Xəbər verdiyimiz kimi, Özbəkistanın Xivə şəhərində Özbəkistan Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə Beynəlxalq Baxşı Festivalı keçirilib. Festivalın tərkib hissəsi: “II Türk Dünyası Mədəniyyət Forumu” çərçivəsində “Türk Mədəniyyətinin Rəqəmsal Transformasiyası” mövzusunda sessiya təşkil olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, sessiya, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu və Türk Əməkdaşlıq Koordinasiya Agentliyi (TİKA) ilə birgə hazırlanıb.

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun layihə meneceri Nuri Aksunun moderatorluğu ilə baş tutan sessiyada mədəni irs və rəqəmsallaşdırma sahəsində beynəlxalq nüfuza malik mütəxəssislər bir araya gəlib. Cənab Aksu çıxışında TİKA ilə Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu arasında qurulan əməkdaşlıq münasibətlərindən bəhs edib, tərəflər arasında imzalanmış Anlaşma Memorandumuna istinad edərək 2025-ci il üçün nəzərdə tutulan birgə layihələr barədə məlumat verib, "Macarıstandakı Türk İrsinin Rəqəmsallaşdırılması" layihəsinə xüsusi diqqət ayırıb. 

Əlavə olaraq, sözügedən sessiyanın da məhz TİKA ilə Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu arasında mövcud əməkdaşlıq hesabına həyata keçirildiyini vurğulayıb.

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova sessiyaya qatılaraq təqdimatları dinləyib və iştirakçıları təbrik edib.

Sessiyada Türk Memarlıq Araşdırmaları Mərkəzinin Baş katibi Hasan Fevzi Çügen, Balkanlardakı Türk Memarlıq İrsinin Bərpası və Rəqəmsallaşdırılması layihələri haqqında danışıb. O, təqdimatında Balkanlar və Türküstandakı müxtəlif irs sahələri ilə yanaşı, TİKA-nın dəstəyi ilə bərpa edilən Gül Baba Türbəsi və Muzeyi, eləcə də Serbiyadakı Mahmud Paşa Hamamı kimi layihələrə toxunub.

Restavrator Erdinç Gökçe, Divriyi Ulu Məscidi kimi UNESCO Dünya İrsi Siyahısında yer alan ərazilərdə fotoqrammetriya və lazer skanlama texnikalarından istifadə olunaraq həyata keçirilən bərpa və qoruma işləri haqqında məlumat verib.

Carleton Universitetinin müəllimi və ICOMOS-SIPA-nın fəxri prezidenti Prof. Mario Santana, onlayn qoşularaq iştirak etdiyi sessiyada "Mədəni İrsin Qorunması, İdarə Edilməsi və Təqdimatı üçün Rəqəmsal Alətlər" adlı təqdimatında dünya miqyasında yaxşı təcrübə nümunələrini və rəqəmsallaşmada qarşılaşılan texniki çətinlikləri müzakirəyə qoyub.

University College London-un müəllimi Prof. Tim Williams, onlayn təqdimatında Orta Asiya Arxeoloji Landşaftları (CAAL) Layihəsini təqdim edərək peyk təsvirləri, Coğrafi İnformasiya Sistemləri (GIS) və açıq girişli rəqəmsal arxivlərin yaradılması sahəsində görülən işlərdən bəhs edib.

Türkiyə Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin mütəxəssisi dos. Dr. Fatma Sezin Doğruer Türkiyənin Efes Rəqəmsal Təcrübə Muzeyi, Ayasofya Tarix və Təcrübə Muzeyi, Virtual Troya Muzeyi kimi genişmiqyaslı rəqəmsallaşdırma layihələri və milli inventar sistemləri haqqında məlumat paylaşıb.

Sessiyada Türk Dünyasının zəngin mədəni irsinin rəqəmsal texnologiyalar vasitəsilə qorunmasının və tanıdılmasının vacibliyi xüsusi vurğulanıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.04.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Metaverse — texnologiyanın gələcəyini formalaşdıran və reallıqla virtual aləmi birləşdirən çoxşaxəli bir anlayışdır. Bu termin son illərdə xüsusilə Meta (əvvəlki Facebook) kimi texnologiya nəhənglərinin təşəbbüsü ilə gündəmə gəlib.

Sadə dillə desək, Metaverse — insanların avatarlar vasitəsilə interaktiv şəkildə ünsiyyət qurduğu, işlədiyi, əyləndiyi və yaşadığı virtual dünyadır. Bu aləmdə insanlar:

- görüşlər keçirə

- oyun oynaya

- əşyalar alıb-sata

- tədbirlərdə iştirak edə

- bəzən isə iş görə bilərlər

Əsas xüsusiyyətləri:

- Virtual və artırılmış reallıq (VR/AR) ilə təcrübə

- Rəqəmsal avatarlar ilə iştirak

- Blockchain və NFT-lər vasitəsilə mülkiyyət hüququ

- Daimi aktivlik – yəni Metaverse “bağlanmır”, o, həmişə işlək vəziyyətdədir

- İqtisadiyyat – virtual torpaq, geyim, xidmət və s. almaq mümkündür

Tətbiq sahələri:

1. Təhsil – Virtual sinif otaqları, laboratoriyalar

2. İş dünyası – Metaverse-də ofislər, toplantılar

3. Əyləncə – Konsertlər, filmlər, oyunlar (məs. Fortnite və Roblox içində tədbirlər)

