İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Uğur heç vaxt təsadüfi olmur. Təəssüf ki, uğursuzluq da təsadüfi deyil. Uğurlu insanların etdiklərini adət halına çevirənə kimi dəfələrlə təkrar etdikdən sonra siz də uğur qazanırsınız. Və əksinə, uğurlu insanların etdiklərini etmədikdə siz uğursuzluğa düçar olursunuz. Və hər iki halda fələk bitərəf qalır. O, heç kimin tərəfini tutmur. Onun üçün fərqi yoxdur. Sizin başınıza gələn sadəcə qanunauyğunluqdur – Səbəb və Nəticə qanunu. 

Siz özünüzə hazır mexanizmli bir qurğu kimi yanaşa bilərsiniz. Sizin hazır mexanizminiz, yuxarıda söhbət açdığımız, asan və ya az müqavimətli yolu seçmək istəyidir. Daxili intizam olmadıqda sizin hazır mexanizminiz işə düşür. Uğursuzluğunuzun və potensialınızdan tam istifadə edə bilməməyinizin əsas səbəbi məhz budur. 

Siz uğur əldə etmək üçün lazım olan işlərdə məqsədyönlü, şüurlu və davamlı olmadıqda hazır mexanizminiz işə düşür. Gələcəkdə uğursuzluq, təəssüf və maliyyə problemlərinə gətirib çıxaracaq, asan və bu gün əyləncəli görünən dəyərsiz işlərə başınızı qatırsınız.

Brayan Treysi / Bəhanələrə yox (Daxili intizamın gücü)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.04.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Sumqayıt şəhər İcra Hakimiyyətinin, Milli Məclisin Sumqayıtdan seçilmiş deputatı Səbinə Salmanovanın və Sumqayıt Musiqi Kollecinin birgə təşkilatçılığı ilə Gənclər paytaxtı Sumqayıtda “Gəncliyin səsi” adlı ədəbi-bədii tədbir keçirilib.

Tədbirdə Sumqayıt şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Zakir Fərəcov, Milli Məclisin deputatı Səbinə Salmanova, şəhid ailələrinin üzvləri və şəhər ictimaiyyətinin nümayəndələri iştirak ediblər.

Musiqi Kollecinin direktoru Səbinə Mehdiyeva tədbirin açılışında çıxış edərək iştirakçıları salamlayıb, tədbirin əhəmiyyətindən danışıb.

Ədəbi-bədii proqram çərçivəsində tanınmış incəsənət ustalarının ifasında musiqilər səsləndirilib.

Qeyd olunub ki, ötən əsrin 70-ci illəri və 80-ci illərinin birinci yarısı Sumqayıt üçün xüsusi əlamətdarlıq daşıyır. Məhz bu dövrdə, Ulu Öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Sumqayıt tərəqqi və dirçəliş dövrünü yaşayıb. 75 illik yubileyini qeyd edən Sumqayıt bu gün Ulu Öndərin arzuladığı müasir şəhərə çevrilib.

Tədbirdə vurğulanıb ki, Prezident İlham Əliyevin diqqət və qayğısı sayəsində Sumqayıt daha da inkişaf edib. Dövlət başçısının hər səfəri şəhərin tarixinə mühüm hadisə kimi yazılmaqla yanaşı, Sumqayıtın tərəqqisinə ciddi töhfələr verib.

Milli Məclisin deputatı Səbinə Salmanova çıxışında son illər ərzində şəhərin simasının tamamilə dəyişdiyini qeyd edib. O bildirib ki, bu dəyişikliklər Prezident İlham Əliyevin Sumqayıta göstərdiyi xüsusi diqqət və qayğının nəticəsidir.

Sumqayıt Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Zakir Fərəcov isə çıxışında Ulu Öndər Heydər Əliyevin dövlətçilik ideyalarına sadiq olan sumqayıtlıların Azərbaycanın müasir inkişafında mühüm rol oynadığını diqqətə çatdırıb. O qeyd edib ki, şəhərin gündən-günə inkişaf etməsi, abadlaşması məhz Ümummilli Liderin dəstəyinin və səylərinin nəticəsidir.

Vurğulanıb ki, Prezident İlham Əliyevin qayğısı ilə Sumqayıt öz tarixi şöhrətini bərpa edir, müasirlik və tərəqqi simvoluna çevrilir. Şəhər qazandığı uğurlar ilə Azərbaycanın iqtisadi və mədəni potensialına mühüm töhfələr verir.

Tədbirdə həmçinin bildirilib ki, son illərdə Sumqayıtda həyata keçirilən genişmiqyaslı layihələrin miqyası və əhatə dairəsi bir neçə onillik dövrü əhatə edir. Qısa zamanda şəhər tamamilə yenilənərək modern sima qazanıb, burada tətbiq olunan quruculuq işləri yeni şəhər standartlarının formalaşmasına səbəb olub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.04.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Dünya kino tarixinin əfsanələri olan Al Paçino və Robert de Nironun 1974-cü ildə çəkdirdikləri şəkli götürüb bir Hollivud fotomüxbiri süni intellektin köməyi ilə onların birlikdə yeni fotosunun yaradılmasına vəsilə olub.

Al Paçino soldakı, Robert de Niro isə sağdakıdır.

Biri sağ, biri mərhum iki yaraşıqlı gəncin 51 ildən sonra – birinin real görüntüsü, birinin isə süni intellektin hazırladığı fotosu baxın, belə alınıb. Və deyilənə görə, Al Paçino fotoya baxdıqdan sonra köks ötürərək deyib ki, “sənə nə deyim, dünya”.

Al Paçino (əsl ad—soyadı Alfredo Ceyms) 1940-cı ilin 25 aprelində Nyu-Yorkda doğulub, 84 yaşı var.

