Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qapaq şəkli:

Sumqayıtda bir obyektin yazısı:

“Tək şəxsiyyət vəsiqəsi ilə kredit işləməyən xanımlarda 350m kimi götürə bilər.”

Yazması bizdən, yozması sizdən.

Nə deməkdir bu? 

1.

-Əhməd qardaş, inciməyin, amma gələn aydan mən evkirayəsini 300 manatdan 500-ə qaldırıram. Mən sizinlə  təmirsiz mənzili o qiymətə razılaşmışdım. İndizə avrotəmirli mənzildir.

-Güləndam bacı, siz nə danışırsız? Avrotəmiri mən eləmişəm e. Öz pulumla.

-Nə dəxlisi? Əsas odur ki, mənzil daha təmirsiz deyil, təmirlidir. 

2.

Xəstəxanaya ərini yoluxmağa gələn qadına həkim deyir:

-Bağışlayın, sizn əriniz yoxdur.

Qadın dəhşətə gəlir:

-Doktor, siz nə danışırsız? Vay-vay, ürəyim indi dayanacaq. Necə yəni, ərim yoxdur?

Doktor təhərini pozmur:

-Xanım, biz sizin ərinizi başqa xəstəxanaya köçürtmüşük.

Qadın dərindən ah çəkib gülümsəyir:

-Oy, şükür Allaha. Necə qorxdum. Elə bildim…

Amma həkim onun sözünü kəsir:

-Çünki bizim xəstəxanada morqun soyuducusu işləmir.

3.

Qəzetə bükülmüş gen-modifikasiyalı quru balıq krossvordu həll etdi.

4.

Akademik dostuna deyir:

-Qardaş, mən “Ağıldan bəla” kitabını oxudum. O nə kitabdı elə? Heç nə başa

düşmədim. 

5.

Lotoreya riyaziyyatı zəif bilən sadəlövh adamlar üçün vergi növüdür.

@sərtyel

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2025)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik qiraətdə sizlərlə yenidən sevilən şair Əlizadə Nuridir. Bu dəfə:

Hər gün bir həqiqət ölür dünyada

Min yalan yığılır başsağlığına...

-deyir şair. Razılaşın ki, bu şair təkrarsızdır və mükəmməldir.

Xoş mütaliələr! 

Hər gün bir həqiqət ölür dünyada

Çiçəyi əzilən bağça kimidi,

Arısı yol azan bir pətəkdi bu.

Güldana qoyduğun saxta gül ilə

Baharı komanda keçirməkdi bu...

Dünyanı şeytana kim uduzdurub,

Bəs şeytan allaha  uduzar haçan?

Bu ömür dediyin nədir ki belə-

Bəlkə yol getməkdir ulduzlaracan?

Allah yaxındadı, çox yaxındadı,

Baxma göy üzünün uzaqlığına.

Hər gün bir həqiqət ölür dünyada

Min yalan yığılır başsağlığına...

Həyat- gördüyümüz qorxulu yuxu,

Haqsız da bilir ki, ayrılıq haqdı.

Ölüm də son dəfə evindən çıxıb

Bir daha geriyə qayıtmamaqdı.

Sevinc yalquzaqtək yaxına gəlməz,

Götürüb baxtına yamaq vurasan.

...İlahi, bu dünya bar verə bilmir-

Bəlkə bu dünyaya calaq vurasan?!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Əli Novruzovun hekayəsi təqdim edilir. 

1

Zauri dayı bazardan əliboş qayıtmışdı. Tutqun rəngli paketi stolun üstünə qoyanda içindəki bankalar bir-birinə dəyib cingildədi. Natella xalaya uzun-uzadı izahat verdikcə o da, "vayme" deyirdi. Söhbətdən ancaq "Axalsıx" və "matsoni" sözlərini başa düşə bilirdim. Zauri dayı danışıb qurtarandan sonra ayaqqabılarını çıxarıb evə keçdi. Natella xala üzünü mənə tutub rusca dedi:

- Yol bağlı imiş. Yanğına görə. Axalsıxdan heç kim gələ bilməyib.

Axalsıxla bizim aramızdakı meşə yanğınlarını hələ də söndürə bilmirdilər. Həm dünən axşam, həm bu gün səhər internetdə xəbər saytlarında oxumuşdum. Yolları bağlamışdılar, kəndləri təxliyə edirdilər. Yanğının bizə çatıb-çatmayacağının müzakirəsi gedirdi.