4. Sosiallaşma – VR çay evləri, tanışlıq məkanları

5. Ticarət – Rəqəmsal moda (metaverse üçün geyimlər), NFT sərgiləri, metamağazalar

Metaverse platformaları:

- Decentraland

- The Sandbox

- Horizon Worlds (Meta tərəfindən)

- Roblox

- VRChat

Metaverse-də karyera imkanları:

- Virtual dizayner (avatar, geyim, məkan)

- Blockchain/NFT mütəxəssisi

- VR/AR developer

- Metaverse community manager

- Rəqəmsal mülkiyyət brokeri

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.04.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Yer Kürəsində milyardlarla insan var, hər bir insan üçün də ailə – iş yeri – cəmiyyət üçbucağında bir yer müəyyənləşdirilib. Amma bəzən elə olur, kimsə öz yerini tapa bilmir. İnsanlığın faciəsi bax budur, öz yerini tapa bilməməkdir. Uğursuz, sənə xoşbəxtlik gətirməyən ailə (ailəli olmayanlar üçün sevgi münasibətləri), fayda verə bilmədiyin və bəhrəsini ala bilmədiyin iş (işsizlik, təhsil ala bilməmək də həmçinin), səni qəbul etməyən cəmiyyət – əsas uğursuzluq üçlüyü budur. Bəzi uğursuzlar bu üçlüyün hər hansı birində qərarlaşır, belələrini gəlin şərti olaraq nisbi uğursuz adlandıraq (NU). Belələri həyatda böyük əksəriyyətdir, elə əhatəmizdə hər 10 nəfərdən ən azı 3-4-ü nisbi uğursuzluqdan əziyyət çəkir. Bu tip insanlar bədbin olsalar da, onlarda bu bədbinlikdən tezliklə qopacaqlarına inam böyük olur. Onlar bir sahədəki uğursuzluğu digər sahələrdəki qənaətbəxşliklə neytrallaşdıra bilirlər haradasa. NU kateqoriyasının özündə bir müvəqqətilik, ötərilik, keçərilik kəsb etməsi bu insanlarda mübarizlik əzmini tam yox edə bilmir, onlar sabahkı günün işıqlı olacağına inanır, bu inamla yaşayır, çabalar göstərirlər. NU-ların motivasiyaya böyük ehtiyacı olur, çünki bu tip insanlar xırdaca bir təkanla öz uğursuzluqlarını dəf edə bilirlər. Öncədən qeyd edək ki, həyatda özlərini uğursuz sayanların böyük bir qismi yeniyetməlik və gənclik illərində uğursuz sevgiyə məruz qalanlar olur, bir də ki, ali təhsil almaq arzusuna yetişə bilməyənlər. (Hər iki mövzuya kitabımızda ayrıca toxunacağıq).

Üçbucağın birdən birə iki bucağında düzgün yerləşə bilməyənlər artıq tam uğursuzdurlar, bunları elə bu cür də adlandıraq (TU). Belələri xeyli azdır, NU-lardan sayca xeyli az olduqları kimi, problemlərinin xarakterinə görə də onlardan xeyli fərqli görünürlər. TU artıq həyatdan ikitərəfli zərbə almış insan olduğu üçün onun bədbinlik dərəcəsi də hədsiz yüksək, hətta ayrı-ayrı hallarda depressiyaya düşmək səviyyəsində olur.

TU-lar get-gedə özlərinə qapanır, ətrafdan təcrid olunurlar, mübarizədən yorulur və yayınmağa başlayırlar. TU-ların həyat tənəzzülü get-gedə sağlamlıqlarına zərbə vurur, özünə inamsızlıq müəyyən əsəb xəstəlikləri ilə müşayiət olunaraq çox ağır fəsadlar törədə biləcək kombinə yaradır. Sonucda intihara cəhdədək uzanan bu yoldan pasienti geri döndərmək çox çətin, əksərən qeyri-mümkün görünür. Odur ki, vacib məqamda – narazılıq hələ rüşeym halında olarkən TU-ların üzərində işləmək, onları «hər şeyin düzələcəyinə» inandırıb buna kökləmək olduqca vacibdir.

Ailə-iş-cəmiyyət uğursuzluğu üçbucağının hər üç küncündə qərarlaşan insan tipləri çox azdırlar, belələrini mütləq uğursuzlar adlandıraq (MU). Belələri haqqında ilk baxışda yalnız bunu söyləmək olar: «Tanrının üz döndərdiyi adamlar».

MU sonucda ya psixi pozğunluq həddinə gedib çıxır, ya da intihar edir, amma dəstəyə (istər maddi olsun, istər mənəvi, fərq etməz) hədsiz ehtiyac duyan bu insanların da motivasiyaya daim ehtiyacları olur. Ailə üzvü, dost, qohum, qonşu, tanış, tanımadığı birisi – insan zəncirinin hər bir halqası MU-ya düşdüyü dərin quyudan çıxmağa kömək göstərməklə, əl uzatmaqla onun həyat nağılının erkən bitirməsinə mane ola bilər. Amma əksər halda MU bu uzanan əlləri görə bilmir, ətrafın biganəliyinin qurbanı olur.