Robert de Niro isə 1922-ci ilin 3 mayında Nyu-Yorkda dünyaya gəlib və eyni gündə - 1993-cü ilin 3 mayında Nyu-Yorkda 71 yaşında vəfat edib.

Dünyada heç nə əbədi deyil, bir gün gəncsən, şöhrətlisən, varlısan, yaraşıqlısan, hamı sənə heyrandır, hamı sənə həsəd aparır.

Bir gün də qırışmış üzün, nurdan düşmüş gözün, çal saçların və dərisi sallanmış əllərin, taqətsiz ayaqlarınla hamıda yazıqlıq hissi oyadırsan.

Bax belə!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.04.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Aprelin bugünkü tarixində dünyaya gəlmiş gözəl və eleqant xanım, güclü təşkilatçı, təsirləndirici, içdən gələn şeirləriylə rusdilli poeziyamızın zirvələrində dayanan Nigar Həsənzadə hər şeydən əvvəl, əlahəzrət SÖZə xidmət edir. Onun şeirlərində söz əsla həcmi doldurmağa yox, yoxu var etməyə xidmət edir. Bu şeirlər təsirləndirir, düşündürür, hisslərə, duyğulara pərvəriş verir.

Nigarın yaratdığı ədəbi məclisin adının SÖZ olması da təsadüfi deyil.

Biz portalımız adından dəyərli Nigar xanımı təbrik edir, ona həmişə parlamağı arzulayırıq.

BU DA KEÇƏR...

Mələklərin ölməzliyinə, 

Yelçəkənin yüngüllüyünə inanan, 

Qanadlı ayaqlarla yol gedən 

Hər kəsin barmağında

«Bu da keçər...» hikməti 

Yazılmış bir üzük.

«Bu da keçər...» – 

Ehtirasların və yaraların 

Üzünə çırpılan gülüşlə

Üzük dilə gəlirdi:

Şad-xürrəm yaşayaq, xoşbəxt qocalaq.

Yalandan gözü qorxmuş bu dünya

Ruhdan salmasın qəhrəmanları 

Və quzğunlar anlasın:

Allah qu quşlarını sevir göylərdə...

Sinəsində ürək gəzdirən bəndələr – 

Kinlərinin, vədlərinin girovları,

Metaforaların və üzüklərin qoruyucuları

Qəbul eləsinlər bu həqiqəti: 

Bəraət yoxdu əzablara.  

«Bu da keçər...» – bir müdrikin 

Bu kəlamını unutmasan əgər.

Yaşamaq əmri verib həyat insana

Zəfər soraqlı sonluğa qədər...

SAVAŞ

Qabarlar içində ucalar saray... 

Qurbansız qurbangah yoxdu, bilirəm...

Mən həm əvvəlimi, həm də sonumu

Güzgünün önündə durub görürəm.

Bilirəm, kədərsiz səadət olmur...

Neçə savabım var, neçə günahım.

Qırışlar göylərə qırçın toxuyur,

Yenilmiş şeytanım, yenən Allahım!

Bu döyüş hər kəsin hünəri deyil, 

Əsəbi zəiflər çəkilsin geri...

Çağıraq bu savaş meydanına biz

Çılpaq baxışları, yalın əlləri...

Qurbansız qurbangah yoxdu, bilirəm...

Şam yanar – istisi gedər, ayrılar.

Bilirəm, ayrı cür ola da bilməz: 

Gözümdə bir savaş ehtirası var.

QAYIDIŞIN MÜBARƏK...

Sənsiz keçən otuz il saçımızı ağartdı,

Ağır bir yükün altda qaldı kürəyimiz də. 

Gözlərimiz kor oldu göz yaşının duzundan,

Lal quşlar yuvasını qurdu ürəyimizdə. 

Əzablıydı dünyanı qolsuz qucaqlamaq da, 

Otuz gecə dualar elədik səs-səmirsiz.

Evindən-eşiyindən, əzizindən ayrılıb,

Böyük zəfər dalınca getdi igidlərimiz...

Getdi igidlərimiz – bu xalq sözünü tutdu...

Divarları, sədləri yarıb keçdilər onlar.

Otuz il yaşamışdıq sənin intizarınla,

Bir bax, sağalır indi yaralar, sıyrıntılar...

İndi daha gözəldi göy üzündə mələklər,

Qardaşlarım yol alıb Tanrının hüzuruna.

Bu rəşadət işığı əsrlərlə çəkilməz

Ölkəmin, şəhərimin üzərindən heç yana.

Köhnə yara yerləri biləklərdə sağalar. 

Dərdimiz də toxtayar, sızıldamaz canımız.

Bu qəhrəman oğullar – qəlbimizin fərəhi,

Qanımız, zəfərimiz, şöhrətimiz, şanımız.

Torpaq oğul qoxuyur, Vətəndə ana ətri.

Otuz ilin qürubu dönüb olub dan yeri.

Zamanın qanatdığı milli yaddaşımızdan,

Silib təmizləmişik xəyanətkar izləri. 

Planet əvəlkitək fırlanır bizim üçün.

Var olsun bu uşaqlar, bu atalar, analar.

Varsa xilaf çıxmayan öz andına, əhdinə, 

Demək, həqiqi insan bu dünyada hələ var.  

Mənim qəhrəman Şuşam, nəfəsindən öpürəm,

Otuz ilin yükündən azad olur bu kürək. 

Bu gecə nəğmə deyir qayıdışın eşqinə 

Və torpaq cavab verir: qayıdışın mübarək!

KAŞ…

Qaranlıq səmada işıqlı möhür...

Yağır ulduzların yağışı göydən. 

Qaçmağa lüzum yox, qaçmağa yer yox 

Cəzadan, ədalət məhkəməsindən.

Yerin qabığını qoparır səma,

Sanki dərisini soyur adamın...

