Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

ƏKRƏM ƏYLİSLİNİN “YARALI YERİ”

Ancaq mənim belə bir yaralı yerim vardı. 60-cı illərin ikinci yarısında bir-birinin ardınca yazdığım və 1970-ci ildə – “Adamlar və ağaclar” adı ilə artıq kitab halında buraxılmış üç povestimdən sonrakı neçə-neçə povest və hekayəmi, mənə elə gəlirdi ki, ədəbi mühit lazımınca qiymətləndirmək istəmir.

Təvazökarlıqdan uzaqlaşıb bunu özüm deməyə məcburam ki, Azərbaycan dilinin oçağacan heç kəsin əl uzada bilmədiyi an zərif, ən sehrli qatlarında işlənmiş – “Əncirsiz payız”, “May günü”, “Güllü paltar mövsümü”, “Büllur külqabının nağılı”, “Bir gecənin ay işığı” kimi hekayələrim ola-ola adamların dilindən yenə “Gilas ağacı” və “Nənəmin tütün kisəsi” kimi ilkin yazılarımın tərifini eşidəndə, doğrusu, tamam çaşıb qalırdım. Sonrakı, məsələn, “Bir misranın yuxusu” kimi povestim haqqında heç bir söz demədən, hələ də “Tənha narın nağılı”ndan danışan bəzi qələm yoldaşlarım, mənə elə gəlirdi ki, ilk yazılarıma vurğunluq maskası altında mənim son yaradıcılıq uğurlarımı şeytani bir hiyləgərliklə hardasa gözardına vurmaq məqsədi güdürdülər. Xüsusən Yusif Səmədoğlunun “Qətl günü” romanı ilə təxminən eyni vaxtda işıq üzü görən, sonuncu – “Ağ dərə” adlı povestimin, demək olar ki, tam sükutla qarşılanması, sizdən nə gizlədim, bəzən məni lap cin atına mindirirdi.

 Yusifin “Qətl günü” romanını mən realist Azərbaycan ədəbiyyatının bütün tarixi boyunca dilimizdə yaranmış ən maraqlı nəsr əsərlərindən biri hesab edirəm. Bu əsərin işıq üzü görməyində də mənim çox ciddi, bəlkə də həlledici rolum olub. Bununla belə, “Qətl günü”nü əlahiddə bir canfəşanlıqla şişirdib az qala bütün ədəbiyyata qarşı qoyan bəzi “sənət təəssübkeşləri”nin bu cəhdində mən nəsə məkrli, xəstə bir hal olduğunu da müşahidə eləyirdim”.

 Əkrəm Əylisli. “Əylisdən Əylisəcən” yazısından

 “Azadlıq” qəzeti

27 sentyabr 1997

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.

Liderliyin xüsusi qanunları hansılardır?

«Seminarların və kitabların köməyi ilə uzun illər liderlik öyrətdiyim yuz minlərlə insana və özündə liderlik keyfiyyətlərini inkişaf etdirmək istəyən şəxs, sənə ithaf olunur. Bütün yüksəliş və enmələr liderliyin sayəsində baş verir» sözləri ilə başlayan «Liderliyin 21 inkaredilməz qanunu» kitabını – Con Maksvellin bu incisini, yəqin ki, oxumayan əz-əz liderə rast gəlmək olar. Rəsmən onun özünün, yaratdığı EQUIP və The John Maxwell Company təşkilatlarının bu günədək liderliyin sirlərini öyrətdiyi 5 milyon müdavimi var. Bu gün ABŞ-ın Vest Poynt Hərbi Akadesmiyasından tutmuş BMT-yədək, nüfuzlu Fortune 500 siyahısındakı əksər şirkətlər təmsil olunmaqla az qala hər bir qurumda Con Maksvelldən liderlik dərsi almış insanlara rast gəlmək olar.

Con Maksvellin təqdim etdiyi liderlik qanunlarının 21-nə də qısaca da olsa nəzər yetirməyimiz vacibdir. Belə ki, öz şəxsi həyatlarında və bizneslərində bu qanunlara əməl etməklə insanlar dərhal fayda əldə edirlər.

Beləliklə, 21 qanundan növbətisi:

15.Qələbə qanunu.

«Liderlər komandalarının qalib gəlməsi üçün yolu tapırlar».

Qalibiyyət qazanmış liderlə məğlubiyyətə uğramış lider arasındakı fərq barədə heç düşunmusünüz? Əlbəttə, bunun üçün konkret bir keyfiyyətin adını çəkmək olmaz. Liderlik ətrafındakı hər bir situasiya fərqlidir, spesifikdir. Ancaq Can Maksvell, hər halda, bütün qalib gəlmiş liderlərə xas bir xüsusiyyət göstərə bilib: «Onlar üçün qələbənin alternativi tam yolverilməz görünür, odur ki, onlar qələbənin yolunu ciddi səylə düşünürlər, sonra da seçdikləri yolla əllərində olan bütün resurslardan istifadə edərək irəliləyirlər».

İkinci dünya müharibəsində Hitler İngiltərəni bombalayanda İngiltərənin lideri Uinston Çörçil heç nədən çəkinmədən nasist Füreri ilə qarşı-qarşıya dayandı, onun separat danışıqlara getmək təklifinə rədd cavabı verdi. Çörçil səylə qələbə qazanma yollarını axtarmağa başladı. O deyirdi: «Bizim məqsədimiz nədir? Bircə sözlə cavab verim – qələbə. Hansı vəclə olursa olsun qələbə, bütün mövcud dəhşətlərə baxmayaraq qələbə, yolu nə qədər uzun və çətin olsa da qələbə. Çünki qələbəsiz bizə yaşamaq mümkünsüzdür». Qələbəyə aparan yol – Franklin Ruzveltin liderlik etdiyi Amerika ilə müttəfiqlik oldu, bu tandem Hitler ordusunun kapitulyasiyasını bayram edə bildi.

Təzyiqlər artanda böyük liderlər özlərini ən yaxşı cəhətdən göstərə bilirlər. Onların bütün yaxşı cəhətləri üzə çıxır.

Qələbə üç tərkib hissəsindən ibarətdir:

 - Komanda o zaman qalib gəlir ki, üzvlərin hamısının baxışları eyni olsun;

 - Üzvlərin müxtəlif cür bacarıq və qabiliyyətləri olsun;

 - Lider qələbəyə tam köklənərək üzvləri elə tərbiyələndirsin ki, onlar öz potensiallarını aça bilsinlər.

Liderlər qələbə qanununa köklənəndə bir şeyə əmin olurlar: onların ehtiyat variantları yoxdur. Bu, onlarda qələbə əzmini qoruyub saxlayır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzü nəticəsində işğal edilmiş ərazilərdə dağıdılan, talan edilən mədəniyyət ocaqları, abidələr, tarixi-memarlıq nümunəsi olan tikililər, Azərbaycan xalqının Qarabağda saxtalaşdırmaya və mənimsənilməyə məruz qalan zəngin mədəni irsi ilə bağlı həqiqətlərin beynəlxalq səviyyədə ictimailəşdirilməsi məqsədilə Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən “Qarabağ – mədəniyyətimizin beşiyi” adlı layihə davam edir.

Belə abidələrdən biri də Laçın rayonunun Şəlvə kəndinin mərkəzində yerləşən Şəlvə sövməəsi - XV əsrdə tikildiyi güman edilən məbəddir. Tipinə görə alban məbədləri sırasına daxildir.

Sövməə binası yerli bazalt daşlardan və əhəng-gəc qarışığından inşa edilmişdir. Tikintinin inşa strukturu ətraf ərazilərdə olan mərkəz tipli bazilikaya malik digər sövməələrlə səsləşir. Onlar arasında əsas fərq yalnız qurbangahın qapısının hər iki tərəfində keşiş cübbələrinin və kilsə avadanlıqlarının saxlandığı yerlərin mövcud olmasıdır. Sövməəyə giriş tikilinin qərb tərəfindədir. Sövməənin xaricdən uzunluğu 13,5, eni isə 8,5 metrdir.

Bu tarixi əhəmiyyətli sovməə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli 132 saylı Qərarı ilə təsdiq edilmiş siyahıya əsasən dövlət tərəfindən 4741 saylı inventar kimi qeydiyyata alınmışdır. Şəlvə sövməəsi dünya əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin də siyahısına əlavə edilmişdir.

