Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Budəfəki qonağım qardaş Türkiyənin dəyərli yazarlarından biri olan Güven Albayrakdır. 

Habil Yaşar: Salam Güven Albayrak bəy! Necəsiniz? Zəhmət olmasa öncə özünüz haqqında məlumat verərdiniz. 

Güven Albayrak: Salam Habil bəy, çox sağ olun, yaxşıyam. 1965-ci ildə İstanbulun Kadıköy rayonunda anadan olmuşam. İbtidai məktəbdən liseyə qədər təhsil həyatımı Kadıköydə tamamladım. Ədəbiyyat və yazı tutqumu gənc yaşlarımdan kəşf etdim və yaradıcılıq düşüncəsi ilə ifadə qabiliyyətimi hər fürsətdə inkişaf etdirməyə diqqət etdim.

Habil Yaşar: Əsərləriniz haqqında məlumat verə bilərsinizmi?

Güven Albayrak: Əlbəttə. Ədəbiyyat dünyasına qatqılarım arasında “Cumba” Ədəbiyyat Dərgisi və “Kirpi” Ədəbiyyat və “Düşün” Dərgisində qələmə aldığım hekayələr var. Bundan başqa, "Tanrıların və Tanrıçaların İzində Mitolojik Öyküler" adlı kollektiv kitabda yer aldım və "Gizemli Yolculuk" adlı hekayəm oxucular tərəfindən böyük maraqla qarşılandı.

Habil Yaşar: Azərbaycan və Türkiyədə mütaliə sizi qane edirmi? 

Güven Albayrak: Həm Türkiyə, həm də Azərbaycanda ədəbi fəaliyyətlərin və oxucu kütləsinin çox aktiv olduğunu görmək məni çox sevindirir. Hər iki ölkənin də ədəbi keçmişi və oxucusu ilə qürur duyuram.

Habil Yaşar: Ənənəvi və ya elektron kitablara üstünlük verirsiniz? 

Güven Albayrak: Öz adıma çap olunmuş kitabların sehrinə qapılan biriyəm, amma rəqəmsal dövrdə elektron kitabların da əhəmiyyətini inkar edə bilmərəm. Hər iki formatın da öz üstünlükləri var.

Habil Yaşar: Gələcək planlarınızdan bəhs edə bilərsinizmi? 

Güven Albayrak: 2025-ci il üçün oxucularıma iki yeni kitabla sürpriz etməyi planlaşdırıram. Bunlardan biri bir esse kitabı, digəri isə bir roman olacaq. Yeni layihələrimlə ədəbiyyat dünyasında varlığımı daha da gücləndirməyi hədəfləyirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2024)

Fariz Əhmədov, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

Yer kürəsi böyük olduğu qədər həm də çox balaca və dardır. Dünyanın o başında baş verən hadisə cəmi bir neçə dəqiqə sonra  bu başına çatır. Bəlkə də, zaman çox qısalıb deyə bilmərəm, amma və lakin səbəblər və amillər çoxdur. Baş verən yaxşı və pis hadisələr cəmi bir neçə dəqiqə sonra evimizdə, qulağımızın dibində oturur.

 2009-cu ildə kino ekranlarında bir film nümayiş olundu. Adı belə idi “Haçiko: ən sadiq dost”. Yapon dilində “hachi” “səkkiz”, “ok” şəkilçisi isə sədaqət deməkdir.Baş rolda Riçard Gere və Joan Allenin rol aldığı bu filmə, demək olar ki, baxmayan filmsevər qalmayıb. İndi isə sizə hekayədən bəhs edim. İtlə insanın dostluğundan. 1924-cü ildə Tokyo Universitetində işləyən yapon professoru Hidesabura Ueno kiçik bir it balası aldı. Hachiko 8 aprel 1923-cü ildə Odatedə doğulmuşdu. Professor itinə yaponcada “səkkiz dənə” mənasını verən “Haçiko” adını qoydu. Akita cinsi olan Haçiko sahibini metro stansiyasına qədər uğurlayardı, axşam isə elə oradaca sahibini qarşılayaraq evə dönərdilər. Bu ağıllı it sahibinin evə dönüş saatlarını və eyni yoldan istifadə edəcəyini hiss edərək hər gün metro önünə gəlirdi.

Birlikdə olduğu bir il ərzində bir dəqiqə belə gecikmədi sahibini qarşılamağa.

Adi günlərdən biri idi. Evdən sahibi ilə oynaya-oynaya çıxıb sahibini uğurlayan Haçiko axşam onu qarşılamaq üçün metro stansiyasında gecə boyunca gözlədi. Bir sonrakı gecə yenə gəlmədi professor. Beləcə, bir neçə gün də gəlmədi professor getdiyi yerdən. Dilsiz-ağızsız heyvan, fəqət bilmirdi ki, professor infarkt keçirib, elə auditoriyada tələbələrinin qollarında gülümsəyərək həyata vida edib. Beləcə, bu hadisədən xəbərsiz məsum Haçiko günlərcə, həftələrcə, aylarca, hətta illərcə sahibini inadla gözlədi. Bu inad tam 10 il boyunca davam etdi. Haçikonun illərcə stansiyada sahibini gözlədiyini və bir gün də görüş yerinə yubanmadığını görən stansiya müdiri və məhəllə sakinləri gündəlik olaraq Haçikoya yemək gətirir, onu tək qoymurdular. Hər gün saat 15:00-da stansiyada sahibini gözləyən Haçikonun hekayəsi bütün Yaponiyada dildən-dilə gəzirdi. İnsanlar onu görmək, sevmək və ac qoymamaq üçün Shibuya stansiyasına axın edirdilər. Düz 10 il sonra, 12 yaşındaykən, 1935-ci ildə metro qapısında  həyata gözlərini yuman Haçikoya elə oradaca heykəl ucaldıldı.

Bu gün Tokyoya gedənlər Shibuya stansiyasının qapısında ilk qarşılaşdığı heykəl vəfa simvolu Haçikodur. Haçiko Yaponiyada sədaqət, dostluq, insan və heyvan əlaqəsinin simvolu kimi anılır. İkinci Dünya müharibəsi zamanı şəhərlə birgə Haçikonun heykəli dağıdılsa da, 1948-ci ildə yenidən bərpa edildi.

İndi Shibuya stansiyasının həmin qapısı Haçiko çıxışı olaraq bilinir və vəfa borcu olanlar bir-birini burada axtarır və tapırlar. 8 apreldə bir çox heyvansevərlər bu heykəlin qarşısında görüşür, Haçikonu anırlar.

Göz qırpımında axıb keçən zamanda bir-birimizə ehtiram olaraq vəfa göstərək, anaq və anılaq. Gəlimli-gedimli, bir ucu ölümlü dünyada xatirələrdə yaşamağı bacaraq. Hərəmiz bir heyvansevər, hərəmiz bir vəfa simvoluna çevrilək…insan olaraq!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız. Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.                           

Ta qədimdən filosoflar, yazıçılar, dövlət xadimləri uğur barədə, məqsəd və hədəfə çatma yolları barədə fikirlər söyləmiş, rəy bildirmişlər. Bu söylənilənlərdən ən qiymətliləri aforizim halını almış, tarixin sınağından çıxaraq bu günə qədər gəlib çıxmışdır.

