının arasında qan gölməçəsi yaranmışdı, iki-üç milçək vızıltılyla qan içirdi. Biçarəni onlarca şəxs sıra ilə zorlamışdı, elə bu təcavüzdən də dünyasını dəyişmişdi, olduqca ürəkdağlayan mənzərə idi.

Daha bir neçə mənzili gəzəndən sonra növbəti mənzilə yetişəndə birinci otaqda yerdə 23-24 yaşlı lüt qadının və altı-yeddi yaşlı oğlan uşağının meyitini gördük. İkinci otağa keçəndə isə... Mən bilmirəm, vallah bilmirəm, müqəddəs xaç haqqı bilmirəm, insan hansı anında bütün insanlıq deyilən xüsusiyyətlər cəmini itirib Ali Yaradanın iradəsinin ziddinə olaraq ən yırtıcı, ən vəhşi heyvandan belə yırtıcı və vəhşi xislətə düşə bilər. Yerdə südəmər körpə meyiti vardı, sifətindəki gülümsər ifadə ondan xəbər verirdi ki, kürəyinə süngü soxularkən şipşirin yuxudaymış. Bilmirəm, uşaqlar yuxu görə bilirlərmi, ancaq həmin an onun gözəl yuxu gördüyü şəksiz idi. Bəlkə də yuxusunda o böyümüşdü, xoşbəxtlik, bəxtəvərçilik dənizinə baş vurmaqdaydı... Körpənin əl-ayağını isə içəri soxulmuş kirli-paslı küçə itləri gəmirib didişdirirdi. 

Sokolov necə dəhşətə gəldisə foto çəkməyi dayandırıb hövlnak oradan qaçdı, mənsə Axundovun fasiləsiz yağdırılan “Bunu Allah götürərmi” suallarının şillə kimi üzümə-gözümə çırpılan şiddətindən qurtulmaq üçün mıxlanıb yerdə qalmış zalım ayaqlarımdan tərpənib getməyi acizanə surətdə rica edə-edə qaldım...

Bu hadisə məni necə əzmişdi, qəlbimi necə inlətmişdi, söyləyə bilmirəm. Dəfələrlə o yataqda qan-içində ölüb qalmış kütləvi zorlanmaya məruz qalan qızın yerində bacım Noranı, nişanlım Anuşu təsəvvür edib ürəyimin çırpıntılarından köksümü yarıb çölə çıxacağı və gərilən damarların tab gətirməyərək partlayıb yaşadığım evin ağappaq divarlarını al qırmızı qanla bulaşdıracağı təəssüratı yaşamışdım həmin gecə.

Hələ o körpə!!! Aman Allah!

Çox sarşılmışdım. Nəyin bahasına olursa olsun geriyə qayıtmaq istəyirdim, amma dezertir damğası alacağımdan, valideyinlərimin incildilməsindən hədsiz ehtiyat etməyim yenə də mənim şərin qoynunda duruş gətirib qalmağımı diktə edirdi.

***

 Bakı qətliamı xırda-para epizodları çıxmaq şərti ilə yatırılmışdı, “İrəli” daşnak qəzeti yazırdı ki, bu son xoşagəlməz günlərdə Erməni Milli Şurası müsəlman əhalini bacardıqca müdafiə edir, onları himayəsi altına alırdı. Bu boyda yalanmı olardı?

Müsəlman komitələri isə qırğının, ziyanın miqyasını hesablayırdı. Təkcə elə 19-21 mart tarixlərində - üç gündə Bakıda 11 min müsəlman öldürülmüşdü, əhaliyə 400000000 rubl ziyan dəymişdi. Bakının müsəlmanlar yaşayan Məmmədli, Poxlu Dərə və Kərpicxana adlı hissələri büsbütün dağıdılmış, əhalisi güllələnmiş, süngüdən keçirilmişdi. Şəhərin mərkəzindəki əksər binalar, mehmanxana və mağazalar qarət edilmiş, yandırılmışdı. Bir də təkrarlayım ki, Bakının qürur rəmzi olan, arxitektura şedevri İsmailiyyə binası da həmçinin.