Məbədin hal-hazırda təmirə və baxıma ehtiyacı var. İnşallah, müvafiq qurumlar tərəfindən restavrasiya edilər. Yerli və xarici turistlərin ziyarət edəcəyiyi gözəl məkana çevrilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Tarixin ən çətin sınaqlarından alnıaçıq, üzüağ çıxan insanlar öz ömür yolunu deyil, bütöv bir xalqın taleyini dəyişir, milli yaddaşda silinməz iz buraxırlar. Belə fədakar insanlardan biri də Azərbaycan səhiyyəsinin inkişafına dəyərli töhfələr vermiş həkim, ziyalı, ictimai xadim, əsilzadə köklərə bağlı İsmət Məlik-Aslanovdur.

İsmət Məlik-Aslanov 1924-cü ilin yanvar ayının 18-də Azərbaycanın qədim və mədəniyyət beşiyi olan Qarabağın Tuğ kəndində dünyaya göz açmışdır. O, zadəgan kökləri ilə seçilən, Azərbaycanın tanınmış nəsillərindən biri olan Məlik-Aslanovlar ailəsinin nümayəndəsidir. Ailəsinin bəy mənşəli olması sovet dövrünün ideoloji basqılarına səbəb olmuş, bu səbəbdən də ailə 1930-cu illərin ortalarında Bakıya köçməyə məcbur qalır. Repressiv siyasətin təhlükəsindən qorunmaq məqsədilə atasının soyad dəyişməsi ilə nəsildə “Məlik-Aslanov”dan “Aslanov” formasına keçid edilir.

İsmət Məlik-Aslanov Bakıda orta təhsilini davam etdirərək, 1941-ci ildə Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutuna (indiki Azərbaycan Tibb Universiteti) qəbul olunur. Lakin Böyük Vətən müharibəsinin başlaması bu gənc və istedadlı tələbənin həyatını tam dəyişir. O, orduya çağırılaraq cəbhəyə göndərilir. Müharibə zamanı kontuziya alır, bir qulağında eşitmə qabiliyyətini demək olar ki, tamamilə itirir. Bununla belə, əzmkarlığı və vətənə bağlılığı onu ruhdan salmır – cəbhədən qayıtdıqdan sonra təhsilini davam etdirərək 1949-cu ildə ali təhsilini başa vurur.

Gənc həkim kimi ilk təyinatını Türkmənistan SSR-in Cərco (indiki Türkmənabad) şəhərində alır. 1952-ci ildə Rusiya Federasiyasının Nijeqorod vilayətinin Şatki şəhər tipli qəsəbəsinə göndərilir və burada rayon xəstəxanasının baş həkimi kimi fəaliyyətə başlayır. Bu vəzifədə qısa zamanda savadı, təşkilatçılığı və peşəkarlığı ilə fərqlənir.

1955-ci ildə doğma Vətəninə qayıdan İsmət Məlik-Aslanov ömrünün qalan hissəsini Sumqayıt şəhəri ilə bağlayır. Sürətlə inkişaf edən sənaye şəhərində sağlamlıq sisteminin formalaşmasında onun xidmətləri əvəzsiz olur. O, “1 saylı İttifaq səviyyəli tikinti tresti”nin (sonradan “Zaqafqaziyasənayetikinti” Tresti adlandırılıb) baş həkimi kimi 27 il (1955–1982) xidmət göstərir.

Onun zəhməti yüksək qiymətləndirilib. Belə ki, o, 1964-cü ildə SSSR Səhiyyə Nazirliyinin ən ali mükafatlarından biri olan “Səhiyyə əlaçısı” döş nişanı ilə təltif olunur. Bu mükafatı ona şəxsən o dövrün Sumqayıt şəhər İcraiyyə Komitəsinin sədri Kamal Axundov təqdim etmişdir.

1982-ci ildə təqaüdə çıxdıqdan sonra da səhiyyə sistemindən ayrılmayan İsmət həkim, Nasoslu (indiki Hacı Zeynalabdin Tağıyev qəsəbəsi) xəstəxanasında rentgenoloq kimi fəaliyyətini davam etdirir. Cəmiyyətin qayğılarına hər zaman həssaslıqla yanaşan İsmət Məlik-Aslanov 1988-ci ildən başlayaraq baş verən Qarabağ hadisələri zamanı Sumqayıta axın edən qaçqınlara əlindən gələn yardımı əsirgəmir.

Əmək fəaliyyəti dövründə bir sıra orden və medallarla, SSSR və Azərbaycan SSR dövlət qurumlarının diplom və fəxri fərmanları ilə təltif edilən İsmət Məlik-Aslanov eyni zamanda ədəbiyyata, poeziyaya da dərin maraq göstərmişdir. O, şeirlərində doğma Qarabağ torpaqlarına olan sevgi və Vətənə bağlılıq hissini incə duyğularla əks etdirmişdir. Lakin bir dəfə də olsun yazdıqlarını nəşr etdirmək istəməmiş, təvazökarlıqla bu təklifləri qəbul etməmişdir.

Qeyd etmək yerinə düşər ki, İsmət Məlik-Aslanovun ailəsi Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında da dərin iz buraxmış şəxsiyyətlərlə zəngindir. Anası Nabat xanım – Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının ilk sədri və Lənkəran qəzasının General-qubernatoru Cavad bəy Məlik-Yeqanovun bacısı idi. Kiçik qardaşı Muxtar Məlik-Aslanov SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı olan tanınmış alim idi. Bacısı Leyla xanım Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Salatın Əsgərovanın analığı olmuşdur.

Ömrünü elmə, səhiyyəyə və insanlara xidmətdə keçirən, nəcib nəsildən gələn, cəfakeş həkim, sadiq, ləyaqətli bir azərbaycanlı İsmət Məlik-Aslanov 12 iyul 1996-cı ildə dünyasını dəyişsə də, göstərdiyi xidmətlərlə həm sumqayıtlılar, eləcə də ölkə vətəndaşları onu örnək bir həkim, ziyalı və vətəndaş kimi xatırlayırlar.

Bir sözlə, bu dəyərli ziyalının həyat yolu bir ömrə sığmayan fədakarlıqlar, əzmkarlıq və yüksək mənəvi keyfiyyətlərlə doludur. Bəli, təsadüfi deyildir ki, onun adı Sumqayıtın səhiyyə tarixində və minlərlə insanın yaddaşında dərin iz buraxıb.

Şəkillərdə:

Hərbi çağırış zamanının fotoşəkli.

14 sentyabr 1964-ci il - SSSR-i "Səhiyyə əlaçısı" döş nişanı ilə təltif edilən həkimlər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Azərbaycan” jurnalının baş redaktoru İntiqam Qasımzadə hər dəfə atası - Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvü, şair Qasım Qasımzadə barədə ürək dolusu danışanda hər bir kəs ona diqqət kəsilir. Axı atalar barədə ən yaxşı sözü həmişə oğullar deyər.

Qasım Qasımzadə poeziyamızda say-seçmə şeirləri ilə qalıb. Onun bir yadıgarı isə əfsanəvi xanəndə Qədir Rüstəmovun ifasında məşhur olan "Olmaz-olmaz, olmaz-olmaz deyirsən" mahnısının sözlərinin müəllifidi olmasıdır.

Qasım Qasımzadə 23 iyun 1923-cü il tarixində  Qubadlı rayonunun Xocamusaxlı kəndində anadan olub. Şəki Pedaqoji Texnikumunu bitirdikdən sonra Kəlbəcərdə orta məktəb müəllimi, Yevlax rayon xalq maarifi şöbəsində metodist işləyib. Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsində təhsilini davam etdirib.

Ədəbi fəaliyyətə 20-ci əsrin 40-cı illərindən başlayıb. Bu yaxınlarda şairin arxivindən tapılmış və sağlığında çap edilməmiş "İstiqbala səyahət", yaxud "Yerin övladı" başlıqlı poeması göstərir ki, Qasım Qasımzadə dünya elmi bədiiyyat poeziyasında ilkə imzasını atmış Azərbaycan şairidir.

İlk mətbu şeiri 1944-cü ildə "Kommunist" qəzetində çap etdirdiyi "Vəfasız olmaz" adlı poetik nümunədir. Dövri mətbuatda şeirləri, ədəbi-tənqidi və publisist məqalələri ilə ardıcıl çıxış etmişdir.

Şeirləri bir sıra xarici dillərə tərcümə edilib.