Bu aformzmləri elə bircə dəfə oxumaq insana bəs edir ki, fikir təlatümlərindən qopub müəyyən qərarları qəbul etsin, özünə lazımi keyfiyyətlər aşılasın, uğura, məqsədə doğru gedən düz yolu tapıb inamla, qətiyyətlə irəliləməyə nail olsun. Bu cür kəlamlardan bəziləri, düşünürəm ki, uğura doğru yolunuza işıq tuta bilər. Odur ki, məşğələlərin başlanğıcında uğur barədə aforizmlər seçməsi verməyi məqsədyönlü hesab edirəm.

Beləliklə, növbəti 10 aforizm:

8.

Hər cür çətinlik qüvvəni artırır.

C.Ferrari

İnsan öz qüvvəsinə inandığı vaxt istəyinə nail olur.

L.Feyerbax

Mübarizə bizi məqsədə yaxınlaşdırır və cəmiyyətdə yerimiz olduğunu sübut edir.

E.Heminquey

Əldə edilməsi mümkün olmayan ali məqsədlər bizə əldə edə biləcəyimiz kiçik məqsədlərdən daha əzizdir.

İ.Höte

Tərəqqi məqsəd, ideal isə nümunədir.

V.Hüqo

Böyük insanlar öz qarşılarına müəyyən məqsəd qoyurlar, qalan adamlar isə istəklərinə uyğun hərəkət edirlər.

V.İrvinq

Adam evdən çıxanda nə edəcəyi barədə fikirləşməli, evə gələndə isə nə etdiyi haqqında düşünməlidir.

Kleovul

Uzaqgörən adam hər bir istəyi üçün dəqiq yer ayırmalı və sonra bunları ardıcıl surətdə həyata keçirməyə başlamalıdır. Bizim tamahkarlığımız çox vaxt bu ardıcıllığı pozur və eyni vaxtda bir neçə məqsəd güdməyə sövq edir, nəticədə biz əsas məqsədi nəzərdən qaçırırıq.

F.Laroşfuko

Hətta ən astagəl adam da məqsədinin aydınlığını göz önündə saxlayırsa, onun işi məqsədsiz dolaşan adamlardan daha irəli gedir.

K.Lessinq

İstədiyini əldə etmək və ondan lazım olduğu kimi bəhrələnmək ağıllı insanın başlıca hədəfidir.

H.Makkey

Şəkildə: Heminquey

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Əhərdə yaşayan Xan Sənəmdir.

Xan Sənəm

Əhər

 II

Metabolizm idi, nəydi bilmədim,

İçimdə fırtına qopardı ancaq.

Cinsimin birinci kötəyin yedim,

Şirin günlərimi apardı ancaq.

Elə tez gəldi ki, ağzımda qaldı,

On üç yaşlığımın oyuncaq dadı.

Erkək arxadaşlar qəribə oldu,

Hələ də bilmirəm bu nə qaydadı.

Ayda bir gələnə mən necə satım –

Babamın gündəlik dizlərin axı?

Hayanda oturum, hayanda yatım?

Dilimdə dolaşmır sözlərin çoxu.

Darıxan anlarım yerikləyəcək,

Abimin sım-sıcaq qoynuna canım.

Görəsən ona da anam deyəcək?!

Görəsən onu da qəribə sanım?!

Təbiət gör necə dərdə salıb ki,

Nə təhər yazıram, şeirim utanır.

Qələmimdən gücü elə alıb ki,

Şəriət odunda mənliyim yanır.

Günahkar günahın gizlədən kimi,

Özümü sandığa qoyuram hər ay.

Utancı gözümdən oxuyur hamı,

Görəsən neçə qız vardı mənə tay?

Klasmen edirəm qadınlığımı,

Deyirəm bu hansı bölümdür görən?

Mələklər qutlayan yeni doğumu,

Mən niyə sanıram ölümdür görən?

Bir daha otuz gün yaxınlaşıram,

Anamın sızlayan gəlinliyinə.

Xanlığın dağların bir-bir aşıram,

Qan dolur şerimin bağrına yenə.

Yenə hiss edirəm başqa bir mənəm,

Yenə güllər bitir yanaqlarımdan.

Babam gəlsə deyin: “Yatıbdır Sənəm”,

Anama deyirəm yenə arımdan.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2024)

“Məşhurlarla üzbəüz” rubrikasında bu dəfə “Ədəbiyyat və incəsənət” sizlərə  Azərbaycanın əməkdar artisti, Opera və Balet teatrının və Milli Konservatoriyanın solisti Gülüstan Əliyevanın fikirlərini təqdim edəcək. Fikirləri ondan Aysel Kərim alıb.

Gənc xanəndələrə və davmçılara nə kimi tövsiyyələriniz var?

Tövsiyyəm budur ki, daim öyrənsinlər. Yaşlarından fərqli olmayaraq. Həmişə öyrənsinlər. N qədər çox dinləsələr, öyrənsələr daxili aləmləri o qədər zəngin olacaq və mənəvi cəhətdən daha sərvətli olacaqlar.

Hamısına uğurlar arzulayıram.

Gülüstan Əliyeva 8 aprel 1967-ci ildə Yevlaxda doğulub. Kiçik yaşlarından musiqi ilə məşğuldur. Yevlaxda orta məktəbdə oxuyanda atası onu və bacılarını musiqiyə cəlb etmişdir, Pionerlər evində musiqi ilə məğul olmağa başlamış, musiqi məktəbində bunu davam etdirmişdir. 1982-ci ildə Ulu Öndər Heydər Əliyevin sərəncamı ilə keçirilən Gənc İstedadların Respublika Müsabiqəsində iştirak etmiş və üç turun üçündən də əla qiymət alaraq müsabiqənin qalibi olmuşdur.

Elə həmin ildə Bakı Bülbül adına Orta İxtisas Musiqi Məktəbinə qəbul olmuşdur. Burada Xalq artisti İslam Rzayevin sinfində muğamın sirlərini öyrənmişdir. 1985-ci ildə məktəbi fərqlənmə ilə bitirərək həmin il Üzeyir Hacıbəyli adına Dövlət Konservatoriyasının tarixində ilk dəfə açılan muğam sinfinin ilk tələbəsi olaraq, 1990-cı ildə həmən sinfin ilk məzunu olmuşdur. Müəllimi Xalq artisti, professor Arif Babayevdir. Hələ tələbəlik illərində (1986) Gürcüstanda keçirilən beynəlxalq tələbə gənclər festivalının iştirakçısı və qalibi də olmuşdur.

1992-ci ildə Beylaqan royonu Günəşli qəsəbə inməktəbdə musiqi müəllimi kimi fəaliyyətə başlamışdır. 1993-cü ildə ailə həyatı quraraq yaşadığı Cəbrayıl rayonu  işğal olunduqdan sonra məcburi köçkün kimi Bakiya qəlmişdir. 1994-cü ildə Sabunçu rayonunun 170 saylı orta məktəbdə müəllim kimi işləmişdir. 1994–1995 illərdə eyni zamanda Muğam Teatrında işləmişdir. 1995-ci ildən isə Opera müğənnisi kimi Opera və Balet Teatrında işə başlamışdır və bu günə qədər Opera və Balet Teatrında yüksək dərəcəli solist kimi çalışır.