Qoy baxıb anlasın gözləri korlar:

Göylərin altında qonaqdı hamı...

Kimi yuxudadır, kimi də oyaq –

Hamısı dünyada qonaqdı, qonaq.

Və bir an gələcək, hamısı tək-tək

Gözə görünməyən divar dibində

Durub kainata dua edəcək.

Qaranlıq səmada işıqlı möhür...

Günaha batmayan adam var hələ? 

Lələyi iynədən, mələyi cindən

Kaş seçib-ayıra biləydik elə.

 SADƏCƏ, AXTAR…

Bir yabanı qızılgül verib ağırlayaram

Ayağımı tikanla dalayan insanları...

Siz ey kirə-palçığa batmayan topuqların 

Hardasa körpüləri, hardasa perronları. 

Ruhunuz yox əzəldən sürüdə heyvan kimi,

Aşağı əyarların yiyəsisiz, uzağı... 

Cənnət havası çalır buynuz öz günahına,

Alnınıza salamım dəyir güllə sayağı. 

Mən tavan, siz döşəmə – nəmişliyi sevərsiz. 

Verdiyiniz ehsanı toxunmamışam hələ.

Sizin qənimət deyil zəfərlərim, çəkilin.

Oxuyuram dostları gözündən çərşənbələr.

Həm özünü yaradan, həm də qayçı adam var...

Edam kötükləriylə dar ağacı yanaşı...

Adam da var, çirkabı, zir-zibili təmizlər,

Usanmadan üfürər tozu, külü, yaddaşı...

Hamı ciyər dolusu nəfəs alar səmayla,

Hər kəsin dərisi var – hər kəsin libası var.

Hamı gəlir dünyaya, saralıb-solub gedir,

Hamının sifətini bürüyür sızanaqlar...

Arabir xoş təsadüf çıxır qabağımıza 

Payız yağışılarında, qışın qarında, yazda...

Dünyaya İnsan gəlir evlərin, həyətlərin, 

Və qədimi tağların, bağların arasında.

Varlığı hiss olunmaz, səsi gəlməz ucadan,

Bəlkə də zəngin deyil, bəlkə də kamil deyil.

İyirmi yaşındadı, amma yox, qırxdır yaşı...

Bütün varı-dövləti özündədir elə bil.

Ürəyində təpər var... çəkinmədən, qorxmadan

Qucaq açar hamıya, gülümsəyər üzlərə.

Onun baxışlarında yanan şamlar neçə yol

Yandırıb kainatı, alışdırıb gözləri.

İnanar əlamətə, işarətə, mənaya,

Gah zarafat eləyər, gah da susar bu adam.

Dadlı şərablar içər, acı şirnilər yeyər,

Ayaqyalın dolaşar tikanlıqda qorxmadan.

Sübh şehini xoşlayar... bədənini, ruhunu

Gərər böyük həvəslə bu dəli küləklərə.

Ürəklə salam verər özgələrə, yadlara,

Sevdiyi adamlara sehirli üzük verər...

Həm özünü yaradan, həm də qayçı adamlar... 

Dərisi var hər kəsin – hər kəsin libası var.

Amma bir insan da var bir ömür dəyərində –

Hardasa, yanındadı… sadəcə, axtar, axtar...

Rus dilindən tərcümə: Salam Sarvanındır

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.04.2025)

Millət vəkili, Milli Məclisin İctimai birliklər və dini qurumlar komitəsinin sədri Fazil Mustafa Bakı Dövlət Universitetinin rektoru Elçin Babayevi 60 illik yubileyi ilə bağlı təbrik edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, komitə sədrinin təbrik məktubunda yubilyarın elmi, pedaqoji və ictimai fəaliyyətində qazandığı uğurlar, həmçinin rəhbərlik etdiyi kollektivə və tələbələrə göstərdiyi qayğı xüsusi vurğulanıb:

“Hörmətli Elçin müəllim,

Sizi 60 illik yubileyiniz münasibətilə təbrik edir, möhkəm cansağlığı və yeni uğurlar arzulayıram!

Siz xeyirxahlığınız, alicənablığınız və rəhbərlik etdiyiniz kollektivə, tələbələrə göstərdiyiniz qayğı ilə seçilirsiniz. Bir alim, pedaqoq, ictimai xadim və rektor olaraq uzunmüddətli, səmərəli fəaliyyətinizlə elm və təhsil sahəsində böyük xidmətlər göstərmisiniz.

Siz müxtəlif təhsil ocaqlarında pedaqoji fəaliyyət göstərmiş və bu sahədə geniş təcrübə toplamısınız. 1996-1997-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində, 1998-1999-cu illərdə Bakı Dövlət Universitetində, 1996-1999-cu illərdə Əmək və Sosial Münasibətlər Akademiyasında, 1995-2009-cu illərdə “Zəngi” liseyində, Azərbaycan Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasında pedaqoji fəaliyyət göstərmiş, eləcə də N.Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının elmi işlər üzrə direktor müavini və 2009-2019-cu illərdə Azərbaycan Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun icraçı direktoru olmusunuz. 2019-cu il martın 11-dən etibarən Bakı Dövlət Universitetinin rektoru kimi fəaliyyət göstərirsiniz.

Elm və təhsilin inkişafına verdiyiniz töhfələrə və ictimai fəaliyyətinizə görə “Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923-2023)”, “Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919–2019)” yubiley medalları, “Tərəqqi” medalı və “ASAN xidmət ilə səmərəli əməkdaşlığa görə” medalı ilə təltif edilmisiniz.

Milli Məclisin İctimai birliklər və dini qurumlar komitəsi adından Sizi bir daha təbrik edir, ən xoş diləklərimizi yetirirəm”!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Xalq yazıçısı Elçinin  prozası təqdim edilir. 