Kitabları

1. Bizim kənd

2. Bizim şəhər

3. Bizim dağlar

4. Azərbaycan ədəbiyyatında xalqlar dostluğu

5. Ürək döyüntüləri

6. Son görüş

7. Süleyman Rəhimov

8. Kiçik dayə

9. Nəğməli ürəklər

10. Bənövşə yarpağı

11. İsmət

12. Aşıq gördüyünü çağırar

13. Getdim, gördüm, düşündüm

14. Dağlar buraxmır məni.

15. Keçmə namərd körpüsündən

16. Daşdan keçən söz

17. Ədəbiyyatımız, mənəviyyatımız

Tərcümələri

- M. Tursunzadə. Hindistan balladası

- M. Mirşəkər. Qızıl qışlaq

- İ. Noneşvili. Qonaq gəlin Gürcüstana

- M. Tursunzadə. Asiyanın səsi

Qasım Qasımzadə Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanına, Azərbaycan SSR Dövlət Mükafatına layiq görülmüşdür.

Şair 28 iyul 1993-cü ildə vəfat edib. Allah rəhmət eləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyir ki:- “Artıq 30 ilə yaxındır çoxəsrlik tarixə malik özbək ədəbiyyatı problemlərinin tədqiqi ilə məşğulam. Araşdırmalarımın nəticəsi olaraq özbək ədəbiyyatının qədimliyini və qədim olduğu qədər də zənginliyini, bu ədəbiyyatın nəinki Orta Asiya məkanında, eyni zamanda Yaxın və Orta Şərqdə böyük ədəbi-mənəvi hadisə tipində təsdiq və qəbulunu müşahidə etmişəm. Xüsusi olaraq 50 min misralıq türkcə 4 divan, 10 min misralıq farsca 1 divan, 25620 beytlik türkcə “Xəmsə”, 20 elmi-fəlsəfi əsər müəllifi kimi tanınan Əlişir Nəvai yaradıcılığını özündən sonrakı 500 illik bir dövrdə müxtəlif ədəbi mərhələlərin formalaşma və inkişafı üçün əhəmiyyətli ədəbiyyat və mənəviyyat hadisəsi hesab edirəm. Lakin bütün bunların fonunda çoxəsrlik tarixə malik Azərbaycan-özbək ədəbi-mədəni əlaqələrinin mövcudluğu problemlərinə xüsusi diqqət ayıraraq, bu istiqamətdə müəyyən araşdırmalar aparmışam. Nəvainin “Xəmsə”yə daxil etdiyi poemalarında Nizamiyə, Marağalı Əşrəfə, “Məcalisin-nəfais” təzkirəsində Şah Qasım Ənvara olan münasibətindən tutmuş müasir mərhələdə Zülfiyyənin Səməd Vurğuna olan dərin ehtiramına qədərki 500 illik zaman aralığında özbək mənəviyyatında Azərbaycan ruhuna olan hörmət və sevgini izləyə bildim. Təbii ki, bu cür əlaqə və yaxınlıq digər türk xalqları arasında da mövcuddur. Çünki kökü eyni olan türk xalqları müxtəlif ərazi, region, hətta mühitdə yaşasalar belə, onlar eyni ruhi və mənəvi dəyərlərdən, eyni bədii təfəkkür və düşüncədən heç vaxt uzaq olmayıblar...”

Ünsiyyətdə nəzakətli və mədəni davranışa önəm verir. Ani dəyişikliklərdən xoşu gəlmir, təsadüflərdən uzaq durmağı üstün tutur. Rahat və mehriban xarakteri onu bir dost kimi dəyərli edir. Planlı və düşüncəli şəkildə hərəkət etməyi xoşlayır. İntuisiyasına çox güvənir və başqalarının görə bilmədiklərini tez hiss edir. Dostluqda dərin emosional bağlılıq axtarır. O, azadlıq aşiqidir və məhdudlaşdırılarkən çox narahat olur. Nəinki öz problemlərini, həm də ətraf mühitin haqsızlıqlarını açıq şəkildə görür və bunlara qarşı mübarizə aparmaqdan çəkinmir. İnsanları sevən, lakin çoxluqdan uzaq olmağa çalışan bir insandır. Həyatında sülh və ədalət axtaran, buna görə daim çalışqan və məqsədyönlü şəxsdir. Onun həyatında yalnız ağıllı və bacarıqlı insanlar yer alır, çünki o, özü kimi zəkalı şəxslərlə ünsiyyət qurmağa üstünlük verir. Yalanı sevmir və həmişə də doğru danışmağa çalışır...

“1991-ci ildə Azərbaycan və Özbəkistanda milli müstəqilliyin bərpası iki qardaş xalqın bütün sferalarda olduğu kimi, ədəbi mühitdə də əlaqələrinin genişlənməsinə təkan verdi. Min illər boyu eyni bədii zövqün, eyni mənəviyyatın yolçuları olan Azərbaycan və özbək yazarları hər iki xalqın ruhi-mənəvi birliyinin möhkəmlənməsi naminə işlər gördülər. Xüsusi olaraq, 1988-ci ildən sonra Azərbaycanın üzləşdiyi Qarabağ problemləri zamanı yurd-torpaq itkilərimizə, didərginlik fəryadımıza, bir milyonluq qaçqın-köçkün harayımıza və s. məsələlərə münasibətdə bir çox özbək yazarının içdən gələn duyğularını qardaş təəssübkeşliyinin ən bariz göstəricisi hesab etmək olar. Bu prosesin davamlı olması 30 illik Qarabağ haraylarımızın özbək ədəbiyyatında bu və ya digər dərəcədə yer alması üçün mühüm rol oynayıb. Türk milli təəssübkeşliyi və qardaşlıq münasibətlərinin nəticəsi olaraq özbək yazarları bədii yanaşmada Azərbaycanın 30 il müddətində üzləşdiyi faicələri kədər, dərd hissi ilə, 44 günlük müharibə uğurlarımızı, qələbə zəfərimizi isə böyük sevinc duyğusu ilə ifadə etdilər. Azərbaycanın dərdini dərd, sevincini sevinc kimi yaşayan özbək şairləri öz poetik mühakimələri ilə üzərlərinə düşən işin öhdəsindən layiqincə gələ biliblər.”- söyləyir.

Haqqında söhbət açdığım Elman Quliyev 1958-ci ildə Lerik rayonu, Zuvand mahalının Kələxan kəndində anadan olub. 1991-ci ildən Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetdə işləyir. 2004-cü ildə “M. Şəhriyar yaradıcılığının təkamülü (milli problemlər kontekstində)” mövzusunda doktorluq disertasiyası müdafiə edərək filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsinə yiyələnib. Hazırda ADPU-nun Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasının professoru, “Türk odası” və “Türk araşdırmaları” elmi-tədqiqat mərkəzinin rəhbəridir. Xidmətlərinə görə 2012-ci ildə “Tərəqqi” medalı ilə təltif edilib. AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnsitutu və AMEA-nın akademik Z. Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnsitutu nəzdində fəaliyyət göstərən Dissertasiya Şuralarının, həmçinin Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür...

 ADPU-nun kafedra müdiri, filologiya elmləri doktoru, professor Himalay Qasımov onu belə xarakterizə edir: “Təkcə Azərbaycanda yox, türk dünyasında tanınan, seçilən alim yazdığı əsərləri, kitabları və sonsuz sayda məqalələri, ümumtürk ədəbiyyatşünaslıq elminin inkişafı üçün gördüyü işlərlə elmi-ədəbi mühitin sevgisini, sayğısını qazanıb. Elman müəllim mənə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində həm bakalavr, həm də magistr pillələrində dərs deyib. Onun qədim dövrdən müasir zamana kimi türk xalqları ədəbiyyatını müqayisəli şəkildə öyrətməsi, dərsi bütün ruhu  ilə keçməsi, düşündüklərini tələbəyə çatdırmaqdan ötrü sözünü əsirgəməməsi heç yadımdan çıxmır. Bu mənada müəllimim haqqında hər şeydən əvvəl onu deməliyəm ki, o, qətiyyən qısqanc deyil, özündən sonrakı nəsilə də, həmkarlarına qarşı da səxavətlidir. Bildiklərini öyrətməyə, bölüşməyə, əlindən gələn köməyi etməyə hər an hazırdır və elmə yeni-yeni gələn bir çox gənclər məhz bundan, Elman müəllimin səxavətindən pay götürüblər. Rəhbəri olduğu "Türk araşdırmaları" elmi-tədqiqat mərkəzində gördüyü səmərəli işlərlə, təşkil etdiyi tədbirlər və konfranslarla Elman müəllim bir çox gənclərin yetişməsinə, elm yoluna qədəm qoymasına səbəb olub.”