2003-cü ildən Azərbaycan Milli Konservatoriyanın muğam kafedrasının müəllimi, 2015-ci ildən baş müəllimi, 2017-ci ildən kafedranın dosenti, 2022-ci ildən isə sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktorudur. Dissertasiyası "Azərbaycan Bəstəkarların opera yaradıcılıqında qadın obrazlarının musiqili drammaturji həlli" adlanır.

Gülüstan Əliyeva konsert fəaliyyəti ilə olduqca ciddi və səmərəli məşğul olur. Müxtəlif televiziya kanallarında xalq və bətəkar mahnılarını, muğamları böyük ustalığla ifa edir. Müğənni həmçinin dövlət konsertlərində, tədbirlərdə də müvəffəqiyyətlə çıxış edərək ona göstərilən etimadı daim doğruldur. 

Azərbaycan Milli musiqisini və muğam sənətini dünyanın bir sıra ölkələrində — Türkiyə, İran, Moldova, Rusiya, Avstriya, İsveç və s. ləyaqətlə təmsil edib. 1997-ci ildə Ulu Öndər Heydər Əliyev rəhbərlik etdiyi Neft Konsorsiumu çərçivəsində keçirilən tədbirdə iştirak edib.

2005-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti fəxri adına layiq görülüb. 1 may 2017-ci ildə, 9 may 2018-ci ildəvə 10 may 2019-cu ildəPrezident Mükafatına layiq görülüb.

2021-ci ildə Xarı Bülbül Best Awards mükafatına layıq görülüb. 

Səsi – sopranodur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2024)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Dil və din millətlərin (xalqların) tərəqqisində ən güçlü faktorlardan hesab olunur. Onlar həm də dəyərlər sisteminin əsasında duran başlıca amillərdəndir.

 Dil elm, mədəniyyət, əqidə və əxlaqın ən önəmli açarıdır, “Allah-təalanın gözəl nemətlərindən birisidir”. O, qəlbin aynasıdır. Ruh aynasında görünənlər dildə aşkar olur. İnsanın intellektual və kommunikativ bacarıqlarından biri olaraq dil mədəni həyat üçün təməl zərurət olan sosiallaşmanın əsas şərti və vasitəsidir.

Dil bir toplumun millətə çevrilməsinə şərait yaradır, onun düşüncə sistemini və düşünmə qabiliyyətini göstərir. Həm bütöv millətin, həm də onun ayrı-ayrı fərdlərinin  fəzilətlərini, dəyərlərini və mədəniyyətlərini əks etdirir. Antik dövrün filosofu Sokrat həmişə deyərmiş ki, “Ey insan, danış səni tanıyım”. Həzrət Əli isə buyururdu ki, hər kəs öz dilinin altında gizlənib, danışmayınca onun ağıllı və ya ağılsız olması məlum olmaz. 

         Dil bir milləti (xalqı) təmsil edir. Onun simasını səciyyələndirən amillərdən biridir.Millətin (xalqın) dili onun sözdə təcəssümünü tapan tarixi yaddaşı, milli varlığının qorunmasının təməl daşlarından biridir. F.Köçərli yazırdı: “Hər millətin özünəməxsus ana dili var ki, onun məxsusi malıdır. Ana dili millətin mənəvi diriliyidir, həyatının mayəsi mənziləsindədir”. Başqa sözlə, dil hər bir xalqın milli kimliyidir.

 M.Ə.Rəsulzadə isə “Milli dirilik” məqaləsində qeyd edirdi ki, “Milliyyətin ümdə  rüxnünü (simasını) təşkil edən şey dildir. Dil hər bir heyətin hansı bəşər dəstəsinə mənsub olduğunu göstərən bir lövhədir … Çünki dil həmən millət deməkdir”. Böyük mütəfəkkir “Dil içtimai bir amil kimi” məqaləsində haqlı olaraq yazırdı: “Dil millətin canıdır...İştə bunun üçündür ki, bir dili öldürmək, bir milləti öldürmək deməkdir...Dil durduqca, millət də durar, öldümü, millət də canını bağışlar. Dillərini unutmağa başlayan millətlər axırı qəti bir ölüm olan fəlakətli bir yola girişmişlərdir”. 

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, milli dəyərlər sisteminin əsasında duran vacib amillərdən biri də dindir. Dinlərin çoxu dildən fərqli olaraq müxtəlif millətləri (xalqları) əhatə edir. Din Allah-Təalanın insanları yaxşılığa yönəltmək və pisliklərdən çəkindirmək üçün peyğəmbərləri vasitəsilə bildirdiyi əmr və hökmlərdir. Dinin məqsədi insanı əxlaqi cəhətdən yetkinləşdirərək dünyada dinclik və xoşbəxtliyə, axirətdə əbədi səadətə, ülviyyǝtǝ qovuşdurmaqdır.Başqa sözlə, din insanları öz iradə və ixtiyarları ilə xeyrə sövq edən ilahi qanunlar məcmuəsidir. Bu gün dünya əhalisinin çox hissəsi dini ənənələrlə yaşayır. (Cəmi 10-12 faizi özlərini dini olmayanlar kimi təqdim edirlər.)

“Ana dilimiz Azərbaycan xalqının ən böyük milli sərvətidir”, - söyləyən    Ümummilli liderimiz H.Əliyev dini  də xalqın mənəviyyat hadisəsi kimi əsaslandırır və deyirdi: “İslam dininin bəşər mədəniyyətinə, bəşər sivilizasiyasına verdiyi töhfələr və xüsusən mənəvi dəyərlər əvəzsizdir, misilsizdir. Biz müsəlmanlar fəxr edirik ki, mənsub olduğumuz islam dini dünyanın böyük bir hissəsini əhatə edir və bəşər tarixi boyu insanların mənəvi cəhətdən yüksəlməsinə və dünyada inkişafa, sülhün, əmin-amanlığın yaranmasına xidmət etmişdir”.

Dillər və dinlər arasında həmişə oxşarlıq və qarşılıqlı əlaqələr mövcud olub. Onların ikisi də insan mənliyinin ayrılmaz bir parçasıdır. Dil insan həyatına necə daxil olmuşsa, din də o cür daxil olmuşdur. Dilin inkişafı düşünməyi, dinin inkişafı həyatı rövqləndirir. Bu iki böyük amil insanların təfəkkür tərzinin formalaşmasına və dəyişməsinə eyni dərəcədə təsir edir.       

         Dillə dinin mədəniyyətə münasibətində də oxşar cəhətlər vardır. Dil mədəniyyətin əsasını təşkil edir. Mədəniyyətin ötürülməsi, qorunması və qavranılması məhz dilin sayəsində mümkün olur. Bunun kimi mədəniyyətin ötürülməsi və qorunması din vasitəsilə də həyata keçir. Ulu öndərimiz deyirdi ki, “...mədəniyyətimiz bir çox hallarda İslam dini vasitəsi ilə nəsildən-nəslə keçib, indi böyük milli sərvətimiz kimi bugünkü nəsillərə çatmışdır”.

Gündəlik həyatımızda dil və din arasında sıx əlaqə olduğunun şahidiyik. Məsələn, danışıq dilində içərisində Allah sözünün olduğu (Allah saxlasın, Allah xoşbəxt etsin, Allah səbr versin, Allah şəfa versin və s.) və digər (vallah, namaz, həcc, rəbbim, imam, surə, oruç, zəkat və s.) dini məzmunlu çoxsaylı söz və ifadələrin tez-tez işlədilməsini buna misal göstərmək olar. Həm də maraqlıdır ki, belə ifadələri dinə inamı olmayan kəslər də işlədir.     