Və ən nəhayət, təsnifatımızda 4-cü tip uğursuzlar da yer alır ki, bunların uğursuzluq səbəbi ailə-iş-cəmiyyət üçbucağından kənarda dayanır. Problemləri hər hansı sağalmaz xəstəlikdən, əlillikdən, yaxud xoşagəlməz adət və vərdişdən, yaxud yaxın bir adamın vəfatından və bu qəbildən olan digər nəsnələrdən qaynaqlanan bu sayaq həyatdan küskünlər isə təsnifatımızda xüsusi uğursuzlar (XU) kimi yer alacaqlar. Belələri də ətrafımızda çoxdurlar, bizim qayğı və nəvazişimizə, təsəllimizə ehtiyacı olan bu tip insanlarla hər gün görüşür, ünsiyyətdə oluruq. Sadəcə, düşünməyimiz gərəkdir ki, belələrinə xırdaca bir diqqət göstərməyimiz, onlarla həmdərd olduğumuzu nümayiş etdirməyimiz çox vacibdir.

Beləliklə, biz uğursuzluqlarla üzləşib həyatdan inciyən və küsənlərin 4 tipini müəyyənləşdirdik.

Kitab boyunca burada sadaladığımız uğursuzluq səbəblərinin hər biri üzərində ayrıca dayanacaq və bu səbəbləri aradan götürmə yollarından geniş bəhs edəcəyik.

Hər xəstəliyin öz dərmanı, hər qıfılın öz açarı olduğu kimi hər problemin də öz həlli var, unutmayaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.04.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər gün dənizin üzərində dövrə vuran quşu bu gün sahildə, Səmaya həsrətlə baxarkən görəndə anladım – hər kəs yaralıdır. Bu dünyada yarası olmayan heç bir varlıq yox imiş. Və düşündüm ki, mükəmməl olmayan dünya üçün mükəmməl olmağa çalışmaq mümkündürmü?

Həyat bizdən bunu istəyirmi?

Nə üçün hər dəfəsində mükəmməl olmaq, mükəmməl olanı əldə etmək istəyirik? Hardandır bizdə bu sonsuz istək?Axı sən insansan. Səhvlərin, yanlışların var. Mükəmməl ola bilməzsən və mükəmməl olmaq üçün yaradılmadın. Bu məqama sahib olan bir tək yaradandır. Sən Onun üçün bu həyatda varsan. Sənin üçün önəmli olan – mükəmməl münasibətlər qurmaqdır. Peşman olmayacağın, peşman etməyəcəyin yaşanmışlıqlar yaratmaqdır.Sən hər şeyə sahib ola bilərsən, çox ağıllı, zəkalı da ola bilərsən,sənə verilən bütün suallara cavab tapa bilərsən ancaq bir sual var ki, ona cavab  tapmadığın müddətdə bir heçsən.

Bəs sən nə istəyirsən? Bu sualı özünə verməkdən qorxma. Özünə qarşı ədalətli ol. Yoxsa bütün cavabların içində ən vacib həqiqəti itirəcəksən-özünü. Olduğun yer olmaq istədiyin yerə çevrilmədikcə hər kəs səni tanısa belə özünə  yad qalacaqsan...

Bir dəfə velosiped sürə bilmədiyi üçün ağlayan bir uşaqla qarşılaşdım. Pedalları çevirmək onun üçün çox çətin idi. Yanına getdim, ona kömək etmək istədim. Amma o, bacara bilməsə belə, özü etmək istədi. Yorulmadan, qorxmadan davam edirdi – özü bacara bilmək üçün. O gün anladım ki, bəzən bizə mükəmməl nəticə deyil, sadəcə cəhd etmək lazımdır – özümüzü görmək, kəşf etmək üçün. O uşağın gözlərindəki qərarlılıq mənə çox şeyi öyrətdi. Və anladım ki, insan olmaq – yıxıldığın yerdən qalxmağı öyrənməkdir. Özünü sevməyi öyrənməkdir. Səhvlərinə sahib çıxaraq onlardan utanmaq yerinə, onlarla böyüməkdir.Çünki insan – düşdükcə, sınandıqca, sındıqca özünü tapır. Və ən vacibi, insan olmaq – özünü tapmaqdır. Özünü tapan isə artıq heç kimin gözündə “mükəmməl” olmaq məcburiyyətində deyil...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.04.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Naxçıvan mətbəxi Azərbaycan mətbəxinin ən zəngin və özünəməxsus hissələrindən biridir. Bu bölgənin coğrafiyası, iqlimi və tarixi mədəniyyəti onun yeməklərinə xüsusi dad və rəng qatır. Naxçıvan mətbəxində təbii, orqanik və yerli məhsullardan geniş istifadə olunur.

Ən məşhur Naxçıvan yeməklərindən bəziləri:

1. Əşşi – Quzu ətindən, kartof və soğandan hazırlanır, Naxçıvana məxsus qaynayan sacda bişirilir.

2. Düşbərə – Kiçik ölçülü, içi qiymə ilə doldurulmuş xəmir xörəyi, sulu və ətirli olur.

3. Qovurma – Ət, soğan və müxtəlif ədviyyatlarla hazırlanır. Çox vaxt lavaşla yeyilir.

4. Sürhüllü – Qatıqla verilən, xəmirdən hazırlanmış yeməkdir. Kəsilmiş xəmir parçaları suda bişirilir, üstünə qovrulmuş soğan və qatıq əlavə edilir.