Natella xala boş bankaları götürüb içəri keçdi. Yüksəkdən uçan yanğınsöndürən vertolyotun uğultusu səngimək istəmirdi. Əlimi cibimə atıb siqaret paçkasını çıxartdım, amma çəkmək fikrindən daşındım. Natella xala külqabını yumağa aparmışdı.

Bir azdan mən də bazara gedəcəkdim. Kaxetiya qovunu almaq istəyirdim. 90-cı illərin əvvəllərində açılanda ilk sahibi erməni olduğuna görə Natella xalanın hələ də "Armentorq" dediyi dükanın qabağında köhnə RAF-dan meyvə-tərəvəz satan kişi bu gün qovun gətirməmişdi. Səhər dükana siqaret almağa gedəndə baxmışdım. Tərs kimi, Zauri dayı artıq bazara getmişdi, yoxsa mən də ona qoşulardım.

Ayağa qalxıb qapının kandarına gəldim. Zauri dayı qonaq otağında televizora baxırdı. Natella xala mətbəxə çevirdikləri koridorda onun üçün qəhvə dəmləyirdi.

- Natella xala, mən günortadan sonra bazara gedəcəm. Bir də baxaram. Bəlkə, o vaxtacan Axalsıxdan kimsə gəldi. Olsa, matsoni də alaram.

- Çox sağ ol, oğlum, özünü əziyyətə salma. İnanmıram kimsə gələ bilsin.

- Mən yenə də baxaram. Məndən nə gedir ki?!

Qəhvə daşmağa başladı.

- Deyəsən, yenə aşağıdakı köşkdən almalı olacam, - Natella xala cəzvəni plitənin gözündən götürüb qəhvəni fincana süzə-süzə cavab verdi.

Burada qatığı, ya da yerlilərin dediyi kimi, matsonini ancaq bazardan, Axalsıxdan gəlmiş kəndlilərdən tapmaq olurdu, bir də mən qaldığım məhəllədən aşağıda, dayanacağın yanındakı xırdavat köşkündən. Köşkün həm sahibi, həm də satıcısı olan gürcü qadın bu məhəllənin ən köhnə sakinlərindən idi, qonşulara nisyə mal da verirdi, amma bircə onun tutduğu qatığı bu məhəllədə qəbul etmək istəmirdilər. Natella xala heç bu gün də köşkə gedib qatıq almayacaqdı.

Stulun başına atdığım yaz gödəkçəmi götürüb həyətdən çıxdım. Çörəkçi Avtandil dayı dükanının qabağında dayanıb siqaret çəkirdi. Məni görən kimi qışqırdı:

- Oho, Zaurinin qonağı gəlib ki!

- Salam, Avtandil dayı, necəsiz?

- Salam, yaxşıyam. Haçan gəlmisən?

- İki gün olar.

- Vayme, - Avtandil dayı siqaret tutduğu əlini alnına apardı, - Keteni görürsən, heç mənə deməyib!

Kete xala Avtandil dayının həyat yoldaşı idi. Beşmərtəbəli binadakı eyvanları mən qaldığım evin həyətinə açılırdı. Səhər yeməyindən sonra Kete xala eyvana çıxıb düz nahara kimi hər tərəfi müşahidə edirdi. Dünən məni görmüşdü. Amma nəsə bu gün eyvana çıxmamışdı.

- Hə, dünən Kete xalanı gördüm. Məndən yenə salam deyərsiz.

- Mütləq, oğlum, sən də yolundan qalma, get. Xoş istirahətlər!

Avtandil dayı ilə sağollaşıb əsas prospektə çıxdım. Əvvəlcə çayı keçib mineral su parkına gedəcəkdim. Bir-iki saat gəzişəndən sonra köhnə poliklinikanın yanı ilə geri qayıdıb o biri başdakı piyada körpüsünə, oradan da yenə çayın bu üzünə, birbaşa bazara çıxa bilərdim. Amma mineral su parkına getmək üçün şəhər parkının içindən keçməli idim. Bir az tərəddüddən sonra yolumu uzadıb köhnə vağzalın qabağından getmək qərarına gəldim. Şəhər parkının düz ortasında mövqe tutmuş Yehova şahidlərinin çənəsinin altına düşmək istəmirdim.