Aparılmış araşdırmalardan məlum olur ki, dillər dinlərin meydana çıxmasında ən vacib vasitədir və hazırda mövcud olan səmavi dinlər dillərin fromalaşmasından sonra meydana gəlmişdir.  Çünki “dinin tərcivi (izahı) içün  dilə ehtiyac vardır”. Filologiya elmləri doktoru, Əməkdar elm xadimi, AMEA-nın həqiqi üzvü  N.Cəfərov “Dinlərin dilləri” adlı məqaləsində yazır: “İlk dinlər, tamamilə təbiidir ki, ilk inkişaf etmiş  dillərin formalaşdığı məkan və  zamanlarda meydana gəlmişdir. Bu isə  o deməkdir ki, müqəddəs metafizik izhar üçün  eyni səviyyədə mükəmməl dil materialı  tələb olunur”. Ərəb dili də öz dövrünün mükəmməl dillərindən biri olduğuna görə “Quran” həmin dildə nazil olmuşdur. İmam Cəfər Sadiqdən “Quran”ın nə üçün ərəb dilində nazil olduğunu soruşanda o demişdi: ”Quran” başqa dilləri bəyan edə bilər, amma başqa dillər onu bəyan edə bilməz”.

  Dillər dinlərin yaranmasında ən önəmli vasitə olmaqla qalmır, həm də onların nəzəri, praktiki, sosioloji və psixoloji məzmununun açıqlanmasında və izharında çox önəmli rol  oynayır. Başqa sözlə, o, dinin anlaşılmasının da ən önəmli vasitəsidir. Müqəddəs “Quran” kəlmələrdən, ifadələrdən, cümlələrdən ibarət deyilmi !? Zikirlər, təkbirlər, təmidlər, tövbə, irşad, azan və s. hamısı dil vasitəsi ilə yerinə yetirilmirmi!? Toplu dini mərasimlərin təşkilində, gedişində və idarə olunmasında dilsiz keçinmək mümkündürmü?! Bu sualların hamısının bir tək cavabı var: xeyr! Deməli, belə demək mümkünsə, din dilə “möhtacdır”.

Dillər dinlərin yaranmasında müstəsna rol oynadığı kimi, dinlər də dillərin inkişafında əhəmiyyətli rola malik olmuşlar. M.Ə.Rəsulzadə yazırdı ki, “Dil bir millətin əsliyətini mühafizə edə bilər. Fəqət çox kərə də din bir millətin dilinin baqi qalmasına və bu münasibətilə milliyyət fikri və amalının inkişafına səbəb oluyor”.

O da bir gerçəkdir ki, dinlər yarandığı dilləri yüksək səviyyəyə ucaltmış, elm və poeziya dilinə çevirmişdir. Məsələn, İslam dininin əsas qaynağı olan “Quran”ın ərəb dilində nazil olması bu dilin Qureyş ləhcəsi əsasında ədəbi dil kimi formalaşmasına, lüğət tərkibinin zənginləşməsinə, elm və poeziya dilinə çevrilməsinə, dünyada sürətlə və geniş yayılmasına, müqəddəs dillər səviyyəsinə yüksəlməklə məhvolma təhlükəsindən birdəfəlik xilas olmasına səbəb olmuşdur.

   Akademik  N.Cəfərov yuxarıda adı çəkilən məqaləsində yazır: “…dini təfəkkürün  təcrübəsindən, yaxud ifadə sınağından bu və ya digər dərəcədə çıxmış dillər, heç şübhə yoxdur ki, dünyanın ən mükəmməl dilləri olmuşdur. Qədim Şumer, hind, yunan, roman (latın), İran, Çin, yəhudi, ərəb, türk, slavyan… dilləri  bəşər övladının Tanrı axtarışlarının doğurduğu təfəkkür  enerjisinin təzahürləri olan elə ilahi ünsiyyət  texnologiyaları (mətnlər) yaratmışdır ki,  intellektual inkişafın bugünkü səviyyəsində belə, böyük heyrət doğurur”. Təsadüfi deyildir ki, söz nəhəngləri (şairlər, yazıcılar və digər mütəfəkkirlər) də məhz belə dilləri öyrənməyə, bu dillərdə yazıb-yaratmağa üstünlük vermişlər.

Onu da qeyd edək ki,  dinimizdə dil ayrı-seçkiliyi yoxdur. Düzdür, metafizik izhar üçün çox sərfəli olan ərəb dili kosmik-ilahi informasiyanın ötürücüsü və ilkin daşıyıcısı kimi şərəfli bir tarixə düşüb.Amma bu ona fövqəladə üstünlük vermir. Ümumiyyətlə, “Quran” heç bir millətin və dilin üstünlüyündən bəhs etmir. “Ərəb dili”, “ərəb”, “ərəbcə” ifadə və sözlərinin olduğu ayələrin də heç birində bu xalqın və bu dilin əlahiddəliyindən söhbət getmir. Sadəcə olaraq, “Quran”ın eniş dilinin ərəbcə olması bildirilir. “ər-Rum” surəsinin 22-ci ayəsində deyilir: “Onun ayələrindəndir göylərlə yerin yaradılışı, dillərinizin, rənglərinizin müxtəlifliyi. Bunda, şəksiz, ayələr var bilənlərə”. Göründüyü kimi, ayə bütün dilləri eyni statusda təqdim edir. Elə təkcə bu ayə ərəb dilinin əlahiddəliyi fikrini təkzib etməyə bəs edir. N.Qasımoğlunun “İslam və millilik” məqaləsində yazdığı kimi, “…milli dil də ayədir, yəni Tanrı dərkinə yön verən işarələrdən, impulslardan sayılmalıdır, ilahi varlığın dəlillərindəndir. Başqa sözlə, bütün milli dillər Tanrı zəmanətində olduğundan müqəddəslik statusuna malikdir”.

  Onu da deyək ki, İslam dini yayıldığı ərazilərdə  heç bir yerli dilin işlənməsini qadağan etməmiş, əksinə bu dilləri öyrənməyə təşviq etmişdir. Dinimiz İslamın digər insanlara çatdırılması üçün xarici dilləri öyrənməyi “kifayi fərz” hesab etmişdir.Şərqşünas-alim, AMEA-nın həqiqi üzvü, Azərbaycanın   Əməkdar elm xadimi V.Məmmədəliyev  “Quran”ın I,II və III nəşrlərinə ön sözdə yazırdı: “Peyğəmbər əleyhissəlam öz sağlığında Allahın hökmlərini, buyruqlarını təbliğ etmək üçün yaxın əshabələrinə əcnəbi dilləri öyrənməyi tovsiyə edirdi. O, Zeyd ibn Sabitə Qurani-Kərimi qeyri-ərəb sami xalqlara anlatmaq, onların arasında yaymaq məqsədilə ibrani və siryani dillərini öyrənməyi buyurmuşdu”. Tarixi faktlar göstərir ki, Allahın elçisi özü siryani dilini bilirmiş və bu dili 17 günə öyrənibmiş. O həmçinin səhabələrinə müraciət edərkən bəzən xarici dillərdə olan (məsələn, o zaman xristian olan həbəşlərin dilində) sözlərdən istifadə edirmiş.