5. Kətə – Şirin və ya duzlu növləri olur. İçlik olaraq qoz, şəkər, soğan, kartof və ya balqabaq istifadə olunur.

6. Balqabaqlı xörəklər – Balqabaq Naxçıvanda çox istifadə olunur, həm yeməklərdə, həm də şirniyyatda.

7. Qurut çorbası – Qurutdan (qurudulmuş qatıq) hazırlanmış dadlı və qidalandırıcı şorbadır.

Şirniyyatlar:

Şəkərbura, paxlava, qozlu kətə və çörəkçörəyi kimi şirniyyatlar da bayram və xüsusi günlərdə hazırlanır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.04.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

Rejissor Rasim Ocaqovun 1977-ci ildə ekranlaşdırdığı "Ad günü" filmi barədə danışmaq istəyirəm.  Film Mərkəzi Televiziyanın (yəni Moskvanın) sifarişi ilə "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında istehsal edilmişdir.

Lirik-psixoloji film həqiqi dostluq haqqındadır. Filmi "Dost haqqında söhbət" də adlandırmaq olar. Kinolentin qəhrəmanları bizim müasirlərimizdir: müxtəlif xarakterli, müxtəlif dünyagörüşlü insanlardır. Burada əxlaqi-etik məsələlərə toxunulur, müasirlərimizin mənəvi aləminin zənginliyi tədqiq edilir.

Filmə 1978-ci ildə Azərbaycan dövlət mükafatı, 1979-cu ildə Bakıda VIII Ümumittifaq televiziya filmləri festivalında I mükafat və 1980-ci ildə Berlində ADR televiziyasının diplomu verilmişdir.

Filmdə əsas rolları Hacı İsmayılov, Şəfiqə Məmmədova, David Uplisaşvili, Şükufə Yusupova, E.Qasımov, Sədayə Mustafayeva, Hüseynağa Sadıqov, Fuad Poladov, Ağahüseyn Kərimov və Rafiq Əzimov ifa edirlər.

Film şəkili müəllim Mustafanın (Hacı İsmayılov) Bakıya ezamiyyət səfəri ilə başlayır. Qohumu Nazimin (Fuad Poladov) evində qonaq qalan Mustafa poçt şöbəsində xoşagəlməz təsadüf nəticəsində Fəridə (Şəfiqə Məmmədova) ilə tanış olur. Mustafa Fəridəyə ona Bakını göstərməyi təklif edir. Digər tərəfdən kadrda Əlinin ailəsi görünür. Əli (David Uplisaşvili) oğluna ad günü etmək və uşaqlıq dostlarını bir araya yığmaq qərarına gəlir. Qapı-qapı gəzib dostlarını dəvət etdikdən sonra Əli ad günü tədbirinə ciddi cəhdlə hazırlaşır. Fəridə ilə Bakını gəzən Mustafa isə Fəridəni evinə yola salarkən güclü yağış yağır və Fəridə onu yağış kəsənəcən evinə qonaq dəvət edir. Əlinin isə tədbiri baş tutmuşdur, qonaqlar bir yerə yığışmış, deyib-gülüb əylənirlər. Fəridə yağışın kəsmədiyini görcək Mustafaya onun evində qalmağı təklif edir və ona mətbəxdə yataq qurur. Əli isə həyəcan və yorğunluqdan tədbirin yarısında yatır. Dostlar isə öz kefindədirlər. Gecənin yarısında yağış kəsir və Fəridə Mustafaya öz evinə getməsini məsləhət bilir. Nəticədə Mustafa gecə vaxtı tanımadığı Bakının küçələrində qalır. Əli oyanır, görür ki, tədbir bitib və hamı dağılışıb. Kor-peşman eyvana çıxır və yoldan keçən Mustafanı görür; tez onun dalınca qaçıb evinə qonaq dəvət edir. Və onlar əsl ad gününü qeyd edirlər...

Bu filmdə insan tədqiq və təsvir olunur, onun məişəti və yaşayışı, gündəlik həyatı ekranda canlandırılır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.04.2025)

Yusif Rza (yev), Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, şair-tədqiqatçı. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Vətən deyə-deyə solub, saralıb,

Vətən həsrətiylə yaralı könlüm!

De, nədən gözündə dünya qaralıb,

Qohumdan, tanışdan aralı könlüm,

Vətən hısrətiylə yaralı könlüm!

Bu kövrək misralar taleyin hökmü ilə ata yurdu doğma Zaqataladan ayrı düşüb Moskva şəhərində yaşaylb-yaradan istedadlı şairə xanım Aybəniz Fazilin (Aybəniz Allahverdiyevanın) "Yaralı könlüm" şeirindəndir.

O Aybəniz Fazil ki, uzaq qərib ellərdə xalqımızın bədii-estetik fikrini, poetik düşüncələrini, istiqlal arzularını, vətən sevgisini, xoşbəxt gələcəyə inamlarını öz elmi-publisistik və bədii əsərlərində böyük sənətkarlıqla ifadə edən, Azərbaycan mühacir ədəbiyyatının  M.Ə.Rəsulzadə, Əli bəy Hüseynzadə, Əhməd Ağaoğlu, Almas İldırım, Qurban Səid, Gültəkin, Ümmülbanu, Ceyhun bəy Hacıbəyli, Turxan Gənceyi, Nuridə Atəşi, Azər Əlibəyli və başqa görkəmli və tanınmış nümayəndələrinin yaradıcılıq ənənələrini çağdaş günümüzdə qərib və nisgilli bir ovqatla, lakin şərəflə, poetik ustalıqla davam etdirən şairlərimizdən biridir.