Professor Elman Quliyev bir çox elmi tədqiqat əsərlərinin müəllifidir. Onun indiyə qədər “Mirzə İbrahimov: Ədəbi-estetik görüşlər və sənətkarlıq məsələləri”, “Seyid Məhəmmədhüseyn Şəhriyar”, “Müasir özbək ədəbiyyatı tarixi”, ““Heydərbabaya salam” necə varsa”, “Türkiyə türk ədəbiyyatı”, “Şəhriyar poeziyası və milli təkamül”, “Şəhriyar poetikası”, “Özbək ədəbiyyatı”, “Türk xalqları ədəbiyyatının yaradıcılıq problemləri”, “Orta əsrlər türk xalqları ədəbiyyatı”, “Şərq xalqları ədəbiyyatı” 2 cilddə, “Qədim və orta əsrlər türk xalqları ədəbiyyatı”, “Türk xalqları ədəbiyyatı” və başqa kitabları işıq üzü görüb. Hətta kitablarının bir qismi xaricdə də nəşr olunub. Bu sırada “Türk halkları edebiyatı” (Almaniya, 2019) və “Abay Kunanbayev” (Ankara, 2020) adlı araşdırması xüsusi yer tutur...

Akademik İsa Həbibbəyli "Ədəbiyyatşünaslıq elmində bəlli bir sima" adlı məqaləsində yazır: "Elman Quliyev yeni epoxanın geniş dünyagörüşüna malik, ciddi araşdırmaların və ümumiləşdirmələrin müəllifi olan yüksək hazırlıqlı, peşəkar türk ədəbiyyatı mütəxəssisi kimi diqqəti cəlb edir. Elman Quliyevi Azərbaycan elmində yeni dövrün ədəbiyyat ağırlıqlı türkologiyasının yaradıcılarından biri hesab etmək olar. Professor Elman Quliyevin Azərbaycan ədəbiyyatına dair tədqiqatları da həm ölkə ədəbiyyatşünaslığında, həm də ümumtürkoloji ədəbiyyatşünaslıq mühitində xüsusi çəkiyə malikdir".

Göründüyü kimi professor Elman Quliyevin ədəbiyyatşünaslıq sahəsindəki araşdırmaları daha çox Azərbaycan ədəbiyyatının çağdaş mərhələsini əhatə edir. Xüsusilə, Cənubi Azərbaycanda yaranan ədəbi prosesin bəzi görkəmli şəxsiyyətlərinin yaradıcılığının öyrənilməsi bu baxımdan diqqəti çəkir. Lakin onun yaradıcılığının əsas xəttini Türk dünyası ədəbiyyatının öyrənilməsi təşkil edir. Ən qədim dövrlərdən tutmuş çağdaş dönəmədək ayrı-ayrı Türk xalqlarının ədəbiyyatının keçib gəldiyi yolun elmi-nəzəri mənzərəsinin yaradılması, görkəmli şəxsiyyətlərinin tanıdılması onun araşdırmalarının əsasında dayanır...

İyulun 23-ü professor Elman Quliyevin növbəti ad günü idi, 67 yaşı tamam olurdu. Çox yaşasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Orxan Həsəninin “Çiy balıq” adlı hekayəsini təqdim edir.

R. üçün

I

– Xəbər tutsalar, ikimizin də axırıdı. 10 manat! Bundan aşağı düşmərəm. Bildin? Mən bir yol tapıb başımı soyudacam, tanış bəs deyincə. Sən necə? Hamı özü üçün. Burda dincəm, problem istəmirəm.

– 10 manat çoxdur. 5 manat eləyin. Uzağı beş-altı dəqiqəlikdi.

– Beş-altı dəqiqə? Hələ baxarıq ona. Bu işin qiyməti yoxdur. Özün bilərsən.

– 5 indi verəcəm, 5 də sonra. Başqa cür alınmır.

– Sonra nə vaxt?

– Poçtdan nə vaxt gəlsə, o vaxt.

– Bura poçt işləyir? Olmaz. Nağd lazımdır.

– İşləyir, niyə işləmir? Bir də neyləyəcəksiz nağdı? Xərcləməyə yer olsa, hə. Pul eləcə quru kağızdı. Yoxumdu. Neyləyim? Ancaq sonra verə bilərəm.

– Bilmirəm nə deyim!

– Bilirsiniz, gözəl bilirsiniz! Düyün iş deyil. Göz qabağındayıq. Heç kim heç yana qaçammaz. Burdan qaçmaq olar? – mən gülümsədim və pəncərənin o tərəfində, qızmar günəş altında pas tutub qaralan tikanlı telləri göstərdim. O yumşaldı, gözləri qısa məsafədə tikanlı tellərə kilidləndi, açıldı.

– Hmm. Yaxşı. Xətrini çox istəyirəm sənin, ona görə razılıq verirəm, yaxşı oğlansan, etibarlısan, yoxsa heç kimə görə belə işə qol qoymaram. Rəis bilsə, məni saldıracaq aşağı. Heç kim aşağı düşmək istəməz. Sən istəyərsən? Sən də istəməzsən. Günorta yeməyində xəbər edəcəm. Vaxtı təyin edərik. Adı kağıza yaz, bük pula, istirahət otağındakı ortadan ikinci masanın sol ayağını qaldır, boşluq var, özüm açmışam, gizlicə dürt ora. Sən canın, elə iş gör, heç kim xəbər tutmasın. Kimsə, bilsə, ikimiz də yandıq, kül olduq. İndi xidmətə çıxırsan?

– Hə. Vaxtdır, mən gedim. Razılaşdıq. Adı indi də deyə bilərəm.

– İndi demə, birdən yadımdan çıxar, səhvlik olmasın. Kağıza yaz. Karıxıb kağzı sinif dəftərlərindən cırarsan ha. Qəti! Başqasından da istəmə. Şübhə çəkərsən. Dəftərin var? Qoy mən verim. – cibindən qeyd dəftərini çıxarıb vərəqi səliqəylə cırdı. – al götür, buna bükərsən. Adı səliqəli yaz. Oxuya bilməsəm, səhv olsa, başqası çıxsa, məndən bilmə, puluma baxaram, günah səndədi. Di get, ya da yox, qoy birinci mən çıxım, sən beş dəqiqə sonra çıxarsan. Xidmətdən qayıdanda həll et onu. Günorta yeməyindən sonra vaxtı deyəcəm. Hamı siqaret çəkməyə gedəcək. Sən getmə. İstirahət otağında, dediyim yerdə gizlə kağızı. Di sağ ol.

O çıxandan sonra düz beş dəqiqə saniyəbəsaniyə anbarda hərəkətsiz gözlədim. Tül pərdəylə örtülü pəncərədən sarı və susuzluqdan cadar-cadar olmuş torpağın döşənib uzandığı hüdudsuz genişliyi seyr etdim. Həyat burda tozu-torpağı sovurub burulğan yaradan küləklə axırdı. Axıb genişliyin üstünə alovdan odeyal kimi sərilirdi. İsti atları əldən salır, çox uzaqda hörüklü madyanlar döyükürdü. Sapsarı genişliyin bitdiyi yerdə buludları papaq kimi başına keçirmiş dağlar dikəlirdi.

Bayıra çıxdım. Anbarın sərinliyi birdən canımda sındı, isti axına düşdüm və kölgəylə addımlayıb yeməkxanaya buruldum. Hə, burdan keçmək olmazdı. Yeni silinən döşəməyə düşən addım izlərim görünməmiş, aşpazı yüngül zarafatla qıdıqladım:

– Bu gün yenə yapon mətbəxinə müraciət etmisiniz, cənab? – uydurma nəzakətlə.

– Hə, soba qızmadı, balıqlar yenə çiydi – o gülümsədi. Çirkli döşəmələrdən qaşları çatılacaqdı bir azdan.

Aşpazın gülüşü sınmamış uzun, bəyaz koridora yön almışdım. Koridorun divarlarda çatlar vardı. Bina dağın döşündə, seysmik xəttin düz ürəyinin üstündə uzanmışdı. Tez-tez qopan zəlzələlər divarlara caynaq izini – çatları salır və çatlar qeydiyyata alınırdı, sənəd hazırlanırdı, imzalanırdı və baş vermə tarixi yazılır, imzalı kağızlar divara keylənirdi. Koridor boyu uzanan çatlara yapışan kağızlar ərazinin seymik gündəlikləri idi. 2006-cı ilin iyulun 24 də baş verən zəlzələ divara ildırımvari iz salmışdı və iz uzanıb gəlib 2008-ci ilin 14 yanvarındakı başqa izə qovuşmuşdu, sonra qucaqlaşan iki iz axmışdı, qalınlaşmışdı, bu qalın çatın üzərində də 2010-cu il 4 oktyabr yazılmışdı.