Qaldı ki, ilkin dövrlərdə İslam dininin yayıldığı qeyri-ərəb ölkələrində yerli dillərin işlənmə dairəsinin daralmasına, zənnimizcə, burda İslam dininin birbaşa heç bir günahı yoxdur. Bunun birinci səbəbi “lingua franca”, yəni müxtəlif dillərdə danışan müsəlman xalqlarının bir-biri ilə iqtisadi, siyasi və mədəni əlaqələr yaratmasında ümumi dilin zəruruliyi (hazırkı ingilis dili kimi),  ecazkar ərəb-fars dillərinin yüksək sürətlə öz dövrünün elm və poeziya dilinə çevrilməsi idi. İkincisi səbəbi isə ərəblə, ərəb dili ilə İslamı bərabərləşdirən, ərəb dilinin “Quran”la bağlı olduğunu iddia edib, “toxunulmaz” sayan, iştifadəsini “qanuniləşdirən”, ərəb və fars ədəbiyyatına, dillərinə əsir olub qalan, XIX əsrin ikinci yarısından başlanan və XX əsrin iyirminci illərinədək davam edən əlifba islahatı məsələlərində də eyni mövqeyi sərgiləyən riyakar ruhanilərin, “ərəbbaşların” və səbatsız dövlət başçılarınin movqeyi idi. Vaxtı ilə Rusiya Elmlər Akademiyasının ilk azərbaycanlı üzvü, şərqşünas M.Kazımbəy özünün“İndiki Hindistanda maarifin yayılmağa başlaması” adlı məqaləsində ərəb əlifbasının (dilinin-İ.V) dini mahiyyət daşıdığını, guya “Quran”la bağlı olduğunu və onun “müqəddəsliyini” əldə bəhanə edənlərə inandırıcı və tutarlı cavablar vermişdi.

Dinlərin mədəni danışığın və ya nitq mədəniyyətinin, dil əxlaqının və ya dil ədəbinin formalaşmasına ciddi təsiri olmuşdur. Buna İslam dininin timsalında bir nümunə təqdim etməklə kifayətlənəcəyik. “Quran”ın “Rəhman” (4), “Zümər” (16-17), “Bəqərə” (83), “əl-İsra” (53,63), “Həcc” (30), “Ənam” (108) və dıgər surələrində danışıq meyarları tanıdılır, danışıq ədəbi öyrədilir. Məsələn, “Bəqərə” surəsində deyilir: “İnsanlarla xoş dillərlə danışın”. “əl-İsra” surəsində  oxuyuruq: “Bəndələrimə de ki, gözəl sözlər söyləsinlər! Şeytan onların arasına fitnə-fəsad sala bilər. Həqiqətən, Şeytan insanın açıq-aşkar düşmənidir”. Həcc surəsində isə buyrulur: “Əyri söz(lər)dən uzaq olun”. İmam Əli deyirdi ki, “Kişi öz dilini qorumalıdır. Dil sahibinə qarşı itaətsizdir. Allaha and olsun ki, dilini qorumayan pərhizkar bəndəyə pərhizkarlığının bir xeyir verməsini görmürəm”. Burda dindarlıq və möminliklə dilin əlaqəsindən söhbət gedir. Dindarlıqla dilin əlaqəsi o qədər sıxdır ki, dilini qorumadan mömin olmaq qeyri- mümkündür. Qeyd olunur ki, insan öz danışığında yalan, töhmət, təhqir, qeybət, iftira etməməlidir. Həmçinin dilini jarqon, arqo və vulqar sözlərdən qorumadan mömin dindar olmaq mümkün deyil. Sözün zahiri zərif, batini lətif olmalıdır. “Qabusnamədə” deyildiyi kimi, sözü ən gözəl tərzdə söyləmək lazımdır ki, həm söz anlayan olasan, həm də söz anladasan. Peyğəmbər insanın dilini doğru istifadə etdiyi təqdirdə cənnətə gedəcəyini, əks-təqdirdə isə cəhənnəmə girəcəyini bildirirdi.

İslam dini söz sənəti sayılan ədəbiyyatın inkişafına da güçlü təsir göstərmişdir. Onlar hər ikisi də eyni mənbələrdən qaynaqlanır və eyni motivlərlə formalaşırlar. Belə ki, din və ədəbiyyat birbaşa insanın ruh və mənəvi aləmi ilə əlaqəlidir. Dini hadisə, rəvayət və əfsanələr, “Quran”ın özü və oradaki hekayələr (qasaslar) ədəbiyyata zəngin və geniş material verir. Aparılmış araşdırmalar göstərir ki, XX əsrədək ədəbiyyatımızda “dinə istiqmətlənmiş” bədii əsərlər özünə məxsus yer tutmuşdur. Məsələn, “Quran”dakı Yusif və Züleyxa qissəsi mövzusunda ilk dəfə Əli adlı şairin 1212-ci ildə “Qisseyi-Yusif”, 1367-ci ildə M.Zəririn və XV əsrdə Ə.Təbrizinin “Yusif və Züleyxa” poemaları, 1913-cü ildə Ə.Müznibin “Yusif və Züleyxa” pomanı meydana çıxmışdır. XVI əsrdə böyük M.Füzuli Kərbala vaqiəsinə, İmam Hüseyn müsibətinə həsr olunmuş “Hədiqətüs-süəda”, XX əsrdə H.Cavid Məhəmməd peyğəmbərin həyatından bəhs edən “Peyğəmbər” əsərlərini yazmışlar. Başqa çoxlu nümunələr də söyləmək olar. Ümumiyyətlə, şair və yazıçılarımız  müntəzəm olaraq öz yaradıcılıqlarında İslam dininin izlərindən bəhs edib və fikirlərini “Quran”, dini hadisə, rəvayət və əfsanələr, Peyğəmbərin və İslamda müqəddəs olan digər şəxslərin həyat hekayələri və dini statlarla əsaslandırıblar.

O da məlumdur ki, VII-XII əsrlərdə əslən azərbaycanlı olan İsmayıl ibn Yasar, Musa Şəhəvat, Əbil-Abbas əl-Əma, X.Təbrizi, Eyn əl-Quzat və digər söz ustalarımız ərəb dilində gözəl sənət əsərləri yaratmışlar. Bu ənənə fars dilinin (ərəb dili dıgər dillərə nisbətən daha çox fars dilinə təsir etmişdir) mövqeyi güclənən dövrlərdə də davam etmişdir. Bunu Ə.Xəqani, N.Gəncəvi, İ.Nəsimi, M.Füzuli və digərlərinin yaradıcılığında da görə görürük. Onu da görürük ki, ərəbcə yazmalarına baxmayaraq, onların İslam mədəniyyətinə töhfələri öz milli adət-ənənələrini ərəb (sami) adət-ənənələri ilə deyil, İslam dinində irəli sürülən müddəalarla səsləşdirməsi çərçivəsində olmuşdur.