Bir qəribə adam haqqında hekayə

Rafiq Qurbanovun xatirəsinə

1

...sonra birdən-birə həmin 2018-ci ilin o gözəl yaz günü bütün təfərrüatı ilə onun gözlərinin qabağına gəldi və aradan keçən - nə qədər keçmişdi? - indi 2092-cı ildir, deməli, aradan 74 il keçib, - hə, düz 74 il və elə bil, o gözəl yaz günü də o uzaq illərdə nəşr edilən kağız kitablardan birinin səhifəsi idi ki, çevrilirdi. O, yəni o zaman Bakı Dövlət Universitetinin fizika fakültəsində çalışan, 25 yaşını da təzəcə bitirmiş gənc alim S.Qafarlı Bakının Yasamaldakı köhnə qəbiristanlığında qəbir daşlarına baxa-baxa, qəbirlərin arası ilə eləcə gəzişirdi və əslində nə üçün bura gəldiyini, niyə bu qəbirlərin arası ilə dolaşdığını özü də dəqiq başa düşmürdü. 

S.Qafarlı universiteti əlaçı diplomla qurtarmışdı və onda universitetdə  Elmi Şura deyilən bir qurum var idi, həmin Şuranın qərarı ilə onu doktoranturada saxlamışdılar. S.Qafarlı çox zehinli, hər şeyə fikir verən, düşünən yeniyetmə kimi məktəbdə oxuduğu çağlardan fizikanı sevmişdi və fizika get-gedə onun həyatının bir hissəsinə, əslində elə əsas hissəsinə çevrilmişdi, çünki fizika onun üçün hər şeyi - yerdə də, göydə də nə baş verirdi, ya da baş vermirdi, hamısını izah edirdi, hətta dostları heyrətlə, çaşqınlıqla yerdəki, göydəki möcüzəvari hadisələrdən danışanda, ürəyində: "- Fizikanı bilmirsiz də..." - deyirdi və fikirləşirdi ki, nə yaxşı, bu adamlar hələ dəli olmayıblar, çünki bu kainatda ki, bu qədər uzaqlıq var, bu qədər səliqə-sahman var - hər gün səhər işıq yanır, gecə qaranlıq çökür - heç nədə də bir an belə gecikmə, səhv, pozuntu olmur və sairə və ilaxır - fizikanı bilmirsənsə, adam dəli olar də. 

S.Qafarlının atası məktəbdə idman müəllimi idi və oğlunun bu dərəcədə fizikanı sevməsi, məktəbdə oxuya-oxuya ali məktəblərin fizika dərsliklərini öyrənməsi ilə fəxr edirdi, gələcəkdə böyük fizika alimi olacağına tamam əmin idi, yəqin elə buna görə də hər gün oğlunu fizika ilə məşğul olmazdan əvvəl idmanla məşğul olmağa məcbur edirdi və tez-tez də təkrar edirdi ki, sağlam bədəndə sağlam ruh olur. Bu anlamda isə ruh, yəni fizika demək idi və atası bu məlum sözləri elə ürəkdən deyirdi ki, elə bil bu sözləri, bu fikri özü kəşf edib. S.Qafarlı da tələm-tələsik, bir az da həvəssiz idman edirdi ki, sevimli fizika ilə məşğul olsun.

Beləliklə, S.Qafarlı fizikanın dərinlərinə gedə-gedə dissertasiyasını vaxtından əvvəl, uğurla müdafiə etdi, ancaq qəribəsi bu oldu ki, uğurlu müdafiədən sonra fizikanın daha da dərinlərinə getdikcə onun içindəki fizika sevdası artmaq əvəzinə, görünməyən bir iş idi - yavaş-yavaş sönməyə başlamışdı, çünki fizika ilə məşğul olduqca, onun beynində cürbəcür fikirlər dolaşmağa başlamışdı, ürəyindən hansısa anlaşılmaz hisslər keçirdi, fikrində onlarla, hətta yüzlərlə dalbadal düzülmüş sual işarələri sıralanırdı. 

S.Qafarlı təbiət etibarilə ciddi adam idi, ancaq elə o vaxtlar bir dəfə gülməli bir əhvalat oldu: gecə yarısı yuxusu gəlmirdi, yata bilmirdi və  pəncərənin qabağında dayanıb, gözlərini bomboş küçəyə dikmişdi. Bir az aralıdakı tində yolgöstərən işıq növbə ilə qırmızını, sarını, yaşılı bir-birini əvəz edirdi və gecənin bu adamsız, maşınsız küçələrində o işıqların eləcə boş-boşuna yanmağı çox mənasız görünürdü, elə bil S.Qafarlı hərəkətdə olan mənasız və mücərrəd bir mənzərəyə baxırdı. 

O, gözlərini bir-birini əvəz edən qırmızı, sarı, yaşıl işıqdan çəkib, göyə baxdı, uzaqlarda iki-üç ulduz güclə görünürdü və S.Qafarlı o iki-üç ulduza baxanda onun fikrində birdən-birə, tamam gözlənilmədən İsaak Nyuton  canlandı. S.Qafarlı gözlənilmədən də: "- Sənin qanunların mənasız bir şeydir..." - dedi, elə fikrində də əlavə etdi: "- Başqa qanunlar kimi..." və bardaş qurub, alma ağacının altında oturmuş İsaak Nyuton qaşlarını çatıb, acıqla, hətta kin-küdurətlə ona baxdı, qəzəblə başını buladı. Bu görüntü ani cizgi filmi kimi bir şey idi və sonralar hərdən yadına düşəndə, S.Qafarlını gülmək tuturdu. Bəlkə bu bir mistika idi? Niyə də yox? 

74 il bundan əvvəlki günlərdən birində S.Qafarlı, dediyim kimi, heç özü də bilmədi, necə oldu ki, evdən çıxıb, qəbiristanlığa getdi - elə bil, ayaqları onu o zamankı Bakının Yasamaldakı köhnə qəbiristanlığına özbaşına aparıb çıxartmışdı. Niyə? Birdən-birə nə oldu ki?