Ara azacıq sakitləşən kimi vahimə və panika içində olan bəzi Bakı sakinləri canlarını qurtarmaq üçün Biləcəri dəmir yolu stansiyasına (Bakı stansiyası quldurların tam nəzarətində idi) gedir, ordan faytonla 50 rubl ödəməklə Sumqayıt stansiyasına yollanır, ordan yük vaqonu ilə Xaçmaza, ordan da atlarla Qubaya pənah aparırdı. Halbuki, mənim əlimdə səhih məlumat var idi ki, müsəlman qırğını tək Bakı ilə məhdudlaşmayacaq, böyük dəmir yolu stansiyalarında – Yevlax, Ucar və Kürdəmirdə, ən əsas coğrafi nöqtələrdə - Quba, Lənkəran və Gəncə quberniyasında, xüsusən Şamaxıda daha azğınlıqla davam etdiriləcək.

Bakı qırğınından keçən növbəti günlərdə mən əzab və səksəkə içində əvvəlki ünvanımda yaşamaqda davam edir, hər günümü bir şüşə vodka ilə bitirməklə növbəti gündə Poqosovdan xidmətimi bitirməyim və geriyə - vətənə qayıtmağım müjdəsini gözləyirdim. Amma bu gözləntim elə gözlənti olaraq da qalır, qurğuşun ağırlığında olan ümidlərim polad ağırlığında olan reallıq yükünün altında çabalayıb inləyirdi.

Otaq yoldaşlarım yaxşı ki, mürəxxəs olub getmişdilər. Yoxsa bu ağır durumda onların mövcudiyyatına sadəcə tab gətirə bilməyəcəkdim. Şəhərə çıxır, Poqosovun, yanına gedib-gəlir, bu şəhərdə yeganə həmdəmim olan Yakov Smirnovu ziyarət edib saatlarca söhbətləşir, Bakının talanmış, xarabalığa çevrilmiş baş küçələri ilə dərdli-dərdli gəzişirdim.

Poqosovun yanına gedib-gələndə də, digər erməni komitələrinə baş vuranda da, küçələri gəzəndə də fikrim-zikrim həm də onda olurdu ki, birdən Hamleti görərəm, ondan bir xəbər bilərəm. Hesabla o da bu vədələr Zaqafqaziyada olmalıydı, tale bizi kaş ki, yenidən görüşdürəydi, keçmiş o xoşbəxt həyatımın yeganə yadigarı ilə bircə an baş-başa qala bilməyim mənə bu iztirablı aylardan, illərdən qat-qat dəyərli olardı. Amma Hamletdən yox, Qriqori Melkumyandan xəbər tutdum – Qriqori əmimdən, atamın dostundan. O şəxsdən ki, 1912-ci ilin günəşli və küləkli bir günündə Üsküdərdəki evimizə qonaq gəlib anamın bişirdiyi yaşıl lobya soyutmasını sarımsaq-qatıqla bəh-bəhlə yediyi zamanda atamın məni işə düzəltmək xahişini məni bax bu bəlaya – bu oküz boyunduruğuna salmaqla həll edərək yaxşılıq etdiyi halda əslində görünməz bir pislik eləmişdi. Sonradan, necə ki mənəvi ölümümə bu cür səbəbkar olmuşdusa, eləcə, Vanda alçaq Mesrop Ülgüc tərəfindən həbs edilərək zülmət zirzəmiyə salındığımda da xilaskarıma çevrilmişdi, xəbərimi eşidib dərhal Vana gəlmiş, əlaqələrinin köməyi ilə məni fiziki ölümün pəncəsindən qoparmışdı. Parapet yanındakı Erməni kilsəsindən əzizlərimçün dua etmək ritualını bitirib çıxanda Konstantinopolda atamla Qriqori əminin müştərək dostları olan Vartaz əmini gördüm. Tanrım, özgə vaxtı heç salam vermədiyim, çox da xoşlamadığım bu adamı burada görcək necə sevindim, ona sarmaşıb necə ağladım?! Vartazdan  Konstantinopolun, hətta atamın belə qoxusunu da aldım həmin anda. Bax onda hal-əhval tutmağımızın sonunda Qriqori əmimin edam edilməsi xəbərini eşitcək sarsıldım. Deməzsənmiş, Qriqori Melkumyan 1915-ci ilin 17-18 iyulunda Diyarbakırın Ziyer kəndində 500 qiyamçının, 29 iyulda Maraşda 400 qiyamçının, 2-3 avqustda Sivasda da yenə də 400 qiyamçının üsyanlarının təşkilatçılarından biri kimi Dendil yaxınlığında həbs olunaraq edam edilibmiş.