Özünü "Qərib Bənövşə" adlandıran Aybəniz xanımın şeirləri sosial şəbəkədən diqqətimi cəlb etdi. Daha çox heca vəznində yazılmış bu şeirlər -- qoşma, gəraylı, müxəmməs, bayatı və dördlüklər facebook-da cövlan edən çoxsaylı "şairlərin" şeirlərindən öz oynaqlığı, oxunaqlığı, ahəngdarlığı, poetik şirinliyi, bədii siqləti və texniki kamilliyi ilə seçilir:

Söylə, kim sevərdi səni mən qədər,

Arı pətəyində balım, hardasan?

Duydunmu, sən mənsiz yaşadın hədər,

Lalə yanağımda xalım, hardasan?

("Hardasan?")

Ömrüm keçdi, tellərimdə dən oldun,

Sən qədrimi bilsən də, bilməsən də.

Gözlərimdə duman oldun, çən oldun,

Göz yaşımı silsən də, silməsən də.

... Səndən ötrü hara desən gələrəm,

Məndən ötrü gəlsən də, gəlməsən də.

 ("Gəlsən də, gəlməsən də")

Poetik ifadə tərzinin, bədii üslubunun bənzərsizliyi, gözəlliyi ilə fərqlənən Aybəniz Fazil şeirlərində iki mövzu: Vətən həsrəti və nakam məhəbbət qoşa qırmızı xətt təşkil edir. 

Bircə dəfə gül desəydi, gülərdim,

Ürəyimdən qəm-kədəri silərdim,

Dərd deməyə dağ döşünə gələrdim,

Anlayardı, yar bildiyim bənövşə. ("Bənövşə")

Bu şeirdə iki nisgil, iki sevgi, iki həsrət, iki könül yanğısı çulğalaşıb. Taleyin məşum qisməti ilə Moskva şəhərinə gələn, burada məskunlaşmağa məcbur olan, yaşayıb- yaradan şairə yazır: “Yad torpaqda ölsəm, məzarımın üstə göyərin, şehinizi üstümə tökün, məni tənha qoymayın, mənim gözəl bənövşələrim. Sizi bir daha qarşınızda diz çöküb öpürəm, mənim kimi qərib gözəllərim."

Şairə düşünürdü ki, bu bənövşələr də onun kimi qəribdir, Zaqataladan gəlib burada bitiblər.

Aybəniz Fazilin Vətənə övlad məhəbbətindən, yurd sevgisindən, doğma el-oba həsrətindən də yaranmış çoxlu şeirləri var. 

Səadət axtarıb gəzirdin harda,

Aybəniz, tapdınmı bu yad diyarda?

Kaş ki, Vətənimdə, soyuq məzarda,

Bir yol kənarında daş olub gedim. ("Gedim")

Şairə xanımın "O balaca qız mənəm", "Bənövşə","Düşmüşəm","Həsrət qatarı", "Ata","Çək, rəssam,çək","Dostuma məktub", "A Dağlar","Susma, ey Vətən oğlu","Vətənə gəl" və s. şeirlərində doğulduğu Zaqatalanın laləli çəmənlikləri, uca dağları, məğrur palıd ağacı, şirin dilli bülbülü, Ata ocağı böyük bir həsrətlə, sevgi ilə xatırlanır, təsvir və tərənnüm olunur:

Yellər eldən verdi soraq,

Dedi, gözəl, Vətənə gəl!

Xatirələr qalaq-qalaq,

Dedi, ünün yetənə gəl,

Qayıt, gözəl, Vətənə gəl!

 ("Vətənə gəl")

Aybəniz Fazilin məhəbbət mövzulu şeirlərində böyük bir eşq ilə sevən qızın könül çırpıntıları, nakam sevgidən doğan hicran, həsrət nidaları, vəfaya, sədaqətə, ilqara, qayıdışa çağırış sədaları eşidilir:

Axır ki, gətirdin məni dilə sən,

Axı, səndən başqa kimim var mənim?

Ölərəm, boylansan yad bir gülə sən,

Axı, səndən başqa kimim var mənim?

 ("Sevgi etirafl")

Şairənin sevgi şeirlərində bir təəssüf hissi də duyulmaqdadır:

Bilseydim ki, vəfan bu imiş sənin,

Ötən gəncliyimi yelə verməzdim.

Məni kövrəltməzdi heç zaman qəmin,

Gözümü kor edib selə verməzdim. 

("Verməzdim")

Aybəniz xanım öz eşqini yetim uşağa bənzədir:

Süzüb meşələrdən zümzümə ilə,

Çaylara qarışan bulaqdır eşqim.

Atasız-anasız bir yetim kimi,

Çöhrəsi gülməyən uşaqdır eşqim.

 ("Eşqim")

Aybəniz Fazilin "Gözlə məni gələcəyəm", "Payız, nə tez gəldin, yayım gəlməmiş","Bilmədim","Qurban olum","Niyə sevdirdin özünə məni?","Sənindi" və s. şeirlərinin hər biri qürbətdə yaranmış bir sevgi dastanıdır.

Çox istərdim ki, "Qərib bənövşəm, hardasan?" haraylayan Aybəniz xanımın hər iki nisgilinə son qoyulaydı. Axtardığı bənövşə onun könül mülkündə bitəydi. Əminəm ki, Aybəniz Fazilin Bakı şəhərində nəşr ediləcək "Qərib bənövşə” kitabı Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatına dəyərli bir töhfə olacaq və oxucular tərəfindən sevilə-sevilə oxunacaqdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.04.2025)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1.