Doğrusu, bu hekayəni yazmağa qərar vermiş bir adam kimi, mən də bunu bilmirəm və uşaq vaxtı, hətta yeniyetməlik çağlarında da qəbiristanlıqdan qorxan, çəkinən S.Qafarlı heç bir qohumu, əzizi dəfn olunmamış o qəbiristanlıqda tanınmaz-bilinməz insanların qəbir daşları boyunca addımladıqca, qurumuş otun-ələfin tozu ayaqqabılarını, şalvarının balaqlarını bulaşdırırdı, ancaq o, bunun fərqində deyildi.  

Yaxşı yadındaydı, həmin gün hava mülayim, göy üzü  tər-təmiz idi  və S.Qafarlı  köhnə-təzə qəbirlərin arası ilə dolaşa-dolaşa hərdən başını qaldırıb göyə baxırdı. Uşaq vaxtı bir dəfə atası onu qatarla hansısa bir kəndə aparmışdı və nə üçün ora getmişdilər - xatırlamırdı, yadına təkcə bu gəlirdi ki, o kənd dağ ətəyində idi, uzaqdan isə bu dağın davamı olaraq, başıqarlı silsilə dağlar görünürdü. Böyük, ya kiçik Qafqaz sıra dağları, bəlkə Talış dağları idi, bilmirdi və o dağ ətəyində atası sinədolusu nəfəs alıb, ona da:

- Dərindən nəfəs al, - dedi.- Bu hava bilirsən, hardandı? - Sonra da barmağını dağlara tuşladı. - Bu havanı sənə o dağlar göndərib.

Başıqarlı o dağlara baxa-baxa balaca S.Qafarlının içindən elə bir gözəl qürur hissi keçdi ki, guya o dağlar bu gözəl havanı həqiqətən, onun üçün göndəriblər və o hiss indiyəcən hafizəsində ilişib qalmışdı. S.Qafarlı orda gecə vaxtı göy üzündə milyonlarla ulduz gördü və o ulduzlar o qədər işıqlı idi ki, bu işıqlara baxanda, adamı xof basırdı. S.Qafarlı atasının əlindən yapışdı və ilk dəfə də "sirri-Xuda" sözünü onda eşitdi - atası ulduzlarla dolu o göy üzünə baxa-baxa, elə bil dünyada hər şeyi yadından çıxartmışdı və:

- Bu bir sirri-Xudadır də... - pıçıldadı.

Sonralar onun içində  fizika sevdası baş qaldıranda da, universitetin fizika fakültəsində oxuyanda da S.Qafarlı hərdən o dağ ətəyindəki kənddə gördüyü göy üzünü xatırlayıb, gülümsünürdü - təəssüf ki, onun atası fizikadan uzaq bir adam idi və buna görə də o milyonlarla ulduzlara baxıb, o cür mat qalmışdı. Onun üçün, yəni S.Qafarlının atası üçün "Xuda", S.Qafarlının özü üçün "Fizika" demək idi və atasını mat qoyduğu o sirləri açmaqla məşğul idi.

Bunlar hamısı o uzaq illərin xatirələri idi.

Yasamal qəbiristanlığında gəzişdiyi o anlarda xatırladığı ulduzlarla dolu o göy üzü daha heç bir şövq gətirmirdi və doğrusu bu idi ki, onun içində bir boşluq, mənasızlıq yaranırdı.

Bir dəstə adam hansısa bir rəhmətliyi köhnə Yasamal qəbiristanlığında torpağa tapşırırdı və S.Qafarlı onların yanından keçəndə Universitetin tanınmış dosenti, fizika fakültəsinin dekan müavini B.Dadaşbəyli ilə rastlaşdı.

B.Dadaşbəyli alçaq boylu, yumurta kimi dolu, ancaq həmişə hərəkətdə olan, hər şeylə və hər kəslə maraqlanan, ötkəmliyinə və prinsipiallığına görə həmkarlarının da, qeyri-həmkarlarının da bir az çəkindikləri bir adam idi və deyilənə görə, yaxşı fizik idi, yəqin elə fizikaya məhəbbətə görə də onun S.Qafarlıya rəğbəti vardı. Birdən-birə qəbiristanlıqda S.Qafarlı ilə rastlaşanda B.Dadaşbəyli təəccüblə bu gənc fizikin, fəlsəfə doktorunun - o zaman belə elmi dərəcə var idi -toz basmış ayaqqabılarına, şalvarının tozlu balaqlarına baxaraq:

- Sən burda nə gəzirsən? - soruşdu.

S.Qafarlı bir müddət dekan müavininin sifətinə baxdı, elə bil, universitetdə tez-tez gördüyü bu adamı tanımırdı və bilmədi ki, nə cavab versin? Nə deyəydi? Deyəydi ki, bu köhnə-təzə qəbir daşlarının arasında nə axtarıram? Nə? Ən qəribəsi isə bu oldu ki, S.Qafarlının öz səsi öz qulaqlarında da gözlənilməz səsləndi:

- Başa düşmək istəyirəm...

Görünür, onun sözləri dekan müavinini daha artıq təəccübləndirdi: 

- Başa düşmək istəyirsən? 

S.Qafarlı başı ilə təsdiq etdi.

B.Dadaşbəyli zənnlə ona baxıb:

- Nəyi? - soruşdu.

S.Qafarlı maddım-maddım dekan müavininə baxaraq, yenə bir müddət susdu və nəhayət, çiyinlərini çəkdi, yəni ki, "nə bilim?"