        Dinlər dillərin lüğət fondunun zənginləşməsinə də güçlü təsir göstərmişdir. Yenə İslamdan nümunə gətirək. İslam dininin yayılmasından və ərəb dilinin elm və poeziya dilinə çevrilməsindən sonra Şərq xalqlarının, o cümlədən türklərin, eləcə də azərbaycanlıların dilinə “Quran” dili olan ərəb dilindən külli miqdarda ərəb sözləri, dini, fəlsəfi, ədəbi və s. terminlər keçmiş, mükəmməl poeziya nümunələri və elmi əsərlər yaranmışdır. Onu da qeyd edək ki, İslama kimi türk tanrıçılığı türklər arasında məhz türkcə zühur etmişdi. Tanrıçılıq o dərəcədə mükəmməl  terminologiya ilə təmsil olunmuşdu ki, İslamı qəbul eləyən türklər İslam dini anlayışlarını ərəbcə deyil, tamamilə türkcə ifadə etmək üçün heç bir çətinliklə qarşılaşmırdılar. (N.Cəfərov) (Araşdırmalar göstərir ki, nə qədər zəngin dil olsa da, ərəb dilində də çoxlu alınmalar mövcuddur. Bu proses hələ cahiliyyə dövründən başlayaraq davam etmişdir. Sonralar bu sözlərin çoxu ərəbləşdirilmişdir. Təsadüfi deyildir ki, ərəb qrammatika elminin banisi,  796-cı ildə vəfat etmiş Sibəveyhi ilk dəfə özünün “əl-Kitab” əsərində ərəb ədəbi dilinə keçən sözlərə aid bölmə həsr etmişdir.)

İslam dini qeyri-ərəb xalqlarında tərcüməçilik sənətinin və tərcümə mədəniyyətinin formalaşmasına da təsirsiz ötüşməmişdir. Bildiyiniz kimi tərcümə təkcə dillərarası ünsiyyət yox, həm də mədəniyyətlərarası ünsiyyətdir. Bu mənada İslam dininə aid ədəbiyyatın dilimizə  çevrilməsi xüsusi önəm daşıyırdı. Bu işlərə çox əvvəldən başlansa da, XI əsrə kimi olan tərcümələr dövrümüzə gəlib çatmamışdır. Tarixdən məlumdur ki, XIV əsrdə Azərbaycan şairi M.Zərir İbn İsaqın Məhəmməd peyğəmbərin həyatından bəhs edən “Surətün-Nəbi” və ərəb tarixçisi Vəqidinin müsəlmanların Suriyanı işğal etməsindən bəhs edən “Fütuhüş-Şam” əsərlərini ərəb dilindən, Məqsudi islamda müqəddəs olan şəxslərin həyatında baş vermiş hadisələrdən bəhs edən “Möcüznamə” əsərini fars dilindən tərcümə etmişdir.

Akademik V.Məmmədəliyev qeyd edir ki, “Quran”nın başqa dillərə tərcüməsi işinə lslamın lap ilk dövrlərində təşəbbüs göstərilmişdi. Onun türk dilinə tərcüməsinin tarixi də çox əvvəllərdən başlanmışdır. Cığatay ləhcəsində olduğu ehtimal edilən ilk belə tərcümə XI əsrə aiddir. “Quran”ın Azərbaycan dilinə tərcüməsinə orta əsrlərdən başlansa da, bunların heç biri əldə deyil. Əldə olan ilk tərcümə və ilk təfsir Bakı qazisi Mir Məhəmməd Kərim ağaya məxsus olan və 1904 və 1906-cı illərdə “Kaspi” qəzetinin Buxariyyə mətbəəsində çap olunmuş “Kəşf əl-həqaiqən nükət əl-ayati və-dəqaiq” əsəridir. Zaqafqaziya şeyxülislamı Mühəmməd Həsən Mövlazadənin 1908-ci ildə Tiflisin “Qeyrət” mətbbəsində çap olunmuş “Kitab əl-bəyan fi təfsir əl-Quran”, 1962-ci ildə M.Həşimzadənin yazdığı dörd cildlik “Təfsiri-Quranil-əzim” və digər tərcümə təfsirləri də diqqəti cəlb edir. “Quran”ın və İslam dininin kamil bilicisi Ə.Fəhminin də bu sahədə az əməyi olmamışdır. Hazırda Azərbaycanda “Quran”ın ən mükəmməl tərcüməsi hələlik akademiklər Z.Bünyadov və V.Məmmədəliyevə aiddir.

        Şübhəsiz ki, heç bir əsərin tərcüməsi orjinalın yerini tuta bilməz, o ki qala müqəddəs “Quran”ın tərcüməsi. Amma müqəddəs “Quran”da deyilənlərin “mənalarını anlamaqla xalqda islamın ruhunu, fikrini anlamaq daha da irəlilər…Bu gün islam aləmində olan zahiri birlik o zaman ruhi və mənəvi birliyə mübəddəl (çevrilmiş) olar”. (M.Ə.Rəsulzadə) Bir də yazar P.Cəbrayılın dediyi kimi, insan Tanrıyla, əlbəttə, ruhunun diliylə danışır…Tanrı diliyox, mənanı, niyyəti qəbul edir.

        Milli dəyərlər sistemində dillərin və dinlərin  rolunu yüksək qiymətləndirən böyük Azərbaycan maarifçisi Həsən bəy Zərdabi yazırdı ki, “Elm təhsil etmək ilə tərəqqi edib irəli gedən vaxtda hər tayfa gərək iki şeyi bərk saxlasın ki, bu şeylərdən birisi dil və birisi də din və məzhəbdir. Elə ki, bunlardan birisi əldən getdi, tayfanın beli sınan kimidir. İkisi də gedəndə qeyri-tayfalara qarışar, mirar ilə yox olar”. Çünki “ümumi bir dil nə qədər dil əhlində ümumi bəzi xislətlər və ideallar tovlid edirsə, ümumi bir dinə malik olmaq dəxi o dərəcədə böyük bir təsir icra edə bilər”.

Dilimizi və dinimizi qorumaq ölkəmizin hər bir vətəndaşının borcudur.  İnsanın öz ana dilinə, öz dininə  bağlılığı və bu ülvi hisslər, müqəddəs  duyğular elmi baxımdan vətəndaşlıq-mənəviyyat məsələsidir.

Ümummilli liderimiz H.Əliyev deyirdi: “Azərbaycanlı hər yerdə yaşaya bilər, ancaq azərbaycanlılığını, öz dilini, dinini, milli ənənələrini unutmamalıdır”.

Dilimizi, dinimizi və milli ənənələrimizi  yaşatmaq isə mənsub olduğumuz millətin əbədi var olması deməkdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2024)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”

17 dekabr görkəmli alim, mətbuat tarixçisi və ideoloji sahənin ustad tədqiqatçısı, Ali Media Mükafatı laureatı, Prezident təqaüdçüsü, Bakı Dövlət Universitetinin (BDU) professoru, həm də unudulmaz müəllimimiz Şirməmməd Hüsəynovun 100 illik yubileyidir. 

Bu tarixi gündə, o dahi alimə dörd bir yanı sevgi, ehtiram və minnətdarlıq hissi bürüyüb. O, hələ sağılığında ölməzlik qazanmış nadir şəxsiyyətlərdən idi. 

1924-cü ilin qədim Şəki torpağında dünyaya göz açan Şirməmməd Hüseynov öz maarif yoluna Şəki Müəllimlər Institutunda başlamış, daha sonra jurnalistika sahəsində zirvələrə yüksəlmək üçün uzun və məşəqqətli bir yol qət etmişdir. Gənc çağlarında öz ölkəsinin maariflənməsi və maarifçiliyi uğrunda çalışaraq, Zaqatala və Şəkidə müəllimlik etdi, müəllimlərin fədakar mayaqı oldu. 