Hələ də anlaşılmır ki, niyə koronavirus dövründə sarımsaq və zəncəfillə birlikdə (bunlar əlbəttə ki, virus əleyhinə faydalıdırlar) qarabaşağın və tualet kağızının defisiti və hədsiz bahalaşması yaşandı?

Bir də, niyə transfer bazarında futbolçuların qiyməti düşdü?

2.

Əskitəpə kəndində gecə sauna yandı. Hadisə yerində ən birinci yerli kənd nümayəndəsi və sahə müvəkkili gözə dəydi.

3.

Dərdayılın xatirələrindən: “Mənim tərbiyəm üçün valideyinlərim çoxlu vaxt, əsəb və kəmər işlədiblər”.

4.

Saat 10.00-da hamiləlik testi müsbət nəticə göstərir, saat 10.30-da artıq ərlə arvad uşağın hansı universitetdə oxuyacağı barədə qırğına çıxırlar.

5.

Deputat S. müəllimin nitqindən:

-Vallah Dostluq əladır ey, kim ki onun qədrini bilmir, demək zay adamdır. Dünən xalaoğluyla iki şüşə gillətdik. 

@sərtyel

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.04.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Azərbaycan elminin parlaq simalarından biri olan Xudu Məmmədov həm alim, həm də insan kimi xalqımızın yaddaşında silinməz iz qoymuş şəxsiyyətlərdəndir. O,  bütövlükdə müasir Azərbaycan elminin fəxri, ruhunu və şəxsiyyətini qoruyan bir ziyalı obrazıdır.

Onun haqqında hətta qısa məlumatları da nəzərdən keçirmək kifayətdir ki, kimliyi, qeyri-adi şəxsiyyəti haqqında tam təsəvvür yaransın: Xudu Surxay oğlu Məmmədov 1927-ci il dekabrın 14-də Qarabağda - Ağdam rayonunun Mərzili kəndində anadan olub. Azərbaycanlı kristalloqraf-alim 1970-ci ildə geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, 1973-cü ildə professor elmi adlarına layiq görülüb.

Xudu Məmmədov 1976-cı ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü seçilib. 1957-ci ildən Azərbaycan Elmlər Akademiyası Qeyri-üzvi və Fiziki Kimya İnstitutunun Struktur kimya laboratoriyasının müdiri vəzifəsində çalışıb. Əsas elmi işləri kristallokimya sahəsində idi. Xudu Məmmədov həm də Azərbaycan xalça sənətindəki naxışlarla bərk cisimlərin kristal qəfəsi arasında eynilik olduğunu sübut edən nadir istedad sahiblərindən biri idi. Bənzərsiz elmi təfəkkürə malik olan Xudu Məmmədovun məşğul olduğu elm sahəsi də başqalarına bənzəmirdi. Bir çox kəşfi ilə dünya alimlərini heyran edən Xudu müəllim silikat birləşmələrindən bir çoxunun quruluşunu müəyyənləşdirərək həmin birləşmələr ilə karbonatlar, yarımkeçiricilər və s. arasında kristallokimyəvi qohumluq əlaqəsini aşkara çıxarıb. Elmi terminlərlə ifadə eləsək, 50-dən çox üzvi liqandlı kompleks birləşmənin molekul və kristall quruluşunu öyrənib, elektronoqrafiya, rentgen-spektral analiz və hidrotermal sintez üsullarını tətbiq edib. Xudu müəllimin yüksək ixtisaslı elmi kadrlar hazırlanmasında da müstəsna xidmətləri olub.

Silikat birləşmələrindən bir çoxunun quruluşunu müəyyənləşdirib, həmin birləşmələr sinfi ilə boratlar, karbonatlar, yarımkeçiricilər və s. arasında kristallokimyəvi qohumluq olmasını aşkara çıxarıb, 50-dən çox üzvi liqandlı kompleks birləşmənin molekul və kristall quruluşunu öyrənib, tədqiqatlarında elektronoqrafiya, rentgen-spektral analiz və hidrotermal sintez üsullarından geniş istifadə edib. O, 250 elmi əsərin, 10 müəlliflik şəhadətnaməsi və 3 monoqrafiyanın müəllifidir. Xudu Məmmədovun rəhbərliyi ilə 10 elmlər doktoru və 35 fəlsəfə doktoru yetişib. Yüksək ixtisaslı elmi kadrlar hazırlanmasında müstəsna xidmətləri var. Xudu Məmmədov “Şərəf nişanı” (1967), “Qırmızı Əmək Bayrağı” (1986) ordenləri, Azərbaycan SSR Ali Sovetinin “Fəxri fərmanı” və bir sıra medallarla təltif olunub. Böyük alim elmi fəaliyyəti ilə yanaşı, hər zaman xalqının yanında olub və 1987-ci ilin əvvəllərindən başlayan xalq hərəkatının liderlərindən birinə çevrilib. Milli azadlıq hərəkatına rəhbərlik edənlər Xudu Məmmədovun tələbələri və dostları olublar. Onun böyük ürəyi hər zaman Azərbaycan üçün döyünüb və elə onun üçün də dayanıb.

Xudu Məmmədov 15 oktyabr 1988-ci ildə Bakıda vəfat edib. Ruhu şad olsun!

Xudu müəllimin elmi fəaliyyəti ilə yanaşı dillər əzbəri olan bayatıları, rübailəri, zərb-məsələ dönən fikirləri də məşhurdur. Onun vaxtilə söylədiyi bu sözlər keşməkeşli həyat yolunun, arzularının, ümidlərinin ifadəsi idi:

Çiy yumyrta soyulmaz,
Göydə ulduz sayılmaz,
Bütün xalqlar oyandı,
Mənim xalqım ayılmaz.