2

Hamı məəttəl qalmışdı ki, bu gənc və perspektivli alim, növbəti doktorluq dissertasiyasını işləyə-işləyə niyə birdən-birə ərizə verib, universitetdə işdən çıxır və Elmi Şuranın üzvləri də, başqa dost-tanış elm adamları da başa düşə bilmirdi ki, S.Qafarlı nə üçün belə edir? Hətta B.Dadaşbəyli - o, artıq fizika fakültəsinin dekanı və professor idi - S.Qafarlını kabinetinə dəvət etdi və:

- Sən mənimlə açıq danış, - dedi. - Niyə gedirsən? Bəlkə kimdənsə incimisən? Bəlkə nədənsə narazılığın var? Hə? Adam elə-belə, durduğu yerdə işdən çıxıb getməz ki! Nə olub?

S.Qafarlı:

- Heç nə olmayıb,- dedi.

O zaman hələ Amerika Birləşmiş Ştatları var idi, "ABŞ" deyirdilər və dekan səsini bir az yavaşıdıb:

- Bəlkə ABŞ-dan dəvət gəlib? - soruşdu.

- Yox.

- Avropadan?

S.Qafarlı başını buladı.

- Ordan da səni dəvət etməyiblər, - dedi. - Heç nə də olmayıb? Bəs, niyə gedirsən? 

S.Qafarlı yəqin heç özü də bilmədən, eynilə Yasamal qəbiristanlığındakı kimi, yenə çiyinlərini çəkdi, yəni "nə bilim?" və qəribədir ki, Yasamal qəbiristanlığındakı görüş dekan B.Dadaşbəylinin də yadına düşdü - yaxşı yaddaşı varıymış:

- İnişil də qəbiristanlıqda, yadımdadı, deyirdin ki, "başa düşmək istəyirəm..." Nəyi - və dekan B.Dadaşbəyli bir neçə an susdu, sonra da yəqin başa düşdü ki, əməlli-başlı bir cavab almayacaq, başını bulaya-bulaya: - Vallah, - dedi, - qəribə adamsan, sonra da Allahı şahid gətirərək: - Allah şahiddir ki, mən sənin getməyini istəmirdim, - dedi və S.Qafarlının ərizəsini vizalayıb, rektorluğa göndərdi.

S.Qafarlının fizikadan başqa bir peşəsi yox idi, ancaq Bakıdakı orta məktəblərdən birində fizika yox, ibtidai siniflər üçün idman müəllimi kimi işə düzəldi və uzun müddət uşaqların sağlamlığı ilə məşğul oldu. Evdə də fizikaya aid nə kitablar var idisə, yığıb aparıb, kitabxanaya bağışladı və S.Qafarlının bu əhvalatından razı qalan bir nəfər vardısa, o da onun həyat yoldaşı idi - əri daha gecənin yarısınacan oturub, fizika ilə məşğul olmurdu. Bir nəfər də var idi ki, yəqin ruhu çox incimiş, çox narahat olmuşdu, o da, şübhəsiz, rəhmətlik atası idi.

Onun dost-tanışları, bir yerdə işlədiyi həmkarları, hətta yaxın-uzaq qohumları, elə bil ki, dekan B.Dadaşbəylinin dediyi sözü eşitmişdilər, ona, yəni S.Qafarlıya qəribə bir adam kimi baxırdılar və hətta bu, onun ayamasına çevrilmişdi: Qəribə adam.

3

...2092-ci ilin də gözəl bir yaz günü idi və bu, həmişəki kimi proqramlaşdırılmış süni yaz günü deyildi. S.Qafarlının nəticəsi Sara yeni sevgilisi ilə "Yer kürəsi - Ay - Mars" marşurutlu turist səfərindən təzə qayıtmışdı. İndi oralara gedib-gəlmək, əvvəllər, yəni Bakı ilə Buzovna hələ birləşməmiş vaxtlar, Buzovnaya gedib-gəlmək kimi bir şey idi. Sara da, yeni sevgilisi də S.Qafarlını yoluxmağa gəlmişdi və S.Qafarlı soruşanda ki, oralarda, yəni Ay, Mars tərəflərdə təzə nə var, nə yox? - Sara bir az da təəssüflə: 

- Heç nə... - dedi. 

S.Qafarlının yaşı imkan vermirdi ki, belə səfərlərə çıxsın və ən doğrusu budur ki, onun buna heç həvəsi də yox idi, hərçənd oralardan Yer kürəsinə baxmaq maraqlı olardı, ancaq nə olsun, Yer kürəsində bəyəm, yüz cürə sirli şeylər yox idi? Bu da S.Qafarlının fikrindən keçdi ki, Yer kürəsində həyat nə qədər inkişaf edirsə, o sirlər də o qədər artır və onun beynindəki suallar sırası da uzandıqca, uzanır, ancaq bu suallar sırası onu daha rahatsız etmirdi, çünki bunlar adi cavabsız suallar idi. S.Qafarlının sifətində bir təbəssüm yarandı, ancaq Sara bu təbəssümün fərqinə varmadı, çünki S.Qafarlının sifətində belə sözsüz təbəssümlər tez-tez yaranırdı və ötüb də keçirdi, çünki fizikanı bilmək də, bilməmək də, əslində eyni şey idi və buna görə də heç kim dəli olmurdu. Hərdən onun eyvana çıxıb, o baş-bu baş göyə baxmağı var idi və həmin anlarda bəzən atasından soruşurdu: "- Oralarda nə var, nə yox?", sonra da özü öz sualına cavab verirdi ki, "orda da heç nə yoxdu, hə?" Ancaq "heç nə"" nədi? "Heç nə" yoxdusa, deməli, nəsə var də...

Sara:

- Bir şey lazımdı? - soruşdu.

S.Qafarlı:

- Yox, bir şey lazım deyil, - dedi.

Doğrudan da, ona nə lazım idi? Nə istəyəcəkdi?  