1945-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika şöbəsinə daxil olaraq, burada böyük ədəbi-ictimai fəaliyyətə başladı. O, sadəcə elm tələbəsi deyildi, həm də Cümhuriyyət dəyərlərini qorumaq üçün səylə çalışan bir azad fikirli ziyalı idi. Həyatını həmşə təhsilə, tədqiqatlara və milli irsin qorunmasına həsr etmiş Şirəmməd müəllim 1954-cü ildə Moskva Dövlət Universitetində namizədlik dissertasiyasını müdafiə edərək, elmi uğurlarla dolu bir karyera başladı. O, uzun illər boyunca Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika sahəsində çoxlu vəzifələrdə çalışaraq tələbələrə böyük bilik və dəyərlər təqdim etdi. 1971-ci ildə jurnalistika fakültəsinin dekanı təyin olunduqdan sonra bu sahənin əsas sütunlarından birinə çevrildi. Eyni zamanda, mətbuat tarixini tədqiq etməklə milli irsi öyrənən və gələcək nəsillərə çatdıran böyük araşdırmaçıya çevrildi. 

Onun elmi yaradıcılığı sadəcə rəqəmlərə sığışmaz. Şirməmməd Hüseynov 30-dan çox kitab, monoqrafiya, 800-dən artıq elmi məqalə yazmış, özəlliklə Həsən bəy Zərdabi, Cümhuriyyət qurucuları Əli bəy Hüsəynzadə və Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin irsini öyrənmək üçün yorulmazcasına çalışmış və bu dəyərləri xalqına çatdırmışdır. “Məhəmməd Əmin Rəsulzadə. Əsərləri”, “Milli haqq və Ədalət axtarışında” kimi kitabları onun elmi irsinin parlaq nümunələridir. 

Şirməmməd müəllinin həyat və fəaliyyəti istər, sovet dövründə, istərsə də müstəqilliyimiz dövründə yüksək qiymətləndirilmiş, müxtəlif təltiflərə layiq görülmüşdür:1948 — "Nizami təqaüdü", 1966–1972: "Qızıl qələm" mükafatı, 1988 — "Əməkdar jurnalist" fəxri adı, 1991 — Zərdabi adına mükafat, 1992 — Y. Məmmədəliyev adına mükafat, 1998 — Məhəmməd Əmin Rəsulzadə adına mükafat, nəhayət, 2014 Cənab prezident İlham Əliyev tərəfindən  "Şərəf" ordeni! 

Filosoflardan biri deyir: 'Kim adamları tanıyırsa – arifdir. Özünü tanıyırsa – aqildir. Adamlara qalib gəlirsə – güclüdür. Özünə qalib gəlirsə – qüdrətlidir. Biliyi çoxdursa – dövlətlidir. İnadkardırsa – iradəsi var. Təbiətini dəyişirsə – uzunömürlüdür. Öləndən sonra unudulmursa – deməli, ölməzdir."  

Bəli, Şirməmməd Hüseynov şəxsiyyət kimi əbədiyaşarlıq qazanaraq hələ sağlığında ikən canlı əfsanəyə çevrilmiş elm adamı idi. O, təkcə müdrik elm adamı deyil, həm də güclü mənəviyyat adamı idi. Bugünkü – müstəqil Azərbaycan Respublikasının müasir tarixini yazan və dünənki – Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixini öyrənən, araşdıran Şirməmməd Hüseynova Tanrıdan rəhmət diləyirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2024)

Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Şəki-Zaqatala təmsilçisi

Hər gün özüylə insana qorxular da gətirir.  Bu günümün qorxusu nə vaxtsa xatirələrimi itirməyimdir. İtirsəm... Özümlə sabaha nəyi apararam?  Sabaha... O yerə ki, “portağal dadında açılır səhər...” O yerə ki, “narıncı ayrılıq” bütün “ağ gün arzuları”nın başı üstündə rəqs edir.  Bir şeirimdə Gəncənin gecə işıqlarını sarı atlasa bənzətmişdim. Başqa şeirimdə isə qoca palıdın başına qara şal deyil, sarı bağladığını söyləmişdim. Və o sarı getdikcə tündləşəndə olur narıncı. Olur sabah... Olur ümidin üstünə düşən gün işığı. Sokratın özünümüdafiəsi dünyanın ilk hüquqi müdafiə nitqi sayılır. Filosof öz bilgisizliyinin isbatı üçün şairlərin fikrini almağa cəhd edir. Və şairlər öz yazdıqları haqqında sıradan bir oxucunun dediklərindən fərqli heç nə demir. 

Sokrat deyir: “O zaman anladım ki, şairlər əsərlərini bilgilərindən deyil, bir növ instinkt ilə Tanrıdan gələn bir ilhamla yazırlar”. 

Mənimçün şeiriyyəti narıncı rəngdə olandır Xanım Aydın. Üzünə baxanda da narıncı rəngi xatırlayıram. Qışın ən soyuğunda, lap elə bu gün - bu dekabr ayazında Xanımla söhbətləşmək istəyim bir az da soyuqdan qaçmaqdır bəlkə. 

Yazıçı, şair, tərcüməçi Xanım Aydın.  1984-cü ildə Bakıda anadan olub. Üç kitab müəllifi, çoxsaylı kitabların tərcüməçisi və redaktorudur. Onun ssenari müəllifi olduğu seriallar böyük maraqla qarşılanıb, xüsusi izləyici auditoriyası qazanıb.  Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü (2016), “Müşfiq” mükafatçısı, KİVDF və MEDİA agentliyinin keçirdiyi müxtəlif jurnalist müsabiqələrinin qalibidir. Xanım Aydın bu gün həm ədəbiyyat, həm də jurnalistika sahəsinin parlaq simalarındandır.

– 2024-cü il sizin üçün necə keçdi?

– İlim, şükür Allaha, yaxşı keçib. Tərcümə və redaktə etdiyim xeyli kitab işıq üzü gördü, ssenari müəllifi və redaktoru olduğum seriallar efirdə uğurla yayımlandı. Sevdiyim işlə məşğulam.

– Həyatda axtardığınız ədəbiyyatda varmı?

– Ədəbiyyat özü elə həyatımızdır. Həyatımızdan yazılan, həyatımızı yazan və bütün həyatımızla vahid bir orqanizm - ruh və can vəhdəti olan nəsnədir. Bunları bir-birindən ayrı görmürəm.

– Kitablarınızdan danışaq... "İkimiz" dəhşətdi... Dəhşətini mən açıqlayacağam sonda, siz  özünüz kitablarınızdan nə danışa bilərsiniz?

– İlk kitabım -“Yağış olmaq istəyirəm” adlı şeirlər kitabım 2014-cü ildə çap olunmuşdu. Uzun fasilədən sonra - 2022-ci ildə iki kitabımı ərsəyə gətirdim. “İkimiz” adlı şeirlər və “Çamadan” adlı hekayələr kitabımı oxucularıma təqdim etdim. Kitab təqdimatım gözlədiyimdən də uğurlu keçdi. O qədər əziz insanı yanımda görmək məni çox xoşbəxt etmişdi. Üstündən iki il keçməsinə baxmayaraq, hələ də o günün xatirəsi təzədir, doğmadır, əzizdir. Çünki bilirəm ki, həmin gün yanımda olanlar mənə, yazıma, yaradıclığıma dəyər verənlər idi. Və onlar az deyillərmiş. Həmin gün çap olunan kitabların 80 faizi satıldı. Hazırda kitablardan hərəsindən cəmi 10 nüsxə qalıb.