Onunla Muşda olanda – 1915-ci ilin yanvarında son dəfə telefon əlaqəmizi xatırladım. Göz yaşı içində tam yorulduğumu, usandığımı, hətta intihar edəcəyimi söyləmişdim. O da demişdi, “Ağlını başına yığ, uzağı apreldə müharibə bitəcək. Bəxtin gətirsə müstəqil Ermənistanın fədaisi kimi, gətirməsə isə zəngin təcrübəyə malik bir qəzetəçi kimi Konstantinopola dönəcəksən, atan da səni evləndirəcək. Toyunda da Qriqori əmin musiqiçiləri özü dəvət edəcək, aşıq Şeram və aşıq Avasını çağıracağam, bir erməni “Tərəkəmə”si də oynayacağam”.

Sona qədər millətçi, sona qədər qərəzli oldu. Hətta son sözlərində də türkün “Tərəkmə”sinə erməni “Tərəkmə”si dedi. Eh. Həyat. Sənin dolanbac yollarında azmamaq bəlkə də mümkünsüzdür.

 ***

 Bir də bilirsiniz, 1918-ci ilin martında Bakı küçələrində nəyi müşahidə etmək acınacaqlıydı? Sadəlövh müsəlmanlar onlara dəyən ziyana görə Şaumyanın, onun əlaltılarının qəbuluna düşmək üçün uzun-uzadı növbələr yaratmışdılar, xırda qaniçənlərin vurduqları ziyana görə böyük qaniçənlərdən pənah umurdular. Belə bir hadisənin də şahidi olmuşdum: qırğın zamanı ayağından güllə dəyib amputasiyaya məruz qalan Serkovnıy, 18 ünvanında yaşayan binəva birisi - Məmməd Əliyev əsalara dirənərək iki sutka gecə-gündüz növbə gözləmiş, nəhayət Şaumyanın kabinetinə düşəndə gözlərindən yaş axıdaraq ailə üzvlərinin güllələndiyini, bütün əmlakının talandığını söyləmiş, çarəsiz duruma düşdüyünü vurğulayaraq imdad diləmişdi. Şaumyansa üz-gözünü turşudub: “Allahına şükür elə ki, özün sağ qalmısan. Get burdan!” – hədəsi ilə onu qovmuşdu.

Həmin dönəmlər Bakıya ürək dağlayan bir mənzərə hakim idi. Erməni mənzillərində şadyanalıq, yeyib-içmə, qələbə təntənəsi öz epogey halına çatmışdı. (Bir gün qapımı döyüb, erməni mühəndis Adamovun həyat yoldaşı mənə bir ovuc şirinlik qənd də gətirib vermişdi, müsəlmanların Novruzunu qara gətirib qanlarına susandığını görcək evlərə şəkər paylayacağını əhd etdiyini dilə gətirmişdi). Erməni komitələri, daşnak bürosu məclislər, ballar keçirir, əldə etdikləri milyonlarla pulun, daş-qaşın işığında qopardıqları ton-ton ərzaqdan israfcasına dadır, oxuyur, rəqs edir, əylənirdilər. Doğmalarını itirən, ev-eşiyi yandırılan sağ qalmış müsəlmanlar isə (şikəst qalanı, yaralı olanları da kifayət qədər idi) çəkdikləri dəhşətli əzabla bahəm bütün maddiyyatlarını, ərzaq ehtiyatlarını itirdiklərinə görə indi də aclıq təhlükəsinə tuş gəlmişdilər. O günlərdə gözlərim şəhər zibilliklərində yemək axtaran, acından küçədə yıxılıb qalan müsəlmanları görməyə alışmışdı. Zəngin neft səltənətinin aborogen millətinin bu hala salınması, fikrimcə, çox böyük ədalətsizlik idi. Amma bu ədalətsizliyi bir erməni kimi etiraf etməyim kimə lazım idi? Poqosov və Poqosovkimilər “vətən xaini” damğası ilə dərhal mənim məhvimə fərman verər, ailəmi belə təqibə məruz qoyardılar. Müsəlmanlar üçünsə mənim – sıravi bir erməni yazarının, sözü sözlər yanında milçək vızıltısı qədər belə eşidilməyəcək bir məğmun, aciz, gücsüz bəndənin söylədikləri yaralarına məlhəm, dərdlərinə təsəlli ola bilməyəcəkdi. Mənim millətim xristian olması – xristian güclərə arxalanması hesabına bu mücadilədə güclü tərəf idi, müsəlmanları tam yenmişdi - əsas həqiqət bax buydu.