Bir müddət əvvəl onun 99 yaşı tamam olmuşdu və heç ağlına gələrdi ki, 100 yaşına gəlib çıxacaq? Bunu fikirləşəndə rəhmətlik atası yadına düşürdü: "Sağlam bədəndə sağlam ruh olar." Sağlam bədən 99-u adlamağacan gəlib çıxmışdı, ancaq hissiyyatı ona bunu da deyirdi ki, daha dayanacaqdı, 100-ü görməyəcək.

Necə oldu? Nə oldu ki, 50-60 il bundan əvvəl rəhmətə getmiş B.Dadaşbəyli birdən-birə onun gözlərinin qabağına gəldi və 74 il bundan əvvəl köhnə Yasamal qəbiristanlığında o rəhmətliyə dediyi sözlər də bu uzun-uzadı illər boyu həmişə onunla bir yerdə idi: "- Başa düşmək istəyirəm..." Toxum cücərməyə başlayanda torpaqdan necə baş qaldırırsa, o sözlər də  o vaxt S.Qafarlının daxilində eləcə baş qaldırmışdı və dediyim kimi, 99 yaşında da elə o cür idi. Bu barədə fikirləşəndə, özü-özünə çımxırırdı: "- Çox nahaq yerə..." və bu çımxırtıda qocaldıqca get-gedə artan bir kinayə də var idi.

Neçə vaxtıydı ki, onun evdən çıxmağa, harasa getməyə halı və doğrusu, bir az da həvəsi yox idi, ancaq 2092-ci ilin həmin təbii yaz günü elə bil, hardansa əsib gələn bir meh onun varlığına gözəl bir enerji gətirdi və S.Qafarlı başa düşdü ki, bu ölümqabağı bir dirilikdir, ancaq onun içində heç bir ölüm qorxusu, təlaşı, həyəcanı yox idi. O, 74 il əvvəlki kimi köhnə Yasamal qəbiristanlığına gedib, orda həmin köhnə-təzə qəbir daşları arasında gəzişmək istədi və onun içində dəli bir güman yarandı ki, fizikanın girişə bilmədiyi bütün sirlərinin cavabı elə orda - köhnə Yasamal qəbiristanlığındadır.

S.Qafarlı 99-cu mərtəbədə yaşayırdı - o, gülümsədi - yaşı da yaşadığı mərtəbənin hündürlüyünə gəlib çatmışdı və fərq onda idi ki, 99-cu mərtəbədən yuxarıda da hələ neçə qat var idi, ancaq hissiyyatı ona deyirdi ki, onun 99-cu son həddi. Ancaq bu binanın da, kürreyi-ərzdəki bütün qalan binaların  qatları da haçansa bitəcəkdi, ya bitməyəcəkdi - nə olsun, fərqi nədir?

O, taksi sifariş etdi və çoxdan hiss etmədiyi bir yüngüllüklə 99-cu mərtəbənin taksi dayanacağına gedib, taksiyə mindi və pilot da elə Sara kimi cavan və gülərüz bir qız idi, elə bil ki, həqiqi insan idi, əsil insan kimi də  şirin və səmimi bir dil ilə: 

- Hara uçuruq? - soruşdu.

S.Qafarlı:

- Köhnə Yasamal qəbiristanlığına, - dedi.

Pilot qız təəccüblə S.Qafarlıya baxdı:

- Hara, dediz?

S.Qafarlının fikrindən keçdi ki, deyəsən, elə 2018-ci ildə də ilişib qalıb və:

- Qəbiristanlığa, - dedi.

Pilot qız yenidən:

 - Hansı qəbiristanlığa? - soruşdu.

- Yaxında hansı qəbiristanlıq varsa, ora.

Qız daha təəccüb etmədi, çünki cürbəcür müştəriləri ora-bura aparıb-gətirdikcə belə bir qərara gəlmişdi ki, insanlar dünyanın çox çətin məxluqlarıdır və onlarla söhbətdə çox da dərinə getmək lazım deyil. Diqqətlə bu qocaya, yəni S.Qafarlıya baxıb, daha heç nə soruşmadı, özü müəyyənləşdirib başa düşdü ki, söhbət ənənəvi qəbiristanlıqdan gedir və qısa bir müddətdən sonra taksini yaxınlıqdakı ənənəvi qəbiristanlıqlardan birinin meydanına endirdi.

S.Qafarlı bu yerləri tanımırdı, ümumiyyətlə Bakı onun üçün tamam başqa bir meqapolis idi və bu başqa meqapolisin onun üçün heç bir doğmalığı yox idi, ancaq o, ənənəvi qəbiristanlıqda hamısı bir-birinin eyni olan qəbir daşlarının arası ilə dolaşarkən, elə bil, o yadlıq hissinə yavaş-yavaş nəsə bir məhrəmlik, bir dinclik qarışırdı. Hərdən də başını qaldırıb göyə baxırdı - boz-qara buludlar yığışırdı, xüsusən, üfüq boyu qapqara qaralırdı və bu buludlar süni deyildi - süni buludlar bu cür yığışmırdı, bu cür qaralmırdı - yəqin dənizin o tərəflərində təbii yağış yağacaqdı. 

Bu dəfə də S.Qafarlının içində əməlli-başlı bir təbii yağış muradı baş qaldırdı və fikrindən də keçdi ki, ola bilsin, bir də heç vaxt yağış, yəni təbii yağış görməyəcək. Çox güman, elə də olacaqdı, ancaq bunun nə mənası var idi, S.Qafarlı bir də təbii yağış görəcəkdi, ya yox? Görsəydi, bu dünyada nə dəyişəcəkdi, görməsəydi, nə?