Vağzalın qarşısında dünən təsadüfən parkda tanış olduğum avstriyalı turistlərə rast gəldim. Əslən türkiyəli Mert və əkiz bacı-qardaş Lena ilə Leo bu gün burada olmalı deyildilər. Qatarla yuxarıdakı qış kurortuna qalxacaqlarını demişdilər. Hərçənd indi turist mövsümü deyildi, sakinlər mal-qaranı parklara otlamağa buraxırdılar. Bəlkə, osetin xaçapurisi yeyə bilərdilər, onun da sirri həddən artıq banal idi. Pendirə qənaət etmək üçün içliyin yarısını kartofdan qoyurdular.

- Siz nə əcəb burada? Qatara çata bilmədiz?

- Bu gün qatar olmayıb, - Lena dedi, - yanğına görə reysi ləğv ediblər.

- Axı yanğın Axalsıx tərəfdədir...

- Bilmirik, biz buranı tanımırıq, - Mert çiyinlərini çəkdi, - Bizə elə dedilər.

Qatar yanğın olan yerlərin tərs istiqamətinə gedirdi. Reysi ləğv etməyin bir mənası yox idi. Bəlkə də, hər ehtimala qarşı əlavə təhlükəsizlik tədbirləri görürdülər. Mert, Lena və Leo günortadan sonra Tbilisiyə çıxacaqdılar. Dediklərinə görə daha burada bir işləri qalmamışdı. Şəhərciyi tam gəzib dolaşmışdılar, hətta yerli diyarşünaslıq muzeyinə də baş çəkmişdilər. Onlara yaxşı yol arzulayıb mineral su parkına getdim. Həftəsonu olsa da, parkda seyrəklik idi. Deyəsən, hər şənbə və bazar günləri paytaxtdan birgünlük səfərə gələnlər bu dəfə yanğınlara görə başqa planlar qurmuşdular.

2

Piyada körpüsünün üstündə telefonum zəng çaldı. Saburtaloda yaşayan dostum Orxan idi.

- Sən hələ oradasan? Çıxmamısan?

- Buradayam. Nə olub ki?

- Bəs xəbərlərdə deyirlər, orada hər yer yanır?

Xəbərlərdə elə şey demirdilər. Parkda olanda internetdə xəbərlərə bir də göz atmışdım. Orxan səhv salırdı.

- Yox, sakitçilikdir. Heç nə yoxdur. Yanğın Axalsıx tərəfdədir.

- Yollar açıqdır? - Orxan soruşdu.

- Tbilisiyə gedən açıqdır, Axalsıxa gedən yox.

Vertolyot düz başımın üstündən keçirdi, gurultusundan Orxanın dediyini eşidə bilmədim.

- Başa düşmədim, nə deyirdin?

- Bax da, bir şey olsa, bizə gələrsən. Səndən xəbər gözləyəcəm.

Orxanla sağollaşıb telefonu söndürəndə bazara gəlib çatmışdım. Əvvəlcə furqonlara və baqaj yerinə meyvə-tərəvəz yığılmış maşınlara baxıb Kaxetiyadan qovun gətirənləri axtarırdım. Sırada ən axırda birini tapa bildim. Qiyməti soruşanda karıxdım:

- Belə ucuz? Nə əcəb?

- Tez satıb getmək istəyirəm. Deyirlər, yol bağlanacaq, - qarayanız kaxetiyalı qovun seçmək üçün ayağa qalxdı.

- Kim deyir?

- Marşrutka şoferləri. Dedilər, axırıncı reys saat 6-da çıxır, sonra yolu bağlayacaqlar, yanğına görə.

Özümü gülməkdən güclə saxladım. Buradan axırıncı minik onsuz da həmişə saat 6-da çıxırdı. Şoferlər yanğını bəhanə gətirib müştəri yığırdılar. Kaxetiyalıya heç nə demədim. Bəlkə də, deməliydim ki, şayiələrə aldanıb, malını dəyər-dəyməzinə satmasın. Ən iri qovunlardan birini çəkdirib aldım. Sonra da bazarı dolaşıb Axalsıx kəndlilərini axtarmağa başladım. Heç kimi tapa bilmədim. Kimdən soruşurdumsa, hamı yanğına görə yolların bağlandığını deyirdi. Qatıq üçün köşkə getməli olacaqdım.