Bəli, koridoru görünmədən başa vurmaq üçün gərəkdi görünməz olasan. Mən görünməz deyildim, lakin çiynim elə indicə odun təkin yarıla, xoş yeniliyin yarığından iki qanad çıxardı və uzun və bəyaz koridorda gözə görünmədən yeriməzdim, xoşbəxtlikdən uçardım. Bircə hər şey axarında gedəydi, sövdələrin tarazlığı pozulmayaydı, o qızıl, munis an çatanda, yəni hər şeydən bir boy yuxarıda gəzişdiyim, çiynimdəki qanadlara can verdiyim, kürəyimi olub bitən nə varsa, söykəyib arxayınlıqla siqaret sümürdüyüm məqam yetişəndə “yaşayıram” deyəydim.

Vəssalam, “yaşayıram”. Sonrası eyni həyat idi, eyni gün idi, eyni yol. Bir də nə vaxtsa, ələ fürsət düşərdi, qiymətin verərdim. İndi özgə nəsə düşünən deyiləm.  Demək ki, hər şey hazırdır. Pulu verəcəm, adı yazacam, beşcə dəqiqə. Saniyəsini bilmirəm, bax necə unutmuşam. Yaddaş bıçağım kütləşib, kəsmir.

Koridorun sonunda yataqxananın açıq qapısı görünürdü. İçəri keçdim, aşağı qatdakı təsadüfi çarpayılardan birinə uzandım, sinəmdən gicgahlarıma qalxan şirin giziltinin duya-duya nələrsə xatırlmağa çalışdım, lakin əlimi sıxan boz-bullanıq səhnələr idi, əlimi sıxdılar, silkələdilər, sözlərdən, səslərdən özgə heç nə tökülmədi. Tanış deyildi bu səhnələr, boz olan hər şeyə ögeydim, ögey, ancaq bilirdim ki, sövdələşmənin sonunda həyata yenidən rəng gələcək, keçmişi rəngli xatırlayacam, səslərin, sözlərin arxasına keçəcəm, yenidən ruhumda bişirib hazır saxladığım ikinci həyata sığınacam. İkinci həyat – gerçəklərdən xilas, mənəvi bunker.

Saatı yoxladım. Xidmət vaxtına yarımca saat qalıb. Dikəlib əyləşdim çarpayıda. Çəkmələrimin ipini açıb yenidən sıxdım, düyünlədim. Gərək Şairovu oyadım. Yarım saata çətin hazır ola.

– Hey, qalx görüm, igid. Sənlə deyiləm? Oyan, xidmətsən! – mən qalxıb onun çarpayısını yanladım və sarı mələfənin altındakı bədənini əlimlə yoxladım. Diksinib oyandı.

– Xidmətdən bayaq gəlmədim? – yuxulu-yuxulu söylədi.

– Səhər olub, xəbərin yoxdu. Oyan görək!

– Axşam gec olur, səhər tez. Bu nədi e, ala?

– Dur əynini geyin, vaxt yoxdu!

Şairov  qalxıb ikinci mərtəbədən aşağı düşdü. Əynini səliqəylə geyinərkən onu izlədim və cibimdə bilmirəm, nə vaxtdan qalan nəm günəbaxan tumlarının qabığını dırnaqlarımın arasında sıxıb təmizlədim, atdım ağzıma.

Şairovun çılpaq bədənində aydın seçilən sümükləri qumsaldakı xırda daşlıqları xatırladırdı.

– Bəlkə, gedib silahları təhvil alasan? – o dedi.

– Silahlar hazırdı.

– Güllələri də doldurmusan?

– Əvvəlki xidmətlərin daraqlarıdı.

– Bir gün zibilə keçəcəyik ha bu işin üstündə, məndən demək! Qol çəkirəm ora, güllələrdən biri kəm gəlsə, boynumuz bıçaq altındadı.

– Yaxşı, onda cəld ol, özününküləri boşaldıb sayarsan.

– Niyə boşaltmıram, boşaldaram. Daraq boşaltmaq nədir ki?

– Yaxşı, az artistlik elə. Silah otağının qabağındayam, gəl ora, cəld ol!

Mən yataqxanadan çıxıb yenidən uzun və bəyaz koridora daxil oldum. Koridorun solunda silah otağı idi.

– Silahlar hazırdı? – növbətçini görüb soruşdum.

– Hazırdı. O çolpa hardadı?

– İndi oyatdım, gəlir.

– Üz vermə bunlara, səndən əvvəl hazır olub gəlməliydi.

– Elə demə, Şairov təmiz adamdır.

– Təmizdi, özünə təmizdi, mənə nə? Götür silahları. Nömrəsini yoxla ha, sonra xata olar! – ehtiyatla söylədi və gözləri iriləşdi.

– Mən nə vaxtdan nömrə ilə silah yoxlamışam, cavan? On metr uzaqdan tanıyıram silahımı. Çaşdın ha, deyəsən! – gülümsədim.

– Səni demirəm, Şairovun silahını.

– Hə, bu başqa məsələ. Təmiz adamdı Şairov! Rəis ağzın qaşıyır onun. Gecəsi gündüzü yoxdu. Səhər, axşam xidmətdədir.

– Rəis kimin ağzın qaşımıyıb ki? Yəni burda elə xoşbəxt adam var? O da bundan kayf tutur. Yeni gəlib, gözün qırmaq istəyir ki, sabah baş qaldırmasın. Həmişəki qayda-qanun.

– Əşi, nəysə, düz deyirsən. Bura bax, daraqlarda problem yoxdu ki?

– Nə problem olasıdır ki?

– Nə bilim, qol çəkirik də, birdən güllələrdən kəm gələn olar, problem yaşamayaq.

– A kişi, mənim verdiyim daraqda nə problem olacaq? Sən də çaşırsan ha, deyəsən? İnciyirəm, özüm ölüm. İstəyirsən, boşalt, say, təzədən yığ. Bu daraqları verdiyim adamları elə tənbehləyirəm ki, nəsə problem olsa, atmalı olsalar, darağa baxıb iki dəfə fikirləcəklər! Bildin?

– Yaxşı. Yaxşı. İncimə. Sözdü də deyirəm.

II

Hərbi hissədən çıxıb uzun, nazik cığıra qoşulanda günəş qızmardı. Cığır boz, susuz çöllüyün üzünə çapıq kimi çəkilmişdi. Təpələrin arasından keçəcək, burulacaq, kəsişəcək, yataqlarla yanaq-yanağa verib çoban itlərinin iti-sivri dişlərini göstərəcəkdi bizə, uzanıb-uzanıb yarğanlarda yoracaqdı, dizimizi qalxa-düşə bükəcəkdi.

Cığırın solunda əyilən, göz işlədikcə uzanan maili düzənliyi izlədikcə ağır bürkü nəfəsimi tutur, çantamda hazır gözləyən soyuq su şüşəsinə toxunub sərinlik tapırdım. Addımlarıma baxırdım, ombamdan başlayıb ta onurğamacan sürünən ağrının şirin, əriyən qıdığından canıma yayılan naxoş gizilti yerişimi səngidirdi. Ancaq yollar məni çoxdan tanıyırdı, o səbəbdən gücümə təpər verir, elə bil təkdənbir gülümsəyib saçımın tərində duyulan küləyi ilə irəli çəkirdi. Çiynimdən tər olub düşmək istəyən silahın qayışını boş saxlamışdım ki, kürəyimin közü qopmasın..

– Bu gün ayın neçəsidir? – Şairov dedi.

– Nə bilim?! Kimdir günü hesaba alan?

– Yox, srağagün şənbəydi. Ayın ilk günü. Demək, bu gün ayın ikisidir. Bu gün mənim ad günümdür.

– Ay bərəkallah!

– Hə, 19 yaşım tamam oldu. Keçən il fikirləşməzdim, bir il sonra burda olaram. Görürsən də, həyatda nələr olur?

– Nə olur ki? Gül kimi həyatdır, yaşayırsan gedir. Yeməyin var, suyun var. Nə dərd yiyəsisən?

– Yaman yaxşıdır yeyib-içməyimiz. Hər gün çiy balıq yeməkdən vəhşiləşmişəm. Köpək dişlərim uzanır. Al bax – o ağzını ehtiyatla açıb dişlərini göstərmək istədi, ancaq gülüşü buna möhlət vermədi.

– Sən zarafatında ol, bura çox yerdən yaxşıdır.