O, uzun illər bundan əvvəl atası ilə birlikdə getdiyi kənddə gecə vaxtı milyonlarla, milyardlarla ulduzların işım-işım işıldadığı göy üzünü yenidən xatırladı və həmin göy üzü ilə bugünkü göy üzü bəyəm, eyni şey deyildi? Hansı ulduz isə sönür, ya söndürülür, hansı ulduz isə yaranır, ya yaradılırdı - dəyişən yalnız dekorlar idi və elə 74 il əvvəl də köhnə Yasamal qəbiristanlığında onun beynində bu cür fikirlər dolaşmışdı. İndi nədir, təzə Amerika kəşf etmək istəyir? 

S.Qafarlı  səliqə ilə cərgə-cərgə düzülmüş bu qəbir daşlarını bir-bir nəzərdən keçirdi və köhnə Yasamal qəbiristanlığındakı səliqə-sahmansızlıq, qəbir daşlarının düzümündəki hərc-mərclik, oradakı cürbəcür abidələr, hasarlar, eləcə də ətrafı bürümüş alaq içində güclə görünən naməlum qəbir daşları onun xatirinə gəldi, elə bil aradan 74 il yox, 1000 il keçmişdi, ancaq fərqi nə idi? 

Uşaq vaxtı gördüyü, işıltısı da adamı ürküdən o ulduzların arasında elələri var idi ki, milyard-milyard işıq illəri qədər uzaqlıqdaydılar - bunun nə əvvəli var idi, nə də axırı və bu əvvəlsizlik və axırsızlıq müqabilində qəbiristanlıqdakı rəhmətliklər xoşbəxtlikləri, ya bədbəxtlikləri, sevincləri və dərd-ələmləri ilə birlikdə gözə görünməyəcək dərəcədə kiçik və əhəmiyyətsiz idi. Bu ənənəvi qəbiristanlığa gəlib, ya da lap elə köhnə Yasamal qəbiristanlığı olsun, ora gedib "qaranlıq otaqda qara pişik axtarır"? 

S.Qafarlının düşüncələrindən bu da keçdi ki, elə bu fikirlərin özü də dənizin başının üstünü almış o qapqara buludlar kimi, qaradır, ancaq dənizin üstündəki  o buludlardan fərqli olaraq, bu buludlar heç vaxt yağmayacaq. 

Onun özünün öz bənzətməsindən xoşu gəldi.

Dekan V.Dadaşbəyli düz deyirdi, doğrudan da, qəribə adam idi.

Bu qəribə adam yenə 99-cu mərtəbəyə qayıdacaqdı, sonra axşam düşəcəkdi, sonra gecə başlayacaqdı və çoxdan köhnələrək yox olmuş küçə göstəricilərinin qırmızı, sarı, yaşıl işıqları bir-birini əvəz edə-edə mənasız-mənasız yanacaqdı...

(21 iyun 2024. Zaqulba)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)

Xədicə Əliyeva, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

Həqiqət. 

Hər kəsin ən dərinə qədər hiss etdiyi, amma tam olaraq adını qoya bilmədiyi, ucsuz-bucaqsız həmin o yol, həqiqət axtarışı, əskikliyi. 

İnsanların hər biri qüsurlu halda var olur.

Fiziki və mənəvi

Hər ikisində də, tək məqsəd həqiqət axtarışı olur. Və bu sonradan olur. 

Necə ki, fiziki qüsurlu uşaq bilmir əskikdir. Yavaş-yavaş, zamanla böyüdükcə, görür. 

Anlama və qəbul etmə

İlk öncə bunu anlayır və qəbul edir. Ən şiddətli proses qəbul etmə prosesidir. Görəndə nə olduğunu bilmirsən, necə ki xəstənin xəstəliyini bilmədən son günündə müayinə olmağa gedərkən içində daşıdığı o ümid kimi. Sonra qəbul etmə prosesi olur, beyin ilk başlarda inkar edə bilir, amma zamanla qəbul edir. Sonrakı mərhələ isə, ən çox insanı məhvə aparan mərhələdir. 

"Görəsən, başqa cür olsaydı"

Fiziki

Bax, bu zaman başlayır daxildə savaş, zahirdə ağ bayraq sakitliyi. Bütün yaşam boyunca həmin fiziki qüsurlu olduğun yerin boşluğunu doldurmağa çalışırsan. Xəyal edirsən, istəyirsən. Dəyişdirmək üçün canın çıxır, səsin çıxmır. Əskik olduğun yeri doldurmağa çalışırsan.

Mənəviyyat

Necə ki, fiziki olaraq biz uşaq vaxtı ruhumuza açılan o yaraları görmürük, anlamırıq. Bilmirik və qəbul edirik. Böyüdükcə, bəzən hər şey yolunda getsə belə, biz yolda olmuruq. Çünki, bu biz deyilik. Bizim ruhumuz əskikdir, əskik. Bunu bəzən görüb, anlayır, bəzən isə ümumiyyətlə kor oluruq özümüzə. 

Fiziki qüsurlu insan yaşamına davam edir, hər nə qədər içində o əskik tərəfini doldurmağa çalışaraq var olma səyi göstərirsə, həmçinin mənəvi olaraq əskik olan insanlar da hər daim o əskik olduğu hissin axtarışında olur. 

Uşaq beyni-yetişkin beyni

Əslində, böyümənin yaşı, ağlın məhdudiyyəti yoxdur. Çünki insan hər yaşda biraz daha böyüyür, yaşadıqca biraz daha artır. 

Uşaq ikən heç birimiz əskik tərəflərimizi görmədən sadəcə böyüməyimizi gözləyərik. Böyüdükcə, kimisi fiziki, kimisi mənəvi qüsurlu tərəfini görər və o tərəfini doldurmağa çalışaraq yaşayar.

Və bəzən də uşaq ikən başımıza sığal çəkərək, ruhumuza qan ağladarlar. Biz isə bunu, çox sonradan görərik...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2025)