– Bir çox kitabı dilimizə tərcümə etmisiniz. Tərcüməçiyə həmmüəllif də deyirlər. Özünüzü tərcümə etdiyiniz əsərin ikinci müəllifi hiss edirsinizmi?

– Ədəbi tərcümə mənim üçün həmişə maraqlı olub. Uzun illərdir bu işlə məşğulam. Tərcüməmdə bir çox kitab işıq üzü görüb.  Hələlik sonuncu Anna Dostoyevskayanın “Mixail Dostoyevski haqqında xatirələrim”dir. Bu əsəri tərcümə edəndən sonra Dostoyevski dühasına sevgim ikiqat artıb. Dostoyevskinin şəxsi həyatı ilə bağlı dildən-dilə eşitdiklərini danışanlara bu kitabı oxumağı xüsusilə tövsiyə edirəm. Anna həyat yoldaşının sevinci, kədəri, iztirabları və əlbəttə ki, bir yerdə yaşadıqları sevgi, hiss və duyğularını olduqca sadə, səmimi və son dərəcə həssaslıqla qələmə alıb. Tərcüməyə gəlincə... Demək istərdim ki, tərcümə edəcəyin dili bilmək bədii əsər nümunəsini çevirmək üçün kifayət etmir. Həmin xalqın məişətini, tarixini, həyat tərzini bilməyəndə, tərcümə çiy, saxta alınır. Sadəcə sözləri, cümlələri dilimizə çevirmək tərcümə etmək deyil. Tərcüməçi mətnə xələl gətirməməli, müəllifin fikirlərini təhrif etməməli, olduğu kimi oxucuya çatdırmalıdır. Yəni o, oxucu və müəllif arasında, sadəcə, gözəgörünməz bir körpü olmalıdır. Qoqolun dediyi kimi: “Tərcüməçi şüşə kimi olmalıdır, o qədər şəffaf olmalıdır ki, görünməsin”. Ümumiyyətlə, bu işdən zövq almağı bacarmaq lazımdır. Zövq almırsansa, gərək məşğul olmayasan.

– Redaktoru olduğunuz  xeyli kitab var. Redaktə prosesindən də zövq alırsınız?

– Redaktəni də çox sevirəm. Tərcümə kimi, həm yaradıcı, həm də texniki işdir. Redaktor ancaq müəllifin yazdığı fikirləri cilalaya, aydınlada, belə deyək də, oxucu üçün daha doğru bir formaya gətirə bilər. Amma gərək müəllifin ortaya qoyduğu mövzu, fikir, süjet də qaydasında ola. Yəni redaktor müəllifi yaxşı yazıçı etmir. Amma yaxşı redaktor həm də müəllifin yaxşı yazmaq istəyini formalaşdırır.

– Əliniz uğurludur... Sınamışam. Bəs sizin necə, qəribə inanclarınız varmı?

– Mənim üçün bu, inanc deyil. Hər bir canlının, elə əşyanın da mənfi və ya müsbət  enerjisi var. Əgər yaxşı insansansa, əgər niyyətin xoşdursa, heç kimə pislik etmirsənsə, pislik arzulamırsansa, əgər ürəyində, ruhunda insanlara sevgi bəsləyirsənsə, mərhəmət hissin varsa, deməli, ötürdüyün enerji də müsbətdir. Dediyiniz o “əlin uğurludur”, yəqin ki, həmin o müsbət enerjidir. İnandığım ancaq yaxşılıqdır. Etdiyin mütləq özünə qayıdır: istər yaxşı, istər pis.

– Zaman maşını hədiyyə etsələr, hara və ya kimin yanına gedərdiniz?

– Dünənimlə, bu günümlə bağlı şükürlü insanam. Amma ən gözəl günlərin sabah olacağına inanıram. Çünki ürəyimdə həmişə mənimlə birgə ümidlərim də böyüyür. Sabaha inam artır. O sabahların haradasa qırılacağını bilsəm belə, günəşin sabah daha yaxşı parlayacağına inanıram.

– Hərdən olur... Nə?

– Olur da hərdən, darıxmağın havası dolaşır saçlarıma...

– Hər kəsin bir rəngi var. Ümumiyyətlə, rəngin insan taleyinə müəyyən təsiri var, deyirlər. Hansı rəngdir sizinki?

– Mənim rəngim yaşıldır. Dəqiq səbəbini bilmirəm. Amma bilirəm ki, yaşıl həyat, yenilənmə, təbiət və enerji rəngidir. O, böyüməyə ilham verir, xoşbəxt emosiyalar yaradır, qorunma və təhlükəsizlik hissinin formalaşmasına kömək edir. Mənfi emosiyaları aradan qaldırır, insana sakitlik, harmoniya və rahatlıq gətirir. Bölüşməyin, əməkdaşlığın, comərdliyin rəngidir. Həm də, əsas məsələ, inadkar adamların rəngidir. Mən də bir az inadkaram axı. Narıncı deyirsiniz mənə həmişə... Ən yaxınlarım mənə “Günəş” deyir. Bəlkə də, narıncı - isti rəng sizin gözünüzdə oradan əks olunub.

– Arzularınızın arxasınca gedirsiniz, yoxsa Piafla həmfikirsiniz ki, "ən böyük arzular heç vaxt gerçək olmur"?

– “Arzunun reallıqdan daha yaxşı tərəfi var. Reallığın da arzudan daha yaxşı tərəfi var. Tam xoşbəxtlik hər ikisinin birləşməsi olardı”. Bunu rus yazıçısı Lev Tolstoy deyib. Əlbəttə ki, arzu gözəldir, ona görə ki, onun reallaşmağını gözləyirsən. Reallaşandan sonra sevinir, yeni arzunun dalınca qaçmağa başlayırsan. Arzun olmasa, bir gözləntin, bir sevincə çatmaq niyyətin olmasa, o niyyətə doğru ümidlə addımlamasan, həyəcanla arzunun çin olmağını gözləməsən, həyatın nə mənası olar axı? Ümumiyyətlə, əlçatanlıq ucuzlaşdırır, adiləşdirir həyatı.

...Xanımın “İkimiz” kitabı dəhşətdir.  Orada əks olunanlar insanda özünəinam yaratdığı kimi,  var olan inamını yerlə-yeksan etməyi də bacarır.   Xanım mətnləri ilə insanın öz gözünə gözəl göründüyü güzgüləri çilik-çilik edir, amma o çiliklərin arasından narıncı işıq sızdırmağı da bacarır.

Müasir Azərbaycan ədəbiyyatının yazmaq, redaktə etmək, tərcümə etmək kimi məsuliyyətli ağırlıqlarını öz zərif  barmaqlarının ucunda daşıyanlardandır Xanım. O zərif barmaqlara ötürülən böyük, nəhəng bir düşünmək də var axı. Əzminiz daim, könlünüz sevincək olsun, Xanım! Razıyam, hə, hərdən olur gözəlliklər. Məsələn, Xanım kimi ədəbiyyat fədakarından müsahibə almaq şansı qismət olur Şəfaya...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.12.2024)