– Heyif ki, mahnıya qulaq asmaq olmur. Başqa yerlərdə televizor da var, telefon da. Daha bizim kimi hər dəfə əlaqə lazım gələndə iyirmi kilometrlik yol getmirlər. Elə istəyirəm həzin, könül oxşayan mahnı olsun, qulaq asam ona. Hər şeyi unudum, gözümü açım ki, bir il əvvəldəyəm, həyat gözəl, adamlar gözəl, zəmanə gözəl. Elə arzusundayam! Gözlərimi yumaram, bu zəhrimardan birini yandıraram, o vaxt ki mahnının nəqarəti gələr, sözlər xoş ritmlə təkrar olar, onda dərin qullab dartaram, tüstü ciyərimdə gəzişər, musiqi ruhumda, sonra ikisi də bir-birinə qarışar... Nəysə... Gör adamın canı harada nə çəkir ey! 

Silahın qayışı tərli kürəyimə sürtüldükcə, sanasan, ətimi duzla döyür, qorabişirən günəş də bir ucdan buzdan əhvalımı əridirdi. İndi təpələrin arasında, keçmiş canavar yuvalarının lap yaxınında idik. Yuvanın ağzına yaxın ağappaq gülümsəyən heyvan kəllələri, qabırğaları parlayırdı. Yuvanı, görünür, çobanlar çoxdan basmışdı, sakinlərin səsi bundan xeyli hündür dikələn qarşı təpənin zirvəsindən tez-tez eşidilirdi və canavarlar qışın ayaz, payızın qızıl zamanlarında təpələrdən düşüb sürüyə soxulurdu, öldürdüyün öldürürdü, apardığın aparırdı.

Məsafə sarı zəminin sinəsinə ehtirasla yayılırdı.

Yovşanların, qalın qanqalların arasında iki kölgə nazik cığırı sərin-sərin ayağına dolayıb sürünürdü. 

– Demək, mahnıya qulaq asmaq istəyirsən. Hə? – mən əlimi üzümə apardım.

– Hə.

 – Həm də bu gün ad günündür.

– Ay sağ ol!

Daha heç nə demədim.

Üzü dağlara aparan nazik cığır daralır, qanqalların, təkəmseyrək görünən qayaların arasından uzanıb görünməz olurdu. Qanqalların arasında hərdən-hərdən bir-birinə sarılıb cütləşən koramallar gözə dəyirdi. Koramalların qırmızıya çalan uzun vücudunun, toyuq gözü kimi iri açılmış kiçik gözlərinin, uzunsov burunlarının marağına dalır, başdan quyruğacan nəzərdən keçirmək istəyirdim. Onlara ayaqsız kərtənkələ deyirdilər. Zəhərsizdilər. Hətta çobanların dediyinə görə, gürzə, yatağan balalarını yeyib çoxalmasına mane olurdular. Koramalları öldürmək olmazdı.

– Gürzə! – Şairov silahını çıxarıb arxama keçdi.

– Hardadır?

– Bax, o qayanın arxasına girdi. – həyəcanla.

– Qorxma görək. – təmkinimi qorudum.

Zırpı şeydi.

Qanqalların arasında iri qaya parçası göz oxşayırdı. Qayanın üzünü örtən mamır şəlaləsi istilərin üzündən sapsarı kəsilmişdi.

Sən geridə dur hələ!

Silahımı çıxarıb lüləsindən yapışdım. İlanla qarşılaşsam, zərbəni qundaqla vuracaqdım. İlk zərbə çox şeyi həll edirdi. Güc sürünənin düz ortasında partlamalı, onurğa sümüyünü qırmalıydı. Sümüyün sınıq səsini öz-özümdə eşitmək istədim, alınmadı. Zərbə dəqiq olsa, ilan elə yerindəcə qıvrılıb qalır, vücudunu ölümə bağışlayırdı, lakin zərbə yiyəsi gərək aldanmayaydı, çünki qıvrılan, vücudunu ölümə bağışlayan hər heyvanın canında son ümid, son qüvvət uyuyur. Onun çarəsiz, kömək dilənən yazıq görkəmindən cuşə gələn ovçu tezliklə yaxınlaşıb sonrakı zərbələri döşəmək istəyir. Aldanış bədbəxtliyə rəvac verir. İlan son ümid, son qüvvəsi ilə düşmənin üstünə atılıb ona soxulur. Zəhərli dişlərini ətinə keçirib qisasını alır. 

Lülənin sərin boğazından möhkəm yapışıb asta addımlarla qayanı yanladıqca ürək üzən istinin çiynimdən tər təkin süzülüb axdığını duyurdum. Tər saçımdan, papağımın qurtaran yerindən başlayır, boynumu qıdıqlayıb iki çiynimin arasından axırdı və toqqamın sıxılan yerinə çatıb dayanırdı. Qəfil həyəcanlanmış, bədənimə birdən soxulan hisslərin altında taqətsiz qalmışdım. Gecə yuxumu almamışdım deyə, anın ağırlığından xilas istəyən beynim gözlərimə yuxu salırdı və alnımdan süzülüb çənəmdən düşən tər damcıları gözlərimi qapayır, görüntüləri boz-bullanıqlaşdırırdı.

Bu dağların gürzəsi vahiməli idi. Köhnə əsgərlərin əhvalatlarından belə məlumdu ki, ilan adamların üstünə atlanır. Nazik boynunu uzadıb gövdəsindən güc alır, yay kimi dartılıb ox kimi qurbanın üstünə şığıyır və nazik dişlərinin arasında uyuyan şeytani zəhər torbası ovunu tezliklə uyuşdurub öldürür.

İlanın atlanması məni əməllicə qorxudurdu. Lakin təmkinimi sabit saxlamalı, silahımın sərin lüləsindən, taxta qundağından güc almalıydım.

Al bu çomağı, götür – Şairov yerdən yulğun budağı alıb hövlnak mənə verdi.

Yulğun budağı nazik, elastik idi. Zərbə imkanlarını artırırdı. Asta addımlarla qayaya yaxınlaşdım və yulğun budağının ucunu qayanın ot basan görünməz hissəsinə dürtüb, eşələdim. Tərpəniş duyulmadı. Geri durub özümü düzəltdim. Dərin nəfəs alıb üst başımı səliqəyə saldım. Kəmərimi açıb yenidən bağladım və daraq çantasını kəmərin boğazından çəkib arxaya itələdim. Silahı sol əlimə atıb, sağ və işlək əlimlə budaqdan yapışdım. Adi tərpənişdə ilanı öldürə, üstəlik, hərbi hissəyə aparıb qəniməti əsgər yoldaşlarıma göstərərdim. Bu yeknəsəq günlərə maraq toxumu səpərdi.

Və birdən onun iri başı qayadan azca kənarda, sarı, qurumuş qanqalların arasından çıxdı.

– Budur, bizə baxır, – Şairov, deyəsən, özünü itirmişdi.

– Sakit ol, – mən aranı soyutmaq istədim.

Naxışlarından tanıdım, gürzə idi. Belinin üstündən uzun, qəhvəyi xətt düz quyruğunacan uzanırdı. Xətt zəncirə bənzəyirdi və elə bilirdin, heyvan eləcə belində zəncirlə sürünür. Baxışların soyuğu canıma işlədi. Vahimə ruhumu limhəlim doldurur, üstəlik, qorxuya müqabil cəsarətim də təpər alırdı.

Bir addım geri durub ilana diqqətlə baxdım. Aramızdakı məsafə iki metri keçməzdi. Zərbə gözlənilməz anda çalınmalı, düz hədəfi tutmalıydı. Vəhşi təbiət ilana düşüncələri oxumaq bacarığı vermişdi. O, təhlükənin hansı yöndən gələcəyini yaxşı bilirdi. Yerində qıvrılıb qalmış, quyruğu bitki kimi dikəlmişdi. Düşmən olmağım ona aşkardı, iki əlimdə möhkəm sıxdığım silahlar ona tuşlanmışdı, lakin yenə hərəkətsizdi və üzünü yana tutub sanasan, məni görmək istəmirdi. Bəlkə də, onu gördüyümdən xəbərsizdi və belə hərəkətsiz dayanması görünməzlik oyunuydu. Ürəyi guppagupla döyünürdü, bilirdim. Mən düşündüm ki, qorxunun həyat üçün əhəmiyyəti yoxdur. Ağacın altına verib bağırsaqlarını tökəndən sonra ilanın ürəyi tezliklə soyuyacaq, ölüm onu çulğayacaq, bumbuz olacaq və beləliklə, soyuyan, bumbuz olan ürəyin qorxusu həmən çəkilib itəcək, mücərrəd aləmə yayılacaq. Ürək yoxdursa, demək, qorxu da yoxdur. 