Bazardan çıxıb supermarketin yanına çatanda bir qoca qadın qolumdan tutub məni saxladı. "Genatsvale! Genatsvale!" Sonra da gürcü dilində danışmağa başladı. Rusca "mən gürcü dilini bilmirəm" deyəndə qadın bir anlıq duruxdu:

- Vayme, kaxetiyalıya necə oxşayırsan... Oğlum, kömək elə, mənə maşın tutaq, şeylərimi də maşına apararsan, ağırdır, mən qaldıra bilmirəm...

Qadının bazarlıq torbalarını görəndə gülümsədim. Dünən pensiyalar verilmişdi. Natella xala demişdi. Zauri dayı ilə Natella xala bu ayın pensiyalarını çaxır üzümü almaq üçün saxlayırdılar. Üzümüzə gələn həftə köhnə tanışları Kaxetiyadan üzüm gətirməli idi. Onu da dünən Zauri dayı telefonla danışıb həll eləmişdi. Bütün qohum-əqrəbası üçün çaxırı Zauri dayı çəkirdi, hələ mənə də hər il iki litr qırmızı, iki litr ağ çaxır verirdi. Builki üzümdən çaxır payımı da gələn il bu vaxt qonaq gələndə alacaqdım.

Taksistlə bir yerdə bazarlıq torbalarını maşının baqajına yığanda qəfil gözüm səmaya sataşdı. Döşündə qədim qalanın xarabalıqları görünən dağın arxasından qalxan qatı tüstü üfüqə yayılırdı.

- Ora Dabadır?

Taksist dayanıb səmaya baxdı, sonra da çəpəki duran o biri dağı əli ilə göstərib dedi:

- Yox, Daba bu dağın arxasındadır. Ora, yəqin, Axalsıx olacaq. Deyirlər, Axalsıx yanır.

- Axalsıx bu qədər yaxındır ki?

- Eh, nə deyim, maşınla gedəndə dağları o qədər fırlanırsan, heç bilmirsən yaxındır, yoxsa uzaq.

Torbaları maşına yığıb qurtarandan sonra qadın mənə iki mandarin verdi. Mən də "çox sağ olun" deyib mandarinləri yeyə-yeyə qaldığım məhəlləyə tərəf addımlamağa başladım. Bircə köşkə dəyib qatıq almaq qalırdı.

Köşkün sahibəsi, həm də satıcısı qonşu qadınla söhbət edirdi. Bu qadını tanıyırdım, Tabidze küçəsinin sonundakı köhnə geniş evdə əri ilə tək yaşayırdı, amma turistlərə otaq kirayə vermirdilər. Söhbətdən ancaq "Axalsıx" və "matsoni" sözlərini başa düşə bilirdim. Qonşu qadın evdə hazırlanmış xinkali ilə dolu sellofan paketi götürüb gedəndən sonra köşkün pəncərəsinə yaxınlaşıb soruşdum:

- Sizdə matsoni var?

Satıcı məni diqqətlə süzüb dedi:

- Var.

- Axalsıxdandır? - özüm də bilmədən dilimdən sürüşüb çıxdı.

Satıcı qaşlarını çatdı. Bir az da incikliklə:

- Bəyəm, biz matsonini onlardan pis tuturuq ki?

- Elə-belə soruşdum, səhv başa düşməyin...

- İnanıram, sizə inanıram. Amma bu camaat... Sizə nə qədər lazımdır?

- İki banka. Amma boş bankalar yadımdan çıxıb evdə qalıb.

- Olar, sizin üçün iki banka tapılar, - satıcı soyuducunu açıb qatıq bankaları ilə dolu gözdən ikisini götürdü, - amma bu camaat... Ayrı vaxt heç kim Marinanın matsonisini bəyənmir, indi yanğına görə yol bağlanıb, Axalsıxdan heç kim gələ bilməyib, hamı matsoni üçün qaçır Marinanın üstünə. Sizdən ancaq matsoninin pulunu alacam, bankaların pulu qalsın. Qonaqsız.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Nəsr və dramaturgiya sahəsində, eləcə də maarifçiliyin, milli ideologiyanın yayılmasında müstəsna rolu olub bu şəxsiyyətin. 0, 19-cu əsrin – çar istilası dövrünün yetişdirdiyi dahilərimiz pleadasında müstəsna yer tutur.