Elim köməyim olsun,
Əlim köməyim olsun,
Kimsəyə yük olarsam,
Ölüm köməyim olsun.

Bu Qala - bizim Qala,
Qaldıqca bizim Qala.
Qurmadım, özüm qalam,
Qurdum ki, izim qala.

Anam ozan olubdur,
Dərdə dözən olubdur,
Dili haqdan bağlanıb,
Naxış düzən olubdur.

El arxadı, güvən, gəz!
Dağda bitər güvəngəz.
Nə dövlətə bel bağla,
Nə fələyə güvən gəz.

Xəyalım daşdı, neynim,
Sədləri aşdı neynim?!
Düyünlər açan fikrim
Səndə dolaşdı, neynim?!

Çətənsiz qara bağlar,
Ürəyi yara bağlar.
Elindən ayrı düşən
Ümidi hara bağlar?

Qəlbim sənə əsirdi.
Hikmətinə qəsrdi.
Səninlə də sənsizəm
Bu nə hikmət, nə sirdi?

Söyüdə barsız demə,
Təklərə yarsız demə.
Dərdə acı güldürər,
Gülənə arsız demə.

Bu dünya şirin-şəkər.
Başımızda turp əkər.
Dərdimiz yetim qalsa,
Bizdən sonra kim çəkər?

El anadı. el ata,
Özgə olma elata.
Tanrı atsa, el saxlar,
Qorx o gündən, el ata.

Dərdlərimi ələsəm,
Heyim çatmaz tələsəm.
Mən bir yetim quzuyam.
Kim eşidər mələsəm?

Söz açma qanadınnan.
Qan axar qanadınnan.
Xəyalım gəzən yerdə,
Quş uçmaz qanadınnan.

Gəldiz, durduz eşikdən,
Baxdız mənə deşikdən.
Bəxtim yatanda gəlir,
Mən beləyəm beşikdən.

Əzizinəm, ha sarı,
Sınıq könlüm ha sarı.
Aşıq qəmdən ev tikdi,
Dərddən çıxdı hasarı.

Yad etdi dağlar məni,
Düyünlər, dağlar məni.
Sağkən ölüm olmaya,
Kim anıb ağlar məni?

Dolaylarda bulağam,
Suyu zolaq-zolağam.
Tökmə qaş-qabaq.
Gedəriyəm, qonağam.

Dərd gələr tapar bizi.
Təndirə yapar bizi.
Araza gətirmisən,
Təbrizə apar bizi.

Qarşımızda nə qaldı?
Nə qovğadı, nə qaldı.
Fələk mənim başıma
Gətirməmiş nə qaldı?!

Elə-belə fərd oldun,
Dostlarına nərd oldun.
Uzaq səni görmədi,
Yaxınlara dərd oldun.

(Mənbə: Xudu Məmmədov “Qurdum ki, izim qala”)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.04.2025)

Aysel Kərim, Accel group-un baş direktoru, Gənclər mükafatçısı. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bu il aprel ayı bir çox maraqlı tədbirlərlə yaddaşıma həkk olundu. Onlardan ən əsası isə məhz 17 aprel tarixində Şuşada keçirilən “Şuşa – İslam dünyasının mədəniyyət paytaxtı” ilinin bağlanış mərasimi idi. Üstündən 12 gün keçib, amma təəssüratlarım o qədərdir ki, onlardan ayrıla bilmirəm...

Bildiyimiz kimi 2023-cü il sentyabrın 25-də Qətər Dövlətinin paytaxtı Doha şəhərində keçirilən İslam Dünyası Mədəniyyət Nazirlərinin 12-ci Konfransında Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı Şuşa şəhəri 2024-cü il üçün "İslam dünyasının mədəniyyət paytaxtı” və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 21 noyabr 2023-cü il tarixli Sərəncamına əsasən Şuşa şəhəri 2024-cü il üçün “İslam dünyasının Mədəniyyət Paytaxtı” elan edilmişdi. Vurğulamaq yerinə düşər ki, Şuşanın na­mizədliyinin irəli sürülməsi prosesinə ICESCO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban xanım mühüm dəstək göstərmişdi. 

Çox sevindirici haldır ki, artıq bir neçə ildir Şuşa şəhəri beynəlxalq tədbirlərə, böyük mədəniyyət layihələrinə evsahibliyi edir. Təbii ki, bu mənim Şuşaya ilk səfərim deyildi. Artıq neçənci dəfədir ki, Şuşa şəhərində keçirilən dövlət tədbirlərində iştirak edirəm.

17 aprel tarixində reallaşan “Şuşa – İslam dünyasının mədəniyyət paytaxtı” ilinin bağlanış mərasimində bir sıra dövlət rəsmiləri, beynəlxalq ekspertlər, ICESCO-nun nümayəndələri, quruma üzv bir sıra respublikalardan mədəniyyət mütəxəssisləri, səfirlik nümayəndələri, incəsənət xadimləri və media mənsubları, həmçinin Bəstəkarlar İttifaqının və Yazıçılar Birliyinin üzvləri olan həmkarlarım iştirak edirdi.