Bu ölüm-qalım savaşında istidən yerində döyükən, qorxudan içindən sökülən iki rəqib bir-birinin nəzərini oğurlayıb hərəkətlərini təxmin etməyə çalışırdı. Onun irəli çıxan, açılan boynu qızıl bilərzik kimi sarı otların arasında parlayırdı. Silahımın taxta, laklı qundağı isə zərbə ehtirası ilə alışıb yanırdı. Nədənsə, məni ən çox çənəsinin altından başlayıb ta quyruğunacan uzanan bəyaz qarnı qorxuya salırdı.

Bir qısa addım atıb ona yaxınlaşdım. Hərəkətim duyuq saldı. Əndişəli gözləri iriləşdi və yan-yörəyə diqqət kəsildi. İkinci addımı atmışdım ki, onun sıprıxıb lap yaxınlıqdakı yovşanlığa sürünən gördüm. Hərəkəti toz qaldırdı. Sürəti gözlərimi çaşı elədi. Bu sürətdən həmən canıma qorxu yığıldı, çəkildi, diksindim eləcə, gördüm yovşanlığın kölgəsinə sığınıb və bu dəfə bədəni hücuma hazır duran kimi yığılıb.

Zəhərli ilanlara qarşı rəisin təlimatlarını, yaddaşıma yazdıqlarını yaxşı xatırlayırdım. Yaddaşıma daşa yazılan kimi yazılmış, orada əbədi yuva qurmuşdu. Hərbi hissəyə gələn ilk gündən kağıza yazılan məlumatlara dırnaqarası baxmışdıq. Lakin növbəti həftə təlimatları qollarımızda daş kərpiclərlə əzbərlədik.

Zəhər qana keçdiyi təqdirdə qusma, baş ağrısı, ishal, yüksək bədən hərarəti, ürək döyüntülərinin artması görünəcəkdi. Ağır hallarda mədə-bağırsaq qanaxması, iflic baş verə bilərdi. Gürzə kimi ilanların isə zəhəri daha çox hemorragik təsirə malik olduğundan qanı tez laxtalandırırdı”, – mən qışqıra-qışqıra sırada deyirdim və tər alnımdan süzülüb axırdı.

Daha ucadaan! – rəisin sözləri qolumdakı daş kərpicin ağırlığına ağırlıq qatırdı.

İlanın sancdığı yerdə iki ədəd yanaşı yerləşən və 10-15 dəqiqə qanayan qırmızı nöqtə aşkar edilir. İki diş yerinin olması ilanın zəhərli, bir diş yerinin olması isə zəhərsizliyini göstərir.

Davam eləə! –mənim udqunub verdiyim fasilələr onun müdaxiləsi ilə kəsilirdi.

İlan sancması zamanı ilk 5 dəqiqə ərzində zəhər dişləmə nahiyəsindən sorulmalıdır. İlk 5 dəqiqədən sonra həmin prosedurun faydası yoxdur, çünki zəhər qana və limfa sisteminə keçmiş olur. Sonra yara təmiz su ilə yuyularaq yod və ya göy daş məhlulu ilə dezinfeksiya edilməli və üzərinə steril sarğı çəkilməlidir. Ətraf şişəndə sarğını bir qədər boşaltmaq lazımdır. Zəhərin sorulma sürətini azaltmaq üçün sarğının üzərinə paketə qoyulmuş buz və ya soyuq islatma qoymaq lazımdır.

Əvvəl-əvvəl nazik, elastiki çubuğu ilanın lap yaxınına çəkdim. Çubuğu yelləməklə onu çaşdırmaq, diqqətini oğurlamaq istəyirdim. Zərbə vursaydım, yulğun budağının elastiki şiddəti yovşanda can itirəcək, düşmənə çatmayacaqdı. Yüngül toxunuş canına sıxılan az-maz arxayınlığı əlindən alacaqdı. Ya hücum, ya qaçış fikrində sabit dayanıb qanımı qaşığa yığacaqdı. İndi isə çubuğun qalın başlayıb nazik bitən ucuna zillənir, yelləndikcə yelinə qoşulub izləyirdi, başını oynadırdı. Burda qanqalların boyu qurşağı keçirdi. Qanqal tarlasının ürəyindən qopan nazik xidmət cığırı dağın zirvəsinə qalxırdı. Uzun qanqallar mən tərəfdən hərəkət imkanlarını azaldır, ilan üçün isə gizlənmək, gözdən itmək üçün qırx qapı açırdı. Lakin ilan qaçıb uzaqlaşmaq üçün cəhd eləmirdi. Başını yovaşanlıqdan qaldırıb günəşin yandırıcı istisini duymaq, bundan meyxoş olmaqdı niyyəti və günəşin yandırıcı istisi onun yastı kəlləsinə sığal kimi çəkildikcə ləzzət ala-ala yellənən çubuğun yelinə sevinirdi. Qaçmağa qalsa, açığı, bu sıxlığın arasında ona çata bilməzdim, tikanlar əl-qolumu dalayıb məni yenə cığıra çəkəcəkdi, bilirdim, elə buna görə düşmən uzaqlaşmamış işini bitirmək, ölü bədənini silahın lüləsinə keçirib hərbi hissəyə aparmaq istəyirdim. “Bəs bu ətalətin səbəbi nə idi? Görəsən, ilanın sivri başında indi hansı fikirlər oynayır?” – mən düşünürdüm. 

İkimiz də bir anda, sanki eyni əmrə müntəzir dayanıb qımıldanmağa başladıq. Bəlkə də, öncə davranan ilan idi. Məndən bir saniyə əvvəl quyruğundan başına sürünən yüngül hərəkətlə qanqallara toxunub səs çıxartdı. Ayaqlarımı dəbərtmədən yerimdə mıxlanıb onun uzun, mütəhərrik gövdəsinin əcaib rəqsini təkrar edirdim. Əvvəl-əvvəl qımıldanan eləcə bədənim idi və başım, əllərim, ayaqlarım sabit dayanmışdı. İkimiz də, suya hoppanacaqmışıq kimi gövdəmizi yığmışdıq. Çılpaq gözlə duyulmayacaq ağır hərəkətlər getdikcə şişən cəsarətin xəbərçisiydi.

İlk zərbə məndən gəldi. Qəfil ilana doğru sıçrayıb yulğun budağı ilə havada dairə çəkdim, havada süzülən zərbəm dairəni başa gətirmədən ilan cəld yerini dəyişdi. Zərbə yovşana çırpılıb bitkini parça-parça elədi, tozanaq qopardı. Həm müdafiəni qurub, həm də artan sürət, qalxan enerjiylə rəqibimin ətrafında fırlanırdım və rəqibim dikəlmiş başı ilə yerində dönüb məni izləyirdi. İlan özünə sinmişdi, mənim hərəkətlərimi izləyərək dönür, sanki hipnoz olmuşcasına rəqibini gözdən qoymurdu. Gürzə gözlənilməz anda dayandı. Bədənini lal ətalət bürüdü. Və qəfil lapdan qüvvətlə üstümə atlandı. Lal ətaləti məni duyuq salmış, həmən geri çəkilmişdim. Hücumu boşa çıxmışdı.  

Onu indi tam müdafiəsiz yaxaladım. Canı ovcumda su kütləsiydi. Bu kütləni eləcə üzümə çırpıb sərinlərdim. Onunku ölüm hücumu idi, ya o tərəflik, ya bu tərəflik idi. İstidən qıpqırmızı alışan gözlərimi görmüşdü, əhənrüba nifrətimi duymuşdu. Uğursuz hücum onu lap yaxınıma atmışdı, düz silahın kölgəsində durmuşdu. Anın hökmü beynimdə durmadan əvəzlənən, qopuq epizodlar açırdı. Can almaq insan bədəninə ayaz verir, əlin-qolun elə bil pul-pul olub ovxalanır. Son zərbəni vurmağa qolumda qüvvə yığırdım ki, Şairovun səsi məni qopuq epizodların əlindən qamarladı.

– Biri də burdadır. Bax qayanın altında, – həyəcanla dedi.

Zərbə əlimdə soyudu. Çevrilib qayanın həndəvərini arandım və daha bir gürzəyə gözüm sataşdı. Şairovun əvvəl gördüyü, qayanın altına soxulan ilan bu idi. İndi nazik başını kölgədən günə çıxarıb ürkək-ürkək bizi izləyirdi. Bir an onunla göz-gözə gəldim və lap ağır yük kimi çiynimə qaldırıb zərbə üçün hazır saxladığım budağı aşağı çəkdim. İsti canımı dişinə taxmışdı. Üstəlik, anın həyacanı bədənimi cımcılıq suya salmışdı.

– Gedək, Şairov. Yolumuz uzundur. Hələ bunun qayıtmağı da var.