Nəcəf bəy Fətəli bəy oğlu Vəzirov – Azərbaycan ədəbiyyatının ilk realist dramaturqlarından biri, publisist, maarifçi və milli teatrın inkişafında silinməz iz qoymuş böyük sənətkarlardandır. O, Azərbaycan faciə janrının banisi, maarif uğrunda mübarizə aparan ziyalı və söz sənətinə dərindən bələd olan bir qələm ustası olub.

Həyatı

Nəcəf bəy 1854-cü ildə Qarabağın mədəniyyət beşiyi olan Şuşa şəhərində dünyaya gəlib. Kiçik yaşlarından savada, elmə və ədəbiyyata meyl göstərən Nəcəf bəy ilk təhsilini dini məktəbdə alıb. Daha sonra Bakıya gələrək burada realnı məktəbdə oxuyub və burada Azərbaycanın ilk qəzetinin banisi Həsən bəy Zərdabi ilə tanış olub. Bu tanışlıq onun dünyagörüşünə, gələcək yaradıcılığına və maarifçi ruhuna dərin təsir göstərib

Təhsilini davam etdirmək məqsədilə Moskvaya gedərək Meşəçilik və Torpaqşünaslıq İnstitutuna daxil olub. 1878-ci ildə ali təhsilini bitirib vətənə dönən Nəcəf bəy, uzun illər Qafqazın müxtəlif bölgələrində meşə rəisi vəzifəsində çalışıb.

Ədəbi və Teatr Fəaliyyəti

Nəcəf bəy Vəzirovun ədəbi yaradıcılığı 1870-ci illərdən başlayıb. O, Azərbaycan dramaturgiyasının ilk komediya və faciə nümunələrini yaradan sənətkarlardan biri olub. İlk pyeslərindən olan “Ev tərbiyəsinin bir şəkli” və “Gəmi lövbərsiz olmaz” əsərlərində ailə-məişət mövzularını, cəmiyyətin geriliyə qarşı durmaq bacarığını bədii şəkildə əks etdirib.

Ən məşhur əsərlərindən biri olan “Müsibəti‑Fəxrəddin” dramı 1896-cı ildə qələmə alınıb və Azərbaycan ədəbiyyatında ilk faciə nümunəsi kimi tarixə düşüb. Bu əsərdə Vəzirov cəhalətə, köhnə düşüncəyə qarşı çıxaraq, maarifçilik və insan ləyaqəti ideyalarını təbliğ edib.

Digər mühüm əsərləri sırasında “Pəhləvanani-zəmanə”, “Ağa Kərim xan Ərdəbili”, “Vay şələküm-məəlləküm”, “Nə əkərsən, onu biçərsən”, “Keçmişdə qaçaqlar” kimi dramatik nümunələr yer alır. Onun pyeslərində xalq dili, milli-mənəvi dəyərlər və realizm əsas yer tutur.

Publisistika və Maarifçilik

Nəcəf bəy yalnız dramaturq kimi deyil, həm də maarifçi publisist kimi tanınıb. O, “Əkinçi”, “Həyat”, “İrşad” və digər dövri mətbuat orqanlarında “Dərviş” imzası ilə çıxış edərək, cəmiyyətin tənqidinə, xalqın oyanmasına xidmət edən yazılar yazıb. Qələmi ilə cəhalətə qarşı mübarizə aparmış, xalqı elmə, təhsilə səsləyib.

Maarif uğrunda mübarizəsi onu ictimai fəaliyyətə də yönəldib. Bakı şəhər Dumasında çalışıb, yeni məktəblərin açılmasına, teatr dərnəklərinin təşkilinə rəhbərlik edib.

 Əsərləri (Seçmə)

Dramlar və faciələr:

- “Müsibəti-Fəxrəddin”,

- “Pəhləvanani-zəmanə”

- “Vay şələküm-məəlləküm”

- “Nə əkərsən, onu biçərsən”

- “Keçmişdə qaçaqlar”

Komediyalar və məzhəkələr:

- “Ev tərbiyəsinin bir şəkli”

- “Gəmi lövbərsiz olmaz”

- “Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük”

- “Pul düşkünü Hacı Fərəc”

Hekayələr:

- “Ağıçı”, “Paho”, “Mənim vaqiəm"

Nəcəf bəy Vəzirov təkcə bir yazıçı deyil, xalqın öndəri, maarifin keşikçisi, sözün və səhnənin qəhrəmanıdır. Onun əsərləri bu gün də aktualdır – çünki o, millətin düşüncə dünyasını dəyişmək istəyib. O, Azərbaycan səhnəsində faciə janrını yaratmaqla yanaşı, cəmiyyətin ruhuna ayna tutan sənətkardır.