Öncəliklə “Postmünaqişə dövründə mədəni irsin qorunması və dirçəldilməsi” adlı I İslam Dünyası Mədəniyyət Forumu keçirildi. Forumun açılış  mərasimində Şuşa rayonunda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəsi Aydın Kərimov, Ağdam, Füzuli və Xocavənd rayonlarında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəsi Emin Hüseynov, mədəniyyət nazirinin müavinləri Fərid Cəfərov, Səadət Yusifova və digər rəsmi şəxslər, beynəlxalq ekspertlər və eləcə də mədəni irsin qorunması sahəsində çalışan mütəxəssislər iştirak edirdi. Forumun əsas məqsədi postmünaqişə dövründə bölgələrdə viran edilmiş və təhlükə altında olan mədəni irsin qorunması, yenidən bərpası və bu sahədə İslam dünyası ölkələri arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsi olmuşdur. Forum çərçivəsində “Beynəlxalq qoruma mexanizmlərinin təcrübədə tətbiqi: Postmünaqişədən sonra İslam Dünyasında mədəni irsin nümunələri” və “Mədəni irsin canlandırılması: Texnologiya, innovasiya və rəqəmsallaşma” mövzularına  həsr olunmuş panel müzakirələri aparıldı.

Forumdan sonra “Şuşa – İslam dünyasının mədəniyyət paytaxtı 2024” ilinin bağlanış mərasimi keçirildi. Tədbirin rəsmi hissəsində ilk olaraq ICESCO-nun Baş direktoru Salim bin Məhəmməd əl-Malikinin tədbir iştirakşılarına video müraciəti səsləndi. Həmçinin “Şuşa – İslam dünyasının mədəniyyət paytaxtı 2024” ilinə həsr edilmiş videoçarx nümayiş olundu.

Çıxışçılar "Şuşa – İslam dünyasının mədəniyyət paytaxtı” ilinin əhəmiyyətindən, eyni zamanda prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında Şuşa şəhərinin qısa müddət ərzində yenidən qurulması, həyatın bu qədim yurdumuza qaytarılması, eyni zamanda tarixi-mədəni və dini abidələrin bərpa edilərək istifadəyə verilməsi istiqamətində aparılan intensiv işlər, Şuşanın beynəlxalq tədbirlərin keçirildiyi məkana çevrilməsi müsəlman ölkələri və ICESCO tərəfindən yüksək dəyərləndirildiyini qeyd etdilər.

ICESCO-nun baş direktoru Salim bin Məhəmməd əl-Malikin tədbir iştirakçılarına videomüraciətində deyilirdi: “Biz, həmçinin ortaq tariximizin xəzinələrini qoruyan İslam Dünyası İrs Komitəsinin toplantılarını gördük. Biz ruhu coşduran incəsənət festivalları, müqəddəs musiqi, elmi dialoqlar və mənəvi tədbirlər yaşadıq. Məscidlərdən muzeylərə, sinif otaqlarından konsert salonlarına qədər - Şuşa canlı idi. Bu, uzaqgörən rəhbərliyin gördüyü işin nəticəsi idi və burada biz milli kimliyə, mədəni ləyaqətə və tarixi ədalətə misilsiz sədaqəti olan Prezident İlham Əliyevə dərin minnətdarlığımızı bildiririk".

Şuşa rayonunda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəsi Aydın Kərimov Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin liderliyində işğaldan azad edilmiş bütün ərazilər kimi, Şuşada geniş bərpa və quruculuq işlərinin aparıldığını bildirdi. Şuşa şəhərində artıq 1400-ə yaxın sakin yaşadığını vurğuladı.

Mədəniyyət nazirinin müavini Fərid Cəfərov çıxışında qeyd etdi ki, Şuşa hər bir azərbaycanlının qəlbində xüsusi yer tutur. Şuşa möhkəmliyin və mədəniyyətimizin dirçəlişinin rəmzidir. Bu şəhər ədəbiyyatımızı, musiqimizi və milli kimliyimizi formalaşdırmış, eləcə də erkən dövlətçilik ənənələrimizin və mədəni diplomatiyamızın mərkəzi olub.

“Əməkdaşlığımız ICESCO ilə fərdi tədbirlərdən daha çox davamlı, uzunmüddətli təşəbbüsləri əhatə edir. ICESCO-nun Bakıda regional ofisinin yaradılması regionumuzda təşkilatın məqsədlərinin irəliləyişi üçün mühüm addımdır” - deyə nazir müavini diqqətə çatdırdı.

Çıxışlardan sonra geniş konsert proqramı təqdim olundu. Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblı üzvlərinin ifa etdiyi milli rəqslərimiz, müğənni və solo ifaçıların səsləndirdiyi xalq və bəstəkar mahnıları, eləcə də qazax, qırğız, özbək, tacik və ərəb xalqlarının nəğmələri və aşıq havası tədbirin qonaqlarında xoş hisslər oyatdı.

Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında mühüm xidmətləri olan bir sıra görkəmli xadimlərin vətəni, eləcə də tarixi mədəniyyət mərkəzi və Qarabağın baş tacı olan, mədəniyyət beşiyimiz, o cümlədən İslam mədəniyyətinin inkişafında, zənginləşməsində öz tarixi dini abidələri, alimləri ilə əhəmiyyətli rol oynamış Şuşa şəhəri 5 ildir ki, may ayını azad qarşılayır.

Ad günüm ərəfəsində Şuşaya bu unudulmaz səfər bir ömür xoş xatirələrlə ruhuma hopdu. Tədbirdə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqını təmsil etməkdən böyük qürur duydum.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.04.2025)