Şairov ilandan yaman üyüdürdü. Cığırdan çıxıb qanqalların arası ilə keçdi və iki-üç metr irəlidə yenidən mənə qoşuldu. Dağın zirvəsinə çatanda hüdudsuz mənzərədən zövq aldım. Zirvə külək tutur, sərinlik canımıza çəkilirdi. Su çantamda qapqaynar olmuşdu. Başıma çəkib içincə könlümə xoş duyğular yayıldı. Suyu başımdan aşağı əndərib tökdüm. Silahları çıxarıb yerdən uzatdıq. Silahlarla yanaşı biz də uzandıq və hərəmizə bir siqaret yandırıb əraziyə diqqət kəsildik. Uzaqda şəhərlər, kəndlər görünürdü. Günəş bəyaz maşınlara dəyib onların yerini işarə verirdi.

– Demək, bu gün ad günündür, hə?

– 19 yaşım olur. Keçən il təsəvvür eləməzdim ki…

– Mən 19 yaşımı keçən il burda qeyd eləmişdim, bu il 20 yaşıma da burda girdim. Bir aydan sonra evdə olacam.

– Evdə olmaq yaxşıdır.

III

Hərbi hissəyə qayıdanda əsgərlər günorta yeməyinə hazırlaşırdı. Silahları təhvil verib yuyunmaya buruldum, əl-üzümü isladıb yaxşıca sərinlədim. Yeməyə getdim. Balıq yenə çiy idi və üfunət qoxusu verirdi. Bişmiş yerlərini birtəhər dişlədim, lakin uda bilmədim.

Yeməkdən çıxıb hərbi hissənin önündə düzüldük. Komanda verildi, əsgərlər həvəslə siqaret çəkməyə getdilər.

Mən sıradan çıxıb istirahət otağına çatdım. İçimdə uyuyan hədsiz xoşbəxtlik idi. İndi hamı ləzzətlə siqaret sümürürdü, mənsə ortadan ikinci masanın sol ayağını qaldırdım, budur açılmış deşik. Yazılı kağızı o deşiyə dürtdüm.

Yarım saat sonra gizir məni çağırdı və axşam hazır olmağımı söylədi.

Axşam, “Yat” komandası veriləndən sonra qalxıb anbara gəldim, telefonu gizirdən aldım.

– On dəqiqədən o tərəfə keçməsin. Oldu?

– Yaxşı. Arxayın olun!

Birbaş kazarmaya girib Şairovu yanladım.

– Oyan görüm. İşim var səninlə.

– Yenə xidmətəm? – yuxulu-yuxulu.

– Xidmət deyilsən. İşim var. Tez ol. Vaxt yoxdu... Sakit! Sənə demişəm, ağırtaxta olma. Cəld geyin – mən onun şalvarını tapıb verdim. Elə yerindəcə geyinib kazarmanın arxa pəncərəsindən çıxdıq.

Zastavanın arxasında alçaq təpə dikəlmişdi.

Sən Allah, bu nə işdir? De görüm, niyə çıxırıq bura? Qurda-quşa yem olacağıq ha. Gecə burdan canavar səsi gəlir. Canavarı da ilanı öldürən kimi öldürsən, işimiz çətindir, – o güldü.

– Az axmaqla.

– Hara gedirik? Sən canı, bir şey de – qaranəfəs söylədi. 

– Səbirli ol.

Təpənin hündürünə çatdıq. Hərbi hissənin işıqları burdan lap balaca görünürdü. Elə bil hər lampa bir şam işığı idi. Hərbi hissə mışıl-mışıl yatırdı. Telefonu çıxarıb ona göstərdim.

– Bax, bu gün mahnı istəyirdin, al sənə mahnı.

Şairovun gözləri hərbi hissənin işıqları kimi parladı. Düyməli “Nokia” telefonun menyusuna girib adını kağıza yazdığım mahnını fayllardan tapdım. Sərin meh üzümüzə vurur, ayın, ulduzların işığı gülümsəyirdi. Mahnının şirin ritmi ruhumuzu yellədirdi. Təpənin arxasına keçib ikimiz də siqaret alışdırdıq. Sözlərin bitdiyi yerdə musiqi başlayırdı və onun xoş ritmi ay işığında gümüşə çalan təpəliklərə yayılırdı. Təkdənbir canavar ulartısı eşidilirdi. Gümüşü işığı mələfə kimi üstünə çəkən yorğun çöl yuxulayırdı. Oturduğumuz yerin lap yaxınında qarışqa yuvası vardı və qarışqalar yuvaya girib-çıxır, qış üçün tədarük daşıyırdılar.

Bu qışı evdə keçirəcəyimi düşününcə dodağım qaçdı... 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

10 FAİZ ENDİRİM

Füsünkar Qubada yerləşən əsrarəngiz “Quba palas” oteli məxsusi Azərbaycan vətəndaşları üçün sevgi və sayqı nümayiş etdirərək inanılmaz bir kampaniyaya start veribdir. İyul ayının 1-dən 31-dək burada dincələn hər bir azərbaycanlı otelin gecəsinə 890 manat deyil, 801 manat verir. 

Dünyanın ən bahalı otelləri olan The Mark (Nyu-York), Grand Hyatt Cannes Hotel (Kann), Burj Al Arab (Dubay) və digərlərinin belə həsəd aparacaqları “gecəsi 890 manat” yüksəkliyinə ucalan Şamaxı palas otelinin bu addımından qürur duyur, belə misilsiz bir güzəştə görə otel rəhbərliyinə hədsiz minnətdarlıq bildiririk. 

Bax budur əsl vətən, xalq sevgisi. 

Azərbaycan vətəndaşı, sən necə də xoşbəxtsən. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xalq sənətkarlarımızı – fəxri ad daşıyan ünlülərimizi tanıyaq!

Azərbaycan SSR xalq rəssamı Asəf Cəfərovun adını çəkmək istəyirəm. Çünki bu gün onun doğum günüdür.

Asəf Cəfərov 1927-ci ildə Bakıda, İçərişəhərdə anadan olub. Ə.Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbində ilk rəssamlıq təhsilini alıb, B.İ. Surikov adına Rəssamlıq İnstitutunda ali təhsilini davam etdirib. 1957-ci ildə İnstitut tərəfindən Hindistan va Pakistana yaradıcılıq ezamiyyətinə göndərilib. "Bilərzik seçimi" həmin dövrün seçilən işlərindəndir.

Asəf Cəfərov tematik tablo, portret, mənzərə və natürmort janrlarında özünə məxsuz kompozisiya, kolorit və işlənilmə üslubu ilə fərqlənən əsərlər qalereyası yaradıb. Rəssamın yaradcılığında milli çalarlar, folklora müraciət və ənənəvi məzmunlu mövzular üstünlük təşkil edib. Rəssam bədii estetik təsir yükünə malik süjetli əsərlər yaradıb. Buna misal olaraq "Tarlada", "Dəniz kənarında", "Görüş", "Mənim Azərbaycanım", "Musiqiçilər" və başqalarını qeyd etmək olar.

O, həm də bir çox portretlərin muəllifidir. Buna misal olaraq onun "Ə.Vahid", "V.Mustafazadə", "S.Bəhlulzadə", "Arif Məlikov", "Cəfər Cabbarlı", "Vəcihə Səmədova", "Rəşid Behbudov" və s. portretlərini göstərmək olar. Rəssam bölgələrə yaradıcılıq ezamiyyətlərindən sonra maraqlı əsərlər yaradıb."Bakıda qar", "Qaş-Qaş", "Xəzər dənizi" adlı mənzərələri fırça ustasının belə əsərlərindəndi. O, həmçinin Abşeron mənzərələri silsiləsi üzərində işləyib: "Abşeron", "Daş hasarlar", "Maştağa kəndi", "Abşeronun qızıl qumları", "Bakıda qış", "İsti gün", "Qış", "Əncir kolu", "Bahar", " Axşam motivi" və s. A.Cəfərov tarixi janra da müraciət edib. Bu sıradan "Nəsimi azad düşüncəlilərin məclisində", "Oyanış" əsərlərinin adını qeyd etmək olar.

Asəf Cəfərov yaradıcılıq ezamiyyətlərində olduğu xarici ölkələrdə (İtaliya, Avstriya, Almaniya və s.) yeni ruhlu tablolar yaradıb. Rəssam bir çox beynəlxalq sərgilərin iştirakçısı olub, Avstriyada "Dünya Təsviri Sənət Sərgisi"-də "Qran Pri" mükafatını qazanıb.

Rəssam Asəf Cəfərov 3 aprel 2000-ci ildə Bakı şəhərində vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.07.2025)