Vəfatı və İrsi

1926-cı ildə Şamaxı səfəri zamanı qəfil ürək tutmasından dünyasını dəyişib. Azərbaycan mədəniyyətinə, ədəbiyyatına və maarifçiliyinə verdiyi töhfələr sayəsində xalqın yaddaşında silinməz iz qoyub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

"Ədəbiyyat və İncəsənət" portalı əməkdaşları ilə "Sevdiyin şeiri gəl mənə söylə" rubrikasını davam etdirir.

Bu dəfə rubrikamızın qonağı - əməkdaşımız öyrənməyə meyilli, əziyyətin bəhrəsini sevən Murad Vəlixanovdur.

--Xoş gördük, Murad bəy, söz Sizindir.

--Salam, Ülviyyə xanım, xoş gördük. " Ədəbiyyat və İncəsənət" portalı mənim həyatımda önəmli rol oynayır və arzularımın gerçəkləşməsində yaxından dəstək göstərir.

Mənim 26 yaşım var,  ədəbiyyata olan hədsiz marağım hədəflərimi daha da genişləndirməyə vəsilə olub. Bu gün dostluq haqqında danışacağam və mövzuya Samir Əfsəroğlunun "Dostluq" şeiri ilə başlamaq istəyirəm.

DOSTLUQ

Mən nə deyim bu talehə-qismətə,

Dostlar dönüb düşmən ola bilərmiş.

Hər loxmanı yarı bölüb verdiyin,

Son tikəndə gözü qala bilərmiş.

Yaman yerdə axşamladıq, deyəsən,

Can dediyin can qəsdinə durarmış.

Arxalanıb kürəyini döndüyün,

Gülə-gülə kürəyindən vurarmış.

Zülmə susub boyun əyib gedəndə,

Vicdan dinib tənə edib gülərmiş.

Nə biləydim xəyalların yasında,

Ən son qalan ümidlərdə ölərmiş.

Dostluq həyatın ən gözəl anlamıdır. O qədər dəyərli bir münasibətdir ki… Sözlərlə anladılması çətindir. Bunu qorumaq üçün sidq ürəkdən çalışmaq lazımdır. “Dostlarınla gözəl münasibət qur” deyirəm hər kəsə.

Dünyada eyibsiz adam ola bilməz, lakin sən mərd ol, mərd adamda çox da nöqsan olmaz. Namərdlə dostluq etmə, namərd dostdan xeyir gəlməz. Badə dostlarını dost hesab etmə, çünki onlar qədəhi üstün tuturlar, səni yox. Dostun yaxşısı da olar, pisi də, hər ikisi ilə dostluq et, yaxşıları ilə ürəkdən dostluq et, pisləri ilə dildə dost ol. Beləliklə, hər iki tərəfin dostluğu təmin edilmiş olar.

Ehtiyac həmişə yaxşı dostlara düşməz, elə vaxt gələ bilər ki, pis dostlara da adamın işi düşə bilər. Hərçənd, yaxşıların yanına getmək pislərin yanında hörmətini azaltdığı kimi, pislərin yanına getmək yaxşıların yanında hörmətini azaldar, lakin sən yaxşıların yolu ilə get ki, hər iki dəstənin dostluğu sənə nəsib olsun. Amma heç vaxt axmaq adamlarla dostluq etmə, çünki axmaq dost öz dostluğu ilə elə şeylər edər ki, yüz ağıllı öz düşmənçiliyi ilə onu edə bilməz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

"Oxu!" — deyirdi o da, yüz illər öncə olduğu kimi - Seyid Əzim Şirvani – Zamanın səsi, xalqın qəlbi

Seyid Əzim Şirvani — XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən biri, maarifçi şair, müəllim və ictimai xadim olub. O, klassik Şərq ədəbiyyatı ənənələrini yeni dövrün tələbləri ilə uzlaşdırmağa çalışan, xalq arasında maarifçilik ideyalarını yayan, müasirlərinə təsir edən bir ziyalı kimi tanınıb.