O ki Əhməd İzzət Paşanın əmriylə yaş senzinə görə ordudan kənarlaşdırılmış Maraş komantanı Süleyman Paşa təsəlli üçün atlı qarışqaları döyüşdürərkən təqribən eyni ölçülü-biçimli, eyni güclü qarışqalardan birinə qahmar çıxaraq yoğun barmağıyla digərini daim aşağı itələyirdi, eynən o cür də bolşevizmin yoğun barmağı erməni – müsəlman münaqişəsinin müqəddəratını həll etməkdəydi.

Qaranlıq düşəndə qarabasmalarım başlayırdı, ağlımı get-gedə itirmək üzrə olduğumu ehtimallarım, fərziyyələrim daha aydın isbatlayırdı. Bu şəhərin hər gün təkrarlanan küləklərinin vıyıltısı pəncərəni çərçivə qarışıq qoparmaq, damı laxladıb uçurmaq çabalarıyla çıxardıqları səs-sədayla mənə lap sarımı uddururdu. Bir yandan da, çox güman, ev sahibəsinin yanına gələn erkəklərin gecə yarı belə usanmadan taxta pillələri cırıldadaraq aşağı-yuxarı çıxmaları içimə vəlvələ salırdı. Gözlərim yuxusuzluqdan alışıb yansa belə onları yuman kimi gah bu lənətə gəlmiş səslərin qorxu-hürküsü, onlar imkan verəndə isə həmin o qarabasmaların basqısı (daha çox qaynar su ilə dolu qazan başıma əndərilir, ərşə çatan tonqalda heyvan kimi ətim şişə taxılıb qızardılır, xəncərlə gözüm ovulub xırçıltıyla yerə tökülürdü) məni yataqdan dik atılmağa, işığı yandıraraq su qrafinini başıma çəkməyə, yanğımın söndürülməsi prosesinin bir belə uzun çəkməsindən sonra da təngnəfəs halda ciblərimi axtararaq papiros və kibrit tapıb ciyərlərimin məhvini labüdləşdirən papirosçəkmə cəzasına sövq edirdi.

Belə vaxtlar “bəlkə mən lənətlənmişəm” deyə düşünür, bu düşüncənin öldürücü təsiri əvvəlki vəziyyətimi bunun yanında lap toyagetməli edirdi. Özümü hamam otağına salıb başımı soyuq suyun altına tutur, fınxırıb burnumu təmizləməklə kəsilməkdə olan nəfəsimi bərpa edəcəyimi düşünür, bir də alüminium tübikdəki mentol dadı verən pasta ilə ciddi-cəhdlə, var-gücümlə dişlərimi sürtürdüm.

Haçansa hardansa oxumuşdum ki, ruhi sarsıntı keçirən insanların özəl qəribəlikləri olur, gecə yarısı dişimin mina qatının indicə qoparılıb aparılacağı təəssüratı yaradan çox kobud təmasla diş fırçalamağım, şübhəsiz, mənim ruhi sarsıntımı isbatlayan özəl qəribəliyim sayıla bilərdi. 

Tarix ona görə tarix olur ki, güclüyə xidmət edib zəifi aşağılayır. Tarixin qələmini, kağızını güclülər ayırır, onu yazan mirzələri güclülər seçir, bir tikə çörəyini, bir içim suyunu verir ki, otur yaz. Onlar da yazır. Qaraya ağ, ağa qara deyə-deyə yazdıqlarını üst-üstə qalaqlayırlar.

Şərəfin tarixi əsla mümkün olan şey deyil. Məncə, yalnız şərəfsizliyin tarixi mövcuddur!”

 Şəkildə: 1918-ci ilin mart soyqırımı. Bakıda meyitləri daşıyırlar. (Azərbaycan Milli Arxivinin fotosu Vikipediyadan götürülüb)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.03.2025)

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova türk xalqlarını Ramazan bayramı münasibətilə təbrik edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, təbrik mətnində deyilir:

“Əziz dostlar!

Sizi müqəddəs Ramazan bayramı münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm! Bu mübarək bayramın ailələrinizə bolluq, bərəkət və xoşbəxtlik gətirməsini diləyirəm. Qoy dualarınız qəbul olunsun, qəlbiniz sevgi və mərhəmətlə dolsun.

Allah hər zaman sizə və sevdiklərinizə sağlamlıq və rifah nəsib etsin.

Ramazan bayramınız mübarək!”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.03.2025)