Seyid Əzim Şirvani 1835-ci il 9 iyul tarixində Şamaxıda dünyaya göz açıb, ilk təhsilini Şamaxıda alıb, sonra isə Bağdadda dini və dünyəvi elmləri öyrənib. Tələbəlik illərində ərəb və fars dillərində mükəmməl savad qazanıb.

Ədəbi fəaliyyəti:

Klassik qəzəl, qəsidə, məsnəvi və rübai janrlarında yazsa da, onun yaradıcılığında satirik və maarifçi poeziya xüsusi yer tutub. O, həmçinin realist ədəbiyyatın Azərbaycan ədəbiyyatında inkişafına xidmət edib.

Əsərlərində cəhaləti, qadın azadlığının məhdudluğunu, xalqın savadsızlığını tənqid edib. “Şəfa verən elm, bəlalı cəhalət” – fikri onun maarifçi baxışlarını yaxşı əks etdirib.

Maarifçilik fəaliyyəti:

Seyid Əzim yalnız şair yox, həm də müəllim olub. O, Şamaxıda öz şəxsi məktəbini açıb, burada Azərbaycan dili, riyaziyyat, coğrafiya, islam elmləri və digər fənlər tədris edib. Onun məktəbi müasirləri arasında tanınan və nüfuzlu bir maarif ocağı olaraq sayılıb. Tələbələrinə müasir biliklər verməklə yanaşı, onları sərbəst düşünməyə və ictimai məsələlərə yanaşmağa təşviq edib.

Əsərləri və nümunələr:

Məşhur şeirlərindən bəziləri:

“Elm”

“Cəhalət”

“Qızlara nəsihət”

“Məktəb haqqında”

“Şairin özünə nəsihəti”

Bir beyti:

Elm öyrən, oğul, taət elə sən,

Qurtularsan bu nadanlıqdan, bədən!

Mirası və təsiri:

Azərbaycan maarifçiliyinin və realist poeziyasının inkişafına böyük töhfə verib. Onun ideyaları Həsən bəy Zərdabi, Mirzə Fətəli Axundzadə kimi mütəfəkkirlərlə üst-üstə düşüb. Müasirləri və sonrakı nəsillər onun maarifçi fikirlərini yüksək qiymətləndiriliblər.

Seyid Əzim Şirvani – Zamanın səsi, xalqın qəlbi

XIX əsrin gur səsi olan Seyid Əzim Şirvani, yalnız bir şair olmayıb. O, xalqının qaranlıqda yol axtardığı bir zamanda, əlində çıraq tutub öncüllük edən maarif nurçusu olub. O, doğma Şamaxının daşlı küçələrində, təkcə misralarla yox, öz əməlləri ilə də xalqın ruhuna yol salıb.

"Qələmindən damlayan maarif"

Seyid Əzim, dövrünün bir çox şairlərindən fərqli olaraq, sadəcə gözəl sözlərin yox, cəmiyyətin aynası olmağı seçib. O, şeirləri ilə xalqın başına dolanan qaranlıq buludları dağıtmaq istəyib. Onun qəzəllərində məhəbbət də olub, amma bu məhəbbət bir qadına yox, elmə, inkişafa, azadlığa . “Cəhalət” adlı şeirində nadanlıq bataqlığında çabalayan toplumu silkələyib, “Qızlara nəsihət” şeirində isə qadınların təhsildən məhrum edilməsini qınayıb.

"Oxu!" — deyirdi o da, yüz illər öncə olduğu kimi...

Peyğəmbərimizə nazil olan ilk əmr “Oxu!” olduğu kimi, Seyid Əzim də eyni kəlməni zamanının insanına ünvanlayıb. Şamaxıda açdığı məktəbdə təkcə hərfləri yox, düşünməyi, sorğulamağı, dünyanı anlamağı öyrədib. Onun sinfində yalnız yazmaq deyil, oyanmaq öyrədilib. O məktəb bir otaqdan ibarət olsa da, içində bütöv bir gələcəyin mayası yoğrulub.

Şeirindən misralar:

Ay səfih! Elm oxu, tərk eylə cəhalət dalını,

Təhsildədir kamal, tapmaq olur əqlin halını.

Bu misralar sadəcə çağırış deyil – bir ziyalının hayqırtısı olub.

"Əbədi səs"

1888-ci ildə vəfat etsə də, o, Şamaxının dağlarında, Azərbaycan ədəbiyyatının səhifələrində, hər bir düşünən beynin dərinliyində yaşamağa davam edib. Onun qoyduğu irs, gələcək nəsillərə sadəcə bir ədəbi xəzinə yox, həm də mənəvi mirasdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün ağlımda bir sualla yuxudan oyandım: İnsan üçün həyatda ən vacib olan nədir?

Cavab tapmaq çətin idi. Axıb gedən zamanın içində o qədər şey yaşayırsan ki, bəlkə də heç zaman bu sualı özünə verməyə zamanın da qalmır.

Bəzən nə üçün yaşadığını, niyə yaşadığını bilmədən ömrünü başa vurur insan.

Həyat teatr səhnəsinə bənzəyir. Bu səhnədə hər gün müxtəlif tamaşalar göstərilir.

Sən isə ya tamaşaçı kimi seyr edirsən,

Ya tamaşada bir rol alırsan,

Ya da tamaşaya heç dəvət olunmaq istəmirsən – sadəcə anlamadan, dinləmədən kənardan baxırsan.

Həyatın bu səhnəsində rolunu sən seçməsən belə, bu səhnəyə çıxırsan.

Hansı formada olduğunu isə sənin istəyindən asılıdır.

Əgər tamaşanı izləmək, zövq almaq, həyata atılmaq istəyirsənsə, yaxşı tamaşaçı olmalısan.

Çünki hər tamaşa sənə bir şey, bir yol göstərir.

Sən o yolu öyrənəndə, bir gün həmin səhnədə rol almağa başlayırsan.

Bu tamaşanın ya qəhrəmanı, ya da yaxşı rol oynayan biri olursan.

Amma nə olur-olsun, artıq izləyən yox, yaşayan olursan.

Çünki hər kəsin həyatda bir çıxış səhnəsi var.

Kənardan səssizcə baxanlar da bu səhnədə çıxış edir.

Amma pərdənin sonunda kimi alqışlarla, kimi də təəssüf dolu baxışlarla yola salınır.

İndi bu sualı bir tamaşaçı kimi cavablandırmaq istəyirəm –

Getdiyim hər tamaşada izlədiyim səhnələrdən çıxış edərək.

Mən insanam.

Öz ayaqları üstündə durmağı bacaran, özünü idarə edən, var olan, nəfəs alan,Həyatı sorğulayaraq anlamağa çalışan bir insan.

Amma bu hər insana nəsib olmur.Nəfəs alan, var olan hər şəxsiyyət insandır.

Lakin hər insan həyatı sorğulamaq, dərk etmək, ifadə etmək qabiliyyətinə malik deyil.

Hər insan yaşadığını dərk etmir.

Kimisi yalnız yaşamaq üçün yaşayır,

Kimisi yaşadığını başa düşmək üçün,

Kimisi də sadəcə nəfəs alır…

Bax, mən o zaman anladım bu sualın cavabını:

İnsan üçün həyatda ən vacib olan — sağlamlıqdır.

Sağlam bədən, sağlam ruh, sağlam nəfəs.

Bir səhnə düşün…

Orada kiçik bir vücud var.

Əlləri titrək, baxışları dərin.

Heç bir rol seçməyib, səhnəyə çıxmaq istəməyib,

Amma həyat onu bu səhnəyə çıxarır.

Və o, heç bir söz demədən hər kəsə həyatın əsl dəyərini göstərir:

Yaşamağı, nəfəs almağı, ayaqda durmağı.

Və oynadıqları rolda əsl qəhrəmandırlar.

Mən bu tamaşanı izlədikdən sonra anladım ki,

Sağlamlıq insan üçün nə qədər önəmlidir.

Nə pul, nə şöhrət, nə də uğur sağlamlıqdan önəmli deyil.

Sağlamlıq varsa — seçim var.

Sağlamlıq — səhnəyə çıxmaq üçün ilk addımdır.

Qalanı isə sadəcə bir oyun…

Bəs sən, əziz oxucu…

Sən bu səhnədə hansı roldasan?

Bəs sənin üçün həyatda ən önəmli olan nədir?

Heç bunu düşündünmü?

Bu yazı qarşına çıxıbsa, demək ki, boşuna deyil.

Qəlbinin dərinliklərində bir yerdə sən də bu suala cavab axtarırsan.

Gəl birlikdə axtaraq.

Unutma — səhnə hələ bitməyib…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2025)